Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000
jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu
europejskiego, wdrożony w 1992 r. na terenie Unii Europejskiej.
Celem tworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem w
skali Europy siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt.
Podstawa prawna: dwie Dyrektywy dotyczące ochrony dzikich ptaków i dzikiej flory i fauny.
Dyrektywy mają charakter twardego prawa i muszą być ściśle przestrzegane pod groz
bÄ…
sankcji.
Składniki sieci Natura 2000:
- obszary specjalnej ochrony ptaków,
- specjalne obszary ochrony siedlisk.
PodstawÄ… wyznaczania siedlisk sÄ… kryteria naukowe:
- dla każdego obszaru opracowywana jest dokumentacja,
- formularze, w których zawarte są informacje o położeniu i powierzchni flory i fauny.
Dyrektywa Siedliskowa  ma na celu zapewnienie różnorodności biologicznej przez ochronę
siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory i fauny na europejskich terytoriach państw
członkowskich.
Specjalne obszary ochrony  obszary ważne dla zachowania lub odtworzenia określonych
rodzajów siedlisk przyrodniczych i gatunków.
Siedliska priorytetowe  rodzaje siedlisk przyrodniczych (gatunki) zagrożone zanikiem.
Dyrektywa Siedliskowa nie określa sposobów ochrony przyrodniczych siedlisk i gatunków,
ale nakazuje zachowanie tzw. właściwości stanu ich ochrony. W odniesieniu do populacji
gwarantuje jej utrzymanie:
naturalnego zasięgu gatunków nie zmiennych,
naturalny jej zasięg nie zmienia się.
Dyrektywa zobowiązuje państwa UE:
do wskazania w oparciu o pojęte kryteria potencjalnych obszarów specjalnej ochrony
wyznaczania obszarów o znaczeniu wspólnotowym
określenia dla SOO koniecznych działań ochronnych
oceny skutków oddziaływania wszelkich planów, przedsięwzięć, które mogą zagrozić
walorom przyrodniczym
monitorowania ochrony stanu siedlisk przyrodniczych i populacji gatunków na tych
obszarach
prowadzenia sprawozdań
1
Kryteria podstawowe
a) siedliska b) gatunki
- reprezentatywność - wielkość populacji
- względna powierzchnia - zachowanie cech siedliska ważnych dla gatunku
- zachowanie struktury i funkcji - izolacja populacji
OCHRONA GLEB I POWIERZCHNI ZIEMI
1. Przekształcenia typu geomechanicznego
a. tworzenie terenów bezwzględnych
b. mechaniczne uszkodzenie pokrywy glebowej
2. Przekształcenia typu hydrologicznego
a. zawodnienie gleb (zapadliska poeksploatacyjne)
b. osuszanie gleb (melioracja)
3. Degradacja fizyczna
4. Degradacja chemiczna
Przekształcenie gleb
zmiana użytków rolnych i leśnych na tereny przemysłowe, budowlane, zbiorowiska
retencyjne, trasy komunikacyjne
zniszczenie powierzchni gruntu podczas prac geologicznych, inżynierskich
składowanie odpadów
Obszary bezglebowe:
zajmowanie terenów pod budowę kopalni odkrywkowych,
hałd,
stawów osadowych,
składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych
Można te tereny podzielić na tereny bezglebowe sztucznych osunięć i t. b. sz. usypisk.
EROZJA
powierzchni ziemi  zespół procesów degradacyjnych, obejmujących przeobrażenia rzez
by terenu,
pokrywy glebowej i stosunków wodnych.
