elementy antropologii społecznej

Jadwiga Sitnicka

24 listopada 2008 r.

Ludwik Stomma, Rytuał pokładzin w Polsce

powrócić o świcie

–

skrawioną koszulę obnosi się na krucyfiksie (XVIII w.), pannę młodą z czerwonymi o autorze słów kilka:

wstążkami (czerwień-krew) po wsi lub wśród zebranych

Antropolog kultury, publicysta. Wykładał na UW, KUL, UJ, pracował w Instytucie

–

niszczenie sprzętów odbywa się bardziej drastycznie – "chatę obdzierają ze Sztuki PAN. W 1981 roku wyjechał do Francji. Od 1983 roku jest profesorem Sorbony.

strzechy, komin rozwalają"

Wydał 14 książek, w tym 4 naukowe, 2 książki dla dzieci, a także książki historyczne i biograficzne. Od lat jest felietonistą Polityki. Publikuje także w Kuchni, Motomagazynie, Elle i Cosmopolitan. Najnowsza książka Ludwika Stommy to Skandale

•

W wielu regionach (poznańskie, sandomierskie, Mazowsze, Polesie, Podole, polskie.

Białoruś, Wołyń, Pokucie) pokładziny odbywały się wprost na

[prześcieradle/materacach rozłożonych na] ziemi, nie na łożu. (O. Kolberg) definicja pokładzin, od której Stomma wychodzi: słowiański obrzęd weselny, konsumpcja małżeństwa i sprawdzian dziewiczości panny młodej.

•

Noc poślubną (lub nawet 3 następne noce) z panną młodą nie zawsze spędza jej mąż!

Pokładziny zanikają na przełonie XVIII/XIX w. ale i w XX w. występują na Polesiu (opisy wesela serbskiego i czarnogórskiego mówią o starszym drużbie i Ukrainie. Zanik przebiega od wschodu na zachód przez 1730-1920 i związany jest występującym w roli sędziego w sprawie wypróbowania dziewictwa panny młodej) z pojawieniem się ślubu kościelnego.

 więc pierwszy człon definicji pokładzin jako konsumpcji małżeństwa zostaje Wilhelma Beauplana opis rytuału z 1649 roku

obalony!

(kolejne etapy wydzielone przez Ludwika Stommę):

1. Oględziny panny młodej (poszukiwanie przedmiotów, mogących dać "pozorną Zanalizujmy drugi człon definicji: pokładziny są sprawdzianem dziewictwa panny krew").

młodej. Jeśli jest to prawda, wówczas powinno zachodzić: 2. Ubieranie panny młodej w białą szatę.

norma x  sprawdz. przestrzegania x  ((sankcja za niedopełnienie x) lub (radość 3. "Publiczny" akt seksualny.

z dopełnienia x))

4. Oględziny koszuli (poszukiwanie śladów krwi).

ale... czy rzeczywiście norma dziewictwa istniała, jeśli wiemy, że występowały: i dalsze etapy w zależności od wyniku oględzin koszuli:

–

przedmałżeńska swoboda seksualna w wielu regionach, gdzie spotyka się pokładziny

gdy występują ślady krwi:

brak krwi:

–

gościnność płciowa (czyli raczenie gości wdziękami córek) 5. publiczna demonstracja odnalezienia 5'. publiczna demonstracja braku śladów

–

przykłady pokładzin dziewczyn piętnowanych za rozwiązłość śladów krwi, pochód z koszulą

krwi (niszczenie sprzętów)

6. publiczna demonstracja zgody dwóch 6'. publiczna demonstracja skłócenia zatem schemat jest następujący:

rodów, drużbowie z druhnami

rodów (lżenie matki panny młodej)

brak normy x  niepewny sprawdzian przestrzegania x  ((sankcja za niedopełnienie x) 7. oczepiny

7'. brak oczepin

lub (radość z dopełnienia x))

8. pełna akeptacja związku

8'. brak akceptacji związku

 więc i drugi człon definicji pokładzin okazuje się nieprawdziwy!

