Neuroanatomia i głowa
1)Tkanka nerwowa, tkanka glejowa, synapsy. Ośrodkowy układ nerwowy i jego podział. Budowa komórki
nerwowej: ciało i organelle, akson, dendryty. Niektóre specjalne neurony: komórki Betza, Purkinjego,
rzekomojednobiegunowe. Synapsa i płytka nerwowo-mięśniowa. Neuromediatory. Neuroglej  funkcje:
podporowa, izolacyjna, usuwanie debris, regulacja środowiska neuronalnego, wydzielanie do i pobieranie z
płynu MR, tworzenie myeliny. Astrocyty, oligodendrocyty, mikroglej, komórki wyściółki. Znaczenie pojęć:
ośrodkowy układ nerwowy, obwodowy układ nerwowy, substancja szara, biała, jądra podkorowe, pojęcie drogi
dwu-, trzy-. wieloneuronowej, zwoje, sploty, nerwy, aferentny, eferentny, ipsilateralny, kontralateralny, rostralny i
kaudalny. Pojęcie neuronu ośrodkowego i obwodowego. Ośrodkowy układ nerwowy i jego podział (kliniczny
i embriologiczny) . Podział kliniczny, mniej precyzyjny wyróżnia mózg (półkule) i nieparzysty pień mózgu.
Podział embriologiczny, obowiązujący na anatomii, opiera się o rozwój ośrodkowego układu nerwowego (faza
płytki, rynienki, trzech pęcherzyków pierwotnych, pięciu pęcherzyków wtórnych, zgięcia mostowego,
intensywnego rozwoju półkul) . Pęcherzyki pierwotne: prosensephalon, mesencephalon, rhombencephalon.
Pęcherzyki wtórne: telencephalon (kresomózgowie), diencephalon (międzymózgowie), mesencephalon
(śródmózgowie), metencephalon (tyłomózgowie wtórne), myelencephalon (rdzeniomózgowie).
Podział na pięć pęcherzyków wtórnych jest kluczowej wagi, ponieważ jest też anatomicznym podziałem
mózgowia dorosłego. Student powinien mieć na uwadze, że wskazanie elementów należących do
określonej części mózgowia oraz przypisanie dowolnej struktury do określonej części mózgowia ma
podstawowe znaczenie i podczas uczenia się, trzeba na to zwracać pilną uwagę.
Opony mózgowia i rdzenia kręgowego. Unaczynienie i unerwienie opon. Opony mózgowia i rdzenia
kręgowego. Opona twarda i jej twory: sierp mózgu i móżdżku, namiot móżdżku, przestrzeń nad- i
podnamiotowa, wcięcie namiotu, sierp móżdżku, przepona siodła. Znaczenie kliniczne w/w struktur
(konsekwencje przemieszczeń i ucisku pnia mózgu we wcięciu namiotu lub w otworze wielkim) . Zatoki żylne
opony twardej, ziarnistości pajęczynówki. Unaczynienie i unerwienie opony twardej (nerwy V, X) . Kliniczne
znaczenie tętnicy oponowej środkowej  jej przebieg i standardowy dostęp trepanacyjny (schemat Kroenleina) .
Unaczynienie opon (ani jedno naczynie oponowe nie przechodzi do mózgowia, te dwa obszary są całkowicie
oddzielone) : oponowa przednia od sitowej przedniej, od ocznej, od szyjnej wewnętrznej, oponowa środkowa
(od szczękowej) : jej gałęzie: przednia i ciemieniowa obficie się rozkrzewiają, oponowa tylna od gardłowej
wstępującej, g. oponowa od t. kręgowej, g. oponowa od t. potylicznej.
Odszukiwanie gg. oponowej środkowej wg schematu Kroenleina:
gałąz
przednia t. opon. środkowej na skrzyżowaniu: pionowa linia przez śr. łuku jarzmowego, pozioma linia
przez górną krawędz
oczodołu,
gałąz
tylna (ciemieniowa) t. opon. środkowej na skrzyżowaniu: pionowa linia po tylnej kraw. wyrostka
sutkowatego, pozioma linia biegnąca przez górną krawędz
oczodołu. Uwaga - wyznacznikiem poziomu jest
linia frankfurcka (dolny brzeg oczodołu, górny brzeg przew. słuch. zewn.) Potencjalna przestrzeń nad- i
 podtwardówkowa . Opona pajęcza, jej beleczki i ich rola mechaniczna. Zbiorniki płynu mózgowo-
rdzeniowego. Kosmki opony pajęczej, ich rola we wchłanianiu płynu MR. Przestrzenie okołonaczyniowe
(Virchowa-Robina) . Opony rdzenia kręgowego. Potencjalna przestrzeń nadtwardówkowa w czaszce i
rzeczywista w kanale kręgowym. Zawartość przestrzeni nadtwardówkowej. Pajęczynówka i zbiornik lędz
wiowy
płynu MR. Więzadło ząbkowane i przegroda tylna, nić końcowa. Warunki anatomiczne do pobierania płynu MR.
Kresomózgowie. Płaty (w tym limbiczny), zakręty i bruzdy. Granice płatów, umiejętność wskazania zakrętów
danego płata. Mikroskopowa budowa substancji szarej i białej (podstawy)
Korę można podzielić wedle ilości i struktury warstw, na: isocortex (sześciowarstwowa) i allocortex (mniej, niż
sześć warstw  do tej grupy należy przede wszystkim kora węchowa i hipokamp). Nie wymagamy od
studentów podziału na archicortex, paleocortex, ani szczegółowego podziału wg Brodmanna.
Ośrodki czynnościowe w korze mózgowej:
ruchów dowolnych,
czucia ogólnego,
ruchowy mowy - ośrodek Broki (odkrył go i opisał francuski badacz Paul Broca) ,
czuciowy mowy - Wernickego (odkrył go i opisał wrocławianin  Carl Wernicke),
smaku,
wzroku,
słuchu,
węchu
kora przedczołowa = czyli
przedni / czołowy ośrodek kojarzeniowy = (prefrontal cortex)  najkrócej  planowanie, pamięć, motywacja
tylny albo ciemieniowo-skroniowo-potyliczny ośrodek kojarzeniowy  najkrócej  kalkulacja i porównywanie w
najszerszym rozumieniu
układ limbiczny, formacja hipokampa i przypisane do nich funkcje   cechowanie emocjonalne i pamięć
2) Budowa wewnętrzna półkul  substancja szara:
ciało migdałowate,
przedmurze,
jądra podstawne: jądro ogoniaste, jądro soczewkowate, (nie wymagamy od studentów znajomości jąder:
niskowzgórzowego i podstawnego wielkokomórkowego).
Wg definicji jest jądrem każde zgrupowanie ciał komórkowych neuronów poza korą i poza obwodowym układem
nerwowym. Jądra podstawy to zatem wszystkie takie skupiska u podstawy półkul. Uwaga jednak -
współcześnie termin jądra podstawy stosuje się do tworów, których schorzenia powodują tzw. objawy
pozapiramidowe. Do tej grupy zaliczamy dziś: jądro ogoniaste, soczewkowate (skorupa i gałka blada),
jądro podwzgórzowe, istota czarna. Termin prążkowie oznacza jądro ogoniaste + skorupę jądra
soczewkowatego o podobnym pochodzeniu embrionalnym i funkcji (neostriatum) . Gałka blada (globus
pallidum) jest filogenetycznie starsza i funkcjonalnie nieco odmienna. Jądra podstawy odpowiadają za
niezmiernie ważny element sterowania ruchem  napięcie mięśniowe. Mimowolne ruchy oraz zmiany
napięcia mięśni są charakterystyczne dla chorób jąder podstawy.
Budowa wewnętrzna półkul  substancja biała. Drogi kojarzeniowe, spoidłowe i rzutowe  precyzyjne
definicje, przykłady poszczególnych dróg.
Torebka wewnętrza, zewnętrzna, ostatnia. Torebka wewnętrzna musi być przez studenta postrzegana we
wszystkich płaszczyznach  a więc w związku z czołowymi i strzałkowymi przekrojami pokazującymi wieniec
promienisty (corona radiata). Wyróżniamy pięć części torebki wewnętrznej: ramię przednie, kolano, ramię
tylne, część podsoczewkową i zasoczewkową  należy ogólnie wskazać jakie drogi przechodzą przez
poszczególne części.
Spoidła mózgowia: wielkie, przednie, tylne, sklepienia, uzdeczek.
Drogi kojarzeniowe krótkie i długie  przykłady.
Płyn mózgowo-rdzeniowy  skład i funkcja. Powstawanie płynu mózgowo-rdzeniowego w splotach
naczyniówkowych wszystkich komór. Wchłanianie płynu mózgowo-rdzeniowego poprzez ziarnistości
pajęczynówki do zatok żylnych opony twardej. Komory boczne i komora trzecia  wytwarzanie i krążenie płynu
mózgowo-rdzeniowego. Rogi komór bocznych. Ściany komór i otwory łączące.
3) Międzymózgowie (wzgórze, podwzgórze, nadwzgórze i podwzgórze) . Międzymózgowie i jego podział:
epithalamus, thalamus, subthalamus, hypothalamus. Epithalamus  nadwzgórze. Szyszynka i jej produkt 
antygonadotropowa melatonina. Uzdeczki, jądro uzdeczki. Subthalamus  niskowzgórze. To właściwie
okolica a nie wyraz
na struktura morfologiczna. Leży poniżej wzgórza, bocznie do podwzgórza, przyśrodkowo do
konarów. Zaliczamy: przednią (rostralną) część jądra czerwiennego i istoty czarnej, jądro niskowzgórzowe
(Luysa) należące do układu pozapiramidowego i zona incerta  prawdopodobnie kontynuacja rostralna tworu
siatkowatego śródmózgowia o niepewnej funkcji. Wzgórze - szara masa jest podzielona cienką blaszką lamina
medullaris interna na liczne przedziały. Wyróżnia się obecnie kilkadziesiąt jąder wzgórza, przy czym
nazewnictwo i podziały są bardzo niepewne, tak jak wiedza o czynności tych jąder. Czynnościowo
wyróżniamy jądra:
- specyficzne (o względnie dobrze poznanej funkcji) : ciała kolankowatego bocznego (droga wzrokowa), ciała
kolankowatego przyśrodkowego (droga słuchowa), VPL (ventral posterolateral)  od wstęgi przyśrodkowej do
kory somatosensorycznej, VPM (ventral posteromedial)  od tractus trigeminothalamicus do kory
somatosensorycznej, VL/VA (vetral lateral i ventral anterior) od móżdżku i zwojów podstawy do kory ruchowej,
AV (anteroventral)  od ciał suteczkowatych do zakrętu obręczy. Ponadto asocjacyjne, niespecyficzne,
podkorowe.
Podwzgórze. Niewielki ciężar kilku gramów, a zasadnicze znaczenie dla funkcji autonomicznych,
endokrynnych, emocjonalnych, somatycznych. Płaszczyznami czołowymi region ponad przysadką dzielimy na
trzy części: nadwzrokową (supraoptic) nad skrzyżowaniem, guzową (tuberal)  sam guz popielaty i nad nim,
suteczkowatą (mammillary)  ciała suteczkowate i nad nimi. Dodatkowy podział uzyskuje się prowadząc dwie
płaszczyzny przystrzałkowe przez sklepienia (fornix) zbiegające do hipokampa. Obie boczne strefy zawierają
głównie rozproszone komórki wśród włókien nerwowych (jądro boczne) . Jądra występują głównie w strefie
przyśrodkowej. W części przyśrodkowo-nadwzrokowej: jądra nadwzrokowe (neurosekrecyjne), przykomorowe
(neurosekrecyjne), nadskrzyżowaniowe (dostaje bodz
ce wprost od siatkówki i bierze udział w regulacji rytmów
dobowych), jądro przednie. W części przyśrodkowo-guzowej: dorsomedialis, ventromedialis i na dnie zachyłka
lejka  infundibularis (arcuatus) . W części przyśrodkowo-suteczkowej  kompleks jąder ciała suteczkowatego i
nucleus hypothalamic posterior. Do podwzgórza dochodzą głównie bodz
ce z płata czołowego, limbicznego
(autonomiczne i somatyczne aspekty stanów afektywnych) oraz z tworu siatkowatego i przywodociągowej
substancji szarej (autonomiczna i somatyczna informacja z ciała).
Podwzgórze czynnościowo. W podwzgórzu odkryto wiele  ośrodków związanych z emocjami i popędami:
jedzenie i picie, zachowania seksualne, regulacja temperatury i pracy jelit itd., ale ... podobne efekty można
osiągnąć drażniąc rozmaite miejsca w pniu mózgu (drażnienie określonej okolicy rozpoczyna tylko bieg
wydarzeń, który uruchamia połączenia tej okolicy z innymi obszarami mózgu) . Wydaje się, że przednie części
podwzgórza związane są z wywoływaniem odpowiedzi parasympatycznych, tylne  sympatycznych.
Wpływ podwzgórza na przysadkę. Przysadka składa się z dwóch części  1) tylną, czyli neuroprzysadkę
stanowi lejek i płat tylny, 2) przednią, czyli przysadkę gruczołową stanowi płat przedni. Wpływ podwzgórza na
każdą z tych części jest inny  wpływ na tylną - poprzez zjawisko neurosekrecji z nucleus supraopticus i
nucleus paraventricularis. Neurosekrecja stymuluje powstawanie 1) wazopresyny (ADH) zwiększającej
reabsorbcję wody w nerce, 2) oxytocyny o działaniu kurczliwym na macicę i m. gładkie w gruczole sutkowym.
