IPN Po 1944 (nasz dziennik)

VIII Nasz Dziennik Piątek, 29 lutego 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2008 (9)
Dodatek historyczny IPN
2/2008 (9)
Z kalendarza polskiego
Amnestia dla podziemia 22 lutego 1947 r.
22 lutego 1947 r. Sejm uchwali" ustaw� o amnestii. d"uŻeniu trwa"a do 15 paędziernika. Wykonanie 2 tys. osób. Z uwagi na to, Że ludzie ci nie skorzy-
Po 1944 roku:
Poprzednia amnestia og"oszona zosta"a w sierpniu ustawy amnestyjnej powierzono, podobnie jak stali z dobrodziejstwa oferowanej amnestii, sys-
1945 r., darowano wówczas czyny przest�pcze w 1945 r., Ministerstwu Bezpieczełstwa Publiczne- tematycznie tropiono ich aŻ do zlikwidowania
dokonane przed 22 lipca 1945 roku. Zarówno amne- go. Amnestia nie obejmowa"a cz"onków ukraił- ostatniego w 1963 roku. W wyniku amnestii z 1947
stia z sierpnia 1945 r., jak i ta z lutego 1947 r. mia"y skich organizacji nacjonalistycznych, uznanych r. praktycznie przesta"o istnie� zorganizowane pod-
nie wojna domowa,
zasadniczo ten sam cel likwidacj� polskiego pod- za sojuszników Niemiec. W ca"ym kraju przy Po- ziemie zbrojne w kraju. Wiedza uzyskana przez
ziemia niepodleg"oĘciowego. Decyzja o przeprowa- wiatowych Urz�dach Bezpieczełstwa Publicznego funkcjonariuszy UB od ujawniających si� ludzi u"a-
dzeniu amnestii w 1947 r. mia"a Ęcis"y związek ze powo"ano Pałstwowe Komisje Amnestyjne. G"ów- twi"a dotarcie do osób, które nadal si� ukrywa"y,
sfa"szowanymi wyborami do Sejmu ze stycznia tego ną rol� w tych komisjach odgrywali funkcjonariu- a takŻe uzupe"ni"a brakujące dane na temat pod-
roku. Po zwyci�stwie komunistów nadzieje spo"e- sze Urz�du Bezpieczełstwa. KaŻdy ujawniający ziemia w Polsce. Od tego momentu w"adza komu-
lecz powstanie
czełstwa związane ze zwyci�stwem PSL zosta"y si� powinien zda� broł, jeŻeli taką posiada", i wy- nistyczna w kraju nie musia"a si� obawia� zorgani-
rozwiane. Wiele osób, obserwując brak reakcji Za- pe"ni� szczegó"owy formularz, w którym podawa" zowanego oporu.
chodu na oczywisty fakt fa"szerstw wyborczych, swoją przynaleŻnoĘ� organizacyjną, pseudonim KomuniĘci jednak wcale nie myĘleli stosowa� si�
W comiesi�cznym cyklu
uznawa"o dalszą walk� za pozbawioną sensu i go- oraz szereg innych istotnych informacji. do uchwalonych przez siebie praw. Gdy tylko za-
prezentującym badania
dzi"o si� z trudną rzeczywistoĘcią. Dotyczy"o to rów- W czasie amnestii z podziemia wysz"o 53 517 przestano wykonywa� amnesti�, natychmiast przy-
Instytutu Pami�ci Narodo-
nieŻ Żo"nierzy i konspiratorów polskiego podziemia. osób, ponadto dzia"alnoĘ� swą ujawni"o 23 257 stąpiono do analizy zebranego materia"u, a nast�p-
wej nad dziejami Polski
Nastąpi" powszechny upadek nastrojów w spo"e- osób przebywających w wi�zieniach. �ącznie nie do aresztował osób ujawnionych, pod zarzutem
lat 1939-1956 ukaza"o si�
czełstwie polskim, a na to w"aĘnie liczyli komuniĘci. amnestia obj�"a 76 774 osoby. G"ównie byli to Żo"- dalszego prowadzenia dzia"alnoĘci antypałstwo-
dotąd 8 numerów: �o"nie-
W takiej sytuacji amnestia mia"a by� aktem dobrej nierze oddzia"ów niepodleg"oĘciowego podziemia, wej. Ludzie ujawnieni w 1947 r. w latach 1948-1950
rze Wykl�ci ( ND ,
woli , "aską zwyci�zców nad zwyci�Żonymi, osta- cz"onkowie organizacji podziemnych oraz dezerte- byli ponownie aresztowani i skazywani za czyny ob-
tecznie dając do zrozumienia, kto jest przegranym. rzy z WP, MO, KBW i UB. Wed"ug szacunków MBP, j�te ową amnestią. Zapada"y cz�sto wysokie wyroki. 29.06.2007), Zag"ada Kre-
Dlatego w"aĘnie zaangaŻowano w przedsi�wzi�cie podziemie opuĘci"o oko"o 90 proc. cz"onków WiN Cz�Ę� osób ponownie zesz"a do podziemia, rzadko
sów (27.07.2007), Instalo-
pot�Żny aparat propagandowy. i ok. 60 proc. Żo"nierzy podziemia narodowego. jednak organizując zbrojny opór. W praktyce dopie-
wanie systemu komuni-
Amnestia mia"a obowiązywa� przez dwa miesią- Dla porównania w roku 1945 podziemie opuĘci"o ro zmiany w 1956 r. przynios"y realną szans�
stycznego (31.08.2007),
ce, od 25 lutego do 25 kwietnia 1947 roku. Nie 30 217 osób, cz�Ę� z nich jednak na powrót podj�- na umoŻliwienie cz�Ęci powojennych konspiratorów
Drogi inteligencji w PRL
przewidziano moŻliwoĘci jej przed"uŻenia, inaczej "a walk� z komunizmem. Po up"ywie terminu amne- udzia"u w normalnym Życiu spo"ecznym.
(28.09.2007), Zbrodnie
niŻ w przypadku amnestii z 1945 r., która po prze- stii w 1947 r. w podziemiu pozosta"o nie wi�cej niŻ Miros"aw Surdej, IPN Rzeszów
komunistów pami�tajmy
(26.10.2007), Kolaboranci
Stalina i Hitlera (30.11.2007),
TWARZE BEZPIEKI
Polskie Pałstwo Podziem-
struktur Miejskiego UBP w Cz�stochowie. Nast�pnie zosta" przeniesiony do WUBP
W"adys"aw Dziadosz (1918-1949)
ne (28.12.2007), �ycie
w Kielcach, gdzie by" kolejno: kierownikiem Sekcji 2. Wydzia"u I, kierownikiem Sek-
kujbyszewiak , szef PUBP za Życie Sprawiedliwi
cji 4. tego Wydzia"u i wreszcie kierownikiem Sekcji 3. Wydzia"u III. Od sierpnia
przeciwko niemieckiemu
w PrzemyĘlu i Sanoku
1946 r. Dziadosz pozostawa" w dyspozycji szefa kieleckiego WUBP. Po roku zosta"
Dezerterzy z ludowego Wojska Polskiego przygotowują si� do przysi�gi w szeregach Narodowego
i ukraiłskiemu ludobójstwu
przekazany do dyspozycji szefa WUBP w Rzeszowie i w sierpniu 1947 r. obją" sta-
Zjednoczenia Wojskowego OŻanna, 3 maja 1945 r.
(24.01.2008).
