Wprowadzenie
Szanowni Państwo,
Niniejszy plik obejmuje materiały do czterech tematów z zakresu problematyki
makroekonomicznej, uwzględnionych w module kształcenia  Wstęp do ekonomii i
przedsiębiorczości .
Materiały te pomogą Państwu przygotować się do egzaminu, nie zastąpią jednak pracy z
podręcznikiem, który zawiera szerszy opis przedstawionych tu zjawisk i procesów
gospodarczych. Punktem wyjścia do zapoznania się z poszczególnymi zagadnieniami
powinno być zawsze przeczytanie odpowiednich rozdziałów w podręczniku. Materiały te
mają jedynie pomóc Państwu w  uporządkowaniu zdobytej wiedzy.
Na końcu każdego z omówionych tematów znajdują się zadania do samodzielnego
wykonania.
Życzę miłej nauki
Alicja Mikołajewicz-Woz
niak
Rachunek dochodu narodowego:
·ð mierniki poziomu sprawnoÅ›ci gospodarki;
·ð produkt narodowy a produkt krajowy;
·ð produkt narodowy a dochód narodowy;
·ð ceny w rachunku dochodu spoÅ‚ecznego;
·ð konsumpcja, oszczÄ™dnoÅ›ci i inwestycje;
·ð równowaga dochodu spoÅ‚ecznego.
Produkt krajowy brutto, PKB, (ang. gross domestic product, GDP) jest miarą wielkości
produkcji wytworzonej w określonym okresie czasu przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na
terytorium danego kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Produkt krajowy brutto określa łączną wartość pieniężną dóbr finalnych i usług
wytworzonych w analizowanym okresie (najczęściej w ciągu roku) w danym kraju.
Jest najbardziej kompleksowym miernikiem całkowitej produkcji dóbr i usług danego kraju i
jest wykorzystywany m.in. do mierzenia ogólnych wyników osiąganych przez gospodarkę.
Produkt narodowy brutto, PNB, (ang. gross national product, GNP) lub inaczej dochód
narodowy brutto, DNB, (ang. gross national income, GNI) jest miernikiem całkowitych
dochodów osiągniętych przez obywateli danego kraju, niezależnie od tego, w jakim kraju są
wykorzystywane czynniki produkcji będące ich własnością; jest on równy produktowi
krajowemu brutto skorygowanemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.
Dochód narodowy netto, PNN (ang. net national product, NNP) lub inaczej dochód narodowy
jest miernikiem możliwości danej gospodarki do dokonywania wydatków na dobra i usługi po
odłożeniu środków umożliwiających sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie zasobów kapitału
na dotychczasowym poziomie; jest obliczany poprzez odjęcie amortyzacji (czyli wartości
zużycia kapitału trwałego) od wartości produktu narodowego brutto.
Nominalny produkt narodowy brutto mierzony jest w cenach bieżących  istniejących w
okresie, gdy osiągano dochody składające się na ów produkt narodowy.
Realny produkt narodowy brutto (określany także jako produkt narodowy w cenach stałych)
jest produktem nominalnym skorygowanym o wpływ zmian ogólnego poziomu cen (inflacji) 
wyrażany jest w cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określanym jako rok bazowy
lub podstawowy.
Realny dochód narodowy brutto per capita określa wielkość dochodu narodowego
przypadającą na jednego mieszkańca; stanowi on prosty miernik przeciętnego poziomu stopy
życiowej w danym kraju.
Na wysokość wytwarzanej w danej gospodarce produkcji (a więc i dochodu
narodowego) zasadniczy wpływ mają dwa podstawowe składniki popytu globalnego:
konsumpcja i inwestycje.
Wpływ obu wymienionych zmiennych na gospodarkę w perspektywie krótko- i
długookresowej jest zróżnicowany:
·ð w krótkim okresie wzrost konsumpcji (i inwestycji) powoduje wzrost Å‚Ä…cznego
popytu, zwiększając produkcję i zatrudnienie (a tym samym dochody społeczeństwa),
a spadek konsumpcji (i inwestycji) powoduje spadek Å‚Ä…cznego popytu, zmniejszajÄ…c
produkcję i zatrudnienie (a tym samym i dochody społeczeństwa);
·ð w dÅ‚ugim okresie ograniczenie konsumpcji pozwalajÄ…ce na zwiÄ™kszenie oszczÄ™dnoÅ›ci
umożliwia zwiększenie inwestycji, przekładając się na znaczący wzrost produkcji,
płac i dochodu, a wzrost konsumpcji kosztem ograniczenia oszczędności skutkuje
zmniejszeniem inwestycji, prowadząc do obniżenia tempa wzrostu produkcji płac i
dochodu.
W krótkim okresie konsumpcja jest najważniejszą częścią globalnych wydatków w
gospodarce  jeżeli podlega ona głębokim zmianom, może to wpływać na produkcję i
zatrudnienie poprzez oddziaływanie na łączny popyt. Nie należy jednak zapominać o tym, że
nieskonsumowana część dochodu zostaje zaoszczędzona i może zostać przeznaczona na
inwestycje, a więc stać się czynnikiem napędowym długookresowego wzrostu
gospodarczego.
Kształtowanie się konsumpcji i oszczędności jest więc kluczem do zrozumienia wzrostu
gospodarczego i cyklu koniunkturalnego!
Zrozumienie wpływu zmian łącznego popytu na produkt narodowy możliwe jest w oparciu o
model mnożnika. Zgodnie z tym ostatnim wzrost popytu zwiększa dochód konsumentów i
prowadzi do wytworzenia się łańcucha kolejnych, coraz słabszych przyrostów wydatków.
Każda zmiana wydatków prowadzi więc do zwielokrotnionej zmiany wartości produktu.
Model mnożnika wyjaśnia, w jaki sposób zmiany skłonności społeczeństwa do oszczędzania,
wielkości dokonywanych inwestycji, handlu zagranicznego, czy polityki podatkowej mogą
wpływać na wielkość produkcji i zatrudnienia w gospodarce o nie w pełni wykorzystanych
zasobach.
Działanie mnożnika przedstawia model równowagi na rynki dóbr i usług, opierający się na
dwóch podstawowych założeniach dotyczących:
·ð krótkookresowej staÅ‚oÅ›ci cen i pÅ‚ac (powodujÄ…cej, że dostosowania do wstrzÄ…sów lub
polityki gospodarczej realizujÄ… siÄ™ poprzez produkcjÄ™ i zatrudnienie);
·ð dysponowania przez gospodarkÄ™ niewykorzystywanymi zasobami.
Przy produkcji mniejszej od potencjalnej przedsiębiorstwa są gotowe dostarczyć taką ilość
produkcji, na jakÄ… istnieje zapotrzebowanie.