Wpływ na przednią część przysadki odbywa się za pośrednictwem krwi przepłukującej wzgórze, czyli przez
tzw. krążenie wrotne podwzgórzowo-przysadkowe. Tt. podwzgórzowe górne dostarczają krew do
podwzgórza i dzielą się na sieć naczyń włosowatych (tzw. splot pierwotny) w pobliżu wyniosłości przyśrodkowej
(median eminence), czyli początku lejka. Początkowo, jak to zwykle bywa, kapilary przechodzą w większe
naczynia żylne zbiegające wzdłuż lejka do przedniej części przysadki. Tam, co już jest niezwykłe, zbiegające
naczynia powtórnie rozpadają się na sieć włosowatą rozproszoną wśród komórek przedniego płata (tzw. splot
wtórny). Na czym polega znaczenie takiego właśnie ukrwienia? Gdyby krew z podwzgórza odpływała
normalnie do całego krwioobiegu, zawarte w niej substancje pobudzające przysadkę docierałyby do niej po
opłynięciu całego ciała, rozcieńczone w całej objętości krwi krążącej. Tymczasem rozcieńczają się jedynie w
kilku mililitrach krwi opływającej podwzgórze i docierają do przedniego płata, który mają stymulować. Aby
uzyskać ten sam poziom stymulatorów bez krążenia wrotnego, podwzgórze musiałoby produkować ponad
tysiąc razy większe ilości produktów. Uwaga  termin  krążenie wrotne pochodzi od  wrót wątroby - tam
uchodzi żyła wrotna powstająca z kapilar opływających jelita i śledzionę i rozpadająca się potem znów na
kapilary w wątrobie (naczynie włosowate  duże naczynie  naczynie włosowate). Krążenie przysadki jest
podobne do wrotnego (naczynie włosowate  większe naczynia  naczynie włosowate)  stąd nazwa, ale z
wrotami wątroby nie ma już nic wspólnego.
Hormony przedniego płata przysadki  wymienić, wskazać pełne brzmienie skrótowych nazw oraz cel
oddziaływania: TSH (Thyreo-stimulating hormone  pobudzanie tarczycy do wydzielania jej hormonów), FSH
(Follicle-stimulating hormone  wzrost pęcherzyków jajowych u kobiet i formowanie plemników u mężczyzn),
LH (Luteinizing hormone  owulacja a potem tworzenie corpus luteum u kobiet, stymulacja produkcji
estrogenów i progesteronu, u mężczyzn stymulacja produkcji testosteronu  stąd inna nazwa = ICSH =
interstitial cell-stimulating hormone), GH (Growth hormone, także STH = Somatotrophic hormone, najobficiej
produkowany hormon przysadkowy, niezbędny dla osiągnięcia dorosłego wzrostu i w licznych przemianach
metabolicznych), PRL (Prolactin  stymulator laktacji poporodowej, a u kobiet przed porodem i mężczyzn  być
może stymulator układu odpornościowego), ACTH (Adrenal corticotrophic hormone  fizjologiczna
stymulacja kory nadnercza). Rola MSH (melanocyte stimulating hormone), LPH (Lipotrophic hormone) i in.
hormonów przedniego płata nie jest u czlowieka definitywnie ustalona.
Trzecia komora, jej położenie, otwory łączące z komorami bocznymi, zachyłki.
4) Pień mózgu (śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony) .
Śródmózgowie (mesencephalon) jest kontynuacją śródmózgowia płodowego o tej samej nazwie łacińskiej. Na
tyłomózgowie wtórne (metencephalon) składają się most (pons  dawnym anatomom przypominał weneckie
wypukłe mostki nad kanałami, sądzono, że spina połowy móżdżku) i móżdżek (cerebellum). Z kolei z
rdzeniomózgowia (myelencephalon) powstaje rdzeń przedłużony (medulla oblongata).
Elementy budowy zewnętrznej pnia mózgu - wszystkie. Budowa pnia mózgu na przekrojach poprzecznych
przez wzgórki górne, dolne, most, zasuwkę, skrzyżowanie piramid. Elementy: pęczek smukły i klinowaty i ich
jądra, skrzyżowanie piramid, włókna łukowate wewnętrzne, wstęga przyśrodkowa (więcej przy drodze
słuchowej), jądro oliwki, konary móżdżku dolne, środkowe, górne (por. kolejne ćwiczenie), jądro czerwienne,
istota czarna, nakrywka, pokrywa, wodociąg. Miejsca wyjścia i jądra nn. czaszkowych w pniu mózgu. Jądra
ruchowe i czuciowe nerwów czaszkowych leżą w grzbietowej części pnia mózgu, w dnie komory czwartej. Jądra
czuciowe leżą bardziej bocznie, ruchowe przyśrodkowo. Część brzuszną pnia mózgu tworzą włókna nerwowe
(zwłaszcza zstępujące) o początku w korze mózgu (korowo-rdzeniowe, korowo-jądrowe, korowo-siatkowe,
korowo-mostowe) . Komora czwarta, dno komory czwartej. Strop komory czwartej to móżdżek, konary móżdżku
oraz zasłony rdzeniowe i splot naczyniówkowy. Dno komory czwartej to dół równoległoboczny.
Podział i elementy strukturalne rozróżnialne na dnie dołu równoległobocznego w trójkącie górnym i
dolnym  ważne.
Lokalizacja jąder nn. czaszkowych w pniu mózgu  ważne.
5) Móżdżek. Twór siatkowaty.
Robak i półkule, powierzchnia górna i dolna. Podział morfologiczny na płaty: płat przedni, szczelina pierwsza,
płat środkowo-tylny (s. półkule móżdżku, piramida i czopek robaka), szczelina tylno-boczna, płat grudkowo-
kłaczkowy (grudka + kłaczek). Migdałki móżdżku (tonsillae cerebelli s. cerebellares  ich najniższe położenie
ze wszystkich struktur móżdżku ma znaczenie w nadciśnieniu śródczaszkowym  są one bowiem wtłaczane do
foramen magnum, co z kolei powoduje ciasnotę i zaburzenia ukrwienia tamże, z fatalnymi konsekwencjami dla
oddychania i pracy serca) .
Podział morfologiczno-kliniczny na strefy podłużne: robak, strefa pośrednia (przyrobakowa), strefa boczna.
Kora móżdżku, ciało rdzenne. Jądra: wierzchu, czopowate + kulkowate, zębate. Konary móżdżku: dolne
(włókna dośrodkowe z rdzenia kręgowego i pnia mózgu), środkowe (włókna dośrodkowe od jąder mostu), górne
(włókna odśrodkowe, głównie od jądra zębatego do kory, drogi wyprowadzające z móżdżku) . Struktura kory
móżdżku  od zewn. warstwa molekularna, warstwa kom. Purkinjego, warstwa ziarnista.
Aspekty funkcjonalne.
Kora móżdżku strefy bocznej - jądro zębate  kora mózgu (udział w wykonywaniu ruchów wysoce
wyuczonych  np. precyzyjna technika sportowa) . Związki pomiędzy mózgowymi i móżdżkowymi półkulami są
kontralateralne.
Strefa robaka i strefa przyrobakowa: porównanie poleceń z kory ruchowej mózgu do aktualnej pozycji i
szybkości ruszających się części ciała. Robak poprzez tracus vestibulospinalis i reticulospinalis wpływa na
zautomatyzowane odruchy rdzeniowe np. chód.
Płat grudkowo-kłaczkowy + języczek mają związki z jądrami przedsionkowymi i silnie z układem równowagi.
Obj. uszk. bocznych części półkul  neocerebellar syndrome  (ipsilateralny) : hypotonia, hyporeflexia,
rozpoczęcie ruchu wymaga czasu, trudno szybko przerwać i zmienić kierunek, precyzyjnie trafić w cel
(dysmetria), trudność w szybkich, naprzemiennych ruchach (adiadochokinesis) .
Twór siatkowaty (FR = formatio reticularis): odmiennie, niż liczne jądra w pniu mózgu, twór siatkowaty nie
wygląda  jądrowato , lecz jak bezładna mieszanina włókien nerwowych. Zawiera skupiska ciał komórkowych
neuronów, lecz zwykle mniejsze, nieuchwytne gołym okiem. Sposób połączeń tworu siatkowatego
charakteryzuje się dużym stopniem konwergencji i dywergencji. Zaangażowany w funkcje:
1) ruchowe: drogi reticulospinales są najważniejszą alternatywą dla dróg piramidowych, być może mają istotny
udział w ziewaniu, przeciąganiu się, ssaniu i innych b. wczesnych czynnościach ruchowych,
2) czuciowe: hamowanie w FR ma wpływ na czucie bólu,
3) trzewne: liczne autonomiczne drogi wstępujące synapsują w FR, a drogi zstępujące, np. z podwzgórza także
biegną przez FR,
4) związane ze świadomością, poczuciem istnienia, czuwaniem: wydaje się, że normalny, nietknięty mózg
nie może funkcjonować świadomie bez stałego napływu informacji z jakiejś części tworu siatkowatego.
Anatomicznie  nie wiemy dokładnie co to jest, fizjologicznie  ARAS, tj. ascending reticular activating
system. Różne elementy tworu siatkowatego utrzymują łączność z jądrami podstawy, niskowzgórzem,
podwzgórzem, wzgórzem (zwłaszcza z jego jądrem intralaminaris) które lączy się z różnymi obszarami kory.
Obustronne uszkodzenie włókien siatkowato-wzgórzowych powoduje głęboką śpiączkę.
6) Rdzeń kręgowy  budowa zewnętrzna i wewnętrzna. Ok. 44 cm długości, max. 1 cm grubości, zaledwie ok. 35-
40g ciężaru, schowany w kanale rdzenia kręgowego. Położenie rdzenia w kanale kręgowym w chwili urodzin i u
dorosłego, por. pozorne wstępowanie rdzenia. Zawieszenie w tubie z opony twardej, wyścielonej pajęczą,
więzadła ząbkowane i nić końcowa (filum terminale). Pojęcie sznura (funiculus), rogu (cornu) i słupa (columna) .
W sznurach biegną setki tysięcy aksonów, w rogach znajdują się głównie ciała komórkowe. Jednak róg to tylko
dogodne dla opisu pojęcie z przekroju poprzecznego  de facto rdzeń ma bardzo wyraz
ną organizację pionową
i trzeba go widzieć jako ciała komórkowe neuronów ułożone w liczne, podłużne słupy różnej długości.
Większość jąder ma kształt pionowych cygar, czy wrzecion. Głęboka szczelina pośrodkowa przednia służy
naczyniom rdzeniowym do dotarcia w głąb.
W roku tylnym można wyróżnić szerszą podstawę (interneurony kojarzeniowe, spoidłowe i rzutowe) i węższą,
bardziej obwodową część  ciało galaretowate (substantia gelatinosa), jaśniejszą od reszty subst. szarej bo
zawiera proporcjonalnie znacznie więcej mielinowych i bezmielinowych włókień przewodzących ból, ciepło i
zimno. Inaczej: substantia gelatinosa, nucleus proprius, fasciculus dorsolateralis (Lissauer tract), nucleus
dorsalis
W rogu przednim znajdują się głównie skupiska motoneuronów, widoczne na przekroju poprzecznym jako
owale, a na podłużnym  jako obłe cygara. Czynność tych neuronów może być modyfikowana przez wiele
innych wyżej położonych struktur lecz one same są niezbędne dla poruszania mięśniami szkieletowymi i
utrzymywania ich w dobrej kondycji. Kiedy wirus (ch. Heinego i Mediny) lub nieznany czynnik (stwardnienie
boczne zanikowe = ALS = amyotrophic lateral sclerosis) wybiórczo zniszczy te neurony  mięśnie zanikają i
obserwujemy całkowite, wiotkie porażenie. Na poziomie C3-C5 znajduje się jądro n. przeponowego.
Rogi boczne, mało wyraz
ne, zawierają głównie komórki autonomiczne. Na poziomie Th1-L2 (czasem C8-L2)
znajduje się współczulne jądro pośrednio-boczne (nucleus intermedio-lateralis), a na poziomie S2-S4
przywspółczulne jądro pośrednio-przyśrodkowe (nucleus intermedio-medialis) . Róg boczny na poziomie
krzyżowym jest pojęciem umownym.
Spoidlo białe, szare przednie i tylne  umieć wskazać i krótko omówić.
Trzy rodzaje aktywności rdzeniowej: przetwarzanie bodz
ców czuciowych, wypływ bodz
ców ruchowych,
odruchy (rdzeniowe) .
Istota biała: włókna długie wstępujące, długie zstępujące, krótkie propriospinalis łączące różne odcinki rdzenia.
Oczekujemy od studenta znajomości pojęć sznur przedni, boczny, tylny a także wskazania znanych dróg przez
te sznury przebiegających. Na koniec neuroanatomii oczekujemy wskazania wszystkich dróg z jakimi student
się zapoznał w poszczególnych sznurach.
Zespoły kliniczne: wstrząs rdzeniowy (spinal shock), zespół Brown-Sequarda, syringomyelia.
Drogi korowordzeniowe i korowojądrowe (ruchowe). Nieco mniej, niż 1 milion neuronów. Trzy poziomy
organizacji kontroli ruchowej: 1) poziom wbudowanych wzorów (odruchów), 2) drogi zstępujące modulujące
aktywność motoneuronów i wbudowanych wzorów, 3) wyższe ośrodki modyfikujące aktywność dróg
zstępujących. Wbudowane wzory obejmują nie tylko proste odruchy ścięgniste, czy bardziej złożone 
zgięciowe, ale też pewne sieci w rdzeniu i pniu mózgu kontrolujące np. chód. Drogi zstępujące:
vestibulospinalis  korekty postury, corticospinalis  piramidowa (dziś widzi się ją inaczej), reticulospinalis i
rubrospinalis (zaczyna się w jądrze czerwiennym, przechodzi na drugą stronę w śródmózgowiu, zstępuje w
sznurach bocznych obok drogi korowo-rdzeniowej bocznej), tectospinalis  od wzgórka górnego blaszki
pokrywy sznurami przednimi do odcinka szyjnego (odgrywa rolę w odruchu odwracania głowy w stronę bodz
ca
wzrokowego lub słuchowego) .