Urodzi" si� w Tartakowie, pow. sokalski. Ojciec Ludwik by" nowisko zast�pcy szefa, pe"niąc jednoczeĘnie obowiązki szefa PUBP w Przemy-
urz�dnikiem leĘnym w majątku hr. Dzieduszyckiego, mat- Ęlu. Stąd trafi" do Sanoka. Od czerwca 1948 r. by" zast�pcą szefa i jednoczeĘnie W drugim numerze do-
Wojciech Jerzy Muszyłski (IPN)
ka Leontyna z d. Danik gospodynią domową. Po ukoł- pe"ni" obowiązki szefa sanockiej bezpieki. Dziadosz nie mia" najlepszej opinii wĘród
datku w roku 2008 spróbu-
czeniu szko"y powszechnej w Sokalu Dziadosz przez swoich prze"oŻonych. W marcu 1949 r. Wydzia" ds. Funkcjonariuszy MBP prowa-
jemy uzasadni� pogląd, Że
dwa lata ucz�szcza" do szko"y leĘnej w Bolechowie, a na- dzi" w jego sprawie post�powanie. Podejrzewano go o przyw"aszczenie depozytu
Polskie powstanie antykomunistyczne
po wojnie dosz"o w Polsce
st�pnie w latach 1937-1939 do Szko"y Podoficerskiej dla Ma"oletnich nr 1 w Koni- jednej z aresztowanych kobiet w Lublinie (36 tys. z") oraz 100 tys. z" otrzymanych
do narodowego powstania
nie. Walczy" w kampanii wrzeĘniowej. Od 1940 r. do kołca marca 1941 r. pracowa" od Żony jednego z aresztantów w Cz�stochowie, w zamian za zwolnienie jej m�Ża
niczym Powstanie Stycz-
jako leĘniczy w upałstwowionych przez Sowietów dobrach Dzieduszyckich we wsi (do czego jednak nie dosz"o); o przydzielenie swojemu teĘciowi sklepu rzeęnicze-
1944-1953
niowe w XIX wieku. Opo-
Korczyn w powiecie sokalskim, a nast�pnie zosta" powo"any do Armii Czerwonej. go, wczeĘniej odebranego volksdeutschowi w Cz�stochowie, oraz najĘcie miesz-
wiemy o legendarnych do- Druga wojna Ęwiatowa w Europie �rodkowowschodniej nie za- "oĘci Litwa, �otwa i Estonia czy okrojone terytorialnie i podpo-
Ukołczy" szko"� podoficerską w Charkowie. By" zast�pcą dowódcy plutonu w pu"- kania i pobicie jednego z mieszkałców PrzemyĘla. Ostatecznie sprawa nie zosta-
ku artylerii. Dos"uŻy" si� stopnia starszego sierŻanta. Od grudnia 1942 r. s"uŻy" "a skierowana do sądu, a zgromadzony materia" z"oŻono ad acta. Z charakterysty-
wódcach podziemia nie- kołczy"a si�, jak mia"o to miejsce na innych obszarach konty- rządkowane politycznie Rumunia oraz W�gry. Pi�tnem sowiec-
w tzw. strojbatalionie w Ufie, gdzie zosta" wspó"pracownikiem NKWD. Pos"ugiwa" ki s"uŻbowej Dziadosza oraz opinii resortowej komisji oceniającej prac� funkcjona- nentu, wraz z kapitulacją III Rzeszy. Niepodleg"a Rzeczpospoli- kiej dominacji by"y instalowane w stolicach zwasalizowanych
podleg"oĘciowego m.in.
si� pseudonimem Makar . Od 25 maja 1943 r. by" Żo"nierzem 1. DP im. T. Ko- riuszy z 30 grudnia 1948 r. wynika, iŻ jako szef PUBP w Sanoku nie wywiązywa" si� ta, uczestnicząc w tym konflikcie, mia"a dwóch wrogów: obok pałstw marionetkowe reŻimy komunistyczne, ca"kowicie ule-
Macieju Kalenkiewiczu ps.
Ęciuszki, w której ukołczy" szko"� oficerską. Dowodzi" plutonem w 1. Samodziel- ze swoich obowiązków i nie potrafi" utrzyma� dyscypliny w urz�dzie. Sk"onny pokonanych Niemiec pozosta" nie mniej groęny zwyci�ski g"e woli Stalina. Wszelkie próby sprzeciwu by"y t"umione si"ą,
Kotwicz , a takŻe o tra-
nym Dywizjonie Artylerii Przeciwpancernej. Walczy" m.in. pod Lenino. Znalaz" si� do pijałstwa i na skutek pijałstwa skompromitowany. Z niskim poczuciem odpo- Związek Sowiecki. Wlewająca si� w ostatniej fazie wojny do Eu- co powodowa"o, Że ujarzmione narody wytworzy"y spontanicz-
gicznych bitwach, jakie
w grupie oko"o dwustu budzących szczególne zaufanie Żo"nierzy Armii Berlinga, wiedzialnoĘci. Nie moŻe by� zatrudniany na samodzielnym i kierowniczym stano- ropy Armia Czerwona dokona"a aneksji blisko po"owy przed- ny ruch oporu. Jednak tylko w Polsce walka ta mia"a wielki za-
stoczyli polscy partyzanci
którzy zostali wytypowani przez kierownictwo polskich komunistów w Związku So- wisku. Przes"a� na teren innego woj[ewództwa] na stanowisko z-cy szefa PUBP, wojennego terytorium Polski (Kresy Wschodnie), a jej obec- si�g, dzia"alnoĘ� zorganizowanych struktur podziemnych i od-
pod Surkontami i pod Ku-
wieckim do odbycia przyspieszonego kursu w szkole NKWD w Kujbyszewie po uprzednim przeprowadzeniu z nim rozmowy . Za pijałstwo i umieszczenie noĘ� na obszarach centralnej i zachodniej Polski "ączy"a si� dzia"ów partyzanckich przybra"a charakter masowy, stanowiąc
(w okresie: kwiecieł lipiec 1944 r.). Po kursie w Kujbyszewie zosta" 22 sierpnia swojego kilkuletniego syna w zak"adzie prowadzonym przez siostry zakonne zo- ry"ówką. B�dzie teŻ mowa z rabunkami, pacyfikacjami, aresztowaniami, deportacjami faktyczne przed"uŻenie dzia"ał wojennych. Czy walka ta by"a
1944 r. skierowany do WUBP w Lublinie, gdzie najpierw pracowa" jako zwyk"y funk- sta" ukarany naganą partyjną. 1 lipca 1949 r., b�dąc pod wp"ywem alkoholu, po- i egzekucjami tysi�cy Żo"nierzy podziemia. W 1945 r. Polska zo- wojną domową, jak utrzymują postkomuniĘci, czy narodowym
o oszukałczej amnestii dla
cjonariusz, a potem zast�pca kierownika Sekcji 2. Z dniem 12 stycznia 1945 r. ob- pe"ni" samobójstwo, postrzeliwszy uprzednio swoją konkubin�. sta"a ponownie zniewolona. Ofiarami sowieckiej ekspansji pa- powstaniem, co udowadniają naukowcy m"odszej generacji?
podziemia z 1947 roku.
