Zespół Szkół Mechanicznych Elektrycznych i Elektronicznych mgr Hanna śubkowska-Ptaszyk PRACA Z UCZNIEM MAJCYM TRUDNOŚCI W NAUCE Częstym zadaniem nauczycieli jest trafienie do uczniów, którzy nie interesują się nauką i stracili motywację do pracy, poniewa\ doświadczyli pora\ek i z ró\nych powo- dów odsunęli się od szkoły. Z drugiej strony czynnikami powodującymi frustrację nauczy- cieli, gdy próbują motywować uczniów trudnych jest: brak czasu, du\a liczba uczniów ma- jących kłopoty z nauką lub kłopoty emocjonalne, twarde wymagania stawiane przez wła- dze oświatowe i rodziców, liczne sytuacje stresujące. Bywa, \e w warunkach szkolnych nauczyciele bardziej starają się o utrzymanie klasy w spokoju i porządku ni\ o wzbudzanie uczniowskiej motywacji do nauki. Dla motywowania uczniów ma znaczenie wszystko, co nauczyciel czyni w klasie: sposób prezentowania materiału, rodzaje stosowanych ćwiczeń, sposób kontaktowania się z uczniami, stwarzanie mo\liwości pracy samodzielnej lub gru- powej. Uczniowie reagują na to, kim jest nauczyciel, co robi, i na to, jak czują się w klasie. Dawniejsze poglądy na motywację zakładały, \e nauczyciel mo\e kształtować zachowanie poprzez zewnętrzną kontrolę, nagrody lub porównywanie wyników. Obecnie sądzi się, \e nauczyciel, który mniej kontroluje, daje uczniom mo\liwość przejawiania autonomii, inicja- tywy i autoekspresji, tworzy lepsze warunki do nauki i motywacji. Motywacja do nauki jest czymś naturalnym u wszystkich ludzi, a więc musi być wyzwalana, a nie kształtowana. Aby wzbudzić uczniowską motywację, nauczyciel musi pamiętać, \e: " Motywacja człowieka oparta jest na jego przekonaniach na temat swojej wartości i zdolności. " Człowiek wyrabia w sobie oczekiwanie sukcesu lub klęski i rozwija w sobie pozy- tywne lub negatywne uczucia na temat uczenia się na podstawie posiadanych przeświadczeń. " Czynniki wewnętrzne (przeświadczenia, oczekiwania, cele) oraz czynniki zewnętrz- ne (nagrody, aprobata, wsparcie innych) odgrywają wa\ną rolę w określeniu istoty motywacji oraz pracy nad jej wzmocnieniem. " Uczniowie, stosując myślenie na wy\szym poziomie, są w stanie zrozumieć relację między własnym systemem przekonań, a naturalną tendencją do automotywacji. " Ludzie często zapominają, \e sami tworzą myśli i konstruują własny obraz rzeczy- wistości. " Wewnętrzna motywacja do nauki jest wa\nym wyznacznikiem zdrowia psychiczne- go. Trzeba uczniom przekazać na temat myślenia przekonanie, \e negatywne myśli wywołują negatywne uczucia. Kontrolując myśli kontrolujemy własne uczucia. Nawet małe dziecko mo\na nauczyć, \e negatywne uczucia (złość, smutek, strach) świadczą o tym, \e myślimy negatywnie (ktoś chciał nam zrobić przykrość, nie lubi nas). Gdy czujemy się do- brze, to zwykle nasze myśli są pozytywne. Nasz własny obraz rzeczywistości tworzymy sobie sami procesem myślenia. Zwykle złe zachowanie w klasie jest rezultatem niskiej samooceny. Uczniowie mający skłonność do złośliwości, zwracania na siebie uwagi, chorobliwej koncentracji na sobie, zachowują się zle, bo są przestraszeni lub niepewni. Przykładowo, czują się mniej zdolni od kolegów, mają kompleksy związane z pozycją społeczną lub prze\ywają inne mgr Hanna śubkowska-Ptaszyk - PRACA Z UCZNIEM MAJCYM TRUDNOŚCI W NAUCE 2 problemy szkolne lub domowe. Trzeba pomóc tym uczniom zrozumieć, \e to niepewność i niska samoocena le\y u podstaw ich złego zachowania. Poniewa\ są oni w stanie kontro- lować własne myśli i uczucia, mogą przywrócić do naturalnego stanu wysoką samoocenę i motywację. Pomaganie uczniom w podejmowaniu decyzji prowadzących do zdrowych my- śli, uczuć i motywacji polega na zapewnieniu szczerej troski i wsparcia ze strony nauczy- cieli, kolegów i innych osób w szkole. Niezbędne są działania nauczycielskie pozwalające zorientować się uczniowi, na czym polega rzeczywiste posługiwanie się umysłem, oraz kontrola nad własnymi procesami myślowymi. Słu\y temu nauczanie wyrabiające umiejęt- ności myślenia, praca zespołowa, działania stwarzające okazję do niezale\nego myślenia i rozwiązywania problemów. W warunkach nastawionych na autonomię, charakteryzujących się ciekawymi i konstruktywnymi interakcjami między nauczycielem a uczniem, uczniowie wykazują więk- szą kompetencję, większe poczucie własnej wartości i wpływania na własne losy - ten ro- dzaj uczenia się uznaje się za najbardziej wartościowy. Nauczyciele, którzy potrafią wy- zwolić