7) Drogi ruchów dowolnych (obie dwuneuronowe)
Droga korowo-rdzeniowa (piramidowa), czyli droga ruchowa nerwów rdzeniowych
KLASYCZNIE: składa się z wypustek komórek piramidalnych Betza w zakręcie przedśrodkowym (gyrus
precentralis - c.k. I neuronu), biegnie prosto do rdzenia przedłużonego  gdzie się częściowo krzyżuje, potem
zstępuje w rogach przednich i bocznych. Mniejsza część drogi, która nie krzyżuje się w piramidach, krzyżuje
się na odpowiednim poziomie rdzenia kręgowego. C.k. II neuronu mieści się w rogach przednich rdzenia
kręgowego. Jest to droga ruchów dowolnych i w razie uszkodzenia pierwszego neuronu (tzw. neuronu
ośrodkowego) daje porażenie spastyczne (paralysis spastica) tj. niemożność wykonywania ruchów wraz z
patologicznym napięciem mięśni. Taka postać porażenia pospolicie towarzyszy np. udarom mózgu.
Uszkodzenie drugiego neuronu (tzw. neuronu obwodowego) wiedzie do porażenia wiotkiego (paralysis
flaccida). Taka postać porażenia występuje np. po urazowym uszkodzeniu nerwu, w chorobie Heinego i Mediny
itp.
WSPÓA
CZEŚNIE: uważa się współcześnie, że c.k. I neuronu tzn. olbrzymie komórki Betza (albo piramidowe 
stąd stara nazwa drogi   piramidowa ) stanowią tylko 3% drogi, pozostała część to aksony znacznie
mniejszych komórek. Co więcej, tylko ok. 40% aksonów drogi korowo-rdzeniowej zaczyna się w komórkach w
zakręcie przedśrodkowym. Pozostałe ciała komórkowe I neuronu leżą w korze przedczołowej (bardziej do
przodu) i w zakręcie zaśrodkowym (bardziej do tyłu). W większości, aksony tych komórek nie biegną prosto do
rdzenia  dają wiele połączeń obocznych po drodze: zwoje podstawy, wzgórze, twór siatkowaty, jądra rogów
tylnych rdzenia. Droga zstępuje w rdzeniu aż trzema, a nie dwoma potokami. Przełącza się zarówno na
motoneurony alfa jak i gamma w rogach przednich rdzenia kręgowego.
Droga korowo-jądrowa (corticobulbaris), czyli droga ruchowa nerwów czaszkowych : zaczyna się w
zakręcie przedśrodkowym, podobnie jak droga opisana wyżej. Niektóre aksony I neuronu kończą się wprost na
jądrach ruchowych nn. czaszkowych, ale wiele włókien działa poprzez interneurony w tworze siatkowatym, a
nadto jądra sterujących oczyma nn. III, IV i VI w ogóle nie otrzymują bezpośrednich połączeń (a poprzez
wyspecjalizowane ośrodki sterowania), stąd dywagacje dotyczą tylko nn. V, VII, XI, XII. Włókna biorą początek
jak w opisanej drodze korowo-rdzeniowej, biegną do przodu od drogi korowo-rdzeniowej przez torebkę wewn.,
biegną do poziomu swojego jądra i kończą się zarówno na na ipsilateralnym (po tej samej stronie) jak i
kontralateralnym (po przeciwnej stronie) jądrze.
Uwaga - wyjątkiem jest nerw VII, w którym komórki jądra zaopatrujące górne mm. twarzy (m. frontalis, m.
orbicularis oculi) otrzymują bodz
ce korowe  normalnie z obu stron  tj. ipsilateralnie i kontralateralnie, lecz
komórki jądra zaopatrujące dolne mięśnie wyrazowe twarzy - tylko kontralateralnie.
Zatem przy uszkodzeniu neuronu ośrodkowego chory nie może się uśmiechnąć symetrycznie, czy
zagwizdać (ponieważ odpowiednie kontralateralne jądro, a za nim mięśnie, nie dostają bodz
ca z uszkodzonej
strony), lecz może zmarszczyć czoło, ponieważ w razie uszkodzenia w kontralateralnej półkuli odpowiednie
jądro dostaje jeszcze bodz
ce ze zdrowej, ipsilateralnej półkuli.
W przypadku porażenia neuronu obwodowego (zapalenie n. twarzowego, rany cięte twarzy) i górna i dolna
połowa twarzy jest niesprawna. Praktycznie ważne jest to, że stosunkowo częste udary półkulowe w okolicy
torebki wewnętrznej dają łatwo dostrzegalne objawy w postaci ośrodkowego porażenia n. twarzowego  trzeba
jednak umieć je odróżnić od uszkodzenia obwodowego o innej etiologii (zwykle zapalenia nerwu wywołanego
schłodzeniem połowy twarzy, np. przez wiatr).
Zatem, porażenie ośrodkowe różni się od obwodowego dwoma cechami  ośrodkowe jest
kontralateralne i nie dotyczy górnej części twarzy, obwodowe jest ipsilateralne i dotyczy całej twarzy.
Udar = martwica określonego obszaru w mózgowiu wywołana niedostatecznym dopływem krwi (poprzez
pęknięcie tętnicy, zator, zatkanie skrzepliną, odwarstwioną blaszką miażdżycową itp.)
### SPRAWDZIAN NR 1
8) Oko. Budowa warstwowa oka: twardówka, rogówka  warstwy i unerwienie, spojówka gałkowa i powiekowa,
worek spojówkowy, aparat powiekowy. Błona naczyniowa  choroidea, pojęcia: uvea, iris, corpus cilliare. Od
czego zależy kolor tęczówki? Czemu niemowlęta mają błękitne tęczówki? Komora przednia i tylna oka.
Wytwarzanie, wchłanianie i krążenie płynu ocznego. Jaskra.
Oko jako przyrząd optyczny. Pojęcie dioptrii, siła załamująca soczewek, wady soczewek. Dioptraż oka, ile
dioptrii przypada na soczewkę, ile na rogówkę? Wady optyczne oka: krótko i dalekowzroczność,
dalekowzroczność starcza, astygmatyzm, aberracja sferyczna i chromatyczna. Soczewka - warstwy. Bielmo i
zaćma (cataracta) . Siatkówka, jej części, rąbek zębaty i warstwy: barwnikowa i neuronalne. Warstwy siatkówki
od zewnątrz gałki ocznej do środka  uwaga na pospolity błąd kolejności warstw na drodze promienia światła!
Plamka ślepa, plamka żółta. Powstawanie nerwu wzrokowego. Receptory - pręciki 130 mln i czopki 6-7 mln.
Część neuronalna siatkówki zależy od wsparcia części pigmentowej  konsekwencje oddzielenia.
Droga wzrokowa. Receptory - komórki czopkowe i pręcikowe siatkówki.
Neuron pierwszy - komórki dwubiegunowe siatkówki.
Neuron drugi - komórki wzrokowo-zwojowe siatkówki. Aksony tych komórek tworzą nerw wzrokowy (n.
opticus), wędrują w nim do skrzyżowania wzrokowego (chiasma opticum). Stąd, po częściowym skrzyżowaniu
(bez włókien z bocznych połów siatkówek) do jądra ciała kolankowatego bocznego. Włókna siatkówkowo-
podwzgórzowe, prawdopodbnie istniejące, nie są u człowieka pewne ... (kończą się w nucleus
suprachiasmaticus?) .
Neuron trzeci  (sześciowarstwowe) jądro ciała kolankowatego bocznego  wypustki jego neuronów biegną
jako promienistość wzrokowa (radiatio optica seu tractus geniculocalcarinus) przez część za- i podsoczewkową
torebki wewn. do ośrodków korowych w okolicach bruzdy ostrogowej. Część włókien przebiega obszernym
łukiem przez płat skroniowy jako tzw. kolano skroniowe (pętla Meyera).
Nn. czaszkowe III, IV, VI oraz unerwienie ruchowe, autonomiczne i czuciowe oka.
Nerw III okoruchowy (oculomotorius) . Zaopatruje cztery z sześciu zewnętrznych mięśni oka, dz
wigacz
powieki górnej (levator palpebrae superioris), zwieracz z
renicy (constrictor pupillae) i mięsień rzęskowy (m.
cilliaris) . Po wyjściu w dole międzykonarowym, w miejscu połączenia śródmózgowia i mostu, przebija oponę
twardą i biegnie w bocznej ścianie zatoki jamistej ponad nerwem bloczkowym. Do oczodołu wchodzi przez
szczelinę oczodołową górną. Tu dzieli się na gałąz
górną (m. rectus superior, m. levator palpebrae superioris) i
dolną (inf. rectus, medial rectus, inferior m obliqus oculi inferior) . Włókna przywspółczulne biegną do zwoju
rzęskowego (ganglion cilliaris) położonego w oczodole u szczytu stożka mięsni zewnętrznych oka. Stąd 6-10
nerwów rzęskowych krótkich wkracza do gałki wraz z włóknami współczulnymi (w pobliżu miejsca wyjścia n.
wzrokowego)  biegną między a twardówką aby zakończyć bieg w ciele rzęskowym i tęczówce (m. constrictor
pupillae) . Skurcz mięśnia wywołuje poluzowanie więzadła wieszadłowego soczewki, dzięki czemu siłą
sprężystości rośnie jej krzywizna. Ponieważ koniec więzadła sięga do obwodowej części mięśnia rzęskowego,
skurcz tego mięśnia zmniejsza napięcie więzadła i w konsekwencji umożliwia soczewce  skurczenie się . Bez
impulsacji przywspółczulnej miesień jest rozluz
niony, więzadło lekko napięte, a soczewka raczej spłaszczona,
przystosowana do patrzenia w dal. Odruch akomodacyjny  reakcja na przybliżający się przedmiot wymaga
zatem: 1. skurczu mięśnia rzęskowego, aby pogrubić soczewkę, 2. zwężenia z
renicy aby ograniczyć bieg
promieni najdalszych od osi optycznej, 3. skurczu m. prostego oka przyśrodkowego, aby spowodować
konwergencję gałek. Wszystkie te ruchy są  obsługiwane przez nerw okoruchowy.
Nerw IV bloczkowy (trochlearis) : najmniejszy, najdłuższy przebieg wewnątrzczaszkowy, jedyny który
wychodzi po stronie grzbietowej pnia mózgu, jedyny, którego drugi neuron ruchowy jest całkowicie
skrzyżowany. Zaopatruje tylko m. skośny oka górny. Wchodzi przez szczel. oczodoł. górną.
Nerw VI odwodzący (abducens) : zaopatruje m. prosty oka boczny. Wychodzi z mostu tuż przy skrzyżowaniu
z piramidą rdzenia przedłużonego. Wspina się na krawędz
części skalistej kości skroniowej i wchodzi do zatoki
jamistej gdzie leży przyśrodkowo od nn. III, IV, V1, V2, a bocznie od tętnicy szyjnej wewnętrznej. Wchodzi do
oczodołu przez szczelinę oczodoł. górną. Dla poruszania oczyma w prawo i lewo, m. skośny oka boczny
jednego oka i skośny przyśrodkowy drugiego oka pracują wspólnie, koordynowane przez mostowy ośrodek
spojrzenia w bok.
9) Ucho
Ucho  budowa. Podział: ucho zewnętrzne, środkowe, wewnętrzne. Elementy budowy małżowiny usznej,
przewód słuchowy zewnętrzny. Jama bębenkowa  podział na przestrzenie pneumatyczne. Ściany jamy
bębenkowej, Zawartość j. bębenkowej: kosteczki słuchowe i ich połączenia. Błona bębenkowa  mechanika
akustyczna w uchu środkowym. Unerwienie ucha środkowego i zewnętrznego i konsekwencje kliniczne.
Problem układu słuchu  dz
więki wędrują głównie w powietrzu, komórki zmysłowe muszą być w środowisku
wodnym. Na granicy powietrze woda znika 99,9% energii fali dz
więkowej. Gdyby zatem ucho wewnętrzne miało
odbierać dz
więki wprost z powietrza byłyby ogromne straty energii. Rączka młoteczka (malleus) jest
przytwierdzona do błony bębenkowej. Młoteczek uderza w kowadełko (incus) a ten przenosi ruch na
strzemiączko którego podstawa zajmuje okienko owalne (fenestra vestibuli) a przedsionek wiedzie wprost do
ślimaka z organem Cortiego. Różnica powierzchni błony bębenkowej i okienka owalnego dają ostatecznie
pewne zmniejszenie siły bodz
ca jednak z jednoczesnym zwiększeniem siły działającej na jednostkę
powierzchni (ok. 15x) . Ruchy błony bębenkowej są nieznaczne  ich amplituda odpowiada rozmiarom
cząsteczkowym! Wypełniony endolimfą błoniasty labirynt jest w wypełnionym perylimfą labiryncie kostnym.