ją" stanowisko kierownika Grupy Operacyjnej MBP, której celem by"a organizacja dr Krzysztof Kaczmarski, IPN Rzeszów d"y takŻe inne pałstwa regionu: wĘród nich anektowane w ca- Ciąg dalszy na s. II
FOT. ZE ZBIORÓW DIONIZEGO GARBACZA
FOT. ARCH. IPN
II Nasz Dziennik Piątek, 29 lutego 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2008 (9) DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2008 (9) Piątek, 29 lutego 2008 Nasz Dziennik VII
Bitwa
mia niepodleg"oĘciowego 1944-1956 Póęnym popo"udniem, spodziewając si� kolejnego ataku, Ojciec Jan wyda"
Polskie powstanie
(Warszawa 2007). I cho� daleko jeszcze 2 maja 1945 r. w Bi"goraju zdezerterowa" 3. Samodzielny Batalion Operacyjny rozkaz wycofania si� z wioski. Oddzia" Majki wycofa" si� w rejon Przychojca, od-
do pe"nego poznania tamtego czasu, to Wojsk Wewn�trznych. W poĘcig za dezerterami wyruszy" batalion 11. pu"ku po- dzia" Radwana na po"udnie, w kierunku Jaros"awia; Wo"yniak ze swoimi ludę-
obecny stan wiedzy utrudnia poszukiwa- granicznego NKWD. Obszar poszukiwał sukcesywnie rozszerzano. Po raz kolej- mi odskoczy" na lewy brzeg Sanu w okolice Grodziska Dolnego. Wraz z oddzia-
antykomunistyczne
czom sensacji spekulowanie faktami i oce- ny Sowieci wykorzystali w realizacji swoich celów Ukraiłców. Paradoksem by"o "ami NOW Kury"ówk� opuĘci"a cz�Ę� jej mieszkałców. S"usznie przeczuwano, Że
nami wydarzeł czego przyk"adem jest to, Że tym razem u boku NKWD znalaz"y si� osoby, które jeszcze rok wczeĘniej Sowieci b�dą chcieli si� zemĘci� na ludnoĘci cywilnej za poraŻk� poniesioną z rąk
sceptyczne podejĘcie naukowców do opu- s"uŻy"y w oddzia"ach policyjnych u boku hitlerowskich Niemiec. partyzantów.
1944-1953
blikowanej ostatnio ksiąŻki Strach Jana T. 6 maja 1945 r. do Cieplic wkroczy" oddzia" NKWD, którego przewodnikiem by" Straty sowieckie by"y wysokie. Nadal nie dysponujemy dok"adnymi ustalenia-
Ciąg dalszy ze s. I Grossa. Nasza obecna wiedza pozwala Stepan Wo"czasty z Piskorowic cz"onek UPA i by"y policjant ukraiłski. Sowieci mi w tej kwestii. W dokumentach i relacjach najcz�Ęciej pojawia si� liczba oko"o
Przez lata dzia"alnoĘ� polskiego podziemia niepodleg"oĘciowego nie by"a przed- takŻe na zdefiniowanie, czym naprawd� wdarli si� na posterunek MO i uprowadzili czterech przebywających w nim wów- 57 zabitych enkawudzistów. Ze strony NOW poleg"o siedmiu Żo"nierzy, zaĘ pi�ciu
miotem rzetelnych badał historyków. Propaganda PRL wypacza"a ten temat, dąŻąc by"y wieloletnie zmagania podziemia nie- czas milicjantów, których nast�pnie prawdopodobnie zamordowali. W trakcie na- zosta"o ci�Żko rannych.
do zohydzenia zarówno samej idei oporu przeciw Sowietom i komunizmowi, jak podleg"oĘciowego z narzuconym Polsce padu dosz"o do wymiany ognia mi�dzy pozosta"ymi cieplickimi milicjantami a od- 8 maja 1945 r. do Kury"ówki wkroczy"a ekspedycja NKWD. Sowieci zamordo-
równieŻ obrzucając b"otem Żo"nierzy i konspiratorów, którzy w tej walce brali udzia". totalitarnym i zbrodniczym systemem ko- dzia"em sowieckim. Tego samego dnia niewielki oddzia" rozpoznawczy dotar" wali osiem osób. Spalono zabudowania wioski. Tego samego dnia inny oddzia"
Schy"ek komunizmu spowodowa" zmian� oficjalnej wyk"adni historii powszechnie munistycznym. do Kury"ówki, zosta" jednak przep�dzony przez ogieł karabinów maszynowych NKWD, prowadzony przez wspomnianego wczeĘniej Stepana Wo"czastego,
uŻywany w literaturze i podr�cznikach szkolnych termin walka z reakcyjnymi ban- Powojenna konspiracja antykomuni- zgrupowania Ojca Jana . Starcie z Sowietami by"o jednak nieuchronne. wkroczy" do Przymiarek, gdzie zastrzeli" siedem osób. W Przymiarkach enkawu-
dami by" powoli zast�powany sformu"owaniem wojna domowa jako bardziej styczna i prowadzona przez nią walka Rankiem 7 maja 1945 r. w kierunku Kulna wyruszy" patrol Żo"nierzy z oddzia"u dzistom pomagali Ukraiłcy z lasu . Akcja na Przymiarki nie by"a dzie"em przy-
obiektywny i mniej antagonizujący . G"ównym celem tego zabiegu, w zmieniają- zbrojna by"y bezpoĘrednią kontynuacją an- Majki . Przed Kulnem natkną" si� na tyralier� sowiecką. Odg"os wystrza"ów za- padku pi�� dni wczeĘniej odprawiona tam zosta"a uroczysta Msza �wi�ta z oka-
cej si� rzeczywistoĘci, by"a próba uratowania czego si� da z dorobku komuni- tyniemieckiej akcji Burza , której tragicz- alarmowa" Żo"nierzy Radwana , którzy stanowili ubezpieczenie Kury"ówki. Nie zji �wi�ta 3 Maja, w której uczestniczy"y oddzia"y Jana Totha Mewy i por. Ludwi-
stycznej propagandy. Zwolennicy tezy o wojnie domowej nie chcieli szuka� praw- nym ukoronowaniem sta"o si� Powstanie mając wyraęnego rozkazu, Radwan zaczą" si� wycofywa�. Odwrót zosta" ka Reichla Podhalanina . 14 maja 1945 r. NKWD rozbi"o posterunek MO w Maj-
dy ani docieka�, po której stronie konfliktu by"a racja, ale starali si� zaciera� róŻni- Warszawskie. W 1945 r. te same oddzia"y partyzanckie i ci sami ludzie (o ile unikn�- wstrzymany w centrum wsi, kiedy na pole bitwy przyby" Ojciec Jan . danie Sieniawskim. W wiosce enkawudziĘci dopuĘcili si� gwa"tów.
ce mi�dzy ofiarami i katami. Nie dzielmy polskiej krwi mawiano. Wobec poten- li niemieckiej niewoli lub wywózki na Syberi�), podj�li walk� przeciwko nowemu Oddzia" Radwana otrzyma" rozkaz obrony okolic szko"y i budynku gminy. Komenda Okr�gu NOW kilka tygodni po pacyfikacji Kury"ówki przez NKWD wy-
cjalnych oponentów stosowano szantaŻ moralny: Czy to waŻne, po której stronie okupantowi Sowietom, którzy po wyparciu Niemców zaj�li ich miejsce. Sytuacja Atakom sowieckim opiera" si� przez blisko godzin�, po czym otrzyma" wsparcie p"aci"a mieszkałcom wsi zapomogi, przeznaczając na nie cz�Ę� pieni�dzy zdo-
kto sta"? �mier� kaŻdego cz"owieka jest zawsze tragedią . Stosując t� logik�, moŻ- by"a analogiczna do tej z okresu okupacji niemieckiej: tak jak Niemcy, zwalczając oddzia"u Majki , Ęciągni�tego do Kury"ówki z sąsiedniego Tarnawca. Natarcie so- bytych w akcji ekspropriacyjnej na bank w PrzemyĘlu, przeprowadzonej 26
na dojĘ� do absurdalnego wniosku, Że likwidacja przez podziemie ubeckiego polskie podziemie, korzystali z us"ug i wsparcia miejscowych volksdeutschów i ko- wieckie za"ama"o si�. Nastąpi"o przegrupowanie oddzia"ów NKWD, które chcia"y czerwca 1945 roku.
