www.wyborcza.pl
20
wychodzi 24 godziny na dobÄ™ Gazeta Edukacja
Wtorek 23 września 2008 Gazeta Wyborcza www.wyborcza.pl
1 1
Sprawdzianszóstoklasisty
Szóstoklasisto! Dziś drukujemy próbny test po podstawówce przygotowany przez ekspertów  Gazety .
Podobny napiszesz w kwietniu. Sprawdz
,czego jeszcze musisz się nauczyć
Czas pracy: 60 minut  uważa Mark Serreze. I nie będziemy w stanie jej
powstrzymać, nawet jeśli zaraz zmniejszymy emi-
sję gazów cieplarnianych uwalnianych do atmo-
sfery, głównie podczas spalania paliw kopalnych
Lód  ropy, węgla i gazu. A na to się zresztą mimo wy-
siłków Unii Europejskiej nie zapowiada.
Tekst I
Naukowcy od dawna podkreślają, że Arktyka
jest jednym z regionów ziemi najbardziej wrażli-
Arktyka bez lodu? wych na zmiany klimatu. Bo podczas gdy biały
W amerykańskim Narodowym Centrum lód odbija prawie całe promieniowanie słonecz-
Śniegu i Lodu w Boulder w Kolorado naukow- ne, ciemne morze pochłania je bardzo chętnie.
cy obstawiają zakład: czy we wrześniu z biegu- Mniejsza kra wokół bieguna północnego oznacza
na północnego zniknie cały lód.  Zakłady na coraz szybszą degradację pokrywy lodowej. Przy-
 tak i na  nie rozkładają się równiutko  śmie- pomina to węża, który zjada swój własny ogon.
je się Mark Serreze zatrudniony w Centrum Dlatego Arktyka ciągle zaskakuje naukowców.
na stanowisku starszego badacza. Ciężko im przewidzieć, co się tam stanie.  Jeszcze
kilka lat temu uważaliśmy, że lód zniknie z bieguna
Odwilż na biegunie północnego któregoś lata pomiędzy rokiem 2050
Od dawien dawna Arktyka żyje w rytmie a 2100  mówi Serreze.  Ostatnio zrewidowaliśmy
dwóch przesileń  marcowego maksimum nasze szacunki i mówiliśmy o roku 2030. Dzisiaj
i wrześniowego minimum. W marcu, kiedy na- sądzimy, że dojdzie do tego dużo wcześniej. 2. Co jest centralnym miejscem Arktyki? 7. To, co się dzieje w Arktyce, przypomina
sza półkula zaczyna wychodzić z zimowych A. Narodowe Centrum Śniegu i Lodu w Bo- węża zjadającego własny ogon, ponieważ
..............
mroków, lodowisko skuwające Morze Arktycz- ulder. A. im mniej jest lodu, tym szybciej go ubywa.
ne osiąga największe rozmiary. W tym roku roz- Klimat się zmienia i jak zawsze jedni na tym B. Biegun południowy. B. lód odbija prawie całe promieniowanie sło-
rastająca się przez całą zimę biała powłoka po- przegrają, a inni wygrają. Na Dalekiej Północy C. Biegun północny. neczne.
kryła ponad 15 mln km2 wód opływających bie- straty poniosą niektóre gatunki zwierząt. Tragicz- D. Morze Arktyczne. C. Arktyka jest jak wąż wrażliwa na zmianę
gun północny. Twardym mostem połączyła ze ny może być los niedz
wiedzia polarnego wyspe- klimatu.
sobą trzy kontynenty: Europę, Amerykę i Azję. cjalizowanego w polowaniach na foki wychylają- 3. Co się dzieje z pokrywą lodową Arktyki po D. w Arktyce węże potrzebują do życia lodu.