a) e. naturalna  wyłącznie pod wpływem sił przyrody (np. wody, wiatru); wówczas
określamy ją jako geologiczną
b) e. antropogeniczna  w środowisku podlegającym działalności człowieka (i na jej
skutek)
Skala erozyjna:
- słaba niewielkie zmywanie warstwy powierzchniowej
2
- umiarkowana  zmniejszenie miąższości profilu (poziomu próchniczego) i pogorszenie
właściwości produkcyjnej
- średnia  degraduje całkowicie poziom próchniczy, często niszczy też poziomy głębsze
- silna  niszczy cały profil glebowy, do odsłonięcia skały macierzystej
- bardzo silna  niszczy także skałę macierzystą
EROZJA
e. wietrzna e. wodna ruchy masowe e. śniegowa e. liniowa
opadanie
spływy lawiny
koracja
deflacja akumulacja
obrywy
osuwanie
osuwiska
spiętrzanie
rozbryzgi spłukiwanie e. liniowa abrazja e. podpowierzchniowa
powierzchniowe (podmywanie
brzegów jeziora,
np. klify)
warstwowe rozproszone erozja
sufozja
lessowa
chemiczna
e. wÄ…wozowa sufozja
mechaniczna
erozja żłobinowa e. rzeczna
brzegowa denna wsteczna
3
Erozja wietrzna ma miejsce w klimacie suchym: Afryka subsaharyjska, Australia, Azja,
Ameryka Północna i Południowa. Prędkość wywiewania ziaren piasku zależy od ich
wielkości:
" ł 0,1  0,25 mm prędkość 4,5  6,7 m/s
" Å‚ 0,26  0,5 mm 6,8  8,4 m/s
" Å‚ 0,51  1 mm 8,5  11,4 m/s
" Å‚ 1,01  2 mm 11,5  13 m/s
Wschodnia Kenia: > 20% pokrycie roślinności 6-12 t gleby
< 20% pokrycie  kilkakrotnie więcej
Podstawowym czynnikiem determinujÄ…cym nasilenie erozji w warunkach Polski:
a) rzez
ba terenu
a. spadek terenu
b. krzywizna stoku
c. wystawa (?)
b) pokrywa glebowa
a. skład mechaniczny
b. przepuszczalność
c. wytrzymałość na ścieranie
d. zawartość różnych składników mineralnych i organicznych
c) sposób użytkowania i organizacja przestrzenna danego obszaru
d) klimat
Podatność gleb na spłukiwanie:
1) gleby lessowe i lessowa te, pyłowe, pyłowe wodnego pochodzenia
2) piaski luz
ne, gleby piaszczyste, rędziny kredowe i jurajskie
3) piaski stałobagniaste, gliniaste, gleby żwirowe, rędziny trzeciorzędowe i starszych
formacji geologicznych
4) gleby lekkie  gliny piaszczyste i piaski naglinowe, gleby średnie, gliniaste,
wytworzone ze skał osadowych niewapiennych o spoiwie węglanowym
5) gleby ciężkie, ilaste, skaliste, skały szkieletowe
Sposób użytkowania:
" typ roślinności
" zabiegi agrotechniczne
" układ pól i dróg
Czas zmycia 18 cm warstwy gleby na stoku o nachyleniu 10% w warunkach klimatu
kontynentalnego:
575 000 lat pod pierwotnÄ… puszczÄ…
82 150 lat pod trwałą darnią
110 lat pod uprawÄ… polowÄ…
4
 18 lat na czarnym ugorze
Zmęczenie gleb
" patologiczna degradacja gleb obejmuje na świecie powierzchnię 1,5 mld ha
" gromadzenie się w glebie fitotoksyn lub wyczerpywanie się mikroelementów
" długotrwała uprawa jednego gatunku, także w uprawach leśnych
" zmniejszenie wykorzystania nawozów organicznych przyspiesza proces zmęczenia
gleby
" zmęczenie gleby to spadek urodzajności, nawet do 25%, gromadzenie się grzybów,
których toksyny są kancerogenne
Degradacja chemiczna:
" zakwaszenie gleb
" alkalizacja gleb
" zasolenie gleb
W klimacie umiarkowanym opady przewyższają parowanie naturalna tendencja do
wymywania składników alkalicznych (Ca, Mg, Cl, Na).
O stopniu zakwaszenia decyduje:
" charakter skały macierzystej
" roślinność (bory bielicowanie)
" kwaśny strumień  suma związków zakwaszających opadających na powierzchni
ziemi jako efekt depozycji suchej lub mokrej
o depozycja mokra - usuwanie zanieczyszczeń z powietrza wraz z opadem
atmosferycznym
o depozycja sucha - opadanie na ziemię związków siarki i azotu zawartych
w atmosferze w postaci tlenków.