oprawcy czy donosiciela by"a równie tragicznym wydarzeniem, co zamordowanie laborantów, tak Sowieci znaleęli wsparcie u komunistów, róŻnego rodzaju Życio- okrąŻy� obrołców od strony Sanu. I ten atak sowiecki zosta" odparty, tym razem Przez kilkadziesiąt lat bitwa pod Kury"ówką otoczona by"a milczeniem. Do dzisiaj
w wi�zieniu mokotowskim mjr. Zygmunta Szendzielarza �upaszki (dowódcy V Wi- wych oportunistów i kryminalistów, którzy zg"osili swój akces do wspó"pracy, licząc przez oddzia" Wo"yniaka , który zdąŻy" w por� dotrze� z OŻanny. Ciąg"e walki w wiosce nie ma symbolu upami�tniającego tamte wydarzenia. O bitwie pod Kury-
lełskiej Brygady AK). na "askawoĘ� protektora. W obu przypadkach, co naleŻy podkreĘli�, czynnikiem trwa"y blisko siedem godzin, do godziny 13.00. Oko"o godziny 15.00 Sowieci jesz- "ówką przypominają rozsiane na kilku cmentarzach mogi"y poleg"ych wówczas Żo"-
Publicystyka historyczna PRL stosowa"a specjalne eufemizmy, które definiowa"y decyzyjnym byli obcy okupanci kolaboranci zajmowali niŻsze szczeble i wykony- cze raz próbowali z"ama� opór, atakując frontalnie od strony lasu na pó"nocny nierzy polskiego podziemia oraz groby na cmentarzu w Tarnawcu, w których pocho-
zjawiska historyczne w sposób poŻądany przez komunistów. Wkroczenie Armii wali rozkazy. Do walki z podziemiem rzucono ca"y aparat terroru, regularne wojsko wschód od Kury"ówki. I to natarcie za"ama"o si� w ogniu broni maszynowej. wano mieszkałców Kury"ówki pomordowanych nazajutrz po bitwie przez NKWD.
Czerwonej w 1944 r., stanowiące początek nowej okupacji, okreĘlano mianem wy- z bronią pancerną, lotnictwem i artylerią, ale trzonem tych si" by"a sowiecka taj-
zwolenia lub nowej rzeczywistoĘci politycznej . Zainstalowany przez Sowiety re- na policja NKWD i podporządkowane jej dywizje s"uŻące do pacyfikowania terenu.
Żim PKWN to nowa w"adza lub w"adza ludowa , grabieŻ w"asnoĘci prywatnej na- Bez sowieckiego wsparcia, co przyznawa" sam W"adys"aw Gomu"ka, rządy komu- SYLWETKI NIEZ�OMNYCH
zywano nacjonalizacją lub reformą rolną , a kolaboracj� z sowieckim okupantem nistyczne nie utrzyma"yby si� nawet kilka dni.
Ludwik Wi�c"aw (1908-1949),
realistyczną postawą polityczną . W stosunku do cz"onków podziemia antykomu- Z drugiej strony sta"y organizacje podziemne zarówno te duŻe, ogólnopolskie, aresztowany. Zwolniony po miesiącu pozostawa" go komendantem NZW w powiecie "ałcuckim,
nistycznego starano si� unika� inwektyw. W patetycznym tonie mówiono wi�c które mia"y za sobą d"ugą walk� z Niemcami, jak i nowe, regionalne, niejednokrotnie pod nadzorem policyjnym i wpisany zosta" na list� a miesiąc póęniej awansowa" do stopnia porucznika.
ps. K"os , Mariusz , �ląski
o tragizmie podejmowanych wyborów , cho� kwestionowano ich postaw� jako powstające spontanicznie bądę w wyniku rozpadu innych grup konspiracyjnych. osób przeznaczonych do wywiezienia na roboty W styczniu 1946 r., po reorganizacji Okr�gu Rze-
dzia"acz Stronnictwa Narodo-
nies"uszną , a prowadzoną przez nich walk� nazywano nierealistyczną i bezna- Rozwiązanie Armii Krajowej spowodowa"o chaos w ruchu podziemnym. Cz�Ę� do Niemiec. Od kwietnia 1940 r. by" cz"onkiem pla- szowskiego NZW przez nowego komendanta Piotra
dziejną . W tym przypadku podtekst mia" by� czytelny: patriotami mogli by� zarów- struktur uleg"a rozwiązaniu, a ich cz"onkowie rozpierzchli si� po kraju, cz�Ęciowo za- wego, Żo"nierz Narodowej Orga- cówki Narodowej Organizacji Wojskowej w LeŻajsku. Woęniaka ps. Wir , obją" dowództwo Inspektoratu
no partyzanci, jak i funkcjonariusze UB czy milicji walczący z podziemiem, a jedyną silając inne organizacje podziemne, cz�Ę� struktur funkcjonowa"a pod dawnym szyl- W marcu 1941 r. zosta" aresztowany przez gestapo Hanka (obejmującego powiaty: �ałcut, Przeworsk,
nizacji Wojskowej i Narodowego
róŻnicą by"o to, Że mieli inne poglądy polityczne. Próbowano tym samym rehabili- dem, inne zmienia"y nazw� i dalej prowadzi"y walk�. By"y wĘród nich m.in. zgrupo- i przewieziony do wi�zienia w PrzemyĘlu, skąd uda"o Nisko i Janów Lubelski). JednoczeĘnie kierowa" wy-
Zjednoczenia Wojskowego
towa� moralnie ubowców, uniemoŻliwiając zarazem rehabilitacj� ich przeciwników wania partyzanckie na Wilełszczyęnie i Nowogródczyęnie, dzia"ające w centrum kra- mu si� uciec po wybuchu wojny niemiecko-sowiec- dzia"em organizacyjnym w zarządzie Okr�gu Rze-
i ofiar. Do dziĘ, mimo up"ywu czasu, w publicystyce i tekstach naukowych moŻ- ju organizacje Ruch Obywatelski Armii Krajowej (ROAK), Konspiracyjne Wojsko Pol- kiej. Wróci" do LeŻajska, gdzie na początku lipca szowskiego SN. W lutym 1946 r. uczestniczy" w Kra-
na spotka� tego rodzaju sformu"owania, co dowodzi, jak silne i skuteczne by"o od- skie (KWP) i Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza Warta czy Zgrupowa- Urodzi" si� w LeŻajsku, syn 1941 r. obją" dowództwo miejscowej placówki NOW, kowie w kursie dla dzia"aczy narodowych zorganizo-
dzia"ywanie peerelowskiej propagandy. nie Partyzanckie B"yskawica Józefa Kurasia ps. Ogieł na Podhalu. Ponad ide- Józefa i Magdaleny z d. Wilk. a pod koniec 1942 r. zosta" mianowany komendan- wanym przez ZG SN. Najprawdopodobniej równieŻ
Wydawa"o si�, Że upadek komunizmu pozwoli na ostateczne zrzucenie propa- owymi podzia"ami organizacji podziemnych (np. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe W leŻajskim gimnazjum zda" tem NOW na powiat "ałcucki. Od jesieni 1943 r. prze- od kołca kwietnia 1946 r. by" szefem Pogotowia Ak-
gandowej patyny z naszej historii najnowszej. Sta"o si� jednak inaczej. Historycy, oraz pi"sudczykowsko-ludowe Zrzeszenie WolnoĘ� i Niezawis"oĘ� ) dominowa"o ma"ą matur�, lecz z powodu bywa" w oddziale partyzanckim NOW-AK por./kpt. cji Specjalnej (PAS) w Okr�gu Rzeszowskim NZW.