Zimą lód nie tylko zdobywa nowe terytoria, ce się spod kry dla zaczerpnięcia powietrza. Cięż- przesileniu marcowym?
ale  co ważniejsze  puchnie. Dzięki temu po- ko będzie narwalowi**, który jest specjalistą w ło- A. Przestaje się zwiększać. 8. Zniknięcie lodu w Arktyce będzie miało
wstaje gruba na 5-6 m wielosezonowa powło- wach pod krą. Kiedy ta zniknie, jego terytorium B. Zaczyna się zmniejszać. najgorsze skutki dla
ka zdolna przetrwać letnie miesiące. A we wrześ- stanie otworem dla innych drapieżników. C. Przestaje się zmniejszać. A. fok.
niu, kiedy arktyczna biel kurczy się do mini- W przypadku ludzi wielkich zagrożeń spowo- D. Zaczyna się zwiększać. B. niedz
wiedzi.
malnych rozmiarów, wielosezonowy lód staje dowanych ociepleniem Arktyki nie widać. Do D. narwali.
się ostatnią redutą*, jądrem, wokół którego zi- zmiany stylu życia zostaną pewnie zmuszeni nie- 4. Jaką najmniejszą powierzchnię lodu odno- C. Eskimosów.
mą odbuduje się powłoka pokrywająca całą Ar- którzy Inuici (zwani też Eskimosami) nadal pro- towano w Arktyce?
ktykę. Tak przynajmniej było do tej pory. wadzący tradycyjny myśliwski tryb życia (polują A. 1,19 mln km2 B. 15 mln km2 9. Sprzed ostatniej części artykułu usunię-
Z danych, którymi dysponują naukowcy zBo- m.in. na narwale). Ale za to ocieplenie otworzy no- C. 16,5 mln km2 D. 4,13 mln km2 to tytuł (wykropkowane miejsce). Który?
ulder, wynika bowiem, że od 1978 r., kiedy obej- we, szybsze morskie szlaki handlowe. Zyskamy A. Zmiana klimatu
mowała 16,5 mln km2, zimowa pokrywa lodowa też dostęp do surowców naturalnych (ropy, gazu 5. Lód w Arktyce jest obecnie poważnie za- B. Znikający lód
Arktyki kurczy się średnio o 44 tys. km2 na rok. iprawdopodobnie  metali ikamieni szlachetnych) grożony, ponieważ C. Straty i zyski
Podobny trend widać latem. 16 września ze- ukrytych pod dnem Morza Arktycznego. 1 A. zmniejsza się powierzchnia lodu wielose- D. Same korzyści
szłego roku lodowa pokrywa arktyczna osiąg- zonowego.
*reduta  umocniony punkt w linii obrony, zwykle wysunięty
nęła historyczne minimum  4,13 mln km2. Tak B. latem znika lód, który zdołał się odbudo- 10. Jaką ogólną odpowiedz
na tytułowe py-
w kierunku nieprzyjaciela
mikroskopijnej kry nie obserwowano w Arkty- wać zimą. tanie daje treść artykułu?
**narwal  niewielki wieloryb z charakterystycznym spiralnym
ce od rozpoczęcia pomiarów satelitarnych C. lód jednoroczny ma zaledwie od 1 do 3 m A. To całkiem wykluczone.
ciosem
30 lat temu. Wcześniejszy rekord z września grubości. B. To możliwe bardzo szybko.
roku 2006 został pobity aż o 1,19 mln km2! NA PODSTAWIE: T. ULANOWSKI,  GAZETA WYBORCZA D. lód jednoroczny odbudowuje się wokół C. To obecnie raczej niemożliwe.
(02.07.2008) wielosezonowego. D. To możliwe w odległym czasie.
Dlaczego króluje cienizna
Z roku na rok zmniejsza się też grubość ar- Zadania od 1. do 12. odnoszą się do tekstu I. 6. Co prawdopodobnie jest przyczyną zagro- 11. Jaki cel mają zamieszczone pod artyku-
ktycznego lodu, co osłabia całą pokrywę. Lód żenia lodu w Arktyce? łem przypisy?
wielosezonowy zajmuje dziś ledwie skrawek 1. O co założyli się naukowcy z Boulder? A. Coraz bardziej wydłużające się lato i krót- A. Objaśniają znaczenia użytych w tekście
morza. Króluje krucha kra jednoroczna, cien- A. Czy globalne ocieplenie rozpuści lód w Ar- sza zima. trudnych wyrazów.
ka na trzy metry, a często ledwie na jeden metr. ktyce. B. Częste wyprawy polarne niszczące pokry- B. Wyjaśniają stosunek autora do opisanych
Kiedyś każdego arktycznego lata znikało oko- B. Czy w przyszłości lód z Arktyki zupełnie wę lodową. w tekście zjawisk.