" stosowanie fizjologicznie kwaśnych nawozów sztucznych
Skutki:
zmiana szaty roślinnej = niska tolerancja roślin motylkowych
zmniejszenie się ilości dostępnego potasu, wzrost ilości glinu, magnezu i żelaza
ubożenie mikroflory:
- promieniowce ginÄ… przy pH 3,1
- bakterie heterotroficzne  pH < 3,0
- nitryfikatory  pH < 3,7
- wiążące azot atmosferyczny  aktywne przy pH > 5
- Rhizobium sp. przestają być aktywne przy pH < 6,5
ubożenie fauny glebowej
Alkalizacja
a) naturalna  wywołana szczególnymi cechami skały macierzystej
5
b) antropogeniczna  opad alkalicznych pyłów: z zakładów przemysłowych, popiołów;
stosowanie środków odmrażających na trasach komunikacyjnych
Zasolenie
a) naturalne  związane z klimatem, gdzie parowanie jest wyższe, niż opady; solniska
nadmorskie
b) antropogeniczne:
- emisja pyłów z zakładów przemysłowych, chemicznych i elektrociepłowni
- używanie soli na trasach komunikacyjnych
- wtórne emisje pyłów ze składowisk i wysypisk
- rolnictwo, nawadnianie pól
Zasolenie a nawadnianie:
" nawadnia się 230-240 ml_ (mln? mld?) ha ziemi uprawnej na świecie
o 60% - uprawa ryżu, bawełny, roślin oleistych, drzew owocowych, zbóż
o 60-80% powierzchni nadmiernie dotkniętych jest zasoleniem
o zasolenie powoduje wyłączenie 20-25 ml_ ha z uprawy
o w wyniku zasolenia degradacji ulega 7% światowego zasobu gleb ornych
" przy stężeniu 0,2% NaCl ustaje pobieranie wody przez niektóre rośliny uprawne
" przy stężeniu 0,5% NaCl  susza fizjologiczna dla gatunków użytkowych
Chemiczne zanieczyszczenia gleb
- rtęć  hamuje mitozę
- kadm  blokuje procesy wiÄ…zania azotu atmosferycznego i inne procesy obiegu azotu
(amonifikacja, nitryfikacja)
- ołów  wpływa niekorzystnie na mikroorganizmy, zahamowanie procesów enzymatycznych
y
ródła zanieczyszczeń
a) komunikacja samochodowa
b) przemysł
c) rolnictwo
a. dostarczanie pierwiastków śladowych z:
i. chemicznymi środkami ochrony roślin
ii. nawozami mineralnymi
iii. ściekami i odpadami komunalnymi (gdy są stosowane do nawożenia)
Zdolność gleb do wiązania pierwiastków śladowych jest większa:
- w glebach o wysokiej pojemności sorpcyjnej w stosunku do kationów
- w glebach o dużej zawartości substancji organicznych
hiperkumulatory  rośliny wykazujące zdolność do wiązania pierwiastków, np. kapusta
sitowa, fiołek polny
d) wojsko
e) radiologiczne skażenia gleb
6
f) urbanizacja (hydrologiczny efekt urbanizacji)
a. znaczny wzrost potrzeb wodnych
b. przyrost ilości ścieków przemysłowych i komunalnych
c. wzrost powierzchni nieprzepuszczalnej
d. ograniczenie infiltracji wód
Rodzaje zanieczyszczeń:
" ścieki komunalne (dzienna produkcja ścieków 140-170 l)
o zanieczyszczenia przemysłowe zawierające cyjanki, kwasy i zasady, toksyczne
zw. organiczne, wody podgrzane, sole metali ciężkich
" chemizacja rolnictwa poprzez nawozy mineralne, środki ochrony roślin, gnojowicę
" fizyczne zawiesiny
" zwiÄ…zki chemiczne
o organiczne
o nieorganiczne
" zanieczyszczenia bakteriologiczne
" zanieczyszczenia atmosferyczne - pochodzenie
o kwaśne i zasadowe deszcze