którzy karier� naukową rozpocz�li na d"ugo przed 1989 r., nie zamierzali wcale roz- jednak przekonanie o koniecznoĘci walki z komunizmem i sowiecką okupacją. Nie trudnej sytuacji materialnej Franciszka Przysi�Żniaka Ojca Jana , pe"niąc w nim 24 kwietnia 1947 r. wraz z Wirem ujawni" si�
licza� si� ze swoją przesz"oĘcią. Odrzucając rzetelne badania w niedost�pnych naleŻy teŻ zapomina�, Że dla niemal wszystkich organizacji niepodleg"oĘciowych zmuszony by" przerwa� dal- funkcj� oficera "ącznikowego z komendą Okr�gu przed komisją amnestyjną przy PUBP w Rzeszowie
wczeĘniej archiwach, woleli powiela� w najlepsze swoje teorie z okresu PRL, pod- symbolicznym kierownictwem Narodu pozostawali Prezydent i Rząd RP na Uchodę- szą nauk�. W latach 1931- Rzeszowskiego NOW. Po wkroczeniu wojsk sowiec- i wróci" do LeŻajska. 22 sierpnia 1948 r. zosta"
lewając je obficie modnym sosem politycznej poprawnoĘci. Tylko nieliczni umieli stwie, w odróŻnieniu od uzurpatorskiego tzw. rządu warszawskiego. Nie zawsze jed- -1932 odby" s"uŻb� wojsko- kich wróci" do LeŻajska. Zosta" cz"onkiem Miejskiej aresztowany przez funkcjonariuszy rzeszowskiego
zdystansowa� si� od tego, co pisali w minionym okresie. W takich warunkach rze- nak chodzi"o o sprawy czysto symboliczne: NZW i WiN, a w niewielkim stopniu tak- wą w 51. pp. w BrzeŻanach, Rady Narodowej. JednoczeĘnie wraz z kolegami uru- WUBP. W procesie kierownictwa Okr�gu Rzeszow-
czowa debata o antykomunistycznym podziemiu by"a niemoŻliwa czy wr�cz szko- Że inne organizacje, duŻym nak"adem si" i Ęrodków utrzymywa"y "ącznoĘ� radiową, uzyskując stopieł sierŻanta rezerwy. Od 1938 r. by" chomi" zak"ad garbarski, pracując w nim jako ksi�go- skiego NZW, wyrokiem Wojskowego Sądu Rejono-
dliwa, poniewaŻ korzystający z wolnoĘci s"owa pseudonaukowcy mówili i pisali póęniej tylko kurierską, z oĘrodkami emigracyjnymi. Istnia"a wi�c w miar� sta"a cz"onkiem ko"a Stronnictwa Narodowego w LeŻaj- wy. We wrzeĘniu 1944 r., po zamkni�ciu zak"adu wego w Rzeszowie, zosta" 30 maja 1949 r. skazany
o rzeczach, o których nie mieli poj�cia. W publikacjach monograficznych problema- wspó"praca i wymiana informacji (na ile pozwala"y moŻliwoĘci), co dowodzi, Że nie sku. We wrzeĘniu 1939 r. walczy" w szeregach Armii przez w"adze, zagroŻony aresztowaniem przez UB, na kar� Ęmierci i zamordowany 5 wrzeĘnia tego ro-
tyka Kresów by"a pomijana bądę traktowana w sposób marginalny. Innym przyk"a- moŻna mówi� o zupe"nej samodzielnoĘci i izolacji podziemia w kraju. Modlin bra" udzia" w bitwie pod M"awą, a nast�p- uciek" z domu rodzinnego i powróci" do dzia"alnoĘci ku w wi�zieniu na rzeszowskim Zamku. 13 marca
dem by"a dyskusja o Narodowych Si"ach Zbrojnych, która toczy"a si� na "amach Przekonanie o koniecznoĘci walki z komunizmem by"o powszechne i oczywiste nie w obronie Warszawy. Na początku paędziernika konspiracyjnej. W styczniu 1945 r. Kazimierz Mirecki 1992 r. Sąd Wojewódzki w Rzeszowie uniewaŻni"
Gazety Wyborczej w 1993 r., gdzie wi�kszoĘ� uczestników, cz�sto z tytu"ami na- dla wi�kszoĘci zm�czonego wojną spo"eczełstwa, które nie pogodzi"o si� z domi- 1939 r. powróci" do LeŻajska, gdzie miesiąc póęniej ps. �muda , komendant Okr�gu Rzeszowskiego wyrok WSR z 1949 roku.
ukowymi, zaczyna"a swoje wypowiedzi od s"ów: Nie bada"em tego tematu, ale nacją narzuconego Polsce reŻimu. Jednym z czynników, który nap�dza" ruch opo- na skutek donosu miejscowych Ukraiłców zosta" Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, mianowa" dr Krzysztof Kaczmarski, IPN Rzeszów
uwaŻam& . Okaza"o si� zatem, Że historyk moŻe bez wstydu wyg"asza� sądy ru, by"y masowe represje komunistycznego aparatu terroru.
