KONTROLA SPOAECZNA Pojęcie kontroli społecznej wprowadził do słownika socjologicznego w 1890 roku Edward A. Ross, który definiował ją jako zamierzone panowanie społeczeństwa nad jednostką w odróżnieniu od niezamierzonego społecznego wpływu" na jednostkę. Udział świadomego zamiaru w funkcjonowaniu kontroli społecznej był pózniej niejednokrotnie kwestionowany, poza kontrowersją w ujęciu problemu pozostał natomiast przymus, jaki zbiorowość społeczna wywiera na jednostkę pozostającą składnikiem tej zbiorowości. Do przymusu odwoływały się klasyczne i bodaj najrozleglejsze opracowania kontroli społecznej powstałe na przełomie stuleci. Emil Durkheim pisał o wyobrażeniach zbiorowych społeczności odciskających się w postępowaniu jednostki, a William G. Sumner o zwyczajach, które kierują bezwiednie postępowaniem jednostki zmuszając ją do respektowania oczekiwań społeczeństwa. Obaj autorzy zwrócili specjalną uwagę właśnie na te produkty społecznego życia ludzi, które kontrolę umożliwiają. Współcześnie przyjęło się je określać zbiorowym pojęciem normy bądz systemu normatywnego jako czegoś, co skłania jednostkę do zachowania zgodnego z nakazem (bądz zakazem) w normie wyrażonym, ponieważ w normie ujęty zostaje wzór, który społeczeństwo chciałoby nałożyć na zachowania wszystkich uczestników zbiorowego życia. 1. Formy kontroli społecznej Do pewnego stopnia proces kontroli społecznej przypomina proces standaryzacji czy też normalizacji produktów ludzkiej pracy. Jak wiadomo każdy produkt (bądz usługa) przed dopuszczeniem na rynek musi być zgodny z ustanowioną normą jako gwarancją jakości. Wolno sądzić, że jednostka ludzka musi spełniać w podobny sposób formułowane wymogi, jeśli chce być zaakceptowana jako uczestnik społecznego życia. Poza analogicznym sposobem normalizacji" produktów i ludzi (jako produktów społeczeństwa) zachodzi jednak między nimi parę różnic. Po pierwsze, norma produktu to techniczny standard zdefiniowany w precyzyjnym, pozbawionym dwuznaczności języku, norma społeczna to raczej standard moralny odwołujący się do społecznego osądu (oceny i wartości zawarte w społecznym doświadczeniu), najczęściej nie sformułowanego expressis verbis (pewien stopień precyzji osiągany jest jedynie w sformalizowanej normie prawnej) i pozostawiającego jednostkę wobec wyboru własnego działania na wyczucie". Po wtóre, produkt niezgodny z normą jest usuwany z obszaru rynku, natomiast jednostka lekceważąca normy społeczne jest usuwana ze społeczeństwa na ogół tylko w ostateczności, przeważnie jest dotykana rozmaitymi dotkliwymi sankcjami ze strony tych, którzy normy respektują i uważają, że tak się powinno czynić, l wreszcie, konsekwencje nie przestrzegania norm technicznych (np. normy wytrzymałości materiałów) są zawsze negatywne, czego nie możemy odnieść do przypadku norm społecznych. Niekiedy ich omijanie, a jeszcze bardziej spontaniczne bądz zamierzone tworzenie nowych wzorów społecznej interakcji, prowadzi do pożądanych innowacji w społeczeństwie. Aby spełniać rolę skutecznej kontroli zachowań jednostki, normy muszą być przez nią zinternalizowane, tzn. włączone w ramy własnej osobowości, innymi słowy normy, które narzucane są jednostce z zewnątrz przez społeczeństwo, są przez nią rozumiane jako własne, pochodzące od niej samej oądz biorące początek z samej natury rzeczy jako coś, co zawsze i wszędzie obowiązywało. Internalizacja normy jest właściwym zadaniem procesu wychowawczego, czyli