Opis z XVII w. nie odbiega od opisów z wieku XIX; zmieniło się niewiele; Czemu zatem służy akt pokładzin?

Różnice:

–

celebracja krwi (punkty 1, 3, 4, 5)

–

pannę młodą rozbierają druhny (Pokucie), obecne mężatki (Wołyń), matka pana

–

celebracja ziemi (pokładziny na ziemi)

młodego (Podole Wsch.)

pominięty punkt 2. jest technicznie potrzebny do całości rytuału

–

publiczność podczas aktu seksualnego przebywa w innej izbie lub opuszcza dom, by

elementy antropologii społecznej

Jadwiga Sitnicka

24 listopada 2008 r.

Celebracja krwi (punkty 1, 3, 4, 5):

Schemat rytuału:

–

wytworzenie/niewytworzenie krwi

ofiara krwawa  realizacja ofiary  usankcjonowanie dalszych czynności

–

interpretacja krwi/braku krwi

–

demostracja krwi/braku krwi (działania pozytywne-radość: kontynuowanie obrzędu lub działania negatywne-sankcje: związek nie(zupełnie) ważny, Stomma porównuje dalej ofiarę słowiańską ze zwierzęcymi ofiarami towarzyszącymi demolowanie domu, poniżanie właścicieli domu)

ślubom rzymskim II w. (ofiara explicite) oraz pokładzinami germańskimi i galijskimi z VI w. Wszystkie one zawierają te same elementy i skupiają się wokół celebracji krwi.

Stomma zauważa brak zrównoważenia opozycji działań pozytywnych i negatywnych.

W przypadku śladów krwi mamy kontynuację obrzędu; w przypadku jej braku obrzęd Jeśli zatem charakter pokładzin jest ofiarniczy, to czegoś oczekujemy w zamian, bo po zostaje zerwany.

złożeniu ofiary zawsze oczekujemy rekompensaty, składa się ją w jakimś celu. Po Stomma uważa, że ten brak odpowiednika to brak usankcjonowania domu krwią, brak ofierze z plonów ziemi – oczekujemy dobrych zbiorów, a czego można oczekiwać po potrzebnej ofiary. (Krew jako symbol życia u różnych plemion – używana przy kreacji ofierze pokładzinowej?

nowego: konstrukcji materialnej jak budowa domu lub konstrukcji społecznej –

skrapianie nowonarodzonego dziecka, małżeństwo).

ofiara

rekompensata

Ofiara panny młodej zostaje zestawiona z rytualnym ubojem zwierząt: wytworzenie i oddanie krwi (źródła

zezwolenie Boga na powstanie nowego

1. sprawdzanie czystości obiektu ofiary

życia) – symbol oddania życia (lub

życia, zezwolenie na kreację

•

oględziny panny młodej

dosłowne jego oddanie w ofierze

rzymskiej)

•

mycie, czesanie, sprawdzanie zwierząt ofiarnych

2. interpretacja ofiary

destrukcja

kreacja

•

oględziny koszuli

•

oględziny przeprowadzane przez osobę odpowiedzialną za przebieg rytuału, wyrok o realizacji rytuału

Celebracja ziemi (pokładziny na ziemi)

3. demonstracja

•

publicznie ogłaszany wynik rytuału

Kładzenie na ziemi w innych rytuałach:

4. nieprzyjęcie ofiary

•

rodzenie na ziemi ( humi positio – matka naśladuje ziemię wydającą plon),

•

obwinia się właściciela miejsca

•

kładzenie noworodka, chorych i zmarłych na ziemi – pokonanie symbolicznej

•

zawiesza się lub niecha aktu kreacyjnego (w przypadku nieprzyjęcia ofiary śmierci,

nie budowano domów, mostów, zaniechiwano postrzyżyn)

•

inicjacja – osiągnięcie nowego stanu.

5. przyjęcie ofiary

•

działania kreacyjne rozpoczynane lub kontynuowane

Więc znowu mamy powtórzony schemat: DESTRUKCJA  KREACJA