na tematy, których w ogóle nie bada". UŻywanie w stosunku do powojennego podziemia antykomunistycznego nazw
DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN. www.ipn.gov.pl
To smutne, Że do momentu powstania Instytutu Pami�ci Narodowej tego rodza- powstanie i powstałcy wydaje si� uprawnione ze wzgl�du na charakter i zasi�g
Redaktorzy: ADRES DO KORESPONDENCJI:
ju podejĘcie wydawa"o si� dominujące w polskiej nauce historycznej. Dopiero wie- jego dzia"alnoĘci. Podobnie by"o z Powstaniem Styczniowym w XIX wieku. O ile jed-
DODATEK IPN DO Naszego Dziennika
dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 017 860 60 25)
loletnie studia prowadzone przez historyków IPN, setki opublikowanych ksiąŻek i ty- nak ostatnie partie powstałcze dzia"a"y do 1865 r., tj. przez 3 lata, o tyle powstałcy
UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA
Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 022 431 83 73)
siące artyku"ów, pozwoli"y stopniowo odkry� prawd� o najnowszej historii Polski. antykomunistyczni prowadzili walk� przez ponad 8 lat. Ostatnie oddzia"y zosta"y
SPRZEDA� WYDAWNICTW IPN: TEL. (022) 581 88 72
Ukoronowaniem tych badał jest opublikowany niedawno Atlas polskiego podzie- rozbite w 1953 r., zaĘ pojedynczy powstałcy byli zabijani lub aresztowani jeszcze
FOT. ZE ZBIORÓW W.J. MUSZYĄSKIEGO
FOT. ARCH. IPN
VI Nasz Dziennik Piątek, 29 lutego 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2008 (9) DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2008 (9) Piątek, 29 lutego 2008 Nasz Dziennik III
wiele lat póęniej. Tak by"o w przypadku Józefa Franczaka ps. Lalek , Żo"nierza Zrze- UB i MO. Prowadzono równieŻ dzia"ania wywiadowcze i podejmowano akcje likwi-
Dr Tomasz Bereza (IPN Rzeszów)
szenia WolnoĘ� i Niezawis"oĘ� , zabitego w walce z grupą operacyjną ZOMO i SB dacyjne, wymierzone w szczególnie niebezpiecznych konfidentów oraz przeĘladow-
21 paędziernika 1963 r., czy Micha"a Krupa ps. Pu"kownik , Żo"nierza Narodowego ców z UB, MO czy ich sowieckich mocodawców. Celem ataków grup powstałczych
Zjednoczenia Wojskowego, uj�tego przez SB 11 marca 1959 r. i skazanego na 10 sta"y si� posterunki MO, siedziby UB i urz�dy. W celach zaopatrzeniowych dokony-
Bój pod Kury"ówką,
lat wi�zienia. W dzia"aniach zbrojnych i konspiracji w latach 1944-1956 wzi�"o udzia" wano rekwizycji w bankach, sklepach pałstwowych, spó"dzielniach i pałstwowych
"ącznie ok. 200 tys. ludzi. WĘród nich znaleęli si� nie tylko Żo"nierze, ale równieŻ ku- gospodarstwach rolnych. Nak"adano takŻe kontrybucje na osoby wspierające ko-
7 maja 1945 roku rierzy, "ączniczki, cz"onkowie organizacji m"odzieŻowych, osoby ofiarujące schronie- munistyczną w"adz�, zw"aszcza cz"onków PPR i PZPR. W partyzanckich bazach
nie i wspierające powstałców materialnie i moralnie, np. ksi�Ża katoliccy. �eby le- drukowano ulotki i pras� podziemną, które mia"y podtrzymywa� w Narodzie wiar�
Kury"ówka leŻy na prawym brzegu Sanu, na pó"nocny wschód od LeŻajska. piej zrozumie� skal� zjawiska, warto przypomnie�, Że si"y polskie zaangaŻowane w ostateczne zwyci�stwo i pokonanie komunizmu.
Przed wojną zamieszkiwa"o ją ponad pó"tora tysiąca osób. By"a wsią mieszaną, w Powstaniu Styczniowym by"y o po"ow� mniej liczne ok. 100 tys. uczestników. Cechą charakterystyczną formacji powstałczych, czego przyk"adem by"a party-
polsko-ukraiłską, w której wi�kszoĘ� stanowili Polacy. Powojenne powstanie mia"o charakter w duŻej mierze spontaniczny. Nie by"o jed- zantka NZW na Mazowszu, by"a dba"oĘ� o zachowywanie stricte wojskowego cha-
We wrzeĘniu 1939 r. okolice Kury"ówki by"y terenem walk oddzia"ów Armii Kra- nego, scentralizowanego, oĘrodka kierowniczego co cz�sto podkreĘlają przeciw- rakteru i stylu dzia"ania. Dowódcy byli zobowiązani sporządza� szczegó"owe pisem-
ków z jednostkami Wehrmachtu. Szcz�Ęliwie dla mieszkałców nie spowodowa- nicy okreĘlania tej akcji mianem powstania. Argument ten jest tylko na pozór trafny. ne raporty z kaŻdej akcji i przekazywa� je zwierzchnikom. KaŻdy z partyzantów po-
"y one wi�kszych strat. Okupacja niemiecka zapisa"a si� jednak w historii wioski Przyj�ta przez ruch oporu jedyna moŻliwa w tych warunkach forma walki, czyli par- siada" ksiąŻeczk� wojskową i mia" obowiązek chodzi� w mundurze. Nierzadko byli
niezwykle krwawo. We wrzeĘniu 1942 r. niemiecka Żandarmeria wspólnie z poli- tyzantka (zarówno w wydaniu wiejskim, jak i miejskim), uniemoŻliwia"a efektywny oni lepiej umundurowani niŻ zwalczające ich oddzia"y LWP i KBW. Odznaką rozpo-
cją ukraiłską aresztowa"a kilkunastu m�Żczyzn. Dwunastu z nich straci"o Życie nadzór nad dzia"aniami podziemia. Rozbudowa wszelkich struktur ponadregional- znawczą NZW by"a noszona na lewym ramieniu naszywka z trupią czaszką i napi-
w obozie koncentracyjnym na Majdanku. Nie by"y to jedyne ofiary okupanta. nych powi�ksza"aby tylko ryzyko wpadki. A co do oĘrodka kierowniczego ca"ej kon- sem: �mier� wrogom Ojczyzny . Na piersiach noszono ryngrafy z Matką BoŻą,
UroczystoĘci z okazji Ęwi�ta 3 maja 1945 r. w OŻannie po"ączo-
Aresztowania i egzekucje mia"y miejsce równieŻ w latach 1943-1944. spiracji to w duŻym stopniu funkcj� t� pe"ni" Rząd RP na Uchodęstwie. a na wojskowych czapkach or"y z koroną.