socjalizacji, która ma jednostkę czynić sposobną do życia w społeczeństwie. Normy obowiązujące w jakimś społeczeństwie mają zwykle zróżnicowaną naturę. Mogą one wypływać z powszechnych w społeczeństwie obyczajów jako normy obyczajowe dyktować jednostce sposób postępowania w określonych sytuacjach. yródłem norm może być także moralność, którą socjologicznie należałoby zdefiniować jako sublimację obyczaju, choć warto zaznaczyć, że obyczaj bywa często osądzany z punktu widzenia etyki (np. rasowe obyczaje białej ludności południowych stanów USA lub obyczaj rabowania łupów i gwałcenia kobiet przez zwycięskie armie). Religia zwykle dostarcza obowiązujących wzorów postępowania, najczęściej przy tym skodyfikowanych w księgach świętych. Jednak najpełniejszy stopień kodyfikacji osiągają normy prawne. To rozróżnienie rodzajów norm czy systemów normatywnych obowiązujących w społeczeństwie, aczkolwiek ewidentne z punktu widzenia każdej z tych dziedzin, ma jednak mniejsze znaczenie z punktu widzenia społecznej kontroli. Pewne normy zasadnicze będą polecane przez wszystkie systemy, np. zakaz kradzieży cudzej własności; wówczas normy odróżniają się jedynie pod względem formalnym. Pewne inne zalecenia będą respektowane w szerszej skali głównie poprzez dominujący obyczaj (np. rozwody, pijaństwo czy łapownictwo mogą być respektowanymi ogólnie normami pomimo ostrzeżeń i ataków http://notatek.pl/kontrola-spoleczna?notatka ze strony religii czy moralności) bądz prawo (zwłaszcza w nowoczesnych społeczeństwach, np. ruch drogowy, zakaz lub dopuszczalność spędzania płodu itp.). Należy jednak podkreślić, że podstawowym celem społecznej kontroli jest jedność i zwartość społeczeństwa poprzez zapewnienie integracji jednostki ze społeczeństwem i z tego powodu konflikty systemów normatywnych są zagrożeniem dla kontroli. Obowiązujące w społeczeństwie normy mogą być ugruntowane przez tradycję; z natury rzeczy obyczaje są zakorzenione w tradycji. Bardzo wielu ludzi przytacza jako jedyny powód swoich zachowań to, że tak zawsze czyniono, lub że wszyscy tak postępują. Inaczej mówiąc, wzór działania umieszczany bywa w przeszłości. Jakkolwiek dążeniem każdego społeczeństwa jest zgodność i wewnętrzna integracja norm, to jednak takich zintegrowanych systemów normatywnych jest tyle, ile społeczeństw i kultur. Normy prawne regulujące stosunki pracy, a jeszcze bardziej normy obyczajowe regulujące motywację do pracy, są odmienne w Polsce i Niemczech pomimo bliskości geograficznej. Zabijanie wroga jest w europejskiej kulturze motywowane wojną, wśród plemion kani-balskich Polinezji potrzebą zaspokojenia głodu. U Aszantich opilstwo uznane było za okoliczność łagodzącą w wypadku popełnienia wykroczenia (ponieważ zamroczony alkoholem nie wie, co czyni), a choroba umysłowa nie inaczej niż w kulturze europejskiej. U niektórych ludów pierwotnych rozpowszechniona była swego rodzaju prostytucja małżeńska" polegająca na utrzymywaniu rozległych stosunków erotycznych przez żonę, która uzyskiwała z tego procederu podarunki przeznaczone dla prawowitego męża; ten był ukontentowany wówczas, gdy darów było jak najwięcej. Egzekucje publiczne szubrawców były niezwykle popularnym widowiskiem w XVII-XVIII wieku w Anglii, nawet wśród szacownych warstw społeczeństwa; współcześnie są odbierane w Europie jako obyczaj barbarzyński sądząc po ocenach podobnych widowisk w krajach muzułmańskich. Istnieje mnóstwo przykładów na poparcie tak rozumianego