Zagrożenie pyłami
szkodliwymi
dla zdrowia
w górnictwie
węglowym
Katowice 2009
© Copyright by Wyższy UrzÄ…d Górniczy, Katowice 2009
Opracowanie
Andrzej Kalus
Opracowanie graficzne,
skład i łamanie
Anna Nowrot
Redakcja
Jacek Bielawa
Druk broszury sfinansowano ze środków
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Wyższy Urząd Górniczy
40-055 Katowice, ul. Poniatowskiego 31
www.wug.gov.pl
e-mail: [e-mail]
Czym jest pylica płuc?
Jedno z najtrudniejszych do wyeliminowania zagrożeń
w kopalniach węgla kamiennego jest związane z pyłami szko-
dliwymi dla zdrowia, które w wyniku długotrwałego narażenia
wywołują u pracowników przewlekłą chorobę układu oddecho-
wego  pylicę płuc.
Objawy towarzyszÄ…ce pylicy:
" przewlekłe zapalenie oskrzeli,
" rozedma płuc,
" niewydolność układu oddechowego,
" niewydolność krążenia,
" nadciśnienie płucne,
" zespół serca płucnego  przerost mięśnia prawej komo-
ry serca,
" duszność, kaszel, bóle w klatce piersiowej i inne.
Pylica płuc jest chorobą nieuleczalną i może postępować na-
wet pomimo ustania kontaktu z czynnikiem ją wywołującym  py-
Å‚em.
Wczesne wykrycie pylicy płuc pozwala znacznie
ograniczyć postępy i skutki choroby.
Nie zaniedbuj okresowych i profilaktycznych
badań lekarskich.
3
y
ródła zagrożenia i stosowane
środki profilaktyczne
Główne z
ródła zapylenia powietrza kopalnianego:
" urabianie calizny węglowej w ścianach za pomocą kom-
bajnów,
" drążenie wyrobisk korytarzowych,
" rozdrabnianie i transport urobku,
" przesuwanie sekcji obudów zmechanizowanych.
Stosowane środki profilaktyczne:
" układy zraszające w kombajnach ścianowych i chodniko-
wych,
" baterie zraszające na przesypach przenośników odstawy
urobku,
" odpylacze w drążonych kombajnami wyrobiskach kory-
tarzowych,
" środki ochrony indywidualnej dróg oddechowych.
Czy stosowane środki profilaktyczne w sposób zadowalający
obniżają zachorowalność na pylicę płuc? Odpowiedzi na to pyta-
nie dostarczają statystyki zachorowalności.
W latach 1998 2008 u pracowników górnictwa węgla
stwierdzono 4 945 przypadków pylicy płuc.
4
Pylica to poważny problem
Zachorowalność na pylicę płuc w górnictwie węglowym już
od wielu lat utrzymuje siÄ™ na bardzo wysokim poziomie, wielo-
krotnie wyższym aniżeli w innych sektorach górnictwa.
Wśród chorób zawodowych notowanych w górnictwie węgla
dominuje od wielu lat pylica płuc. Liczba przypadków tej choroby
stwierdzonych w 2008 roku w kopalniach węgla była ponad trzy-
krotnie większa od liczby wszystkich pozostałych chorób zawo-
dowych razem wziętych.
2 29
33
71
Pylice płuc
Trwały ubytek słuchu
Zespół wibracyjny
Przewlekłe zapalenie oskrzeli
Inne choroby zawodowe
443
Struktura zachorowalności na choroby zawodowe w górnictwie
węgla w roku 2008 według Instytutu Medycyny Pracy w A
odzi
Analiza przeprowadzona przez specjalistów Wyższego Urzędu
Górniczego wykazała, że przekroczenia najwyższych dopuszczal-
nych stężeń (NDS) dla pyłów szkodliwych dla zdrowia występo-
wały nie tylko w miejscach pracy od lat uważanych za najbardziej
zagrożone, tj. na stanowiskach kombajnistów w ścianach, kom-
bajnistów i pomocników kombajnistów w drążonych za pomocą
kombajnów przodkach oraz w wylotowych prądach powietrza ze
ścian, lecz również we wlotowych prądach powietrza świeżego
do ścian. Sytuacja taka miała miejsce w 82% ścian.
