Adam Grobler
http://adam-grobler.w.interia.pl
Co istnieje?
Gorgiasz z Leontinoi (V w. pne):

Nic nie istnieje.

Nawet gdyby coś istniało, nie dałoby się
poznać.

Nawet gdyby coś istniało i dało się poznać,
nie dałoby się nic o tym powiedzieć.
Co istnieje/Powszechniki 2
Główne problemy filozofii teoretycznej:

Co istnieje?

Ontologia

Co (i skąd) można wiedzieć?

Epistemologia

Dzięki czemu słowa coś znaczą?

Logika
Co istnieje/Powszechniki 3
Główne działy filozofii teoretycznej:

Ontologia (metafizyka)

ont = byt;

metafizyka = to, co następuje po fizyce

Epistemologia (teoria poznania)

episteme = wiedza

Logika (szeroko pojęta: semiotyka, semantyka, filozofia
języka& )

logos = słowo
Co istnieje/Powszechniki 4
Natura pytań filozoficznych:

Odpowiedz
wydaje się oczywista, a nie jest.

Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych.

Domagają się odpowiedzi uzasadnionych.
Filozofia różni się od:

wiedzy potocznej;

 zdrowego rozsądku (common sense);

nauki;

religii i światopoglądu
Co istnieje/Powszechniki 5
Co istnieje?

Przedmioty fikcyjne? krasnoludki, Zagłoba

Teoretyczne przedmioty elektrony, geny, dominacja,
nauki? introwersja

Przedmioty abstrakcyjne? liczby, białość , sprawiedliwość,

Powszechniki (uniwersalia)? Człowiek

Przedmioty potocznego to-oto drzewo, zwierzę, krzesło
doświadczenia?

Dusze (umysły)?
Co istnieje/Powszechniki 6
Problem tożsamości i zmiany:

Co się zmienia, staje się czymś innym, niż było.

Zatem przestaje istnieć.

Przedmioty zmysłowe wciąż się zmieniają.

Ledwie zaistnieją, przestają istnieć.

Zatem nie istnieją.
Co istnieje/Powszechniki 7
Wariabilizm
Heraklit z Efezu (ok. 540-480 pne)

zmienność (ogień) jest zasadą bytu. y
ródło: sl.wikipedia.org

panta rhei = wszystko płynie

Problem: o czym można orzec, że się zmieniło, jeżeli
zmiana jest utratą tożsamości?
Co istnieje/Powszechniki 8
Podstawowa zasada ontologiczna:

istnieje to, i tylko to, co jest identyczne ze sobą.

istnieć = zachowywać tożsamość
Co istnieje/Powszechniki 9
Eleatyzm
Parmenides z Elei (ok. 540-480 pne)
Teza:

istnieje jeden, wieczny i niezmienny Byt;

zmienne, przemijające i wielorakie zjawiska
są tylko Pozorem.
Parmenides Rafaella
Co istnieje/Powszechniki 10
Eleatyzm
Argument:

Tylko to, co jest, istnieje; Byt jest, Niebytu nie ma.

Byt nie mógł powstać, bo nie mógł powstać ani z Bytu, ani
z Niebytu.

Byt nie może przestać być, bo nic może go unicestwić.

Byt jest jedyny, bo to, co istnieje jest identyczne z tym, co
istnieje.

Byt nie może zmienić się ani w Byt, ani w Niebyt.
Co istnieje/Powszechniki 11
Eleatyzm
Problemy:

Konflikt rozumu i doświadczenia.

Jak wyjaśnić związek między Bytem i Pozorem?
Co istnieje/Powszechniki 12
Podważenie eleatyzmu
Argument Gorgiasza (483-374 pne):

Gdzie Byt istnieje?

Nie może istnieć w Bycie,
bo nic nie istnieje w sobie samym.

Nie może istnieć w Niebycie,
bo Niebytu nie ma.

Byt nie istnieje nigdzie.

Zatem nic nie istnieje.
y
ródło: TVP
Co istnieje/Powszechniki 13
Atomizm
Demokryt z Abdery (460-370 pne)

Istnieją wieczne i niezmienne atomy (byt)
oraz próżnia (niebyt)

Rzeczy są skupiskami atomów

Atomy różnią się między sobą wielkością i kształtem

Dlatego rzeczy są zróżnicowane

Atomy są w ruchu, skutkiem zderzeń łączą się i rozdzielają

Dlatego rzeczy się zmieniają

Czy Demokryt zmyślił to, co dzięki nauce dziś wiadomo?
Co istnieje/Powszechniki 14
Krótka historia pojęcia atomu I

Rozkwit i upadek atomizmu jako ateizmu (I w.)

Przypomnienie atomizmu w XV, a potem w XVII w.

Nieudana próba wyjaśnienia barw światła (Newton)

Prawo stałych stosunków wagowych (Proust 1799)

Teoria atomistyczna Johna Daltona (1803)

Czy Dalton dowiedział się o atomach czegoś,
czego Demokryt nie wiedział?
Co istnieje/Powszechniki 15
Nauka a metafizyka

Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia

Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne,
są wrażliwe na świadectwa empiryczne

Teorie metafizyczne są wrażliwe
na argumenty rozumowe (analizę pojęć)

Metafizyka dostarcza pojęć nauce
Co istnieje/Powszechniki 16
Krótka historia pojęcia atomu II

Prawo prostych stosunków objętościowych
(Gay-Lussac 1808)

Hipoteza równej liczby cząstek
w próbce gazu o danej objętości (Avogadra 1811)

Wyznaczenie ciężarów atomowych jako liczb całkowitych (Prout
1815)

Hipoteza składalności atomów z atomów wodoru

Odkrycie promieni katodowych (Crookes 1876) i kanalikowych
Co istnieje/Powszechniki 17
Krótka historia pojęcia atomu III

Odkrycia kolejnych cząstek elementarnych:

neutron (Rutherford 1919)

pozyton (1933) itd.

mezon pi (Yukawa 1935) itd.