o pyły
" zanieczyszczenia wód podziemnych
" zanieczyszczenia wód powierzchniowych
o substancje powierzchniowo czynne: tetrapropylobenzenosulfonian, sulfoniany,
siarczany alkilowe)
o wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne
o pestycydy
o fenole i inne zwiÄ…zki organiczne
o fosforany i azotany
o ołów (450 t/rok rzeki wpadające do Bałtyku)
o kadm (70 t/rok Wisła)
o rtęć (90 t/rok rzeki wpadające do Bałtyku)
" zanieczyszczenia wód morskich
o ścieki
o dostawa zanieczyszczeń z rzek
o oleje, smary, ropa naftowa
o materiały bojowe
" substancje ropopochodne
" zanieczyszczenia przemysłowe
Bałtyk
- morze zamknięte, płytkie, chłodne
- woda słona
- 70 mln ludzi 70 tys. t fosforanu, 70 tys. t azotu (dostawa z atmosfery)
7
Wisła
- 15 tys. t azotu
- 10 tys. t fosforanu
Wskaz
niki jakości wód:
a) fizyczne
a. temperatura
b. zapach i smak
c. mętność
b) chemiczne
a. barwa
b. odczyn
c. utlenialność
d. BZT i ChZT
e. twardość
f. zasadowość
g. zawartość związków N, S, Fe, Mn, Cr, F
h. zawartość gazów rozpuszczalnych w wodzie
c) bakteriologiczne (zawartość E. coli)
a. woda z
ródlana  do 200 /cm3
b. w. studzienna, zabezpieczona przed zanieczyszczeniem  10-1000
c. w. studzienna, niezabezpieczona  80 000
d. w. czystych rzek  25 000
WYCIEKI ROPY NAFTOWEJ ZAGROŻENIEM DLA ŚRODOWISKA
ropa naftowa
- ciekła mieszanka węglowodorów, chlorki sodu, siarkowodór, amoniak, woda, fenole,
zwiÄ…zki heterocykliczne i in.
- powstała na skutek beztlenowych procesów gnilnych szczątków roślinnych i zwierzęcych
- powstała na skutek beztlenowych reakcji węglików metali wchodzących w skład jądra
Ziemi
- otrzymujemy z niej: asfalt, olej napędowy, oleje i smary, mazut, benzen, toluen, ksylen,
naftę, wazelinę, surowiec do produkcji polimerów
Jak powstajÄ… wycieki?
- połowa zanieczyszczeń pochodzi z lądu, np. zużyty olej silnikowy
- wylanie bezpośrednio do morza produktów ropopochodnych podczas czyszczenia
zbiorników i silników na statkach
- wycieki z terminali naftowych i rafinerii
podziemne wybuchy lub pożary na platformach wiertniczych
8
- wycieki podczas wydobycia z szybów naftowych
Wydobycie: Arabia Saudyjska, Rosja, USA, Iran, Meksyk, Chiny, Wenezuela, Kanada i in.
Polska: 0,624 mln ton (0,016%)
świat: 3867,9 mln ton (100%)
Zużycie: USA, Chiny, Japonia, Rosja, Niemcy i in.
Rodzaje transportu: śródlądowy, krajowy, drogowy, rurociągowy, morski. Rurociągi ropy
naftowej są wykonane ze stalowych rur. Typy wypadków: wypływy zewnętrzne, korozja,
błędy konstrukcyjne, wady mechaniczne lub materiałowe.
Największe katastrofy:
- wojna Iraku z Kuwejtem w Zatoce Perskiej w 1990 r.: Irak celowo wypuścił zapasy ropy do
Zatoki Perskiej oraz podpalił połowę
- 1992 r.  w Rosji; 2 wypadki, w których wyciekło 30 000 ton ropy
- 1998 r.  rurociąg ropy naftowej eksplodował
- 1999 r.  wyciek ropy w stanie Waszyngton
- 2006 r.  katastrofa w Nigerii
- 1978 r.  największa katastrofa w Europie
- 1989 r.  katastrofa u wybrzeży Alaski
Plamę ropy można oczyścić, stosując odpowiednie związki chemiczne.