5
Ochrona zbiorowa  obniżanie
zapylenia to również poprawa
komfortu pracy
Najważniejszym elementem zwalczania zagrożenia pyłami szko-
dliwymi dla zdrowia jest obniżanie emisji pyłów poprzez stosowa-
nie odpowiednich środ-
ków technicznych (ochro-
na zbiorowa). Nie wystar-
czy jednak, aby urzÄ…dzenia
te były zainstalowane, lecz
by skutecznie zwalczały za-
pylenie.
Skuteczność odpylaczy
Warto przeanalizować skuteczność odpylaczy stosowanych
w drążonych kombajnami wyrobiskach korytarzowych tym bar-
dziej, że powietrze z wielu tych przodków jest wyprowadzane do
ścian, do wlotowych prądów powietrza świeżego. Ciekawych da-
nych do takiej analizy może dostarczyć porównanie wyników po-
miarów stężenia pyłów dokonanych we wlotowych prądach powie-
trza do przodków, z wynikami pomiarów wykonanych w prądach
powietrza po ich przewietrzeniu i odpyleniu powietrza przez od-
pylacz.
Sytuacja, w której na wielu stanowiskach pracy
występują przekroczenia NDS dla pyłów szkodliwych
dla zdrowia nie powinna być traktowana jako normalna,
nie wymagająca żadnych dodatkowych działań.
6
Skuteczność układów zraszających
W przypadku układów zraszających kluczowym elementem,
decydującym o ich skuteczności, jest zapewnienie wody o odpo-
wiedniej czystości i wymaganych stabilnych parametrach. Poprawę
efektywności układów zraszających należałoby więc rozpocząć od
analizy zasilania w wodę oddziałów górniczych, filtrowania wody,
stanu rurociągów p.poż, możliwości stosowania środków chemicz-
nych zwiększających efektywność zraszania, sprawdzenie prawidło-
wości nastaw przepływomierzy w układach zraszających kombaj-
nów ścianowych i chodnikowych itp. Istotnym elementem jest rów-
nież wprowadzanie nowych, bardziej efektywnych rozwiązań tech-
nicznych.
Skuteczność baterii zraszających
Wydajność baterii zraszających na przesypach przenośni-
ków odstawy wcale nie musi kojarzyć się z nadmiernym zawod-
nieniem urobku i w efekcie problemami z jego wydaniem na po-
wierzchnię oraz niedogodnościami na etapie przeróbki mechanicz-
nej węgla. Problem ten pojawia się bowiem głównie wówczas, gdy
z
le dobrane lub rozwiercone dysze zamiast mgły wodnej wytwa-
rzają strugę wody, która dostaje się do urobku, nadmiernie go na-
wadniajÄ…c. Kluczem do rozwiÄ…zania tego problemu jest zapewnie-
nie odpowiedniej czystości wody, a przez to uzyskanie większej nie-
zawodności pracy dysz, które wytwarzając mgłę wodną powinny
z jednej strony zapewnić skuteczne zwalczanie zapylenia, a z drugiej
nie powodować wspomnianych problemów. Innym możliwym roz-
wiÄ…zaniem jest zastosowanie nowoczesnych dysz powietrzno-wod-
nych, które umożliwiają skuteczne zwalczanie zapylenia z wykorzy-
staniem mniejszej ilości wody.
7
Åšrodki ochrony
indywidualnej dróg
oddechowych
Środki ochrony indywidualnej dróg oddechowych muszą być
stosowane wszędzie tam, gdzie pomimo stosowania środków
ochrony zbiorowej nadal występują przekroczenia NDS dla pyłów
szkodliwych dla zdrowia. Jak zatem należy stosować środki ochro-
ny indywidualnej dróg oddechowych, aby były bardziej skuteczne?
O ich skuteczności decyduje to, czy obniżają szkodliwe oddziaływa-
nie pyłów poniżej dopuszczalnej wartości. Trudność w uzyskaniu
wysokiej skutecz-
ności polega na ko-
nieczności konse-
kwentnego spełnia-
nia wielu warun-
ków, a o ostatecz-
nym wyniku de-
cyduje najsłabsze
ogniwo.
Pamiętaj, że żadna półmaska, nawet klasy
P-3 jednorazowego użytku, nie chroni skutecznie,
gdy nie jest dopasowana prawidłowo
w części przynosowej.
Wówczas większość wdychanego powietrza
zamiast przez półmaskę przepływa przez
niedomknięte przestrzenie wzdłuż nosa.