ło połowy pokrywy lodowej uformowanej zi- zniknie. C. Ekspansja człowieka w celu zdobycia ro- C. Zawierają poglądy odmienne od wyrażo-
mą. Zeszłego lata rozpłynęła się prawie cała. C. Czy lód zniknie z Arktyki już w lecie 2008 r. py naftowej. nych w tekście.
Gdzie szukać winnego?  Odwilż w Arktyce D. Czy razem z lodem z Arktyki znikną zwie- D. Zmiana klimatu spowodowana globalnym D. Są informacjami dodatkowymi, niezwią-
to prawdziwy symbol globalnego ocieplenia rzęta. ociepleniem. zanymi z tekstem. 1
AP
AP
www.wyborcza.pl wychodzi 24 godziny na dobÄ™
Gazeta Edukacja 21
Partner
www.wyborcza.pl wychodzi 24 godziny na dobę www.wyborcza.pl Gazeta Wyborcza Wtorek 23 września 2008
1 1
radiowy:
12. Skąd pochodzi artykuł? 15. Lądy stanowią 10/21 powierzchni Arkty-
A. Z książki naukowej. ki. Jaką powierzchnię zajmują lądy Arktyki?
B. Z poradnika ekologicznego. A. 11 000 000 km2
C. Z przewodnika polarnego. B. 10 000 000 km2
D. Z prasy codziennej. C. 1 100 000 km2
D. 1 000 000 km2
13. Ktoś powiedział, że uczony zajmujący
się lodem to glacjolog. Gdzie można to spraw- 16. Aby temperaturę podaną w stopniach Cel-
dzić? sjusza (oC) wyrazić w stopniach Fahrenheita (oF),
A. Tylko w fachowej książce poświęconej na- należy liczbę stopni Celsjusza pomnożyć przez
uce o lodzie. 1,8 i dodać 32. Ile stopni Fahrenheita ma izoter-
B. W encyklopedii powszechnej. ma lipca na lÄ…dzie Arktyki?
C. W słowniku języka polskiego. A. 18 B. 40 C. 41 D. 50
D. W bibliotecznym katalogu alfabetycznym
pod literą  g . 17. Najstarsze wieści o Arktyce pochodzą od
Greka Pyteasza z Massalii (obecnie Marsylia)
z około 330 roku p.n.e., czyli
A. z I połowy III w. p.n.e.
Tekst II
B. z II połowy III w. p.n.e.
Arktyka, region wokół północnego biegu- C. z I połowy IV w. p.n.e. 20. Ile minut upływa od 21:42 do północy? 22. Bryła lodu o objętości 1 dm3 waży
na geograficznego w strefie polarnej i subpo- D. z II połowy IV w. p.n.e. A. 138 B. 198 C. 218 D. 222 0,92 kg.
larnej obejmujący prawie w całości Ocean a) Bryła lodu waży 46 g. Oblicz, ile cm3 ma
Arktyczny z wyspami oraz północną część 21. Uzupełnij tabelę określeniami umieszczo- objętość tej bryły.
Eurazji i Ameryki Północnej. Powierzchnia nymi w ramce pod tabelą.
Tekst III
21 mln km2, granice Arktyki jako krainy b) Ile waży bryła lodu o objętości 25 cm3? Ma-
Opis procesu zmiany Nazwa procesu
geograficzno-przyrodniczej wyznacza zarys W sobotę 7 czerwca 2008 roku o godzinie 21:42 stanu skupienia wody sę bryły podaj w dekagramach.
izotermy lipca wynoszÄ…cej na lÄ…dzie 10°C, a na polska wyprawa zdobyÅ‚a najwyższy szczyt Ar- PrzejÅ›cie ze stanu ciekÅ‚ego
morzu 5°C; przebieg tej izotermy na lÄ…dzie ktyki Gunnbjorns Fjeld (3694 m n.p.m.). Po raz w stan staÅ‚y 23. Napisz opowiadanie, którego akcja bÄ™-
zbiega się z linią południowych obrzeży stre- pierwszy szczyt ten zdobyli 16 sierpnia 1936 ro- Przejście ze stanu ciekłego dzie związana z lodem. Wcześniej zapisz w pun-
fy tundry. ku członkowie brytyjsko-duńskiej wyprawy Wa- w stan gazowy ktach plan tego opowiadania.