ne z Mszą Ęw. i przysi�gą z"oŻoną przez oddzia"y leĘne Inspek-
G"ównym celem, jaki stawia"y przed sobą struktury podziemne, by"o trwanie Początek lat 50. charakteryzowa" si� widocznym spadkiem dzia"alnoĘci party-
toratu Hanka NZW oraz dezerterów z Wojska Polskiego. Przy-
Wyzwolenie
w walce i czekanie na wybuch wojny mi�dzy USA i resztą wolnego Ęwiata a Związ- zantki i organizacji o charakterze wojskowym. Zosta"y one w wi�kszoĘci rozbite po-
si�g� odbiera" Franciszek Przysi�Żniak Ojciec Jan . Kilka dni
Pod koniec lipca 1944 r. okolice LeŻajska zosta"y opanowane przez Armi� Czer- kiem Sowieckim, która doprowadzi"aby do wyzwolenia Polski. Mia"o to wymiar mo- przez aresztowania i pacyfikacje UB i NKWD. Ich cz"onkowie zgin�li w walce, zosta-
póęniej, 7 maja, oddzia"y te stoczy"y pod Kury"ówką zwyci�ską
woną. Tempo sowieckiego natarcia by"o wysokie, uda"o si� unikną� powaŻnych ralny, pozwalający dowieĘ�, Że Polacy nie pogodzili si� ze zniewoleniem i nie z"oŻy- li aresztowani lub zniech�ceni ustawiczną walką skorzystali z amnestii i ujawnili
bitw� z ekspedycją wojsk NKWD
zniszczeł zarówno w mieĘcie, jak i w okolicy. W duŻym stopniu by"o to zas"ugą li broni. W razie wybuchu wojny zlokalizowane w lasach oddzia"y partyzanckie mia- si�, co sprawi"o, Że niebawem równieŻ trafili do wi�zieł. Najwi�kszą aktywnoĘ� roz-
Żo"nierzy polskiego podziemia, którzy udzielali pomocy oddzia"om sowieckim. la dezercji. Sowieci nie mogli by� pewni nawet pretorianów nowej w"adzy, jakimi "y prowadzi� dzia"ania dywersyjne na ty"ach sowieckich, a póęniej sta� si� zaląŻkiem win�"y organizacje m"odzieŻowe, niewielkie szkolne lub harcerskie struktury, których
Jednym z nich by" Józef Zadzierski Wo"yniak , dowódca oddzia"u partyzanc- by"y tworzone na wzór sowieckiego NKWD Wojska Wewn�trzne (póęniejszy Kor- niepodleg"ego Wojska Polskiego. Zanim jednak by to nastąpi"o, próbowano, cho� cz"onkowie prowadzili dzia"alnoĘ� samokszta"ceniową lub ma"y sabotaŻ wzorowany
kiego Narodowej Organizacji Wojskowej. To on wskaza" Sowietom brody na Sa- pus Bezpieczełstwa Wewn�trznego), których zadaniem mia"o by� przede nie zawsze skutecznie, doprowadzi� do skadrowania podziemia, aby zminimalizo- na akcjach Szarych Szeregów z okresu okupacji niemieckiej (wydawano gazetki,
nie w okolicach LeŻajska. Wkrótce Wo"yniak zosta" komendantem milicji w Le- wszystkim zwalczanie podziemia niepodleg"oĘciowego. Na przyk"ad 23 kwietnia wa� straty. Starania zmierzające do ograniczenia ruchu podziemnego, a w szczegól- ulotki, wykonywano napisy na murach). Tego rodzaju grup dzia"a"o w tym czasie po-
Żajsku. W nast�pnych tygodniach w rejonie LeŻajska rozegra"y si� wydarzenia 1945 r. z Lubaczowa zdezerterowali Żo"nierze 2. Samodzielnego Batalionu Ope- noĘci partyzantki, by"y charakterystyczne dla wszystkich duŻych organizacji. Bezpo- nad 600. Ich cz"onkowie m"odzieŻ, cz�sto wr�cz dzieci zap"acili wysoką cen�,
typowe dla polskiego lata 1944 roku. W Ęlad za frontowymi oddzia"ami Armii racyjnego (SBO) Wojsk Wewn�trznych. Ęrednią, bieŻącą walk� zbrojną mia"y prowadzi� niewielkie grupy uderzeniowe. �a- w wi�kszoĘci aresztowani przeszli przez tortury i nieludzkie warunki komunistycz-
Czerwonej sz"o NKWD, które dokonywa"o aresztował Żo"nierzy Armii Krajowej Wkroczenie sojusznika naszych aliantów jak zwyk"o si� okreĘla� Armi� twiej by"o im porusza� si� w terenie i mniejsze by"y problemy z aprowizacją. Sk"ada- nych wi�zieł i obozów pracy.
i przedstawicieli Delegatury Rządu na Kraj. We wrzeĘniu 1944 r. aresztowany Czerwoną nie poprawi"o bezpieczełstwa polskich mieszkałców Kury"ówki. So- "y si� g"ównie z osób spalonych , poszukiwanych przez UB lub dezerterów z LWP, Historycy mają jeszcze do zbadania wiele spraw, cz�sto tragicznych, które pozo-
zosta" równieŻ Wo"yniak . W listopadzie uda"o mu si� zbiec z sowieckiego wieci faworyzowali ludnoĘ� ukraiłską. Czy wp"yw na to mia"y wi�zi narodowe czyli takich, które nie mog"y funkcjonowa� w cywilnym Życiu. Planując wi�ksze ak- stają do dziĘ niewyjaĘnione, jak np. Ęmier� ok. 200 Żo"nierzy Zgrupowania NSZ mjr.
transportu jadącego z podprzemyskich Bakołczyc do kompleksu "agrów Boro- cz�Ęci czerwonoarmistów, czy moŻe ch�� wykorzystania miejscowych Ukraił- cje, mobilizowano cz"onków placówek terenowych, którzy po wykonaniu zadania Henryka Flame ps. Bartek , wymordowanych na Dolnym �ląsku, prawdopodobnie
wicze. Po powrocie w okolice LeŻajska Wo"yniak na nowo zorganizowa" od- ców w zwalczaniu polskiego podziemia, odpowiedzie� definitywnie nadal nie je- wracali do codziennej pracy tak np. funkcjonowa"y struktury Pogotowania Akcji przez komunistyczną Informacj� Wojskową. Podobnych zbrodni by"o wi�cej. WaŻ-
dzia" partyzancki NOW. Zadaniem oddzia"u by"o zwalczanie komunistycznego steĘmy w stanie. Specjalnej NZW. ną rol� ma do odegrania równieŻ spo"eczełstwo, które powinno piel�gnowa� pa-
aparatu w"adzy i jego konfidentów, ekspedycji NKWD, likwidacja by"ych wspó"- 6 marca 30-osobowa grupa czerwonoarmistów i Ukraiłców z Kulna dokona"a Do bieŻących zadał oddzia"ów powstałczych naleŻa"a ochrona wsi przed samo- mi�� o bohaterach, powstałcach antykomunistycznych, uczestnikach ostatniego
pracowników niemieckiego okupanta oraz obrona ludnoĘci polskiej przed ata- napadu na posterunek MO w Kury"ówce. W chwili napadu na posterunku prze- wolą w"adzy komunistycznej, zwalczanie przest�pczoĘci kryminalnej, która sta"a si� polskiego zbrojnego zrywu narodowego, aby zaj�li naleŻne miejsce w panteonie na-
kami oddzia"ów OUN-UPA. s"uchiwano Ukraiłca, b. funkcjonariusza policji niemieckiej (Schupo). Napastnicy plagą polskiej prowincji. Powstałcy musieli bowiem zabezpieczy� "ad i porządek rodowych bohaterów.
Przypadek Wo"yniaka nie by" niczym wyjątkowym. W podobnej sytuacji zna- rozbroili i obrabowali posterunek, zabrali z sobą aresztanta, a w drodze powrot- na terenach, gdzie dzia"ali. Z wi�zieł i aresztów odbijano osoby aresztowane przez
laz"y si� setki Żo"nierzy Polskiego Pałstwa Podziemnego. Co gorsza, oprócz nej obrabowali mieszkałców Kury"ówki, zabijając dwie osoby.
NKWD oraz rodzimych komunistów pojawi" si� nowy wróg. Od jesieni 1944 r. na- 19 marca w Kury"ówce dosz"o do starcia oddzia"ów NOW z mieszanym zgru-
Rafa" Sierchu"a (IPN Poznał)
cjonalistyczne podziemie ukraiłskie podj�"o intensywne prace nad tworzeniem powaniem ukraiłsko-sowieckim. Ukraiłcy z sąsiedniego Kulna wspólnie z Żo"nie-
w"asnych oddzia"ów zbrojnych, które wkrótce rozpocz�"y akcj� terrorystyczną rzami sowieckimi wkroczyli do Kury"ówki, aby zabra� lub zniszczy� mienie pozo-
wobec Polaków zamieszka"ych na prawym brzegu Sanu. W tej skomplikowanej stawione przez wysiedlonych na sowiecką Ukrain�. Cz�Ę� kulnełskich Ukraił-
sytuacji 26 lutego 1945 r. komendant Okr�gu Rzeszowskiego NOW Kazimierz ców by"a ubrana w mundury Armii Czerwonej. Oddzia" ów zastrzeli" dwie osoby Macieja Kalenkiewicza Kotwicza
Mirecki wyda" rozkaz formalnie wznawiający dzia"alnoĘ� organizacji, która i zaczą" podpala� zabudowania. Strzelanina zaalarmowa"a stacjonujący w Tar-
na tym terenie w zasadzie nie uŻywa"a nazwy: Narodowe Zjednoczenie Wojsko- nawcu oddzia" Wo"yniaka , którego dowódca w tym dniu wyprawia" imieniny.