Kostny element to ślimak (cochlea) o 2,5 obrotach. Rdzeniem ślimaka jest wrzeciono (modiolus) wokół którego
kręci się jak gwint wokół rdzenia śruby blaszka spiralna kostna (lamina spiralis ossea) . Wewnątrz wrzeciona
jest przestrzeń zajęta przez zwój spiralny (ganglion spiralis) . Przestrzeń  rury z jakiej zwinięto ślimaka składa
się z trzech przedziałów: schody przedsionka (scala vestibuli) u góry oraz schody bębenka (scala tympani) u
dołu, są wypełnione perilimfą.  Schody przedsionka ponieważ bezpośrednio łączą się z perilimfatyczną
przestrzenią przedsionka,  schody bębenka ponieważ kończą się ślepo na błonie okienka okrągłego zwanej też
 drugą błoną bębenkową . Pomiędzy nimi jest trójkątny na przekroju kanał (ductus cochlearis)  przewód
ślimakowy wypełniony endolimfą (scala media) . Obie przestrzenie perilmfatyczne są od siebie oddzielone, aż
do szczytu ślimaka, gdzie komunikują się przez niewielki otwór zwany (helicotrema) . Perilimfa jest oczywiście
praktycznie nieściśliwa, ale dzięki błonie okienka okrągłego drgania mogą się rozchodzić  kiedy stopa
strzemiączka wpukla się do ucha wewnętrznego, błona okienka okrągłego uwypukla się, i odwrotnie. Perylimfa
oscyluje w uchu wewnętrznym od scala vestibuli do scala tympani a po drodze ściska i deformuje przewód
ślimaka. Ponieważ przewód ślimaka zawiera receptory słuchowe, deformacje kształtu stymulują je. Przestrzeń
przewodu ślimakowego (scala media) jest wypełniona endolimfą i ma na przekroju kształt trójkąta skierowanego
wierzchołkiem do długiej osi wrzecionka. Górna ściana (membrana vestibularis s. Reissneri) jest cienka i
prawdopodobnie nie odgrywa innej roli jak tylko mechanicznego odgraniczenia endolimfy i perilimfy. Ściana
boczna to ściana naczyniowa (stria vascularis), przylegająca do ścian kostnych ślimaka i biorąca udział w
produkcji endolimfy. Ściana dolna  błona podstawna (membrana basilaris) i  gwint wrzecionka. Poczynając
od dołu ku górze udział kości w tworzeniu ściany dolnej jest coraz mniejszy, zaś część błoniasta coraz większa i
grubsza. Innymi słowy w kierunku od podstawy do szczytu ślimaka błona podstawna wibruje najlepiej przy coraz
niższych częstotliwościach. Ponieważ na tej błonie leży właściwy receptor słuchu  organ Cortiego, komórki
położone w różnych miejscach błony podstawnej specjalizują się w odbieraniu różnych częstotliwości.
Ucho  czynność. Mechanizm słyszenia - droga słuchowa. Mechanizm rejestracji ruchów głowy w
przestrzeni. Złożoność równowagi. Narząd Cortiego jest pasmem komórek włosowych i podporowych
spoczywających na błonie podstawnej. Komórki włosowe ułożone są w dwa szeregi: pojedynczy szereg
komórek wewnętrznych biegnących bliżej spiralnej blaszki wrzecionka i potrójny-popiątny szereg komórek
zewnętrznych  te szeregi oddziela tunel Cortiego zajęty przez włókna aferentne od komórek włosowych. Rola
komórek wewnętrznych i zewnętrznych - wewnętrzne są właściwym receptorem słuchu, gdy rola zewnętrznych
jest wciąż badana. Stereocillia komórek włosowych zanurzone są w żelatynowatej membrana tectoria. Drgania
błony podstawnej z komórkami włosowymi powodują ruch stereocilli względem  żelatyny . a odchylanie
stereocilli wiedzie do zamiany bodz
ca mechanicznego na elektryczny i powstawanie prądów biegnących drogą
słuchową do kory słuchowej.
Droga słuchowa (wieloneuronowa): receptory - komórki zmysłowe włosowate wewnętrzne ślimaka (narządu
Cortiego).
Neuron pierwszy - komórki dwubiegunowe zwoju spiralnego ślimaka (ganglion spirale cochleae) sięgają
dendrytami do komórek zmysłowych, zaś ich aksony biegną w nerwie ślimakowym w stronę pnia mózgu.
Wchodzą do pnia w miejscu połączenia mostu i rdzenia przedłużonego, rozdwajają się i kończą w jądrach
ślimakowych.
Neuron drugi - jądro ślimakowe brzuszne i grzbietowe, stąd poprzez ciało czworoboczne do wstęgi bocznej tej
samej i, w większym stopniu, przeciwnej strony. To przekraczanie na drugą stronę może zresztą mieć miejsce
w wielu innych miejscach, nie tylko w ciele czworobocznym. W systemie słuchowym obowiązuje ogólna zasada
 przekraczaj na drugą stronę, gdzie tylko to możliwe .
Neuron trzeci jest właściwie pojęciem zbiorczym  obejmuje jądra wstęgi bocznej, jądro ciała czworobocznego,
jądra oliwki, jądra wzgórków dolnych.
Neuron  czwarty , ostatni  jądro ciała kolankowatego przyśrodkowego. Aksony tych komórek tworzą
promienistość słuchową, która przez część podsoczewkową torebki wewnętrznej biegnie do zakrętów
skroniowych poprzecznych  ośrodka słuchu.
Wstęga boczna  to zbiorcza nazwa włókien drogi słuchowej krzyżujących się w moście i międzymózgowiu.
Termin jest niejasny bo odnosi się do wielu kwestii dalej badanych (np. już we wstędze wyróżnia się trzy dalsze
jądra wstęgi etc.)
Przedsionkowa część labiryntu kostnego składa się z przedsionka i trzech kanałów półkolistych. W
przedsionku z błoniastych struktur jest łagiewka i woreczek, a w każdym z kanałów: przewód półkolisty.
Przewody półkoliste tworzą labirynt kinetyczny (reagujący głównie na kątowe ruchy głowy) . Każdy przewód
półkolisty łączy się na obu końcach z łagiewką (utriculus) wytwarzając rozszerzenie (ampulla) . Każda ampulla
zawiera grzebień (crista) złożony z komórek podporowych i zmysłowych. Każda zmysłowa ma pęczek
mikrowłosów (stereocilia) i jeden wyraz
niejszy (kinocillium) . Ruchy stereocilia w stronę kinocillium powodują
depolaryzację lub hiperpolaryzację komórek zmysłowych. Cały grzebień jest pokryty czapeczką żelatynowatą
(cupula) . Ruchy tej czapeczki poruszają rzęsami komórek zmysłowych. Obroty głowy w osi powodują że
struktury poruszają się, gdy endolimfa siłą bezwładności  pozostaje z tyłu . Endolimfa wpływa na ruch  cupuli a
ta porusza rzęsami komórek zmysłowych. W miarę ruchu endolimfa  nadąża , aby pod koniec ruchu struktury
stanęły a endolimfa siłą bezwładności  poleciała do przodu i znów poruszyła  cupulą  tym razem w przeciwną
stronę. W ten sposób każdy kanał półkolisty doskonale odpowiada na przyspieszenia i hamowania rotacyjne w
różnych płaszczyznach. A
agiewka i woreczek tworzą labirynt statyczny (reagujący głównie na przyspieszenia
liniowe w różnych kierunkach i pochylenia głowy bez rotacji) . W łagiewce i woreczku nie ma grzebieni, lecz są
skupiska komórek podporowych i zmysłowych zwane tu plamką (macula) . Plamka łagiewki leży w przybliżeniu
poziomo, plamka woreczka  pionowo. Rzęsy komórek pokrywa galaretowa substancja zawierają otolity
(właściwie otoconia  kurz ucha) stąd jej nazwa membrana otolithica. Membrana otolitica ma bezwładność.
Komórki zmysłowe każdej plamki mają kinocilia skierowane w różnych kierunkach  stąd każdy skłon czy
przyspieszenie wywołuje reakcję określonego zespołu komórek.
Droga przedsionkowa. Receptory  jak wyżej.
Neuron pierwszy  komórki zwoju przedsionkowego (ganglion vestibulare) w przewodzie słuchowym
wewnętrznym. Ich długie wypustki wnikają do pnia w miejscu połączenia mostu z rdzeniem. Niektóre biegną
wprost do móżdżku i kończą się w grudce, kłaczku (nodulus, flocculus) i w pobliżu. Większość wypustek
kończy się jednak w neuronie drugim.
Neuron drugi - jądra przedsionkowe na granicy mostu i rdzenia. Jest jądro dolne (także rdzeniowe s.
zstępujące), przyśrodkowe, boczne (Deitersa) i górne. Uwaga dodatkowa - ponieważ system przedsionkowy
jest używany głównie do utrzymania zrównoważonej postawy oraz koordynacji ruchów oczu i głowy  to
anatomicznymi substratami tych funkcji są połączenia 1) z rdzeniem kręgowym i jądrami ruchowymi mięśni
oka, oraz 2) z móżdżkiem. Ponieważ jesteśmy świadomi zmian położenia  część drogi prowadzi na pewno
poprzez wzgórze do kory. Wreszcie  prowadzi do tworu siatkowatego w tym do jego centrów trzewnych
(parasympatycznych) w n. czaszkowych (stąd mdłości towarzyszące często podróżom) .
Do zepołu jąder przedsionowych docierają wókna z rdzenia kręgowego, przeciwstronnych jąder
przedsionowych, z móżdżku (wprost z lobus flocculonodularis) i nie wprost z wielu innych okolic. Z jądra
bocznego wychodzi tractus vestibulospinalis lateralis i biegnie w części brzusznej sznurów bocznych  on
odpowiada za zawroty głowy towarzyszące kręceniu się wkoło i póz
niejszemu zataczaniu się. Z jądra
przyśrodkowego wychodzi tractus vestibulospinalis medialis i zmierza do ośrodków rdzenia szyjnego
kierujących ruchami mięśni szyi i karku.
Neuron trzeci i ośrodek korowy - drogi przedsionkowe do wzgórza i kory są cokolwiek kontrowersyjne.
Wydaje się, że ośrodek korowy mieśći się w płacie ciemieniowym przy połączeniu sulcus intraparietalis i
postcentralis w miejscu przylegającym do reprezentacji głowy w zakręcie zaśrodkowym. Niegdyś sądzono, że
ten ośrodek mieścił się w płacie skroniowym w pobliżu ośrodka słuchu. Wiele włókien z jąder przedsionowych
biegnie do jąder ruchowych nerwów III, IV i VI zapewniając koordynację potrzebną do śledzenia różnych
obiektów mimo ruchów głowy i całego ciała (idąc lub biegnąc nie mamy żadnych kłopotów z obserwowaniem
obiektów  porównajcie to z obrazem nakręconym przez niesioną kamerę!).
UWAGA  równowaga jest nabytą, wyuczoną umiejętnością wymagającą sprawnego działania kilku
elementów: 1) narządu przedsionkowego, 2) narządu wzroku, 3) receptorów czucia głębokiego ze stóp,
kończyn, kręgosłupa, szyi. Potrzebna jest jeszcze sprawna koordynacyjna funkcja móżdżku.
Równowagę, która jest nabytą umiejętnością (a nie zmysłem!) można trenować, a cały system działa
niezawodnie dopóki choć dwa elementy z trzech wymienionych działają poprawnie (i oczywiście móżdżek).
Stąd w wielu testach mających sprawdzić zdolność równowagi prosimy pacjenta o zamknięcie oczu (wyłączenie
jednego z trzech elementów) . Jeżeli funkcje móżdżku lub czucia głębokiego szwankują z powodu choroby, to
po zamknięciu oczu pacjent nie ma już co najmniej dwóch niezawodnie działających elementów składowych
systemu i traci równowagę i/lub wykazuje zaburzenia przestrzennej koordynacji ruchu.
Posiadamy natomiast zmysł rejestrujący kątowe i liniowe ruchy głowy w przestrzeni i odpowiada za to
opisany wyżej narząd przedsionkowy, stąd skrócona nazwa  zmysł przedsionkowy . Termin  zmysł
równowagi jest więc o tyle nieprawidłowy, że jest skrótem myślowym  całkiem jak  czucie temperatury (w
istocie mamy czucie ciepła i zimna   czucie temperatury ma termometr! :-))
10) Nerwy czaszkowe V, XI, XII
Nerw V trójdzielny (trigeminus) początkowo z mostu część czuciowa i cieńsza ruchowa. Wkrótce część
czuciowa grubieje z powodu zwoju trójdzielnego (zwój troisty, ganglion trigeminale) . Nazwa odnosi się do
podziału na gałąz
oczną, szczękową i żuchwową. Ramus seu nervus ophthalmicus - V1 - wychodzi  szczelina
oczodołowa górna, Ramus seu nervus maxillaris - V2 - wychodzi  otwór okrągły (foramen rotundum), Ramus
seu nervus mandibularis - V3 - wychodzi  otwór owalny (foramen ovale) . Zakres ogólnie: zaopatruje ruchowo:
mięśnie żucia, m. tensor tympani, m. tensor veli palatini, m. mylohyoideus, venter anterior m. digastrici,
zaopatruje czuciowo: spojówki, gałkę oczną, błonę śluzową zatok, jamę nosową i ustną, trochę zewn.
powierzchni błony bębenkowej, opony dołu przedniego i środkowego czaszki. Zasadniczy podział gałęzi: Nerw
oczny - V1: łzowy, czołowy: (nadbloczkowy, nadoczodołowy, nerw do zatoki czołowej), nosowo-rzęskowy:
(długi i krótki rzęskowy, podbloczkowy, sitowy przedni i tylny), oponowy do namiotu móżdżku. Nerw szczękowy
- V2: jarzmowy: (jarzmowo-skroniowy, jarzmowo-twarzowy), podoczodołowy: (nosowy zewnętrzny, wargowy
górny, zębodołowe górne tylne, środkowe i przednie), skrzydłowo-podniebienny: (oczodołowe, podniebienny
większy i mniejszy, nosowe tylne górne, gardłowe), oponowy do środkowego i przedniego dołu czaszki. Nerw
żuchwowy - V3: policzkowy, uszno-skroniowy: (twarzowy, uszny przedni, przewodu słuchowego zewnętrznego,
stawowy do stawu skroniowo-żuchwowego, skroniowy powierzchowny), językowy, zębodołowy dolny, oponowy
do przedniego i środkowego dołu czaszki, skrzydłowy przyśrodkowy: (do tensor veli palatini, do tensor veli
tympani), żuciowy, skroniowy głęboki, skrzydłowy boczny, do m. mylohyoideus, do brzuśca przedniego
dwubrzuścowego.