HTTP://ENCYKLOPEDIA.PWN.PL/ ger i Coultards. Przejście ze stanu stałego
w stan ciekły
HASLO.PHP?ID=4019356 PLAN OPOWIADANIA
Zadania od 18. i 19. odnoszÄ… siÄ™ do tekstu III. ...................................................................................................
sublimacja
.................................................................................................
Bezpośrednie przejście resublimacja
Zadania od 14. do 16. odnoszÄ… siÄ™ do tekstu II. 18. Ile lat mija w 2008 roku od zdobycia po ..................................................................................................
ze stanu gazowego w stały
raz pierwszy Gunnbjorns Fjeld? ..................................................................................................
14. Powierzchnia Arktyki jest równa (1 ha = A. 62 B. 64 C. 72 D. 74
10 000 m2) OPOWIADANIE
topnienie parowanie skraplanie krzepnięcie
A. 2 100 000 000 ha. 19. Rysy wznoszą się na wysokość 2499 m ..................................................................................................
B. 210 000 000 ha. n.p.m. Jaka jest różnica wysokości najwyższego Bezpośrednie przejście ze stanu stałego w gazowy ..................................................................................................
C. 21 000 000 ha. szczytu Arktyki i najwyższego szczytu Polski? ..................................................................................................
Przejście ze stanu gazowego w ciekły
D. 2 100 000 ha. A. 1213 m B. 1205 m C. 1195 m D. 1185 m ..................................................................................................
Odpowiedzi IV. Poprawność językowa (dotyczy planu i opowiadania)
0-1
Dopuszczalne 2 błędy.
Klucz odpowiedzi do zadań zamkniętych
V. Poprawność ortograficzna (dotyczy planu i opowiadania)
Do 2 błędów - 2 pkt. 0-2
Nr zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.
3 błędy - 1 pkt.
Poprawna C C B D A D A B C B A D C A B D D C C A
VI. Poprawność interpunkcyjna (dotyczy planu i opowiadania)
odpowiedz

Do 2 błędów - 2 pkt. 0-2
3 błędy - 1 pkt.
SCHEMAT OCENIANIA
Uwaga, punkty za kryteria III -VI przydzielamy tylko wtedy, gdy za kryterium II został
przyznany co najmniej 1 punkt.
Liczba
Kryteria i sposób punktowania
punktów
21. Opis procesu zmiany stanu skupienia Nazwa procesu
Kartoteka zadań
wody
1. Czytanie Wyszukiwanie informacji w tekście prasowym 1
Przejście ze stanu ciekłego w stan stały krzepnięcie
Wnioskowanie na podstawie informacji w tekście
Przejście ze stanu ciekłego w stan gazowy parowanie
2. Czytanie 1
prasowym
Przejście ze stanu stałego w stan ciekły topnienie
Wnioskowanie na podstawie informacji w tekście
Przejście ze stanu gazowego w ciekły skraplanie
3. Czytanie 1
prasowym
0-2
Bezpośrednie przejście ze stanu stałego w sublimacja
4. Czytanie Wyszukiwanie informacji w tekści e prasowym 1
gazowy
Wnioskowanie na podstawie informacji w tekście
Bezpośrednie przejście ze stanu gazowego resublimacja
5. Czytanie 1
prasowym
w stały
Poprawne uzupełnienie 5-6 komórek tabeli - 2 pkt. 6. Czytanie Wyszukiwanie informacji w tekście prasowym 1
Poprawne uzupełnienie 3-4 komórek tabeli - 1 pkt.