1) [coś tu jest ucięte, na górze 8 strony]
- rzeka Jordan, z której korzystają 4 państwa (Izrael, Libia, Syria i Jordania)
- obszar ten jest suchy
- opady rozmieszczone są nierównomiernie
- występowanie długotrwałych suszy
- konflikty narodowościowe, religijne i terytorialne
Niemal wszystkie konflikty arabsko-izraelskie zawierały ukryty konflikt o wodę.
2) Mezopotamia konflikty o wodÄ™
3) Półwysep Indyjski
Globalne zmiany klimatu pod wpływem człowieka
 zanieczyszczenia powietrza
- wzrost huraganów (bardzo aktywnych, największej kategorii)
- topnienie lodowców i wiecznej zmarzliny
Przyczyny:
a) naturalne (fluktuacje klimatu)
b) antropogeniczne (efekt cieplarniany)
9
" wzrost temperatury o 0,54 stopnia w dolnych warstwach atmosfery
" 4% eliminowanego CO2 pochodzi ze z
ródeł antropogenicznych
" 6,5 · 109 t C/rok ze spalania paliw kopalnych
" 2,5 · 109 t C/rok ze zmiany użytkowania ziemi (deforestacja = odlesianie)
" pochłanianie CO2 :
o 2 · 109 t C/rok  ocean
o 2,4 · 109 t C/rok  biosfera
o 3,4 · 109 t C/rok  atmosfera
" gazy cieplarniane
o CO2 (31%)
o CH4
z
ródła: bagna, fermentacja jelitowa dzikich zwierząt, termity, oceany,
wody śródlądowe, wydobycie surowców energetycznych, pola ryżowe,
ścieki, odpady, hodowle zwierząt
czas usuwania metanu to 12 lat (poprzez reakcje z  OH, reakcje
fotochemiczne w stratosferze, procesy mikrobiologiczne w glebie)
o N2O
okres przedindustrialny  275 ppb
z
ródła: stosowanie nawozów azotowych, spalanie paliw kopalnych,
wypalanie lasów, uprawa roli, wypas bydła
o freony i in. środki chłodnicze
produkcja CFC-12 4,7 · 108 kg w 1987 r.
o freony i halony (zw. bromu  atom bromu 30-120x bardziej reaktywny, od
chloru)
CnClxFy CnFy + x Cl
Cl + O3 ClO + O2
2 ClO ClO2 + Cl
ClO2 Cl + O2
" skutki biologiczne:
o zanikanie planktonu w ekosystemach wodnych
o uszkodzenia roślin
o zanik sinic
o UV powoduje nowotwory skóry
o wpływ zwiększonego promieniowania UV na człowieka
o 10% wzrost przypadków czerniaka u mężczyzn i 16% u kobiet
" ochrona warstwy ozonowej:
o Protokół Montrealski
50% ograniczenia produkcji freonów do 2000 roku
od 1990 r. obserwuje się zmniejszenie tempa wzrostu freonów w
atmosferze  25% rocznie do mniej niż 3%
o Protokół z Kongo
10
 uzupełnienie Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie
zmian klimatycznych i jednocześnie międzynarodowe porozumienie
dotyczące przeciwdziałania globalnemu ociepleniu
wynegocjowany na konferencji w grudniu 1997 r.
w lutym 2009 r. protokół uwzględnił 183 kraje
o Protokół z Kioto
kraje zobowiązują się do redukcji do 2012 r. własnych emocji o
wynegocjowane wartości, zestawione w załączniku do protokołu
w przypadku niedoboru lub nadmiaru emisji tych gazów, sygnatariusze
zobowiązani są do zaangażowania się w wymianę handlową,
polegającą na odsprzedaniu lub odkupieniu limitów od innych krajów
SMOG  utrzymuje się nad terenami wielkich miast i zanieczyszczonych okręgów
przemysłowych
- tworzą go zanieczyszczenia pierwotne (pyły, gazy i pary emitowane przez zakłady
przemysłowe) i produkt ich fotochemicznych i chemicznych przemian, zachodzących
w warunkach inwersji temperatur
SMOG
typu londyńskiego typu Los Angeles
produkty spalania drewna i węgla ozon atmosferyczny
(pyły, CO2 i CO) tlenek azotu, dwutlenek azotu i CO
tworzy siÄ™ zimÄ…, przy wysokiej miesiÄ…ce letnie, wczesnojesienne
wilgotności w godzinach południowych lub
pora poranna popołudniowych
bezwietrzna pogoda przy słabym wietrze
Smog fotochemiczny (typu Los Angeles)  w jego tworzeniu biorą udział wolne
rodniki, węglowodory. Składnikiem tego typu smogu może być też ozon, tlenek węgla
(czad), tlenek azotu. Emisja tlenku azotu ze statków na morzu UE w 2000 r. wynosi
157 mln ton  będzie ona w 2020 r. najpoważniejszym problemem zanieczyszczeń.