“!
Faktyczne rozmiary produkcji są zdeterminowane przez popyt (zależą jedynie od wielkości
popytu globalnego).
W warunkach  braku państwa i wymiany z zagranicą występują dwa z
ródła popytu na
dobra i usługi:
·ð popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych,
·ð popyt inwestycyjny przedsiÄ™biorstw.
Popyt globalny (AD) oznacza Å‚Ä…czne zamierzone wydatki gospodarstw domowych na dobra i
usługi konsumpcyjne oraz wydatki przedsiębiorstw na inwestycje.
Popyt konsumpcyjny (C) oznacza zamierzone przez gospodarstwa domowe zakupy dóbr i
usług konsumpcyjnych.
Popyt inwestycyjny (I) oznacza zamierzone przez przedsiębiorstwa powiększenie zasobów
kapitału trwałego oraz stanu zapasów, obejmującego również inwestycje odtworzeniowe.
Przy stałych cenach i płacach rynek dóbr i usług znajduje się w równowadze, gdy popyt
globalny (planowane łączne wydatki gospodarstw domowych i przedsiębiorstw) dokładnie
zrównuje się z wytworzoną produkcją.
Stan równowagi na rynku nie oznacza, że wytworzona produkcja równa jest produkcji
potencjalnej, a dochód osiągnął poziom zapewniający pełne zatrudnienie.
W punkcie równowagi dochód (Y) jest równy sumie planowanej inwestycji i planowanej
konsumpcji.
Y = C + I
“!
W punkcie równowagi planowane inwestycje są równe dochodowi pomniejszonemu o
planowanÄ… konsumpcjÄ™.
I = Y  C
Oszczędności (S) są tą częścią dochodu, która nie jest przeznaczana na konsumpcję.
S = Y  C
“!
Równowaga zostaje osiągnięta w punkcie, w którym planowane inwestycje są równe
planowanym oszczędnościom.
I = S
Pułapka: pamiętajmy o rozróżnieniu między wielkościami planowanymi i faktycznymi!
W sytuacji, gdy równowaga pomiędzy poziomem planowanych inwestycji i planowanych
oszczędności nie występuje, następują odpowiednie korekty po stronie produktu (w górę lub
w dół).
Wiąże się to z funkcjonowaniem mechanizmów równoważących gospodarkę, które są siłami:
·ð usiÅ‚ujÄ…cymi przywrócić w gospodarce stan równowagi (w którym podaż zrównuje siÄ™
z popytem);
·ð nieustannie przeciwdziaÅ‚ajÄ…cymi powstawaniu i samopogÅ‚Ä™bianiu siÄ™ nadwyżki
podaży;
·ð sporadycznie likwidujÄ…cymi nadwyżki popytu.
O sile wpływu zachodzących po stronie wydatków zmian na poziom wytwarzanej w danej
gospodarce produkcji zasadniczy wpływ ma skłonność gospodarstw domowych do
konsumpcji.
Gospodarstwa domowe dysponujące dochodami decydują o ich podziale pomiędzy:
·ð wydatki na dobra i usÅ‚ugi konsumpcyjne,
·ð oszczÄ™dnoÅ›ci.
Funkcja konsumpcji obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji przy każdym poziomie
dochodów.
Konsumpcja autonomiczna (Ca) oznacza popyt konsumpcyjny niezależny od wielkości
dochodów.
Konsumpcja indukowana oznacza popyt konsumpcyjny uzależniony od wielkości
dochodów.
Krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC, marginal propensity to consume) określa jaka
cześć dochodu jest przeznaczana na konsumpcję; to ułamek, o który wzrasta konsumpcja przy
wzroście dochodu o jednostkę.
Funkcja oszczędności obrazuje wielkość zamierzonych oszczędności przy każdym poziomie
dochodów.
Krańcowa skłonność do oszczędności (MPS, marginal propensity to save) określa jaka
cześć dochodu jest przeznaczana na oszczędności; to ułamek, o który wzrastają oszczędności,
przy wzroście dochodu o jednostkę.
Oszczędności są równe iloczynowi dochodu i skłonności do oszczędzania pomniejszonemu o
konsumpcjÄ™ autonomicznÄ….
S = Y*MPS  Ca
Ponieważ dochód może zostać albo skonsumowany albo zaoszczędzony:
MPC + MPS = 1
Mnożnik (M) informuje o ile zmieni się produkcja w wyniku zmiany popytu globalnego.
Wysokość mnożnika obliczamy w oparciu o następujący wzór:
1
M = %%%%%%
1 MPC
·ð wysokość mnożnika uzależniona jest od kraÅ„cowej skÅ‚onnoÅ›ci do konsumpcji;
·ð mnożnik przyjmuje wartoÅ›ci wiÄ™ksze od 1;
·ð im wyższa jest kraÅ„cowa skÅ‚onność do konsumpcji tym wyższa wartość mnożnika;
·ð im niższa jest kraÅ„cowa skÅ‚onność do konsumpcji tym niższa wartość mnożnika.
Wzrost produkcji i popytu wywołany impulsem wynikającym ze wzrostu popytu obliczamy w
oparciu o poniższy wzór:
1
A
Ä…czny przyrost produktu i dochodu = "D * %%%%%%%%%
1  MPC
Mechanizm równoważenia gospodarki działa w następujący sposób:
·ð dla każdej wielkoÅ›ci produkcji niższej od poziomu równowagi globalny popyt jest
większy od dochodu i produkcji jeśli w gospodarce istnieją wolne moce
produkcyjne rozpoczyna się proces wzrostu produktu (dochodu), a w rezultacie także
globalnego popytu, który trwa do osiągnięcia nowego  wyższego  punktu
równowagi na rynku dóbr i usług;
·ð dla każdej wielkoÅ›ci produkcji wyższej od poziomu równowagi popyt globalny jest
mniejszy od dochodu i produkcji przedsiębiorstwa otrzymują wówczas sygnały
skłaniające je do ograniczania produkcji i rozpoczyna się proces zmniejszania
produktu (dochodu), a w rezultacie także globalnego popytu, który trwa do osiągnięcia
nowego  niższego  punktu równowagi na rynku dóbr i usług;
·ð kiedy produkcja osiÄ…ga poziom równowagi nie pojawiajÄ… siÄ™ bodz
ce do zmiany
wolumenu produkcji.
Zadania do samodzielnego wykonania:
1. OpierajÄ…c siÄ™ na danych zamieszczonych na stronie Eurostatu
(http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Europe_in_figures_ -
_Eurostat_yearbook) określ produkt krajowy brutto i produkt krajowy brutto per capita
Polski na tle pozostałych krajów uwzględnionych w zestawieniu.