wewnętrzną motywację uczniów, charakteryzują się następującymi cechami: " znają potrzeby ka\dego ucznia, " są zainteresowani rozwojem ka\dego ucznia, " są konsekwentni i zdecydowani w sprawach reguł, nieprzekraczalnych granic i za- dań, " są nastawieni demokratycznie, " dodają odwagi, " są ciepli emocjonalnie, " widzą mo\liwość osiągnięcia sukcesu przez ka\dego ucznia, " odnoszą się z szacunkiem do starań i wkładu pracy ka\dego ucznia. Aby nauczyciel mógł stworzyć przyjazny klimat w klasie, musi być: " zrelaksowany, " dostrzegać wesołe aspekty zjawisk, " odczuwać zadowolenie z pracy, " raczej zwracać uwagę na pozytywy ni\ negatywy, " być konsekwentnym w określaniu granic jakich nie nale\y przekraczać, " utrzymywać porządek bez poni\ania uczniów, " zachęcać uczniów do podejmowania ryzyka, " nie oczekiwać, \e uczniowie będą doskonali, " mieć poczucie humoru, " umieć rozwiązywać sprawy dyscyplinarne z zastosowaniem, jak to tylko mo\liwe - zindywidualizowanego podejścia do ucznia, " pamiętać, \e uczniowie nie są zli lub ułomni, ale po prostu nie mają poczucia bez- pieczeństwa, " umieć przebaczać i zapominać, " nigdy nie dawać za wygraną. Powy\sze cechy stwarzają dobrą podstawę dla po\ądanych i korzystnych sto- sunków między nauczycielem a uczniem. Są dwa czynniki najbardziej przyczyniające się do znalezienia wspólnego języka z uczniem trudnym - nastawienie nauczyciela na popie- ranie rozwoju ka\dego ucznia, oraz własna tendencja nauczyciela do samorozwoju. Uczniowie wyczuwają i dobrze reagują na wiedzę fachową z przedmiotu i wysoką kompe- tencję w nauczaniu. Mo\na dotrzeć do psychiki nawet najtrudniejszych uczniów, jeśli za- pewni im się poczucie komfortu psychicznego, bezpieczeństwa - będzie się im okazywało szacunek i dbałość, zachętę do poszukiwania własnych mo\liwości uczenia się. Aby mieć sukcesy w pracy z takimi uczniami trzeba mieć optymistyczne nastawienie i du\ą zdolność empatii, stwarzać atmosferę wzajemnej troski i wsparcia. Dobry stan ducha nauczyciela mgr Hanna śubkowska-Ptaszyk - PRACA Z UCZNIEM MAJCYM TRUDNOŚCI W NAUCE 3 ma zasadniczy wpływ na odzyskiwanie pozytywnego nastawienia wobec \ycia przez uczniów trudnych. Dbając o pozytywne doświadczenia edukacyjne trzeba starać się nie brać do siebie negatywnych reakcji uczniów. Starać się rozumieć i szanować ka\dego ucznia, chocia\ nie zawsze jest to proste z uwagi na przepełnione klasy i ciągły brak czasu. Na godzinach wychowawczych trzeba rozmawiać z uczniami o mo\liwościach tworzenia po- prawnych stosunków międzyludzkich, sztuce dyskusji, mo\liwościach rozwiązywania sytu- acji problemowych. Wa\ne, aby uczniowie zrozumieli, \e jeśli postawią się w sytuacji oso- by, z którą mają konflikt, to najprawdopodobniej zmienią pogląd na całe zdarzenie i na tę osobę. Chocia\ nie mamy władzy nad tym, co inna osoba myśli, czuje lub robi, to jednak mo\emy podjąć decyzję, by myśleć inaczej o zdarzeniu i mieć wgląd w motywy innej oso- by, a to mo\e spowodować, \e sami zaczniemy się czuć lepiej. Mo\na przeprowadzać z uczniami ćwiczenia, aby zrozumieli oni na czym pole- ga cykl myślowy, oraz \e konflikt między ludzmi powoduje zasada odmiennej wizji rzeczy- wistości (brak zrozumienia między ludzmi). Uczniowie sami dochodzą wówczas do wnio- sku, \e mo\na przerwać błędne koło cyklu myślowego i konfliktu interpersonalnego. Równie\ na godzinach wychowawczych nale\y starać się, by poszczególni uczniowie sami motywowali się do nauki i sami popierali własny rozwój (dostrzeganie war- tości samych siebie, całego procesu uczenia i poszczególnych czynności związanych z uczeniem). Mo\na dyskutować o tym, jak "uczyć się dobrze i bez wysiłku", omawiać kwe- stię planowania indywidualnej pracy uczniów w domu. Ka\dego ucznia (a szczególnie ucznia "trudnego") nale\y poznać jako osobę i określić z nim jego zainteresowania. Zainteresowania ucznia trzeba wykorzystywać w celu kształcenia - motyw pracy indywidualnej w czasie lekcji, pracy domowej. Ewentualne złe zachowanie z reguły dobrze jest omawiać z uczniem na osobności, a nie podczas lekcji. mgr Hanna śubkowska-Ptaszyk nauczyciel ZSMEiE w Toruniu Bibliografia 1. Barbara L. McCombs, James E. Pope: "Uczeń trudny. Jak skłonić go do nauki." 2. Pod redakcją Marii Dudzikowskiej: "Nauczyciel - uczeń. Między przemocą a dialo- giem, obszary napięć i typy interakcji." 3. Pod redakcją Wandy Turewicz: "Zaburzenia emocjonalne dzieci. Diagnoza i tera- pia."