Nerw XI dodatkowy (accessorius) - jego jądra leżą w rdzeniu kręgowym lecz wstępują do czaszki przez
foramen magnum i wychodzą przez foramen jugulare. Zaopatruje m. sternocleidomastoideus oraz m. trapezius.
Do pierwszego z mięśni wchodzi od tyłu, oddaje gałęzie, a następnie 5 cm nad obojczykiem zagłębia się w
trapeziusie. W przejściu między mięśniami biegnie w pobliżu dużego skupiska węzłów chłonnych. Izolowane
przerwanie dodatkowego ma miejsce najczęściej podczas usuwania węzłów chłonnych w toku radykalnych
operacji szyi. Tzw. korzeń czaszkowy n. XI to prawdopodobnie włókna nerwu błędnego, choć starsze i nowsze
podręczniki różnie podają.
Nerw XII podjęzykowy (hypoglossus) zaopatruje wszystkie wewn. i zewn. mm. języka z wyjątkiem
palatoglossus (n. X) . Jego jądro wytwarza trójkąt n. podjęzykowego na dnie komory czwartej, wychodzi z
czaszki przez kanał n. podjęzykowego, wysuwanie języka (wspólne działanie obu genioglossus) wymaga
dobrego unerwienia ponieważ skrzyżowany jest neuron ośrodkowy: uszkodzenie neuronu ośrodkowego =
fascykulacje i zbaczanie na stronę contraleteralną, uszkodzenie neuronu obwodowego = porażenie wiotkie
połowy ipsilateralnej i zbaczanie w strone ipsilateralną.
Fascykulacja = drżenie włókienkowe, drobne drżenia widoczne w mięśniu, często wynikające z uszkodzenia
zaopatrującego go neuronu. Lekarze i studenci medycyny są często przeczuleni na punkcie fascykulacji (bo
mogą oznaczać ciężkie, niekiedy nieuleczalne schorzenia), pacjenci-laicy zwykle fascykulacji nie zauważają.
11) Nerw VII, IX, X.
Nerw twarzowy VII (facialis) : dwie części  większa ruchowa (branchial), mniejsza tzw. nervus intermedius 
przywspółczulno-czuciowa. Część większa: stapedius, stylohyoideus, gaster posterior digastricis, mięśnie
wyrazowe twarzy oraz buccinator, platysma i occipitalis. Nerwy  gałęzie twarzowego: do mm. wyrazowych: n.
temporalis  m. czołowy, n. jarzmowy  orbicularis oculi, n. buccalis  buccinator et orbicularis oris, n.
mandibularis  orbicularis oris, n. cervicalis  platysma, n. auricularis posterior  m. occipitalis. Część mniejsza:
przywspółczulna: gruczoł łzowy, ślinianka podżuchwowa i podjęzykowa, gruczoły błony śluz. nosa, zatok,
podnieb. twardego i miękkiego. Właściwie  wszystkie ważniejsze gruczoły głowy z wyjątkiem gruczołów skóry i
Ślinianki przyusznej (przyusznicy) . Włókna przywspółczulne biorą początek w jądrze ślinowym górnym
(łzowym) będącym pod silnym wpływem podwzgórza i płata limbicznego. Emocje, drogą układu limbicznego i
bodz
ce węchowe trafiają do podwzgórza i stąd przez pęczek podłużny grzbietowy docierają właśnie do jądra
ślinowego górnego. Ta droga pośredniczy np. w ślinieniu jako reakcji na bodz
ce węchowe, czy płaczu  na
stres emocjonalny. Włókna pwsp grupują się w nerw skalisty większy (gruczoł łzowy i gruczoły w nosie) oraz
struna bębenkowa (ślinianka podżuchwowa i podjęzykowa) . N. skalisty większy wychodzi z części skalistej
kości skroniowej przez otwór skalisty większy i jest wtedy w dole środkowym czaszki. Dociera do foramen
lacerum i tu łączy się z nerwem skalistym głębokim (utworzonym z włókien współczulnych towarzyszących
tętnicy szyjnej) = razem  n. kanału skrzydłowego. kanał skrzydłowy otwiera się do dołu skrzydłowo-
podniebiennego i tu przełączają się na komórki drugiego neuronu. Ich wypustki biegną wraz gałęziami V2 do
gruczołu łzowego i do gruczołów śluzowych nosa, jamy ustnej, zatok przynosowych. Struna bębenkowa
przechodzi przez szczelinę skalisto-bębenkową i przyłącza się do nerwu żuchwowego V3 tuż po jego wyjściu z
foramen ovale. Razem biegną do bocznej części stropu jamy ustnej, a potem do zwoju podżuchwowego.
Włókna zazwojowe biegną do ślinianki podjęzykowej i podżuchwowej oraz do mniejszych gruczołów jamy
ustnej. Czucie ogólne: koncha ucha, trochę skóry za uchem, wraz z V3 przewód słuchowy i zewnętrzna
powierzchnia błony bębenkowej  te włókna drogą poprzez zwój kolanka kończą się w jądrze pasma
samotnego n. V. Czucie specjalne: smak z dwóch trzecich języka, twardego i miękkiego podniebienia do ciał
komórkowych w zwoju kolanka w jamie bębenkowej i kończą się rostralnej części jądra pasma samotnego (ta
część czasem nazywa się jądrem smakowym) . Pamiętać  czucie ogólne z 2/3 przednich języka przewodzi
nerw językowy (n. lingualis) od V3. Przebieg - Nerw twarzowy wchodzi do przewodu słuchowego wewnętrznego
 tu obrzmiewa z powodu zwoju kolanka (komórki zwojowe czucia smaku) i oddaje nerw skalisty większy do
zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Dalej wchodzi do kanału nerwu twarzowego i oddaje chorda tympani  nerw
prowadzący od języka włókna smakowe, a do języka przywspółczulne. Ostatecznie wychodzi przez otwór
rylcowo-sutkowy (foramen stylomastoideum), przechodzi przez śliniankę przyuszną i oddaje liczne gałęzie do
wyrazowych mięśni twarzy.
Nerw językowo-gardłowy (glossopharyngeus) IX unerwia: jeden mięsień poprzecznie prążkowany 
stylopharyngeus (dz
wiga gardło podczas mówienia i połykania), wysyła włókna przywspółczulne przez zwój
uszny, do ślinianki przyusznej i do tylnej części języka, prowadzi czucie (nieświadome) z zatoki tętnicy szyjnej i
kłębka szyjnego  poprzez gałąz
zatoki tętnicy szyjnej, prowadzi czucie smaku z tylnej 1/3 języka poprzez zwój
dolny, prowadzi czucie ogólne z tylnej 1/3 języka, skóry ucha, wewn. pow. błony bębenkowej, migdałków
podnieb., gardła (podział z nerwem błędnym nie jest jasny)  poprzez zwój górny lub dolny nerwu IX. Zwój
górny, mniejszy jest typowym zwojem  korzeniowym i leży wewnątrzczaszkowo przyśrodkowo w otworze żyły
szyjnej  dolny, większy leży zewnątrzczaszkowo, tuż przy wyjściu z foramen jugulare i zawiera też komórki
przywspółczulne. Przebieg: wychodzi pomiędzy oliwką a konarem móżdżku dolnym. Wychodzi przez foramen
jugulare wraz z X i XI. Wzdłuż wyrostka rylcowatego podąza do m. stylopharyngeus. Nerw bębenkowy odchodzi
od zwoju dolnego, wstępuje do góry przez kanalik bębenkowy dolny i formuje splot w jamie bębenkowej (plexus
tympanicus) z którego wywodzi się potem nerw skalisty mniejszy (oraz galąz
trąbkowa i bębenkowa do wewn.
pow. bł. bęben) . Ten podaża przez mały otwór tuż obok otworu dla skalistego większego i przez foramen ovale
wpada do zwoju usznego. Włókna zazwojowe doączają się do nerwu uszno-skroniowego (gałąz
V3) i
zaopatrują przyusznicę. Plexus tympanicus powstaje z n. bębenkowego, galęzi łączącej n. VII i nn. szyjno-
bębenkowych od splotu szyjno-tętniczego wewnętrznego. W splocie bębenkowym występują małe grupki
komórek autonomicznych.
Nerw błędny (vagus) X unerwia: mięśnie szkieletowe gardła, podniebienia miękkiego (bez tensor veli palatini -
V3), krtani  z wyjątkiem stylopharyngeus (IX) i jeden mięsień języka (palatoglossus) . Splotozwój gardłowy
powstaje z gg. IX, X i włókien współczulnych, przywspółczulnie mięśnie gładkie oraz gruczoły trzew klatki
piersiowej i brzucha (w tym tarczycę, przytarczyce), przewodzi czucie trzewne z trzew klatki i brzucha, z
receptorów w ścianie łuku aorty, z ciałek przyaortalnych w pobliżu łuku aorty, czucie ogólne z opony tylnego
dołu czaszki, skóry przewodu słuchowego zewnętrznego (tylna i dolna ściana), kawałka błony bębenkowej,
gardła, krtani. Przebieg: wychodzi przez foramen jugulare  tuż przed tworzy zwój górny, tuż po tworzy zwój
dolny. Potem biegnie w powrózku naczyniowo-nerwowym szyi i dalej inaczej po prawej i lewej stronie. Po
stronie prawej krzyżuje od przodu początek tętnicy podobojczykowej, a po lewej aortę. Towarzyszy przełykowi
dzieląc się na duże, nieregularne oka (splot przełykowy). W dolnej części przełyku powstają znowu dwa
wyraz
ne pnie: lewy nerw układa się teraz z przodu, prawy z tyłu. Nerw krtaniowy górny odchodzi już od zwoju
dolnego, towarzyszy szyjnej wewn. Przed końcem biegu dzieli się na gałąz
zewnętrzną (mieszana, bo ruchowo
zwieracz gardła dolny, mięsień pierścienno-tarczowy, czuciowo  przednia część fałdów głosowych i krtani,
gałązki do tarczycy) i wewnętrzną (czuciową: bł. śluz. nagłośni i tylna część języka, przednia ściana części
krtaniowej gardła, błona śluzowa krtani do szpary nagłośni  czasem niżej) . Nerw krtaniowy wsteczny
odchodzi od błędnego po wejściu do klatki piersiowej. Po lewej owija się wokół łuku aorty od przodu do tyłu, po
prawej tak samo wokół tętnicy podobojczykowej i biegnie do tchawicy i gruczołu tarczowego. Oddaje gg.
sercowe szyjne dolne tchawicze górne, przełykowe, gardłowe. Wreszcie  na końcu  oddaje nerw krtaniowy
dolny (ruchowy dla wszystkich mięśni krtani z wyjątkiem m. pierścienno-tarczowego)
12) Morfologia i budowa wewnętrzna nerwu rdzeniowego.
Dwa korzenie (powstają z krótkich nici korzeniowych) tworzą pień nerwu rdzeniowego, a ten oddaje dwie
grubsze i dwie delikatne gałęzie.
Korzeń przedni tworzą wypustki komórek ruchowych rogu przedniego i autonomicznych rogu bocznego.
Korzeń tylny jest wrzecionowato pogrubiony, gdyż znajdują się w nim ciała tysięcy komórek pozornie
jednobiegunowych (zwój rdzeniowy- ganglion spinale) i dendryty oraz aksony tych komórek. Dendryt wiedzie
od receptora na obwodzie do ciała komórkowego, akson zaś, od ciała komórkowego do OUN.
Korzenie łączą się w krótki (ok. 1,5cm) pień. Z kolei pień n. rdzeniowego dzieli się na cztery gałęzie
(brzuszną, grzbietową, oponową, łączącą białą-przedzwojową. Piąta gałąz
tzw. łącząca szara-
zazwojowa) jest właściwie gałęzią zwoju współczulnego wracającą tylko  na czas transportu do nerwu
rdzeniowego.
1) Gałęzie brzuszne (rami ventrales) nerwów rdzeniowych tworzą najpierw sploty, potem dopiero przyjmują
postać i nazwy nn. obwodowych. Wyjątkiem są gałęzie brzuszne nn. piersiowych Th2-Th11  te biegną, nie
tworząc splotów, jako unerwiające ściany tułowia nn. międzyżebrowe.
2) Gałęzie grzbietowe mają mniejszą skłonność do tworzenia splotów (z wyjątkiem górnego odcinka szyjnego i
odcinka krzyżowego), zaopatrują głębokie mięśnie grzbietu i skórę  na ok. 10 cm na boki od kręgosłupa.
3) Gg. oponowe wiodą czucie od opony twardej rdzenia.