2. OpierajÄ…c siÄ… na informacjach zamieszczonych na stronie Banku Åšwiatowego
(http://data.worldbank.org/) porównaj poszczególne mierniki określające funkcjonowanie
polskiej gospodarki do tych odnoszących się do innych krajów o wysokim dochodzie
społecznym.
Cykliczny rozwój gospodarki:
·ð klasyczny przebieg cyklu koniunkturalnego;
·ð przeobrażenia w gospodarce Å›wiatowej wpÅ‚ywajÄ…ce na ksztaÅ‚towanie siÄ™ spoÅ‚ecznych
cykli koniunkturalnych;
·ð budowa współczesnego cyklu koniunkturalnego;
·ð metody oddziaÅ‚ywania paÅ„stwa na przebieg cyklu koniunkturalnego.
Trend (tendencja rozwojowa) produkcji to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji
w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.
Cykl koniunkturalny to krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu; jest
wahadłowym ruchem całkowitego produktu narodowego, dochodu i zatrudnienia, zwykle
obejmujący okres od 2 do 10 lat, któremu towarzyszy szeroko zakrojony wzrost lub spadek
poziomu aktywności gospodarczej w większości sektorów gospodarki.
Fazy klasycznego cyklu koniunkturalnego:
·ð ekspansja (ożywienie);
·ð szczyt (rozkwit);
·ð recesja (kryzys);
·ð dno (depresja).
Faza spadkowa cyklu (zaczynająca się szczytem i kończąca dnem) określana jest mianem
recesji. Okres ten często definiujemy jako taki, w którym realny PKB obniża się przez dwa
kolejne kwartały.
Zwyczajowo przyjęte oznaki recesji:
·ð spadek zapasów u konsumentów przy jednoczesnym wzroÅ›cie zapasów samochodów i
innych dóbr trwałego użytku u producentów (w konsekwencji ograniczenie produkcji,
spadek inwestycji),
·ð spadek popytu na pracÄ™,
·ð wyhamowanie inflacji,
·ð spadek zysków przedsiÄ™biorstw (zazwyczaj poprzedzony spadkiem kursu akcji),
·ð spadek stóp procentowych w wyniku spadku popytu na kredyt.
Faza wzrostowa cyklu (zaczynająca się dnem i kończąca szczytem) określana jest mianem
gospodarczej ekspansji. Okres ten często definiujemy jako taki, w którym realny PKB
wzrasta się przez dwa kolejne kwartały.
Zwyczajowo przyjęte oznaki ekspansji gospodarczej są lustrzanym odbiciem oznak recesji.
Punkty zwrotne  szczyt i dno  wyznaczane są przez ograniczenia podażowe i popytowe.
Teorie cyklu koniunkturalnego można podzielić na dwie grupy:
1. teorie zewnętrzne doszukujące się z
ródeł cyklu koniunkturalnego w wahaniach
czynników zewnętrznych w stosunku do systemu gospodarki, takich jak wojny,
rewolucje i wybory, ceny ropy, odkrycia nowych zasobów, migracje, zdobycze nauki i
innowacje techniczne, kaprysy pogody;
2. teorie wewnętrzne szukające w obrębie samego systemu gospodarczego
mechanizmów zapoczątkowujących cykl koniunkturalny o własnym rytmie i
dynamice (których przykładem jest teoria mnożnika i akceleratora).
Występujące obecnie cykle koniunkturalne nie przebiegają według klasycznego wzorca.
Wśród podstawowych przyczyn zachodzących w tym obszarze zmian wskazać można:
·ð antycyklicznÄ… dziaÅ‚alność paÅ„stwa;
·ð dziaÅ‚alność monopoli;
·ð postÄ™p techniczny;
·ð oddziaÅ‚ywanie stosunków gospodarczych z zagranicÄ….
Współczesny cykl koniunkturalny:
·ð jest cyklem dwufazowym (skÅ‚adajÄ…cym siÄ™ z fazy wysokiej i niskiej aktywnoÅ›ci
gospodarczej);
·ð charakteryzuje siÄ™ wystÄ™powaniem Å‚agodnych punktów zwrotnych;
·ð w porównaniu z klasycznym cyklem koniunkturalnym cechuje siÄ™ znacznie krótszym
przebiegiem i z tego względu jego częstotliwość jest wyższa;
·ð jest cyklem o relatywnie niskiej intensywnoÅ›ci;
·ð ma innÄ… amplitudÄ™ wahaÅ„ w fazie pomyÅ›lnej koniunktury (która jest wyższa) niż w
fazie spadkowej (która jest niższa).
Zadania do samodzielnego wykonania:
1. Przeanalizuj mechanizm przenoszenia wahań koniunkturalnych pomiędzy krajami.
2. Określ metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego.
Bezrobocie i inflacja:
·ð pojÄ™cie i przyczyny powstawania bezrobocia;
·ð rodzaje bezrobocia i sposoby jego zwalczania;
·ð pojÄ™cie i rodzaje inflacji oraz sposoby wpÅ‚ywania na jej poziom;
·ð spoÅ‚eczne i ekonomiczne skutki bezrobocia i inflacji;
·ð krzywa Philipsa oraz współczesne ujÄ™cie zależnoÅ›ci miÄ™dzy inflacjÄ… a bezrobociem.
Społeczeństwo można podzielić na następujące kategorie:
·ð osoby tworzÄ…ce zasoby siÅ‚y roboczej obejmujÄ…cej:
üð wszystkich zatrudnionych,
üð bezrobotnych (czyli  wedÅ‚ug jednej z definicji  osoby zarejestrowane jako
chcące i będące w stanie podjąć pracę),
·ð osoby nienależący do grupy czynnych zawodowo.
Stopień aktywności zawodowej to odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która podjęła
decyzję o wejściu w skład zasobu siły roboczej.
Bezrobocie oznacza sytuację, w której część osób zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej
podjęcia nie znajduje zatrudnienia.
StopÄ™ bezrobocia oblicza siÄ™ jako stosunek liczby bezrobotnych do Å‚Ä…cznej liczby zawodowo
czynnych.