y
RÓDA
A ENERGII
dzielimy na
a) pod względem zasobności
a. nieodnawialne: paliwa kopalne - węgiel kamienny, brunatny itp.
b. odnawialne: pierwotne z
ródła energii  woda, wiatr, promieniowanie
słoneczne, biomasa)
c. energia jÄ…drowa i termojÄ…drowa
b) pod względem technologii
11
a. konwencjonalne
b. niekonwencjonalne
Zalety niekonwencjonalnych z
ródeł energii:
- ogromna wydajność pierwiastków promieniotwórczych
- niskie koszty uzyskiwania energii
Wady:
- wysokie koszty budowy elektrowni
- problem składowania odpadów
Energia wody:
- wykorzystana w 41%
- moc instalacji w 2009 r. 944-130 MW
Elektrownie wodne dzielimy na:
a) z naturalnym dopływem wody
b) elektrownie szczytowo-pompowe
a. znajdują się pomiędzy dwoma zbiornikami wodnymi  tzw. górny i dolny
Największą i najistotniejszą wadą dużych elektrowni jądrowych jest dewastacja środowiska
naturalnego. Pierwsza tego typu elektrownia  1992 r. Appleten w USA.
Energia geotermalna
- wykorzystywana w 12%
Energia pływów morskich
- moc fal ocenia siÄ™ na 3 TW
- największa w Europie elektrownia znajduje się we Francji
- energia fal napędza turbinę wietrzną lub wodną
- problemem jest zmienność falowania
elektrownie hydrauliczne
e. indukcyjne
e. pneumatyczne
e. mechaniczne
Energia słoneczna  w Polsce wykorzystana w 0,2%.
Biomasa = odpady suche, biogaz, drewno opałowe, uprawy energetyczne.
Elektrownie wiatrowe
- bardzo silnie rozwijajÄ…cy siÄ™ sektor Oy
E
wady:
- szpecÄ… krajobraz
- zagrożenie dla ptaków oraz nietoperzy
12
- zaburzenia klimatu akustycznego
- zmienność i nieprzewidywalność wiatru
zalety:
+ wiatr to odnawialne z
ródło energii
+ nie generuje zanieczyszczeń
+ prosta technologia
+ stałe koszty produkcji
Bio ogniwa = bio baterie czerpią energię elektryczną z rozkładu materii
CZA
OWIEK KONTRA RESZTA ŚWIATA OŻYWIONEGO
Różnorodność biologiczna:
- zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach
lądowych, morskich i śródlądowych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią
Kategorie różnorodności:
- genetyczna  zróżnicowanie wewnątrz populacji
- gatunkowa  liczba gatunków na jednostkę powierzchni lub objętości
- filetyczna  ilość
Ekologiczne miary różnorodności:
Å‚ = Ä… · ²
ą  liczba gatunków występujących lokalnie w środowisku
²  wzglÄ™dna miara zróżnicowania tych Å›rodowisk wewnÄ…trz wiÄ™kszego obszaru
Wzorce różnorodności:
- liczba gatunków jest związana z temperaturą (im wyższa temperatura, tym mniej gatunków)
- liczba gatunków na lądzie jest większa, niż w morzach
- liczba gatunków maleje wraz ze wzrostem wysokości n.p.m.