4) Gg. łączące łączą autonomiczne komórki zlokalizowane w jądrze pośrednio-bocznym rogów bocznych
rdzenia (C8-L3) ze zwojami autonomicznymi współczulnymi położonymi tuż obok kręgosłupa (g. łącząca biała)
. Tam ów stosunkowo krótki akson synapsuje z komórką zwoju autonomicznego. Akson tej komórki wraca do n.
rdzeniowego (jako g. łącząca szara) i biegnie w nim jako akson zazwojowy drogi współczulnej.
W istocie szarej rdzenia kręgowego występują komórki nerwowe, włókna bezrdzenne lub z cienką mieliną, glej i
naczynia krwionośne. W istocie białej rdzenia kręgowego występują włókna nerwowe zarówno bezrdzenne jak i
z osłonką mielinową (te nadają istocie białej charakterystyczną barwę), glej, tkanka łączna.
Istota szara rdzenia w przekroju poprzecznym - róg przedni, tylny, boczny, istota szara pośrednia.
Istota biała rdzenia w przekroju poprzecznym - sznur przedni, boczny i tylny. Spoidła rdzenia kręgowego.
Opony rdzenia kręgowego i ich stosunek do elementów n. rdzeniowego.
Droga czucia powierzchniowego (ciepła, zimna, bólu)  droga rdzeniowo-wzgórzowa przednio-boczna
ckn1 (c.k. neuronu pierwszego)  zwój rdzeniowy, wypustka dośrodkowa komórki pozornie jednobiegunowej
wstępuje do rogu tylnego
ckn2 - róg tylny rdzenia kręgowego po tej samej stronie (ipsilateralnie). Akson drugiego neuronu przechodzi na
drugą stronę rdzenia przez spoidło białe przednie (kontralateralnie) i wstępuje aż do wzgórza. Skrzyżowany jest
zatem neuron drugi - na poziomie rdzenia kręgowego. Wstępowanie ma miejsce 1) w sznurach przednich i na
granicy przedniego i bocznego (droga rdzeniowo-wzgorzowa przednia przewodząca bardzo lekki dotyk 
muskanie), 2) w przedniej części sznurów bocznych (droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna - bodz
ce bólowe,
ciepło i zimno), 3) w tylnej części sznurow bocznych, jako słabo poznana u człowieka droga rdzeniowo-szyjno-
wzgórzowa. Na potrzeby studenckie drogę trzeba zapamiętać jako wstępującą w sznurach przednich i
bocznych z pominięciem w/w trójpodziału, tj. jako drogę rdzeniowo-wzgórzową przednio-boczną.
ckn3 - jądro brzuszne tylno-boczne wzgórza (VPL). Stąd droga biegnie przez odnogę tylną torebki wewnętrznej
do zakrętu zaśrodkowego.
Droga świadomego czucia głębokiego oraz ucisku, dotyku rozróżniającego i wibracji  przewodzi te
informacje od obwodu do kory mózgowej
ckn1 (c. k. neuronu pierwszego) - zwój rdzeniowy  aksony wstępują ipsilateralnie w sznurach tylnych rdzenia
jako pęczek smukły (od neuromeru Th5 i niższych) i klinowaty (od neuromeru Th6 i wyższych)  pęczek smukły
leży bardziej przyśrodkowo, klinowaty  bardziej bocznie
ckn2 - jądro smukłe i klinowate w rdzeniu przedłużonym  aksony komórek tych jąder przechodzą na drugą
stronę (kontralateralnie) jako włókna łukowate wewnętrzne i formują tzw. wstęgę przyśrodkowa zmierzającą
do wzgórza. Skrzyżowany jest zatem neuron drugi (na poziomie rdzenia przedłużonego, tzw. skrzyżowanie
wstęg).
ckn3 - jądro brzuszne tylno-boczne wzgórza (VPL). Stąd droga biegnie prez odnogę tylną torebki wewnętrznej
do zakrętu zaśrodkowego.
Uwaga  wstęgi przyśrodkowej (lemniscus medialis), która jest fragmentem drugiego neuronu drogi
rdzeniowo-wzgórzowej przewodzącej niektóre rodzaje czucia ogólnego, nie należy mylić ze wstęgą boczną
(lemniscus lateralis), która jest fragmentem drugiego i kolejnych neuronów drogi słuchowej i zawiera się
pomiędzy jądrami nerwu VIII w pniu mózgu, a międzymózgowiem.
13) Autonomiczny układ nerwowy
Część współczulna autonomicznego układu nerwowego  sploty, zwoje, nerwy, przypomnienie
nadrzędnych ośrodków autonomicznych (układ limbiczny, ciało migdałowate, podwzgórze, miejsce sinawe, twór
siatkowaty i in.) . Funkcjonalny podział układu autonomicznego. Część współczulna. Pień współczulny, nerwy
współczulne: gg. wzdłuż tętnic, nn. sercowe, nn. trzewne. Sploty: sercowy, międzykrezkowy, podbrzuszny górny
i dolny. Efektory unerwienia współczulnego. UKA
AD WSPÓA
CZULNY - Dwa pnie współczulne wzdłuż
kręgosłupa. W części szyjnej zwykle trzy zwoje. Górny, duży, dł. 2,5-3 cm. Drugi nie jest stały, Trzeci czasem
się zlewa z pierwszym piersiowym tworząc wówczas zwój gwiaz
dzisty (ganglion stellatum) dl. do 2,5-2,8 cm. W
odcinku piersiowym do krzyżowego zwoje są metameryczne: 11-12 piersiowych, 3-4 lędz
wiowe, 4-5
krzyżowych. Otrzymują wókna od jądra pośrednio-bocznego z nerwów Th1-L3. Także prevertebral ganglia
(ganglia plexuum autonomicorum) leżące wewnątrz złożonych splotów sercowych, płucnych,
międzykrezkowych, podbrzusznych, towarzyszących aorcie i jej głównym gałęziom. Uwaga - w splotach
trzewnych są też zwoje trzewne, inne to aortalno-nerwowe, przeponowe, krezkowe górne i dolne. Drogi
współczulne są zawsze dwuneuronowe, przełączają się więc albo w zwojach pni współczulnych, albo w
zwojach przedkręgowych, ale nie tu i tu. Zwój szyjny górny. Gałęzie szyjne sercowe. Zwój gwiaz
dzisty. Nerwy
trzewne większy i mniejszy. Nerw trzewny większy = Th6-Th10, z żyłą nieparzystą po prawej i nieparzystą
krótką po lewej przechodzi przez przeponę i wchodzi do splotu trzewnego. Nerw trzewny mniejszy = Th10-12.
Część przywspółczulna autonomicznego układu nerwowego. Cztery zwoje są topograficznie związane z
gał. n. V, a czynnościowo z nerwami: III, VII (dwakroć) i IX. # 1. Zwój rzęskowy (g.ciliare) otrzymuje włókna od
jądra dodatkowego nerwu okoruchowego i wysyła nerwy rzęskowe krótkie do m. zwieracza z
renicy i m.
rzęskowego. # - 2. Zwój skrzydłowo-podniebienny (g.pterygo-palatinum) otrzymuje włókna od jądra
ślinowego górnego n. VII przez n. skalisty większy. Wysyła włókna do grucz. łzowych, naczyń krwionośnych i
grucz. tylnej części błony śluzowej nosa i podniebienia. # - 3. Zwój podżuchwowy (g.submandibulare)
otrzymuje włókna od jądra ślinowego górnego n. VII przez strunę bębenkową. Wysyła włókna do ślinianki
podżuchwowej i podjęzykowej i do grucz. bł. śluzowej dna jamy ustnej. # - 4. Zwój uszny (g.oticum) otrzymuje
włókna od jądra grzbietowego n. IX (zwanego też ślinowym dolnym) - przez nerw bębenkowy i jego
przedłużenie - skalisty mniejszy i wysyła włókna do ślinianki przyusznej i grucz. policzkowych. Nerw X - jądro
grzbietowe nerwu X zaopatruje praktycznie wszystkie trzewa klatki piersiowej i brzucha. Drogą nerwu błednego
włókna biegną do splotów płucnych, sercowych i przęłykowych i do wewnętrznych zwojów serca i oskrzeli skąd
krótkie gałęzie do m. sercowego i mm. oskrzeli. W brzuchu są to zwoje jelit, wątroby, trzustki i
(prawdopodobnie) nerek oraz (prawdopodobnie) jajników. Rejon krzyżowy - jądro pośrednio-przyśrodkowe
(nucleus intermedio-medialis), cygaro leżące w rogu bocznym rdzenia na poziomie neuromerów S2-S4 śle
swoje aksony na obwód jako przywspółczulne nerwy trzewne miedniczne (nervi splanchnici pelvini = nervi
erigentes) . Wnikają one do splotu podbrzusznego dolnego (miednicznego), zaopatrują 1/3 dalszą
poprzecznicy i resztę jelita, stercz/nasieniowód/jądra/prącie = macicę /pochwę / jajniki (? por. wyżej) i
jajowody/łechtaczkę. Część śródścienna jelitowa układu autonomicznego (wg Bochenka pars intramuralis -
śródścienna, systema intramurale,  mózg jelitowy ) - bardzo złożona sieć neuronalna splotowo-zwojowa na
całej długości przewodu pokarmowego obejmująca też pęcherzyk i trzustkę. Reguluje ruchliwość jelit,
wydzielanie i absorbcję, przepływ krwi. Reakcje mogą być modyfikowane przez bodz
ce z zewnątrz, ale w dużej
mierze są niezależne. Liczne neuroprzekaz
niki, w tym niektóre takie same jak w mózgu: substancja P,
neurotensin, somatostatin i in. Wyróżniamy dwa wielkie sploty oplatające cewę pokarmową. Splot
śródmięśniowy (plexus myentericus seu Auerbachii) leży pomiędzy włóknami mięśniowymi podłużnymi i
okrężnymi, splot podśluzówkowy (plexus submucosus seu Meissneri) leży pomiędzy włóknami okrężnymi
a śluzówką. Należy przeczytać z Bochenka co to jest ból z przeniesienia i czym są pola Heada.
14) Układ nerwowy obwodowy somatyczny. Sploty, zwoje, nerwy, receptory.
Splot szyjny tworzą gałęzie brzuszne nn. rdzeniowych C1-C4. Leży on wśród mięśni szyi, bocznie do
wyrostków poprzecznych kręgów, do tyłu od m. mostkowo-obojczykowo-mostkowego. Gałęzie łączące splotu
szyjnego zespalają się z nerwem dodatkowym, podjęzykowym i zwojem szyjnym górnym. Gałęzie skórne
splotu szyjnego (potyliczny mniejszy, uszny większy, poprzeczny szyi, nadobojczykowy) unerwiają skórę szyi,
aż do górnych partii klatki piersiowej (nieco poniżej obojczyka) . Krótkie włókna ruchowe biegną do
mm.przedkręgowych szyi, bocznej grupy mm.szyi i mm.prostych szyi topograficznie wytwarzając zespolenia
zwane pętlą szyjną (ansa cervicalis). Nerw przeponowy (n. phrenicus) - długi n.ruchowy z włóknami
czuciowymi biegnącymi od osierdzia, opłucnej i otrzewnej, powstaje z wypustek jądra leżącego na poziomie
neuromerów C3-C5 .
Uszkodzenia rdzenia na tej wysokości powodują niezwłoczną śmierć przez uduszenie albowiem przerwana
zostaje droga ruchowa do mm. klatki piersiowej, brzucha, a nawet i przepony  ruchy oddechowe stają się
niemożliwe (skoki do wody, uderzenie z tyłu w wypadkach samochodowych, upadki z drabiny, schodów itp.).
Nieco niższe uszkodzenia rdzenia szyjnego mogą oszczędzić funkcję przepony, ale pacjent pozostaje w stanie
tzw. tetraplegii tj. porażenia czterokończynowego. Rokowanie co do życia z ciałem sparaliżowanym od szyi w
dół nie jest pomyślne.
Splot szyjny tylny (plexus cervicalis posterior) jest interesującym (lecz nie jedynym) wyjątkiem, ponieważ na
ogół gałęzie grzbietowe nn. rdzeniowych są drobniejsze i krótsze od gg. brzusznych oraz nie wytwarzają
splotów. Tworzą go trzy nerwy: podpotyliczny (suboccipitalis), duży nerw potyliczny większy (occipitalis
major) i potyliczny trzeci (occipiotalis tertius). Zaopatruje skórę karku i potylicy oraz przyległe mięśnie.
Splot ramienny (plexus brachialis) powstaje zwykle jako zespolenie gałęzi brzusznych nn. rdzeniowych C5-
Th1 i początkowo tworzy trzy pnie splotu. Pień górny C5-C6, pień środkowy - C7, pień dolny C8-Th1. Z pni
powstają pęczki, a od odgałęzień pęczków  poszczególne nerwy. W tym kursie nie wymagamy szczegółów
tego procesu. Wymagamy natomiast szczegółowego opisu położenia nadobojczykowej i podobojczykowej
częśći splotu (na jakiej wysokości, wśród jakich mięśni, jak w stosunku do wielkich naczyń).
Położenie splotu - trójkąt boczny szyi, jama pachowa, m.podłopatkowy. Od części nadobojczykowej
odchodzą : n. grzbietowy łopatki, n. nadłopatkowy, n. podobojczykowy, n. piersiowy długi, nn. piersiowe
przednie, n. piersiowy boczny, n. piersiowy przyśrodkowy, n. podłopatkowy, n. piersiowo-grzbietowy i gałęzie do
mm. pochyłych oraz m. długiego szyi. Od części podobojczykowej : n. mięśniowo-skórny, n. pośrodkowy, n.