Rodzaje bezrobocia (uwzględniające przyczynę jego powstawania):
·ð bezrobocie frykcyjne zwiÄ…zane jest ze zmianÄ… miejsca pracy bÄ…dz
wkraczaniem 
często ponownym  na rynek pracy; stanowi niemożliwy do obniżenia minimalny
poziom bezrobocia występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie;
·ð bezrobocie strukturalne jest wyrazem niedopasowania podaży pracowników i popytu
na siłę roboczą (w przekroju poszczególnych zawodów bądz
regionów); oznacza
bezrobocie, którego przyczyną jest niedostosowanie kwalifikacji pracowników i
zapotrzebowania pracodawców w sytuacji, kiedy struktura popytu i produkcji
nieustannie siÄ™ zmieniajÄ…;
·ð bezrobocie koniunkturalne (cykliczne, keynesowskie) zwiÄ…zane jest z przejÅ›ciowym
pogorszeniem siÄ™ koniunktury gospodarczej i wynika niedostatku popytu; pojawia siÄ™
wtedy, kiedy faktyczna produkcja jest mniejsza od produkcji potencjalnej;
·ð bezrobocie klasyczne oznacza rodzaj bezrobocia pojawiajÄ…cy siÄ™ wtedy, kiedy pÅ‚aca
jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywa podaży pracy i
popytu na pracę się przecinają (wynika to z działalności związków zawodowych lub
regulacji określających poziom płacy minimalnej).
Bezrobocie dobrowolne  wynika z niedostatecznej elastyczności płac (niepozwalającej na
zrównoważenie  oczyszczenie się  rynków); jego wielkość jest określona przez normalne
działanie rynku pracy, niedostosowania strukturalne, siłę związków zawodowych i bodz
ce
materialne na rynku pracy.
Pracownik jest dobrowolnie bezrobotny, gdyż nie chce podjąć pracy przy płacy realnej
zapewniającej równowagę.
Bezrobocie przymusowe  jest konsekwencjÄ… niskiego popytu globalnego i jednoczesnej
powolnej reakcji dostosowawczej płac.
Pracownik jest przymusowo bezrobotny, jeżeli jest gotów zaakceptować przedłożoną mu
ofertę pracy za obowiązująca na rynku płacę, a mimo to nie może znalez
ć zatrudnienia.
W praktyce ceny i płace nie są ani doskonale giętkie ani doskonale sztywne.
W krótkim okresie wielkość zatrudnienia jest na ogół ograniczona rozmiarami popytu. W
przypadku zmniejszenia popytu pełne zatrudnienie jest przywracane tylko przy takim spadku
płac, który powoduje likwidację przymusowego bezrobocia.
Naturalna stopa bezrobocia jest stopą bezrobocia występująca wówczas, gdy rynek pracy
znajduje się w równowadze.
Jej występowanie wiąże się między innymi z zauważalną różnicą między zasobem siły
roboczej, a więc wielkością obejmującą zatrudnionych i zarejestrowanych bezrobotnych, a
liczbą osób faktycznie gotowych podjąć pracę przy każdym poziomie płacy realnej.
Klasyfikacja bezrobocia na dobrowolne i przymusowe pozwala określić, jaki rodzaj środków
rząd powinien zastosować, aby złagodzić problem bezrobocia:
·ð paÅ„stwo może pomóc w likwidacji bezrobocia keynesowskiego stosujÄ…c Å›rodki
polityki fiskalnej i pieniężnej w celu zwiększenia popytu globalnego; wydaje się to
bardziej sensowne czekanie na spadek płac i cen, który spowoduje wzrost realnej
podaży pieniądza i spadek stopy procentowej;
·ð naturalna stopa bezrobocia odpowiada stanowi peÅ‚nego zatrudnienia i jej obniżenie
wymaga podjęcia działań zalecanych przez zwolenników ekonomii podażowej.
Inflacja oznacza wzrost przeciętnego poziomu cen w ustalonym okresie czasu.
Deflacja oznacza spadek przeciętnego poziomu cen w ustalonym okresie czasu.
Stopa inflacji jest wyrażoną w procentach zmianą ogólnego poziomu cen, mierzoną w
następujący sposób:
( )
( )
( )
( )
Biorąc pod uwagę kryterium tempa zmian poziomu cen wyróżniamy następujące rodzaje
inflacji:
·ð niskÄ… inflacjÄ™,
·ð inflacjÄ™ galopujÄ…cÄ…,
·ð hiperinflacjÄ™.
Niska inflacja, oznaczająca powolny i przewidywalny przyrost cen, jest utożsamiana z
jednocyfrowÄ… rocznÄ… stopÄ… wzrostu cen.
Przy względnie stabilnych cenach ludzie mają zaufanie do pieniądza, co zapewnia
 normalne funkcjonowanie gospodarki.
Inflacja galopująca oznacza inflację, w przypadku której roczna stopa wzrostu cen jest dwu-
lub nawet trzycyfrowa.
Przy niestabilnych cenach ludzie tracą zaufanie do pieniądza, co może pociągać za sobą
poważne problemy gospodarcze, jednak osiąganie wzrostu gospodarczego w takich
warunkach nie jest jeszcze niemożliwe.
Hiperinflacja oznacza inflację, w przypadku której roczna stopa wzrostu cen sięga miliona
procent.
Hiperinflacja prowadzi do drastycznego obniżenia realnego popytu na pieniądz, a względne
ceny stają się niestabilne, co uniemożliwia  normalne funkcjonowanie gospodarki.
BiorÄ…c pod uwagÄ™ kryterium z
ródła inflacji wyróżniamy następujące jej rodzaje:
·ð inflacjÄ™ inercyjnÄ…,
·ð inflacjÄ™ popytowÄ…,
·ð inflacjÄ™ kosztowÄ….
Inflacja inercyjna (określana też mianem oczekiwanej lub podstawowej) wiąże się z
założeniami społeczeństwa odnoście zmian cen i ich uwzględnianiem przy określaniu
warunków zawieranych umów lub porozumień nieformalnych, co działa na zasadzie
samospełniającej się przepowiedni.
Inflacja napędzana przez popyt (określana mianem inflacji popytowej) powstaje wtedy, gdy
łączny popyt rośnie szybciej niż potencjał wytwórczy gospodarki, co prowadzi do wzrostu
cen umożliwiających zachowanie równowagi między łącznym popytem a łączną podażą.
Inflacja napędzana przez koszty (określana mianem inflacji kosztowej albo inflacji
wywołanej wstrząsem podażowym) jest następstwem wzrostu kosztów mającego miejsce w
okresach wysokiego bezrobocia i niskiego wykorzystania zasobów, przy czym zazwyczaj jest
spowodowana wzrostem płac, cen ropy, cen żywności, czy kursów walutowych.
Zgodnie z ilościową teorią pieniądza zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują
identyczne zmiany poziomu cen (i płac), lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie.
Zasadniczym odkryciem ilościowej teorii pieniądza jest to, że wielkości realne zmieniają się
zwykle powoli. Bardzo dużym zmianom jednej zmiennej nominalnej (nominalnej podaży
pieniądza) muszą zatem towarzyszyć równie duże zmiany innych zmiennych nominalnych
(cen i płac), aby realna podaż pieniądza (i płace realne) pozostały na niezmienionym
poziomie odpowiadającym stanowi równowagi.