Wnioskowanie na podstawie informacji w tekście
7. Czytanie 1
Poprawne uzupełnienie mniej niż 3 komórek tabeli - 0 pkt.
prasowym
22.a I. Opisanie sytuacji z zadania - 1 pkt.
8. Czytanie Wyszukiwanie informacji w tekście prasowym 1
Np. 1dm3 : (0,92 kg : 46 g)
Wnioskowanie na podstawie informacji w tekście
9. Czytanie 1
II. Zamiana jednostek
prasowym
Zamiana jednostek objętości - 1 pkt.
Wnioskowanie na podstawie informacji w tekście
0-4
10. Czytanie 1
Zamiana jednostek masy - 1 pkt.
prasowym
Np. 1000 cm3 : (920 g : 46 g)
11. Korzystanie z informacji Określanie funkcji przypisu 1
III. Wykonanie obliczeń - 1 pkt.
Posługiwanie się sk róconym opisem bibliograficznym
1000 cm3: 20 = 50 cm3 12. Korzystanie z informacji 1
pod tekstem
22b. I. Opisanie sytuacji z zadania - 1 pkt.
13. Korzystanie z informacji Wskazywanie z
ródła informacji 1
Np. 92 dag : (1 dm3 : 25 cm3)
Wykorzystywanie
II. Zamiana jednostek
14. Wykonywanie obliczeń dotyczących pola 1
wiedzy w praktyce
Zamiana jednostek objętości - 1 pkt .
0-4
Rozpoznawanie charakterystycznych cech i własności
Zamiana jednostek masy - 1 pkt.
15. Rozumienie 1
liczb
Np. 92 dag : (1000 cm3 : 25 cm3) =
III. Wykonanie obliczeń - 1 pkt. Rozpoznawanie charakterystycznych cech i własności
16. Rozumienie 1
92 dag : 40 = 2,3 dag liczb
17. Rozumowanie Umieszczanie dat w przedziałach czasowych 1
Uwagi ogólne do zadań 22.a i 22.b:
18. Rozumowanie Obliczanie upływu czasu między wydarzeniami 1
1. Jeżeli uczeń rozwiązał zadanie inną metodą niż wskazana w schemacie punktowania,
Wykorzystywanie
należy określić czynności równoważne do czynności wymienionych
19. Wykonywanie obliczeń dotyczącyc h długości 1
wiedzy w praktyce
w schemacie.
Wykorzystywanie
2. Za każde poprawne rozwiązanie zadania uczeń otrzymuje maksymalną liczbę punktów.
20. Wykonywanie obliczeń dotyczących czasu 1
3. Jeśli uczeń zapisuje tylko odpowiedz
, to nie otrzymuje punktów. wiedzy w praktyce
Rozpoznawanie charakterystycznych cech
0-1
21. Rozumowanie 2
23. I. Napisanie planu opowiadania odpowiadającego jego treści
i własności przemian
Rozumowanie Opisywanie sytuacji przedstawionej w zadaniu 2
II. Pisanie na temat w formie opowiadania (dotyczy tylko opowiadania )
22. Wykorzystywanie Wykonywanie obliczeń dotyczących objętości
Praca na temat, treść oryginalna, ciekawa, styl barwny, żywy - 2 pkt. 6
0-2
wiedzy w praktyce i masy
Praca na temat, ale schematyczna, pozbawiona o ryginalności - 1 pkt.
Pisanie na temat w formie opowiadania 3
Praca nie na temat - 0 pkt.
Przestrzeganie norm kompozycyjnych 2
III. Kompozycja (dotyczy tylko opowiadania)
Pisanie
23. Przestrzeganie norm językowych 1
Bezbłędna, bardzo dobrze dopasowana do treści - 2 pkt.
0-2
Przestrzeganie norm ortograficznych 2
Nieznaczne usterki kompozycyjne - 1 pkt.
Kompozycja chaotyczna (bałagan) - 0 pkt. Przestrzeganie norm in terpunkcyjnych 2
1
ARCHIWUM
www.wyborcza.pl wychodzi 24 godziny na dobÄ™