8
Fot. Jerzy Kosiński
Istotne są nie tylko właściwości filtracyjne półmasek
przeciwpyłowych, lecz również takie elementy jak:
" prawidłowy dobór klasy ochronnej dla poszczególnych
stanowisk pracy,
" określenie zasad stosowania półmasek podczas zmiany ro-
boczej (w których okresach muszą być bezwzględnie sto-
sowane, aby obniżały szkodliwe oddziaływanie pyłów po-
niżej dopuszczalnych wartości),
" faktyczny czas używania półmaski przez pracownika w po-
szczególnych okresach zmiany roboczej (czy jest zgodny
z obowiÄ…zujÄ…cymi ustaleniami),
" dopasowanie półmaski do kształtu twarzy (czy uzyskano
właściwą szczelność),
" poziom oporów oddychania stosowanej półmaski oraz
szybkość ich wzrostu w warunkach dołowych (dyskom-
fort zniechęca załogę do stosowania półmasek, szczegól-
nie przez dłuższy czas i podczas zwiększonego wysiłku fi-
zycznego),
" spełnienie wszelkich wymogów określonych w instrukcji
użytkowania półmaski (przeszkolenie i egzekwowanie).
Na wielu dołowych stanowiskach pracy poziom zapylenia pod-
czas zmiany roboczej ulega wahaniom. Chęć zmniejszenia dyskom-
fortu związanego ze stosowaniem półmasek przeciwpyłowych,
szczególnie w trudnych warunkach mikroklimatu oraz podczas
zwiększonego wysiłku fizycznego, powoduje, że pracownicy zazwy-
czaj stosują półmaski przeciwpyłowe tylko wówczas, gdy w ich oce-
nie występuje zwiększone zapylenie. Problem polega jednak na tym,
że ocena wzrokowa jest zawodna, gdyż każdy człowiek ma indywi-
dualne odczucia, a powietrze, które nie wygląda na mocno zapylone,
może zawierać pył w stężeniach przekraczających NDS.
Przy ocenie zagrożenia pyłowego nie ufaj swojemu
wzrokowi. Niewidoczny dla oka pył powoduje
nieuleczalną chorobę płuc.
9
Zalecenia dla pracowników
narażonych
na działanie pyłów
Wez
sprawę w swoje ręce,
nie musisz podzielić losu chorych na pylicę!
" Nie przechodz
obojętnie obok niesprawnych układów zra-
szających kombajnów, niesprawnych zraszań w rejonach
przesypów przenośników odstawy urobku, niesprawnych
odpylaczy itp.; większe zapylenie to większe narażenie.
" Stosuj maski przeciwpyłowe odpowiedniej klasy ochronnej
(P-1, P-2 lub P-3) zgodnie z doborem dla Twojego stanowi-
ska pracy.
" Dbaj o dobre dopasowanie maski do twarzy, inaczej nie-
przefiltrowane zapylone powietrze będzie wypełniało Twoje
płuca.
" Czy zdejmujesz maskę, gdy wydaje ci się że nie ma zapyle-
nia (np. w przerwach w urabianiu kombajnem)? Pamiętaj, że
ocena wzrokowa zapylenia nie jest miarodajna i może pro-
wadzić do niedoszacowania zagrożenia. Gdy stwierdzasz
brak zapylenia, może ono przekraczać najwyższe dopusz-
czalne wartości. Domagaj się informacji, w których okresach
zmiany roboczej musisz bezwzględnie stosować półmaskę,
aby uzyskać skuteczną ochronę.
10
" Czy wiesz, że w 2008 roku aż 82% ścian miało przekrocze-
nia najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłów (NDS) już na
wlotach świeżego powietrza?
" Jeśli pracujesz w trudnych warunkach, dokucza ci tempera-
tura i wysoka wilgotność powietrza, wykonujesz ciężką pra-
cę fizyczną, to szczególnie zasługujesz na najlepsze maski,
które nie tylko chronią, ale również dają maksymalny kom-
fort pracy w takich warunkach  majÄ… niskie opory oddycha-
nia i nie zatykają się w krótkim czasie.
" Poddawaj się szczegółowym lekarskim badaniom kontrol-
nym, gdyż wczesne wykrycie niepokojących zmian w płucach
zwiększa możliwości póz
niejszego leczenia.
" Pamiętaj, że pylica może postępować nawet pomimo za-
przestania kontaktu z czynnikiem ją wywołującym  pyłem.
W 2008 roku w kopalniach węgla kamiennego tylko 18%
przypadków pylicy stwierdzono u pracowników czynnych
zawodowo i aż 82% u emerytów.
POMYÅšL O SOBIE ZANIM B
DZIE ZA PÓy
NO.
11