Zwiększenie stopy wzrostu ilości pieniądza prowadzi zatem do wzrostu tempa inflacji.
Popyt na realne zasoby pieniÄ…dza reaguje na zmiany realnego dochodu i zmiany stopy
procentowej. W długim okresie zmiany te są relatywnie niewielkie. Dlatego też realna podaż
pieniądza odpowiadająca stanowi równowagi zwykle zmienia się powoli.
Wzrost inflacji wynika zatem ze zwiększania podaży pieniądza przez władze monetarne
poszczególnych krajów.
Umiarkowana inflacja, której stopa jest przewidywalna, ma niewielki wpływ na efektywność
gospodarki lub na podział dochodu i majątku. W takim przypadku ceny są po prostu  zmienną
miarą , do której ludzie dostosowują swoje zachowania.
W rzeczywistości przewidywanie zmian poziomu cen okazuje się niewykonalne.
W okresach inflacji nie wszystkie ceny (i płace) zmieniają się w tym samym stopniu, co
oznacza, że zmianie ulegają relacje cen.
W wyniku tych zmian następują:
·ð redystrybucja dochodu i majÄ…tku miÄ™dzy różne grupy
(wynikającą z różnic w rodzaju aktywów i zobowiązań różnych podmiotów,
prowadzącą do zmiany realnej wartości ich majątku)
·ð znieksztaÅ‚cenia relacji cen oraz wielkoÅ›ci produkcji różnych dóbr, a niekiedy
produkcji i zatrudnienia w gospodarce jako całości
(w konsekwencji czego zmniejszeniu ulega ekonomiczna efektywność gospodarki
niemogącej właściwie wykorzystywać systemu sygnałów cenowych, następuje
zniekształcenie systemu podatkowego, pojawiają się tzw.  koszty zmiany menu , a
część dostępnych w gospodarce zasobów jest marnotrawiona z uwagi na konieczność
znalezienia nowych rozwiązań związanych z dążeniem do ograniczenia ilości
utrzymywanej gotówki, co jest określane mianem  kosztów zdzieranych zelówek )
Inflacja (a w zasadzie konieczność jej zwalczania) jest podstawowym czynnikiem krępującym
swobodÄ™ prowadzenia polityki gospodarczej, a zadanie Å‚Ä…czenia dobrej koniunktury ze
stabilnością cen wybija się jako główny nierozwiązany problem w funkcjonowaniu
gospodarki jako całości.
Krótkookresowa krzywa Phillipsa przedstawia odwrotną zależność (substytucję) pomiędzy
inflacją a bezrobociem istniejącą przejściowo, gdy gospodarka dostosowuje się do zmian
popytu globalnego (powracajÄ…c do poziomu produkcji potencjalnej i naturalnej stopy
bezrobocia).
Błędem byłoby interpretowanie krzywej Phillipsa jako ilustracji trwałej odwrotnej zależności
między inflacją a bezrobociem. Wykazuje ona, że zależność ta ma charakter przejściowy i
pojawia się tylko w okresie dostosowywania się gospodarki do gwałtownie zmienionego
popytu globalnego. Wzrost łącznego popytu wymusza przejściową inflację, która powoduje
spadek realnych zasobów pieniądza i sprawia, że popyt globalny z powrotem ustala się na
poziomie odpowiadającym stanowi pełnego zatrudnienia.
Szybkość, z jaką gospodarka przesuwa się z powrotem po krzywej Phillipsa zależy od
giętkości płac nominalnych i cen.
Krzywa Phillipsa wykazuje tendencję do dostosowywania się do bieżącej stopy inflacji 
wraz ze zmianą poziomu oczekiwanej (inercyjnej) inflacji ulega ona przesunięciu.
Zależność pomiędzy inflacją a bezrobociem pozostaje stabilna tylko tak długo, jak długo nie
ulega zmianie inflacja oczekiwana (inercyjna).
Wysokość położenia krótkookresowej krzywej Phillipsa zależy zatem od tempa inflacji.
Opadająca krzywa Phillipsa odnosi się tylko do krótkiego okresu  długookresowa krzywa
Philipsa przebiega pionowo.
Punkt przecięcia krótkookresowej krzywej Phillipsa z krzywą długookresową wyznacza stopę
inflacji odpowiadającą równowadze długookresowej.
Długookresowa krzywa Phillipsa wskazuje, że gospodarka  niezależnie od tempa inflacji 
zawsze powraca do naturalnej stopy bezrobocia (określanej mianem najniższej trwałej stopy
bezrobocia). Krzywa ta staje się pionowa, przecinając odciętą w punkcie odpowiadającym
naturalnej stopie bezrobocia.
W związku z powyższym w długim okresie nie można dokonywać wyboru pomiędzy inflacją
a bezrobociem.
Najniższa trwała stopa bezrobocia (naturalna stopa bezrobocia) to stopa, przy której siły
działające na inflację (czyli na tempo zmian cen i płac), popychające ją w górę lub w dół,
wzajemnie się równoważą.
Odzwierciedla ona poziom niepełnego wykorzystania zasobów, przy którym rynki pracy i
produktów są z punktu widzenia inflacji w stanie równowagi.
Przy najniższej trwałej stopie bezrobocia inflacja jest stabilna i nie wykazuje tendencji ani do
przyspieszania, ani do zwalniania. Jest to najniższy poziom stopy bezrobocia, którą można
utrzymać w długim okresie bez wywierania presji na wzrost inflacji.
Zgodnie z teorią trwałej stopy bezrobocia, jedynym poziomem bezrobocia zgodnym ze
stabilną stopą inflacji, jest najniższa trwała stopa bezrobocia. Długookresowa krzywa
Phillipsa musi więc, zgodnie z tą teorią, mieć przebieg linii pionowej, wznoszącej się prosto
do góry w punkcie najniższej trwałej stopy bezrobocia. Dopóki stopa bezrobocia jest niższa
od stopy trwałej inflacja wykazuje tendencję do systematycznego wzrostu.
Z teorii inflacji opartej na koncepcji trwałej stopy bezrobocia wynikają dwa ważne wnioski
dla polityki gospodarczej:
·ð istnieje pewien minimalny poziom bezrobocia, majÄ…cy tendencjÄ™ do utrzymywania siÄ™
w dłuższych okresach czasu  obniżenie bezrobocia poniżej trwałej stopy bezrobocia
bez inicjowania rozkręcającej się inflacyjnej spirali cen i płac jest niemożliwe;
·ð zmienne takie jak inflacja i bezrobocie mogÄ… ulegać okreÅ›lonym zmianom, co jest
graficznie ilustrowane poprzez odpowiednie przesunięcia wzdłuż krótkookresowej
krzywej Phillipsa  bezrobocie może zostać obniżone poniżej trwałej stopy bezrobocia
kosztem rosnącej inflacji albo obniżeniu może ulec inflacja za cenę zwiększonego
bezrobocia.