Hipoteza kwarków (Gell-Mann 1964)
Co istnieje/Powszechniki 18
Inne pojęcia o rodowodzie filozoficznym

pierwiastek,

siła, presja społeczna, stres,

zasada zachowania (np. energii),

prawo przyrody
Co istnieje/Powszechniki 19
Sokratejska a demokrytejska
koncepcja filozofii
Sokrates (470-399 p.n.e.):  poznaj samego siebie
Główne działy filozofii praktycznej (praxis = działalność):

etyka (ethos = postępowanie)

polityka (polis = państwo)

estetyka (esthesis = doznanie)
Co istnieje/Powszechniki 20
Relatywizm sofistów
sophia = mądrość

Protagoras (490-420 p.n.e.):
 człowiek jest miarą wszechrzeczy

relatywizm poznawczy

relatywizm moralny

Dobro: przedmiot abstrakcyjny
Co istnieje/Powszechniki 21
Idee
Platon (427-347 p.n.e.):

idee = wieczne, niezmienne przedmioty myśli

Dobro, białość, kulistość, człowiek, koń

Idee odbijają się w rzeczach zmysłowych;

rzeczy zmysłowe są cieniami idei
Co istnieje/Powszechniki 22
Mit jaskini

Matematyka jedyną nauką, o pozorach można mieć tylko
mniemanie.
Co istnieje/Powszechniki 23
Idee
Podsumowanie zalet teorii idei:

rozwiązanie problemu tożsamości

rozwiązanie problemu związku Bytu z Pozorem

rozwiązanie problemu zmiany:

idee odbijają się w rzeczach ze zmienną intensywnością

objaśnienie doświadczenia moralnego i estetycznego

dostarczenie tła metafizycznego przyszłym teoriom pola
Co istnieje/Powszechniki 24
Arystoteles ze Stagiry (384-322 p.n.e.)
Argument  trzeci człowiek :

przyczyna tego, co wspólne wszystkim ludziom, leży poza nimi;

jest ideą człowieka ( drugim człowiekiem )  jak sądzi Platon;
Idea człowieka =
Idea żyrafy
 drugi człowiek
Co istnieje/Powszechniki 25
Argument  trzeci człowiek (c.d.):

co jest przyczyną tego, co wspólne ludziom i idei człowieka?

jeżeli leży ona poza pierwszym i drugim człowiekiem;
to jest  trzecim człowiekiem ;
Idea człowieka =
Idea żyrafy
 drugi człowiek
Co istnieje/Powszechniki 26
 trzeci człowiek
 trzecia żyrafa

jeżeli jest  trzeci człowiek ; to jest  czwarty
 czwarty człowiek
Idea człowieka =
Idea żyrafy
 drugi człowiek
Co istnieje/Powszechniki 27
 trzeci człowiek
 trzecia żyrafa

jeżeli jest  trzeci człowiek ; to jest  czwarty i następni;
 czwarty człowiek
Idea człowieka =
Idea żyrafy
 drugi człowiek
Co istnieje/Powszechniki 28
 trzeci człowiek
 trzecia żyrafa
i następni&
 czwarty człowiek
Idea człowieka =
 drugi człowiek
Co istnieje/Powszechniki 29
 trzeci człowiek

Powstaje regres w nieskończoność
 czwarty człowiek
Idea człowieka =
 drugi człowiek
Co istnieje/Powszechniki 30
 trzeci człowiek
Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma
zewnętrznej przyczyny
 czwarty człowiek
Idea człowieka =
 drugi człowiek
Co istnieje/Powszechniki 31
 trzeci człowiek
Hylemorfizm
substancja = materia + forma
idee są domniemanymi
Idea człowieka
przyczynami form
idee są przed rzeczą (jeśli są),
formy są w rzeczy
forma jest tym, co ogólne w rzeczy
materia jest tym, co indywidualne,
jest zasadą tożsamości;
Co istnieje/Powszechniki 32
Hylemorfizm
Zmiana:
Materia
traci jedną
a przybiera
inną formę
Co istnieje/Powszechniki 33
Hylemorfizm
Unicestwienie:
utrata formy substancjalnej
Co istnieje/Powszechniki 34
Hylemorfizm

rozwiązanie problemu stałego podłoża zmiany

rozwinięcie idei metafizycznych stojących za prawami
zachowania
Co istnieje/Powszechniki 35
Problem powszechników (uniwersaliów)


Nominalizm
Realizm

umiarkowany

skrajny (Platon)
(konceptualizm)

umiarkowany

skrajny
(Arystoteles)

Idee ogólne są sprzeczne

Brzytwa Ockhama:
(Berkeley)
 nie mnożyć bytów
ponad potrzebę
Co istnieje/Powszechniki 36