łokciowy, n. skórny przyśrodkowy przedramienia, ramienia, n. promieniowy, n. pachowy. Topografia gg. długich
 szczegółowo, z przebiegiem poszczególnych nerwów przez ramię, łokieć, przedramię, nadgarstek. Kwestie
mają wielkie znaczenie praktyczne. Zakres unerwienia  do jakich grup mięśni (lub partii skóry) biegną
poszczególne mięśnie, jeszcze bardziej szczegółowo w semestrze drugim.
Nn.międzyżebrowe -gałęzie przednie nerwów rdzeniowych (12 par) biegną w przestrzeniach międzyżebrowych
jako składnik pęczka naczyniowo-nerwowego. Z przebiegu tych nerwów wynikają zasady nakłuwania i
nacinania przestrzeni międzyżebrowych  ten szczegół topograficzny trzeba znać dokładnie.
Zakres unerwienia to ściany klatki piersiowej, ściany brzucha, skóra klatki piersiowej i brzucha(czuciowo),
opłucna i otrzewna ścienna. Gałęzie nn.miedzyżebrowych - g.mięśniowe, skórne boczne i przednie, opłucnowe i
otrzewnowe, stawowe i okostnowe.
Splot lędz
wiowo-krzyżowy, drogi czucia ogólnego w nn. czaszkowych i rdzeniowych  powtórzenie
Splot lędz
wiowo-krzyżowy składa się z dwóch części  górnej, znanej jako splot lędz
wiowy i dolnej, znanej
jako splot krzyżowy.
Splot lędz
wiowy (plexus lumbalis), czyli część górna powstaje z gałęzi brzuszne nn.rdzeniowych L1-L4
(czasem Th12-L4). Splot leży wśród włókien m. lędz
wiowego większego i mniejszego. Gałęzie krótkie to
gg.mieśniowe (m. czworoboczny lędz
wi, lędz
wiowy większy, lędz
wiowy mniejszy, mm.miedzypoprzeczne
boczne) . Gałęzie długie to:
1) n. biodrowo-podbrzuszny (n. iliohypogastricus),
2) n. biodrowo-pachwinowy (n. ilio-inguinalis),
3) n. płciowo-udowy (n. genito-femoralis),
4) n. skórny boczny uda (n. cutaneus femoris lateralis),
5) n. zasłonowy (n. obturatorius) oraz
6) n. udowy (n. femoralis).
Należy znać zakres unerwienia tych nerwów, a w odniesieniu do zasłonowego i udowego  ich
szczegółowy przebieg.
Splot krzyżowy (plexus sacralis), czyli część dolna splotu lędz
wiowo-krzyżowego, powstaje z części gałezi
brzusznej n. rdzeniowego lędz
wiowego L4, gałęzi L5, gałęzi brzusznych nn. krzyżowych S1-S5 i n. guzicznego.
Splot ten leży w miednicy mniejszej, ma kształt trójkąta o podstawie zwróconej do kości krzyżowej. Unerwia
mięśnie kończyny dolnej oraz trzewa miednicy mniejszej. Gałęzie krótkie zaopatrują: mięsień gruszkowaty,
zasłaniacz wewnętrzny, czworoboczny uda i oba mm. bliz
niacze, a także staw biodrowy, okostną guza
kulszowego (na niej siedzimy) i obu krętarzy uda. Gałęzie długie:
1) nerw pośladkowy górny (n. gluteus superior),
2) n. pośladkowy dolny (n. gluteus inferior),
3) nerw skórny uda tylny (n. cutaneus femoris posterior),
4) nerw kulszowy (n. ischiadicus),
5) nerw sromowy (n. pudendus) i
6) n. guziczny (n. coccygeus).
Ze względu na znaczenie kliniczne oczekuje się od studenta znajomości szczegółowej topografii nn.
pośladkowych, kulszowego i sromowego.
Należy też znać, interesujące anatomicznie (wieloz
ródłowe), unerwienie skórne pośladków.
Zakres unerwienia szczegółowo obowiązuje w semestrze drugim.
Czucie i jego rodzaje (ważny podział!):
A) Specjalne (węch, smak, wzrok, słuch, bodz
ce z narządu przedsionkowego = przemieszczanie liniowe i
kątowe głowy w przestrzeni (uwaga  nie ma  czucia równowagi !),
B) Ogólne, czyli :
1) głębokie (z proprioceptorów w mięśniach, ścięgnach, więzadłach etc.),
2) powierzchniowe (ból  inny niż trzewny, ciepło, zimno, świąd, niektóre odczucia seksualne, dotyk, ucisk,
wibracja), uwaga  czucie  powierzchniowe , a nie  powierzchowne . W odniesieniu do czucia bólu
przyporządkowanie go do czucia powierzchniowego wymaga rozumienia w szerszym kontekście  rzecz
dotyczy nie tylko powierzchni ciała, a więc skóry, lecz także wielu błon otaczających narządy (np.
okostna) lub wyścielających jamy ciała (np. opłucna ścienna)
3) trzewne obejmujące ból z trzew klatki piersiowej i brzucha, ze ścian naczyń oraz inne informacje niezbędne
do pozaświadomych regulacji autonomicznych - o wydzielinach, pH, osmolarności, nasyceniu tlenem etc.
Czucie ogólne w nerwach rdzeniowych i czaszkowych (powtórzenie).
Drogi przewodzenia bodz
ców czucia ogólnego:
1) Droga bólu, zimna i ciepła = rdzeniowo-wzgórzowa przednio-boczna (tractus spinothalamicus, ang.
spinothalamic tract, STT, anterolateral sensory pathway)
1) ck I neuronu to ciała komórek pozornie-jednobiegunowych zwojów rdzeniowych wiodące bodz
ce od
nociceptorów (receptorów bólu) i termoreceptorów do rogów tylnych rdzenia,
2) ck II neuronu stanowią ciała komórek rdzenia kręgowego zlokalizowanych w substancji galaretowatej
(substantia gelatinosa) i w pobliżu (blaszka I, III i V Rexeda). Ich wypustki przechodzą przed spoidło przednie
na stronę przeciwną (zatem skrzyżowany jest drugi neuron) i wstępują ku górze w sznurach bocznych w taki
sposób, że kolejne poziomy zajmują coraz bardziej przednią pozycję, aż wchodzą częsciowo do sznurów
przednich. Dokładniej, małe neurony ciała galaretowatego prawdopodobnie odgrywają pośrednią rolę w
regulowaniu wpływu bodzćców bólowych z obwodu do rdzenia kręgowego. Same, zdaje się, nie dają wypustek
stanowiących opisywaną drogę lecz przełączają się na większe neurony w blaszce Rexeda I, III i V  dopiero
one stanowią właściwy drugi neuron.
3) ck III neuronu stanowią ciała neuronów w jądrze VPL wzgórza i w niektórych jądrach przyległych. Ich
wypustki biegną przez torebkę wewnętrzną do zakrętu zaśrodkowego (płat potyliczny) i jego otoczenia
2) Droga czucia dotyku rozróżniającego, ucisku, wibracji, czucia głębokiego (a więc ułożenia i ruchów
stawów, mięśni, nacisków na podłoże i in.)  ang. Posterior Column  Medial Lemniscus System
1) c.k. I neuronu mieści się w zwojach rdzeniowych
2) c.k. II neuronu znajduje się w jądrze pęczka smukłego, bardziej przyśrodkowym (dla bodzców z kończyn
dolnych i dolnej połowy tułowia oraz w sąsiednim, położonym bardziej bocznie  jądrze pęczka klinowatego (dla
górnej połowy tułowia i kończyn górnych). Oba jądra leżą na wysokości rdzenia przedłużonego. Wypustka c.k.
pierwszego neuronu wstępuje zatem dość wysoko (w słupach tylnych, nie w sznurach!). Wypustka c.k. II
neuronu przechodzi teraz na stronę kontralateralną (przeciwną) i dalej wstępuje ku górze  tysiące tych
wypustek tworzą wstęgę przyśrodkową biegnącą do wzgórza.
3) c.k. III neuronu znajduje się w jądrze VPL wzgórza (ventro-postero-lateralis  brzuszne tylno-boczne), jego z
kolei wypustka biegnie ipsilateralnie przez torebkę wewnętrzną do kory somato-sensorycznej (głównie do
zakrętu zaśrodkowego). Dotyk rozróżniający to termin używany dla określenia dość specjalnego rodzaju czucia
(zwykły dotyk możę być przekazywny także innymi drogami). Chodzi o umiejętność precyzyjnego rozróżniania
różnych rodzajów i wielości punktów ucisku. Pacjent z uszkodzoną omawianą drogą nie potrafi np. określić jakie
figury rysowano na jego skórze lub jakie kształty miał przedmiot, który skóry dotykał.
3) Inne drogi. Istnieje wiele ważnych dróg, które wykraczają poza ten kurs neuroanatomii. Nie są one
obowiązkowe, pokrótce informujemy o nich dla szerszego poglądu.
- informacja o czuciu glębokim, zwłaszcza z kończyn dolnych, może wędrować w tylnej części sznurów
bocznych
- ból i dotyk może wędrować drogą rdzeniowo-szyjną (bo w sznurach bocznych do tzw. jądra szyjnego
bocznego na poziomie neuromerów C1-C2)
- droga rdzeniowo-pokrywowa (spino-tectal) przewodzi ból, kończy się we wzgórku górnym blaszki pokrywy
- droga rdzeniowo-oliwkowa (spino-olivaris) prowadzi do jądra dolnego oliwki i dalej do móżdżku, przenosi
ważne informacje czucia głębokiego i inne
- droga rdzeniowo-siatkowa (spino-reticular) transmituje rózne bodz
ce, w tym przypuszczalnie bólowe i niektóre
seksualne
- czucie trzewne, zwłaszcza ból trzewny, przewodzony jest drogą leżącą skrajnie przyśrodkowo w stosunku do
pęczka smukłego i klinowatego
- itd., itd.
# # # SPRAWDZIAN NR 2
15) Czaszka  budowa ogólna. Podstawowe wiadomości dotyczące budowy kości: skład, kształt, budowa
wewnętrzna, właściwości fizyczne i biologiczne, rozwój. Identyfikacja kości składowych- kości parzyste,
nieparzyste, podział na splanchno- i neurocranium  odmienna mechanika tych części i praktyczne
konsekwencje urazów.
Rozwój osobniczy czaszki ludzkiej  kości powstające na podłożu łączno- i chrzęstnotkankowym. Czaszka
niemowlęca i dziecięca, ciemiączka. Terminy: sklepienie, czoło, ciemię, skroń, potylica. Połączenia kości
czaszki: ścisłe (więzozrosty, chrząstkozrosty, kościozrosty) i stawowe. Wklinowanie jako szczególny rodzaj
połączenia. Obowiązujące szwy: wieńcowy, strzałkowy, węgłowy, klinowo-ciemieniowy, łuskowy, klinowo-
łuskowy, ciemieniowo-sutkowy, potyliczno-sutkowy, czołowo-jarzmowy, klinowo-jarzmowy, podniebienny
pośrodkowy, poprzeczny, czołowo-nosowy, czołowo-szczękowy, jarzmowo-szczękowy . Połączenia stawowe
(articulationes)  przykłady, staw skroniowo-żuchwowy  nazwy (unoszenie, opuszczanie, wysuwanie,
cofanie, ruchy, boczne i mechanika ruchów. Orientacyjny czas zarastania szwów. Różnice w budowie czaszki
związane z wiekiem i z płcią. Podstawa czaszki i główne otwory na podstawie czaszki. Wszystkie otwory
czaszki zawierające nerwy czaszkowe i ich gałęzie. Mechanika - zachowanie się twarzo- i mózgoczaszki pod
wpływem urazów  anatomiczne podstawy złamań podstawy czaszki.
16) Szczegółowa budowa czaszki.