Najniższa trwała stopa bezrobocia jest wartością trudną do oszacowania  przyjmuje się, że
wynosi ona 5-6%. Z biegiem czasu stopa ta w niektórych krajach ulega niewielkiemu
obniżeniu (co wiąże się z osłabieniem związków zawodowych i nasileniem konkurencji w
gospodarce), choć w innych odnotowuje się jej nieznaczny wzrost. Rosnąca trwała (naturalna)
stopa bezrobocia staje się to jedną z przyczyn zwiększania się faktycznego bezrobocia.
Odwrotna zależność między inflacją a bezrobociem nie istnieje, kiedy wstrząsy dotyczą
podaży. W początkowym okresie wyższej inflacji towarzyszy wyższe bezrobocie. Dalszy
rozwój wypadków jest uzależniony od stopnia zamortyzowania szoku podażowego przez
rzÄ…d.
Stagflacja, zazwyczaj spowodowana ujemnym szokiem podażowym. oznacza
współwystępowanie wysokiej inflacji i dużego bezrobocia.
Rządy w obliczu wstrząsów podażowych stają przed następującym dylematem.
Niezamortyzowanie wstrząsu poprzez zwiększenie tempa wzrostu ilości pieniądza pociąga za
sobą bolesny okres bezrobocia, występujący do momentu odpowiedniego dostosowania cen i
płac pozwalających przywrócić gospodarce pierwotny stan równowagi długookresowej.
Dzięki zastosowaniu takiego rozwiązania nie dopuszcza się do wzrostu inflacji w długim
okresie. Amortyzując wpływ pierwotnego wstrząsu podażowego na ceny, rząd  dzięki
utrzymaniu popytu globalnego na dotychczasowym poziomie  może nie dopuścić do kryzysu
typu keynesowskiego. Ceną za to jest jednak trwałe podniesienie stopy inflacji.
Ze względu na wysokie koszty obniżania inflacji poprzez działania prowadzące do recesji
poszczególne kraje poszukują innych metod, takich jak, przykładowo:
·ð strategie umacniajÄ…ce rynek;
·ð polityka dochodowa operujÄ…ca wysokoÅ›ciÄ… podatków w sposób nakÅ‚adajÄ…cy znaczne
obciążenia na podmioty, których płace bądz
ceny wytwarzanych produktów szybko
rosną i jednocześnie prowadzący do subsydiowania tych, których płace bądz
ceny
rosnÄ… wolno;
·ð kontrola pÅ‚ac i cen lub dobrowolne wytyczne cenowo-pÅ‚acowe;
·ð dążenie do zamiany zwykÅ‚ych umów o pracÄ™ na umowy zapewniajÄ…ce udziaÅ‚y w
zyskach.
Zadania do samodzielnego wykonania:
1. Określ społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia.
2. Opierając się na dostępnych danych statystycznych porównaj poziom bezrobocia
pomiędzy poszczególnymi województwami w kraju oraz poziom bezrobocia w Polsce
i pozostałych krajach Unii Europejskiej.
Rola państwa w gospodarce:
·ð polityka fiskalna;
·ð polityka pieniężno-kredytowa.
Na wysokość produkcji, dochodu narodowego oraz zatrudnienie (a także na poziom cen w
gospodarce) oprócz wymienionych wcześniej czynników  konsumpcji i inwestycji  zasadniczy
wpływ ma również działalność państwa związana z rządowymi wydatkami na zakup dóbr i usług
oraz ustalaniem i pobieraniem podatków.
Państwo:
·ð z jednej strony odprowadza z obiegu strumieÅ„ pieniÄ…dza przez podatki:
üð poÅ›rednie (obciążajÄ…ce wydatki)
üð bezpoÅ›rednie (nakÅ‚adane na dochody czynników produkcji)
·ð z drugiej strony doprowadza strumieÅ„ pieniÄ…dza od obiegu poprzez:
üð rzÄ…dowe wydatki na zakup dóbr i usÅ‚ug
üð transfery (zwiÄ™kszajÄ…ce dochody pierwotne spoÅ‚eczeÅ„stwa)
Polityka fiskalna obejmuje decyzje rządu na temat wielkości i struktury wydatków
publicznych, z
ródeł ich sfinansowania (w tym zwłaszcza wysokości i struktury dochodów
podatkowych) oraz wysokości deficytu budżetowego.
Celem polityki fiskalnej jest dostarczanie dóbr publicznych i zagwarantowanie finansowania
niezbędnych wydatków państwa oraz  dodatkowo  eliminacja nadmiernych wahań rozwoju
gospodarczego w krótkim i średnim okresie, doprowadzenie do realnego wzrostu dochodu i
zapewnienie pełnego zatrudnienia.
Narzędziami polityki fiskalnej są:
·ð stopy opodatkowania,
·ð wydatki publiczne,
·ð deficyt budżetowy.
Wydatki budżetowe są składową popytu globalnego:
·ð zwiÄ™kszenie wydatków budżetowych na dobra i usÅ‚ugi powoduje wzrost popytu
globalnego;
·ð zmniejszenie wydatków budżetowych na dobra i usÅ‚ugi powoduje spadek popytu
globalnego, co w ujęciu graficznym jest obrazowane przez przesunięcie w dół
obrazujÄ…cej go krzywej.
W konsekwencji zmiana wysokości wydatków budżetowych przekłada się na przesunięcie tzw.
punktu równowagi:
·ð zwiÄ™kszenie wydatków budżetowych na dobra i usÅ‚ugi prowadzi do wzrostu poziomu
produkcji zapewniającego równowagę (o wielkość równą iloczynowi przyrostu
wydatków budżetowych i mnożnika);
·ð zmniejszenie wydatków budżetowych na dobra i usÅ‚ugi prowadzi do spadku poziomu
produkcji zapewniającego równowagę (o wielkość równą iloczynowi zamiany wydatków
budżetowych i mnożnika).
Mnożnik wydatków budżetowych informuje o ile wzrośnie (bądz
spadnie) produkt, jeśli
wydatki budżetowe wzrosną o jednostkę  jego działanie powoduje że:
·ð wraz ze zwiÄ™kszeniem wydatków paÅ„stwa punkt równowagi ksztaÅ‚tuje siÄ™ wyżej,
następuje zwiększenie rozmiarów produkcji, a bezrobocie ulega zmniejszeniu (co
oznacza, że zwiększenie wydatków budżetowych przy innych warunkach niezmienionych
uruchamia proces poprawy koniunktury gospodarczej);
·ð wraz z ograniczaniem wydatków paÅ„stwa punkt równowagi ksztaÅ‚tuje siÄ™ niżej, wskutek
czego może dojść do spadku rozmiarów produkcji i wzrostu bezrobocia (co oznacza, że
zmniejszenie wydatków budżetowych przy innych warunkach niezmienionych może
doprowadzić do pogorszenia koniunktury gospodarczej).
