1)

J. Sławiński: O kategorii podmiotu lirycznego

bezpośrednio cały potencjał semantyczny utworu. Chodzi w tym

mniej więcej o to, że wraz z wypowiadaniem kolejnych słów przez

 podmiot mówiący w liryce, epice i dramacie ‒ monocentryczność,

podmiot liryczny „akcja” utworu posuwa się do przodu. W przekazie

jednostopniowość i bezkontekstowość wypowiedzi lirycznej

lirycznym brak innych instancji sprawczych rozbudowujących tekst

utworu, dlatego narastanie podmiotu jest zarazem rozwojem „akcji”.

Monocentryczność charakteryzuje wypowiedź liryczną, ponieważ

tekst jest skoncentrowany tylko na jednej postaci lirycznej (podobnie

 paradygmat „ja” lirycznego – Role podmiotu jako hierarchicznej kombinacji

jest w utworach epickich), natomiast zupełnie inaczej sytuacja wygląga

4 elementarnych ról:

w dramacie, gdzie podmiotów mówiących jest wiele i każdy wyraża

coś innego.

o Określony stosunek „ja” mówiącego do psychologicznych i

Jednostopniowość – w liryce istnieje tylko jeden plan semantyczny

przedmiotowych okoliczności wypowiedzi

związany z postacią „ja lirycznego”, w narracji więcej niż jeden.

o Stosunek „ja” do drugiej osoby, potencjalnego partnera wypowiedzi

Przekaz narracjyjny jest dwoisty, kształtuje zarówno osobę narratora i

lirycznej

sytuację narracyjną, jak równiez opowiada o świecie przedstawionym i

o Stosunek „ja” do podmiotu czynności twórczych i do sytuacji społ. -

rozgrywających się w nim wydarzeniach, co nie ma miejsca w liryce.

liter., w której ów podmiot się znajduje

Podmiot liryczny skupia się tylko na sobie.

o Stosunek „ja” do określonych elementów biografi pisarza

Wypowiedź liryczna jest bezkontekstowa, ponieważ podmiot mówiący

nie jest ograniczony wypowiedziami innych postaci. Wskazuje

Wymienione role składają się na jedną osobowość założoną w

wyłącznie na siebie, wypowiada się osobiście i indywidualnie, a nie jak

tekście poetyckim. Owa hierarchia może się zmieniać, zależy ona w

w epice i dramacie w ciągu przytoczeń innych bohaterów.

głównej mierze od prądu literackiego czy czasu tworzenie utworu. Podmiot

liryczny to zawsze „jednorazowo sformułowana osobowość”, która

 semantyka podmiotu lirycznego ‒ podmiot liryczny jako korelat całej

pośredniczy między nadawcą a odbiorcą, stosując różne środki przekazu.

wypowiedzi lirycznej - podmiot mówiący w utworze lirycznym jest

Często jest tak, że interpretacja utworu (ze względu na podmiot liryczny)

odpowiednikiem całego tekstu, od początku do końca, nie dotyczy

może różnić się u autora i u czytelnika, a to ze względu na indywidualne

tylko konkretnych zdań (jak w epice, dramacie), ale całości wypowiedzi

odczytanie ról pełnionych przez „ja” liryczne.

poetyckiej.

o

elementy konstytuujące podmiot – co może być nośnikiem

znaczeń budujących podmiot? – Niosnikami znaczeń, które w

przebiegu utworu konstutuują osobe podmiotu są: jednostki

leksykalne, wersy i ich cząstki, zespoły wersów, zestroje

intonacyjne, czyli wszelkie odcinki wypowiedzi. Na podmiot

wskazują

także

zaimki

i

przyporządkowane

im

formy

czasownikowe;

ujęcia

stylistyczne

i

wersyfikacyjne

charakterystyczne dla danego sposobu mówienia.

o

podmiot jako „akcja” ‒ narastanie podmiotu (mechanizmy kumulacji

i reinterpretacji) – podmiot mówiący możemy nazwać „akcją”

rozwijającą się w kierunku mniej lub bardziej przewidywalnym.

Przekaz

liryczny

jest

swojego

rodzaju

zapisem

procesu

formułującego „ja” mówiące i proces ten angażuje pośrednio lub