Podstawa czaszki - dół przedni, środkowy i tylny (kości tworzące te doły, granice dołów), zawartość 
wszystkie otwory na podstawie prowadzące większe naczynia i nn. czaszkowe lub ich gałęzie. Kości czaszki
szczegółowo (oczekuje się od studenta umiejętności nazwania następujących elementów składowych
wymienionych kości) :
potyliczna (część podstawna, łuska, części boczne  oraz struktury związane z tymi częściami m.in. guzek
gardłowy, elementy znajdujące się na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej łuski: guzowatość potyliczna
zewnętrzna i wewnętrzna, kresy karkowe, grzebień potyliczny zewnętrzny i wewnętrzny, bruzdy zatok:
strzałkowej górnej, poprzecznej, kłykcie potyliczne, kanał nerwu podjęzykowego, kanał kłykciowy, wcięcie
szyjne),
ciemieniowa (brzegi, elementy widoczne na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej: guz ciemieniowy, kresy
skroniowe, bruzda zatoki strzałkowej górnej),
skroniowa (część łuskowa, sutkowa, bębenkowa, skalista = piramida oraz elementy związane z tymi częściami
m.in.: wyrostek jarzmowy, dół żuchwowy, wcięcie sutkowe, podstawa, szczyt i trzy powierzchnie piramidy, otwór
słuchowy wewnętrzny, wcięcie szyjne, kanał tętnicy szyjnej, wyrostek rylcowaty, otwór rylcowo-sutkowy, kanał
nerwu twarzowego, przewód słuchowy zewnętrzny)
klinowa (trzon, skrzydła większe i mniejsze, wyrostki skrzydłowate oraz elementy związane z tymi częściami:
siodło tureckie, zatoki klinowe, wyrostki pochyłe, bruzda tętnicy szyjnej, otwór okrągły, owalny, kolcowy, kanał
wzrokowy, dół skrzydłowy),
czołowa (łuska, części oczodołowe, część nosowa i elementy z nimi związane: guzy czołowe, gładzizna, brzeg
nadoczodołowy, otwór i wcięcie nadoczodołowe, wcięcie czołowe, otwór czołowy, wyrostek jarzmowy, bruzda
zatoki strzałkowej górnej, łęki mózgowe, wyciski palczaste, kolec nosowy),
jarzmowa (trzon, wyrostek czołowy, skroniowy),
szczękowa (trzon, wyrostek, jarzmowy, czołowy, zębodołowy, podniebienny oraz elementy z nimi związane:
zatoka szczękowa i rozwór szczękowy, otwór i brzeg podoczodołowy, wcięcie nosowe i kolec nosowy przedni,
dół przysieczny, kanał przysieczny, otwory przysieczne),
sitowa (blaszka sitowa, blaszka pionowa, błędnik sitowy i elementy z nimi związane: grzebień koguci, blaszka
boczna= oczodołowa, blaszka przyśrodkowa, małżowiny nosowe górna, środkowa),
podniebienna (blaszka pozioma, blaszka pionowa, wyrostki: piramidowy, oczodołowy, klinowy oraz elementy z
nimi związane: otwór podniebienny większy, mniejszy) . Kostne ograniczenia oczodołu i jamy nosowej
żuchwa ()
Pozostałe doły czaszki, ich położenie, zawartość oraz połączenia z innymi przestrzeniami. Dół skroniowy
(mięsień skroniowy, naczynia skroniowe powierzchowne i głębokie, nerwy skroniowe głębokie od V3, gałąz

skroniowa nerwu jarzmowego-od V2, nerw uszno-skroniowy od n.V3, gałęzie skroniowe i jarzmowe od n. VII),
dół podskroniowy (mięśnie skrzydłowe, splot żylny skrzydłowy, tętnica szczękowa, nerw żuchwowy, struna
bębenkowa), dół skrzydłowo-podniebienny (zwój skrzydłowo-podniebienny, nerw szczękowy, gałęzie tętnicy
szczękowej, dół zażuchwowy (część ślinianki przyusznej, gałęzie końcowe nerwu twarzowego, gałęzie tętnicy
szyjnej zewnętrznej: tętnica uszna tylna, skroniowa powierzchowna, szczękowa, nerw uszno-skroniowy) .
Oczodół  ściany oczodołu: górna, dolna, boczna, przyśrodkowa; szczyt, wejście do oczodołu  brzegi.
Przestrzenie związane z oczodołem: szczelina oczodołowa górna, dolna, kanał nerwu wzrokowego, otwór
nadoczodołowy, podoczodołowy, otwory sitowe przedni i tylny, otwór jarzmowo-oczodołowy, kanał nosowo-
łzowy. Elementy naczyniowo-nerwowe związane z oczodołem.
Przestrzenie pneumatyczne czaszki związane z kością czołową, sitową, klinową, szczękową i skroniową.
Kręgosłup szyjny  cechy charakterystyczne, specyfika budowy kręgu I, II, VII (I kręg-brak trzonu i wyrostka
kolczystego, brak właściwych wyrostków stawowych górnych i dolnych wyrostki poprzeczne dłuższe, II- trzon
wybitnie przedłużony zakończony zębem, brak wyrostków stawowych górnych, VII  wyrostek kolczysty długi,
niepodzielony  tzw. kręg wystający) . Połączenia czaszki z kręgiem I i kręgu I z II  górny i dolny staw głowy 
szczytowo-potyliczny i szczytowo-obrotowy.
Krążki międzykręgowe . Budowa: część obwodowa - pierścień włóknisty, część środkowa - jądro miażdżyste,
czynność krążka międzykręgowego, zmiany zachodzące z wiekiem, przepuklina krążka międzykręgowego,
społeczno-zdrowotne znaczenie przepuklin szyjnych, L4-L5 oraz L5-S1, jako istotnych przyczyn niezdolności do
pracy.
Ruchy głowy i ich mechanika: staw górny (staw szczytowo-potyliczny) i dolny(staw szczytowo-obrotowy)
głowy; ruchy zgięcia do przodu i ku tyłowi, ruchy obrotowe; aparat więzadłowy: więzadło podłużne przednie,
błona szczytowo-potyliczna przednia, więzadło wierzchołka zęba, więzadło skrzydłowate, więzadło krzyżowe
kręgu szczytowego, błona pokrywająca, błona szczytowo-potyliczna tylna.
Kanał kręgowy w odcinku szyjnym. Przyczyny i konsekwencje urazów kręgosłupa szyjnego, anatomiczne
podstawy ciasnoty kanałowej (w warunkach prawidłowych kanał kręgowy jest najszerszy w odcinku szyjnym -
dwukrotnie przekracza objętość rdzenia kręgowego  w górnym odcinku piersiowym gwałtownie się zwęża i
stopniowo ku dołowi poszerza, światło kanału ma różny kształt na przekroju: trójkątny w odc. szyjnym i
lędz
wiowym, okrągły w odc. piersiowym i sierpowaty w kanale krzyżowym) .
Połączenia i mięśnie czaszki Staw skroniowo-żuchwowy  budowa, mechanika. Cechy charakterystyczne
dla tego stawu: występowanie krążka śródstawowego i jego rola, więzadła: boczne, klinowo-żuchwowe, rylcowo
żuchwowe
Mięśnie żucia: żwacz, skroniowy, skrzydłowy, boczny i przyśrodkowy.
Mięśnie wyrazowe twarzy: mięśnie sklepienia czaszki, otoczenia szpary powiek, otoczenia szpary ust,
otoczenia nozdrzy, małżowiny usznej.
Mięśnie szyi: warstwa powierzchowna- mięsień szeroki szyi, mostkowo-obojczykowo-sutkowy, warstwa
środkowa: mięśnie nad- i podgnykowe, warstwa głęboka: mięśnie pochyłe, mięśnie przedkręgowe.
17) Jama ustna. Nos i jama nosowa. Zatoki przynosowe. Podniebienie twarde i miękkie.
Jama nosowa - sklepienie, ściany boczne, dno, nozdrza przednie - "wrota" do jamy nosowej, nozdrza tylne.
Chrząstki nosa - przegroda, boczna, skrzydłowa większa, mniejsza, trzeszczkowata, przylemieszowa.
Małżowiny nosowe. Pole węchowe i jego położenie.
Kości tworzące podniebienie twarde, mięśnie podniebienia i ich unerwienie.
Droga węchowa: neuron pierwszy - komórki nerwowo-zmysłowe węchowe, których wypustka jako nerwy
węchowe, bez osłonek mielinowych podąża przez blaszkę sitową do opuszki węchowej. Neuron drugi - komórki
mitralne i pędzelkowate opuszki węchowej - dalej przez opuszkę i pasmo węchowe do trójkąta węchowego,
istoty dziurkowanej przedniej, opuszki węchowej strony przeciwnej - kora zakrętu półksiężycowatego, zakrętu
okalającego(to jest kora pierwotna) i do pola węchowego zakrętu hipokampa (kora wtórna) .
Zatoki przynosowe - klinowa, czołowa, szczękowa oraz komórki sitowe  wielkość zatok, znaczenie,
unerwienie. Miejsca ujścia zatok przynosowych i łez do jamy nosowej.
18) Język. Ślinianki. Zęby. Połykanie. Gardło.
Język. Brodawki języka, ich rola i położenie - okolone, nitkowate, stożkowate, grzybowate, liściaste. Mięśnie
języka wewnętrzne i zewnętrzne. Unaczynienie języka - gałęzie a.lingualis od a.carotis ext. Unerwienie języka -
ruchowo (n.podjęzykowy), czucie ogólne (n.językowy), czucie specjalne (smak - twarzowy, językowo-gardłowy,
błędny) .
Droga smakowa: receptory - kubki smakowe. Neuron pierwszy - komórki zwojowe w zwoju: kolanka (VII),
zwoju dolnym (IX i X) stąd drogą pasma samotnego do neuron drugi - jądro pasma samotnego stąd do
przeciwległego wzgórza, neuron trzeci - jądro łukowate dodatkowe we wzgórzu - stąd do kory wyspy i dolnej
części zakrętu zaśrodkowego.
Ślinianki: przyuszna, podżuchwowa, podjęzykowa  skład śliny i znaczenie, podział czynnościowy na ślinianki
surowicze, śluzowe, mieszane, położenie, miejsce ujścia w jamie ustnej.
Zęby - budowa zewnętrzna (korona, szyjka, korzeń zęba, zębina, szkliwo, cement, jama zęba, kanał, miazga-
komorowa i kanałowa. Zęby sieczne, kły, przedtrzonowe i trzonowe. Wzór ćwiartkowy uzębienia mlecznego i
stałego. Korzenie zębów przedtrzonowych i trzonowych szczęki i żuchwy  różnice.
Gardło  podział na części: nosową, ustną krtaniową. Schemat budowy ściany gardła. Zwieracze i dz
wigacze
gardła i ich unerwienie. Czuciowe unerwienie gardła. Przestrzeń zagardłowa i jej znaczenie kliniczne
19) Unaczynienie głowy.
Naczynia głowy należy umieć  wyprowadzić od łuku aorty, np. pień ramienno-głowowy  t. szyjna wspólna  t.
szyjna zewn. _ t. tarczowa górna itp. Topograficznie obowiązuje szczegółowy przebieg tt. szyjnych, wielkich
naczyń żylnych, a także połączenie pomiędzy żyłami twarzy a zatokami żylnymi mózgowia za pośrednictwem
żyły kątowej, które jest klinicznie ważne. Zasadniczo nie potrzeba znać gałęzi t. szyjnej zewnętrznej, jednak
istnieje kilka wyjątków z uwagi na ich ważne znaczenie kliniczne  w szczególności należy wiedzieć o tt.
oponowych, t. sitowej. Trzeba też praktycznie umieć odnalez
ć tętno na t. skroniowej powierzchownej.
T. szyjna zewnętrzna i jej gałęzie:
tarczowa górna (do przodu)
językowa (do przodu)
twarzowa (do przodu)
gardłowa wstępująca (przyśrodkowo)
potyliczna (do tyłu)
uszna tylna (do tyłu)
skroniowa powierzchowna (końcowa)
szczękowa (końcowa), oponowa środkowa
Żyły głowy i szyi, wyjścia z czaszki, ujścia do wielkich żył. Z. szyjna wewnętrzna jest naczyniem, którego
topografia jest wymagana. Należy też umieć wskazać którymi naczyniami żylnymi odpływa krew z mózgowia a
którymi z opon mózgowych i struktur głowy i szyi
20) Unaczynienie mózgowia i rdzenia kręgowego.
Unaczynienie mózgowia.
T. szyjna wewnętrzna: część szyjna - od początku do części skalistej kości skroniowej. Potem przez otwór t.
szyjnej gdzie jest otoczona splotem żylnym zabezpieczającym swobodne tętnienie i dalszy szczegółowy
przebieg.. Gałęzie: gg. zatoki jamistej, t. oczna (pod nerwem w kan. wzrokowym) : t. środkowa siatkówki, t.
łzowa, gg. końcowe: t. nadbloczkowa, t. grzbietowa nosa, t. łącząca tylna : (łączy z t. tylną mózgu), t.
naczyniówkowa przednia: do splotu naczyniówkowego kom. bocznej, t. przednia mózgu: łącząca przednia, t.
środkowa mózgu: (gg. środkowe, gg. korowe) . Ogólnie zakres: mózgowie, oczodół z zawartością, powieki,
opona tw. przedn. dołu, błona śluz, zatok i nosa.
T. kręgowa: od podobojczykowej, potem przez otwory wyrostków poprzecznych C1-C6, dwukrotnie zataczając
obszerne łuki. Gałęzie: t. rdzeniowa tylna - może biec, lokalnie wzmacniania aż do końca rdzenia, t.
rdzeniowa przednia - może biec, lokalnie wzmacniania aż do końca rdzenia, t. dolna tylna móżdżku, t.
podstawna: dolna przednia móżdżku, błędnika, gałęzie do mostu, górna móżdżku, końcowe rozwidl.:
tylna mózgu (gg. naczyniówkowe, gg. środkowe, gg. korowe) .
Koło tętnicze mózgu.
Odpływ krwi żylnej z mózgowia. Żyły powierzchowne i głębokie mózgu. Zatoki żylne opony twardej.
Aspekty anatomiczno-praktyczne: udary krwotoczne i niedokrwienne, tętniaki, malformacje tętniczo-żylne,
krwiak nadtwardówkowy, podtwardówkowy, podpajęczynówkowy. Udary w okolicach torebki wewnętrznej.
Odcinkowe unaczynienie rdzenia kręgowego. Tętnice odcinkowo zaopatrujące rdzeń, w tym tętnica
Adamkiewicza
Anglojęzyczne oznaczenia tt. stosowane w radiologii: ACA = anterior cerebral artery  t. przednia mózgu;
ICA = internal carotid artery  t. szyjna wewn.; AICA = anterior inferior cerebellar artery  t. móżdżku przednia
dolna; Ant. Comm. = anterior communicating artery  gałąz
łącząca przednia; CCA = common carotid artery 
t. szyjna wspólna ; ECA = external carotid artery  t. szyjna zewn.; E-I anast. = extracranial-intracranial
anastomosis  połączenia pozaczaszkowe - wewnątrzczaszkowe; MCA = middle cerebral artery  t. mózgu
środkowa; PCA = posterior cerebral artery  t. mózgu tylna; PICA = posterior inferior cerebellar artery  t. tylna
dolna móżdżku; Post. Comm. = posterior communicating artery  gałąz
łącząca tylna; SCA = superior
cerebellar artery  t. górna móżdżku.
# # # SPRAWDZIAN NR 3