Podatki netto  czyli podatki pomniejszone o płatności transferowe  pomniejszają dochody
rozporządzalne ludności (tj. sumę przeznaczoną na wydatki konsumpcyjne lub oszczędności
gospodarstw domowych) w stosunku do dochodu i produktu narodowego.
Podatki netto wpływają na zależność między poziomem konsumpcji i dochodem narodowym,
zmniejszając wysokość wydatków konsumpcyjnych (a tym samym i popytu globalnego) dla
każdego poziomu dochodu narodowego:
·ð zwiÄ™kszenie podatków netto (nastÄ™pujÄ…ce przy podniesieniu stopy opodatkowania lub
obniżeniu stopy wypłat transferowych) prowadzi do spadku popytu globalnego;
·ð zmniejszenie podatków netto (nastÄ™pujÄ…ce przy obniżeniu stopy opodatkowania lub
podniesieniu stopy wypłat transferowych) przekłada się na wzrost popytu globalnego.
W konsekwencji zmiana stopy opodatkowania przekłada się na przesunięcie tzw. punktu
równowagi:
·ð zwiÄ™kszenie podatków netto prowadzi do spadku poziomu produkcji zapewniajÄ…cego
równowagę;
·ð zmniejszenie podatków netto skutkuje wzrostem poziomu produkcji zapewniajÄ…cego
równowagę.
Wprowadzenie podatków obniża poziom równowagi na rynku dóbr i usług na dwa sposoby:
·ð obniżajÄ…c popyt globalny poprzez obniżenie konsumpcji zależnej od rozmiarów dochodu;
·ð poprzez obniżenie wartoÅ›ci mnożnika.
Mnożnik podatkowy informuje o zmianach wielkości produkcji wywołanych zmianą stopy
opodatkowania  jego działanie powoduje, że:
·ð wraz ze zmniejszeniem pobieranych przez paÅ„stwo podatków punkt równowagi ksztaÅ‚tuje
się wyżej, następuje zwiększenie rozmiarów produkcji, a bezrobocie ulega zmniejszeniu
(co oznacza, że zmniejszenie podatków przy innych warunkach niezmienionych
uruchamia proces poprawy koniunktury gospodarczej);
·ð wraz ze wzrostem pobieranych przez paÅ„stwo podatków punkt równowagi ksztaÅ‚tuje siÄ™
niżej, wskutek czego może dojść do spadku rozmiarów produkcji i wzrostu bezrobocia
(co oznacza, że zwiększenie podatków przy innych warunkach niezmienionych może
doprowadzić do pogorszenia koniunktury gospodarczej).
Mnożnik zrównoważonego budżetu jest mechanizmem, w wyniku działania którego  przy
spełnieniu określonych warunków  wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam
wzrost podatków, prowadzi do przesunięcia punktu równowagi w górę (a w konsekwencji także
do wzrostu produkcji). Państwo nie dokonuje bowiem oszczędności i przejęte od podatników
fundusze w całości przeznacza na rządowe zakupy dóbr i usług. Pozostawienie tych samych kwot
w rękach podatników spowodowałoby, że środki te w części zostałyby zaoszczędzone, skutkiem
czego konsumpcja nie zwiększyłaby popytu globalnego w tym samym stopniu co sfinansowane z
przejętych od podatników kwot rządowe zakupy dóbr i usług (następujący spadek popytu
konsumpcyjnego jest zatem mniejszy niż mający miejsce wzrost popytu związany z rządowymi
wydatkami).
Budżet państwa jest zapisem planów wydatków oraz sposobów ich finansowania.
Deficyt budżetowy to nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami.
Finansowanie deficytu budżetowego odbywa się poprzez wykorzystanie bieżących
oszczędności społeczeństwa, co następuje na ogół poprzez sprzedaż skarbowych papierów
wartościowych o charakterze dłużnym (bonów bądz
obligacji).
Dług publiczny to suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych.
Wykorzystanie mechanizmu zaciągania długu publicznego umożliwia w określonych sytuacjach
wywieranie pozytywnego wpływu na produkcję i dochód narodowy  pozwala na absorpcję
ewentualnych nadwyżkowych oszczędności społeczeństwa, eliminując zagrożenia związane z
ewentualnym niedoborem inwestycji (prowadzącym przy braku ingerencji państwa do spadku
poziomu produkcji zapewniającego równowagę).
Zmiana poziomu wydatków budżetowych bądz
stopy opodatkowania pociÄ…ga za sobÄ… zmianÄ™
wysokości deficytu budżetowego:
·ð wzrost wydatków paÅ„stwa na dobra i usÅ‚ugi prowadzi do zwiÄ™kszania poziomu produkcji
zapewniającej równowagę; przy danej stopie podatkowej zwiększają się wpływy
podatkowe, rosną jednak również oszczędności; w konsekwencji zwiększeniu ulega
deficyt budżetowy;
·ð wzrost stopy opodatkowania przy danym poziomie wydatków paÅ„stwa na dobra i usÅ‚ugi
powoduje zarówno zmniejszenie poziomu produkcji zapewniającego równowagę; przy
jednoczesnym spadku dochodu narodowego i wzroście stopy podatkowej zmniejsza się
wysokość rozporządzalnego dochodu, a wraz z nim zmniejszeniu ulegają oszczędności;
w konsekwencji dochodzi do spadku deficytu budżetowego.
Wielkość deficytu budżetowego nie jest miarą pozwalającą określić charakter polityki fiskalnej
państwa i ustalić, czy ma ona charakter ekspansywny, czy restrykcyjny. Zmiana deficytu
budżetowego może być spowodowana przez wiele czynników.
Z uwagi na to, iż wpływy z podatków, stanowiące najistotniejszą cześć dochodów państwa,
uzależnione są od poziomu produkcji na wysokość deficytu budżetowego znaczący wpływ ma
stan koniunktury gospodarczej. Przy danej stopie wydatków państwa i danej stopie podatkowej
należy oczekiwać zwiększenia deficytu w czasie recesji i jego zmniejszenia w fazie ożywienia.
Jednym ze sposobów wykorzystania deficytu budżetowego jako wskaz
nika charakteru polityki
fiskalnej jest obliczenie tzw. budżetu strukturalnego (tj. skorygowanego o wpływ wahań
koniunkturalnych), pokazujący jaki byłby stan budżetu w warunkach pełnego zatrudnienia (na
poziomie produkcji potencjalnej).