Czynniki wpływające na liczebność gatunków:
- energia
- klimat / zmiany klimatu
- różnorodność siedlisk
- stosunki panujące pomiędzy osobnikami
- historia obszaru
hot spots  miejsca, gdzie jest najwięcej gatunków, np. basen Morza Śródziemnego, Kaukaz,
Madagaskar, tropikalne Andy i in.
13
GATUNKI INWAZYJNE
Samorzutna zmiana zasięgu gatunku związana jest z podjęciem wędrówki na duże odległości.
Gatunek obcy to takson, który jest przeniesiony poza zasięg, gdzie występował on w sposób
naturalny.
Etapy rozprzestrzeniania:
1) przybycie gatunku
2) uformowanie stałej populacji przez reprodukcję i wzrost
3) tworzenie nowej populacji
4) zwiększenie zasięgu poprzez wzrost liczby i wielkości populacji
Cechy najez
dz
ców (na podstawie wierzby):
- szeroka nisza ekologiczna
- odporność na mechaniczne uszkodzenia
- odporność na stres
- szybki wzrost
- wiatropylność
- rozmnażanie wegetatywne
- zdolność do zapadania w stan uśpienia
- długowieczność nasion
- jadalne owoce i nasiona
Gatunki inwazyjne to r-stratedzy:
- siedliska pionierskie
- krótki czas generacji
najlepsze przystosowania = zdolność do ekspansji
odporność na stres
tolerancja na zmiany środowiska
szybki okres rozrodczy
zdolność konkurowania
powiązania z oddziaływaniami człowieka
szybki wzrost populacji
gatunki pożądane przez człowieka (u ryb)
Introdukcje gatunków egzotycznych:
a) zamierzone: ozdobność, gatunki paszowe i hodowlane
b) przypadkowe: balast na statkach, zanieczyszczenia nasion i gleby roślin egzotycznych,
pasożyty zwierząt domowych
dryf genetyczny  losowy wybór osobników tworzących populację
okres latencji rola wielokrotnych introdukcji  zwiększenie różnorodności genetycznej
14
biocenoza  zbiór organizmów zamieszkujących dany obszar i powiązanych siecią zależności
Wymiana gatunków trwa cały czas, nawet w biocenozach dojrzałych. Obszary we wczesnych
stadiach sukcesji, bÄ…dz
obszary zaburzone, z wieloma niezajętymi niszami są dostępne dla
imigrantów, np. odległe wyspy z niewielką różnorodnością taksonomiczną, odległe wyspy
pozbawione wyspecjalizowanych konsumentów itp.
Sukces inwazji zależy od:
- własności biologicznych gatunku
- braku naturalnych wrogów
- sprzyjających warunków siedliskowych
Rola patogenów = hipoteza naturalnych wrogów: nowe miejsca  brak naturalnych wrogów;
możliwość nieograniczonego wzrostu. Patogeny zapobiegają osiedlaniu się nowych
gatunków.
Efekt poinwazyjny:
- inwazje mogą zwiększyć stabilność biocenoz i odporność na kolejne inwazje
- mogą rozbić stabilność biocenozy
- inwazje mogą spowodować rozwinięcie się nowych interakcji w biocenozach
Problemy w zwalczaniu inwazji:
- opór społeczny wobec programów zwalczania
- nieskuteczność czynników kontroli biologicznej
Sukces inwazji:
reguła dziesiątek
indukcja (100 gatunków)
kolonizacja (10 gatunków)
rozprzestrzenianie (1 gatunek)
Koszty:
a) środowiskowe:
a. zmniejszenie różnorodności biologicznej
b. zagrożenie dla obszarów ochrony
b) społeczne:
a. obniżenie jakości życia
b. szkody zdrowotne
c. obniżenie walorów estetycznych, ograniczenie wypoczynku
W Polsce jest ok. 54 gatunków inwazyjnych, np.
przetacznik nitkowaty
15
czeremcha amerykańska
dÄ…b czerwony
klon jesionolistny
słonecznik bulwiasty
Organizmy modyfikowane genetycznie:
- podnoszenie wydajności
- odporność na herbicydy
- toksyczność dla szkodników
16