Utrzymujący się deficyt budżetowy prowadzi na ogół do wzrostu długu państwa. Obsługa
rosnącego długu publicznego nie musi jednak pociągać za sobą podniesienia stopy podatkowej
bÄ…dz
redukcji wydatków budżetowych  realny wzrost w gospodarce zapewnia realny wzrost
wpływów podatkowych umożliwiających dokonywanie zwiększonych płatności odsetkowych w
sposób nieodczuwalny dla społeczeństwa.
Z tego też względu ocena zadłużenia danego państwa wymaga odniesienia wysokości długu do
PKB.
Starając się kontrolować stan gospodarki rząd podejmuje aktywną (inaczej dyskrecjonalną)
politykÄ™ fiskalnÄ….
Dokonując zmian poziomu wydatków i stopy opodatkowania rząd stara się stabilizować popyt
globalny i przybliżać gospodarkę do stanu pełnego zatrudnienia.
Wydatki budżetowe są w takiej sytuacji dostosowywane do założonych celów, które są określane
przez pożądane rozmiary produkcji.
Luka deflacyjna (depresyjna)  oznacza stan, w którym produkt rzeczywisty jest niższy od
produktu potencjalnego; stanowi różnicę między popytem globalnym niezbędnym do osiągnięcia
stanu pełnego zatrudnienia a rzeczywistym popytem globalnym.
Luka inflacyjna (ekspansyjna)  oznacza stan, w którym popyt jest wyższy od produktu
potencjalnego (co powoduje wystąpienie inflacji); stanowi różnicę między rzeczywistym
popytem globalnym a pożądanym popytem globalnym zapewniającym stan pełnego zatrudnienia.
Polityka pieniężna to ogół działań związanych z oddziaływaniem na podaż pieniądza, a także
z regulowaniem jego obiegu w celu zapewnienia równowagi pieniężnej w gospodarce.
W Polsce podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu
cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rzÄ…du, o ile nie ogranicza to
możliwości realizacji celu podstawowego.
Stabilność cen  zgodnie z przyjmowanymi założeniami - oznacza inflację na tyle niską, aby
nie wywierała ona negatywnego wpływu na decyzje podejmowane przez uczestników życia
gospodarczego, w tym decyzje dotyczące inwestycji i oszczędzania. Zapewnienie tak
rozumianej stabilności cen jest podstawowym sposobem, w jaki bank centralny buduje trwałe
fundamenty długofalowego wzrostu gospodarczego. Realizując zadanie utrzymania
stabilności cen, bank centralny powinien reagować zarówno na zagrożenia inflacyjne, jak i
deflacyjne.
Od 1999 roku polityka pieniężna realizowana jest w oparciu o strategię bezpośredniego celu
inflacyjnego, w ramach której Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie
dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować
prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od 2004 roku Narodowy Bank Polski realizuje
ciągły cel inflacyjny zakładający utrzymanie inflacji na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym
przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych
spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych
krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego.
Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala
na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują:
·ð operacje otwartego rynku;
·ð rezerwÄ™ obowiÄ…zkowÄ…;
·ð operacje depozytowo-kredytowe.
Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego
z bankami komercyjnymi obejmujÄ…ce:
·ð transakcje warunkowe (operacje repo i reverse repo);
·ð transakcje bezwarunkowe (sprzedaż lub kupno papierów wartoÅ›ciowych lub dewiz);
·ð emisje wÅ‚asnych papierów dÅ‚użnych banku centralnego.
Rentowność operacji otwartego rynku jest wyznaczana przez ustalaną przez Radę Polityki
Pieniężnej stopę referencyjną.
Operacje podstawowe  przeprowadzane regularnie (raz w tygodniu)  obejmujÄ… emisjÄ™
bonów pieniężnych NBP (z reguły z 7-dniowym terminem zapadalności).
Operacje dostrajające mogą zostać podjęte w celu ograniczenia wpływu zmian płynności
sektora bankowego na wysokość krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Mogą
one obejmować operacje absorbujące (emisję bonów pieniężnych NBP, transakcje reverse
repo) oraz zasilające (przedterminowy wykup bonów pieniężnych NBP, transakcje repo).
Operacje strukturalne mogą zostać przeprowadzone w celu długoterminowej zmiany
płynności sektora bankowego poprzez emisję obligacji bądz
zakup lub sprzedaż papierów
wartościowych na rynku wtórnym.
Za pomocą operacji otwartego rynku bank centralny oddziałuje na płynność sektora
bankowego w sposób umożliwiający utrzymywanie krótkoterminowych rynkowych stóp
procentowych na poziomie spójnym z ustaloną przez Radę stopą referencyjną.
Rezerwa obowiązkowa jest wyrażoną w złotych częścią środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych oraz innych podlegających zwrotowi środków
przyjętych przez banki lub uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych (z wyjątkiem
środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy
na co najmniej 2 lata).
Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej  obecnie wynosi ona
3,5%.
Rezerwa obowiązkowa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora
bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu
nadpłynności banków.
Operacje kredytowo-depozytowe to operacje prowadzone przez bank centralny z bankami
komercyjnymi  dokonywane z inicjatywy tych ostatnich  obejmujÄ…ce:
·ð kredyt lombardowy;
·ð lokaty terminowe banków w NBP (okreÅ›lane jako depozyt na koniec dnia).
Jednodniowe depozyty przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku
międzybankowym poniżej stopy depozytowej. Możliwość zaciągnięcia kredytu
lombardowego sprawia, że górna granica stóp procentowych na rynku wyznaczana jest przez
stopę lombardową. W związku z powyższym operacje kredytowo-depozytowe
przeprowadzane przez bank centralny łagodzą wahania najkrótszych, zwłaszcza
jednodniowych, stóp rynku międzybankowego.
Zadania do samodzielnego wykonania:
1. OpierajÄ…c siÄ™ na informacjach zamieszczonych na stronie internetowej:
http://www.dlugpubliczny.org.pl/pl/dlug-europy określ wysokość długu publicznego
Polski i jego wysokość w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Porównaj sytuację
Polski z innymi krajami europejskimi  obecnie i w okresie ostatnich siedmiu lat.
2. Wyjaśnij, co oznaczają ogłaszane przez Radę Polityki Pieniężnej stopy: referencyjna,
lombardowa, depozytowa i redyskonta weksli. WykorzystujÄ…c dane zamieszczone na
stronie internetowej NBP 
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy_archiwum.htm ustal, jak stopy te
zmieniały się w ciągu ostatnich siedmiu lat.