we, tylko nadal wyst�powa"a jako Narodowa Organizacja Wojskowa. W po"owie Do akcji w"ączy"y si� równieŻ oddzia"y NOW Lisa i Majki . Kontratakiem wypar- droga do Surkont
marca przy dowództwie Okr�gu powo"ano do Życia Komend� Oddzia"ów Le- to napastników z wioski, a walki przenios"y si� do sąsiedniego Kulna. W jej trak-
Ęnych, którą początkowo kierowa" kpt. Tadeusz Gryblewski Ostoja . Komendzie cie zgin�"o nieco ponad dwudziestu ukraiłskich mieszkałców tej wsi (w tym co NaleŻa" do najbardziej ideowych ludzi, jakich spotka"em dwa lata póęniej porucznikiem. Od wrzeĘnia 1928 r. by" instruktorem w Szkole Pod-
OL podlega"o osiem oddzia"ów. WĘród nich by"y oddzia"y: Bronis"awa Gliniaka najmniej dwóch cz"onków bojówki OUN) oraz prawdopodobnie czterech Żo"nie- w swoim Życiu wspomina" go po latach kolega, cicho- chorąŻych Rezerwy Saperów w Modlinie. 23 sierpnia 1929 r. otrzyma" przydzia"
Radwana , Stanis"awa Pelczara Majki , Franciszka Szarka Lisa i Józefa Za- rzy sowieckich. WieĘ niemal doszcz�tnie sp"on�"a. Oddzia" sowiecki uciek" samo- ciemny, kpt. Stanis"aw S�dziak. Wierzy", Że moc moral- do Centrum Wyszkolenia Saperów.
dzierskiego Wo"yniaka . chodami w stron� wsi Naklik. PoraŻk� w Kulnie Sowieci powetowali sobie niespe"- na naszych ludzi przyniesie nam i Polsce ostateczne zwy- Podczas przewrotu majowego w 1926 r. Szko"a PodchorąŻych, do której nale-
Z kolei spaleni Żo"nierze AK z terenu powiatu jaros"awskiego, zgodnie z roz- na tydzieł póęniej w sąsiedniej Brzyskiej Woli. 24 i 25 marca 1945 r. NKWD spa- ci�stwo . Maciej Kalenkiewicz Kotwicz by" jedną z najwy- Ża", popar"a Pi"sudskiego. Kalenkiewicz wraz z kilkoma podchorąŻymi opowiedzia"
kazem dowódcy, kpt. Wojciecha Szczepałskiego, kierowali si� do leĘnego obo- cyfikowa"o t� wieĘ, zabijając siedem osób. bitniejszych postaci Armii Krajowej. Swój partyzancki szlak si� po stronie rządowej. MyĘla"em wspomina" po latach Że kapitan strzeli
zu w pobliŻu wsi Przymiarki (na pó"noc od Sieniawy). Mogli oni liczy� na pomoc Kwiecieł 1945 r. up"yną" pod znakiem eskalacji konfliktu ukraiłsko-polskiego rozpoczą" jako zast�pca legendarnego majora Hubala Henryka Dobrzałskiego, do mnie . To wystąpienie równieŻ nie z"ama"o kariery m"odemu podchorąŻemu.
ze strony okolicznych posterunków MO, które obsadzali Żo"nierze Armii Krajowej. na prawym brzegu Sanu. Dosz"o do czystki etnicznej w Lasach Sieniawskich, ata- a zakołczy" jako symbol oporu walczących z Sowietami na Kresach Wschodnich RP. Przeniesiony s"uŻbowo na Wydzia" InŻynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej,
Wiosną 1945 r. lasy by"y pe"ne oddzia"ów partyzanckich. NKWD ze zrozumia- ku UPA na Wiązownic� (17 kwietnia 1945 r.) i polskiej akcji odwetowej w Piskoro- Urodzi" si� 1 lipca 1906 r. w Pacewiczach, pow. wo"kowyski. By" synem Jana, zie- w 1935 r. uzyska" dyplom inŻyniera urządzeł i komunikacji miejskich. W 1934 r. po-
"ych przyczyn zaciekle zwalcza"o polską konspiracj� niepodleg"oĘciową, nie za- wicach (18 kwietnia 1945 r.). Pod koniec kwietnia dowództwo nad Oddzia"ami Le- mianina, w"aĘciciela majątku Trokienniki i dzia"acza narodowej demokracji, pos"a wtórnie otrzyma" przydzia" w Centrum Wyszkolenia Saperów. Awansowany na ka-
wsze jednak mia"o rozeznanie w terenie. Jedynym pewnym sojusznikiem enka- Ęnymi NOW obją" mjr Franciszek Przysi�Żniak ps. Ojciec Jan . Przysi�Żniak mia" na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (1922-1927), i Heleny Zawadzkiej. pitana 19 marca 1936 r. oraz dowódc� kompanii w Szkole PodchorąŻych Rezerwy
wudzistów by" Urząd Bezpieczełstwa. Poparcie pozosta"ych polskich s"uŻb mun- duŻe doĘwiadczenie w dowodzeniu oddzia"ami partyzanckimi od 1943 r. dowo- Uczy" si� w Gimnazjum Nauczycieli i Wychowawców w Wilnie (póęniejsze Gim- Saperów w Modlinie. W styczniu 1938 r. zosta" przyj�ty do WyŻszej Szko"y Wojen-
durowych nie by"o juŻ tak oczywiste. Zarówno w milicji, jak i w Wojsku Polskim dzi" zgrupowaniem AK-NOW na pograniczu Lasów Janowskich i Puszczy Sol- nazjum Pałstwowe im. Zygmunta Augusta) i w Korpusie Kadetów nr II w Modlinie nej, 1 lipca 1939 r. ukołczy" I rok studiów. Wybuch wojny uniemoŻliwi" mu ich do-
rzadko akceptowano obecnoĘ� sowieckich oficerów oraz agresywną propagan- skiej. Pod koniec kwietnia 1945 r., dowodząc OL NOW, przeprowadzi" akcj� pa- (1920-1924), gdzie uzyska" matur�. Ukołczy" Oficerską Szko"� InŻynierii i 17 paę- kołczenie, jednak rozkazem Naczelnego Wodza w Wielkiej Brytanii przyznano mu
d� przeciwko legalnym w"adzom RP. W wojsku permanentnie trwa"y aresztowa- cyfikacyjną na jaros"awskim Zasaniu i w rejonie Oleszyc. Po zakołczeniu opera- dziernika 1927 r. zosta" przydzielony do 1. Pu"ku Saperów Legionów im. T. Ko- tytu" oficera dyplomowanego.
nia Żo"nierzy i oficerów, podejrzewanych o s"uŻb� w Armii Krajowej. Rozla"a si� fa- cji zgrupowanie przesz"o do rejonu OŻanna-Kury"ówka. Ęciuszki jako dowódca plutonu. Mianowany podporucznikiem w sierpniu 1926 r., Ciąg dalszy na s. IV
FOT. ZE ZBIORÓW DIONIZEGO GARBACZA
FOT. ARCH. IPN
IV Nasz Dziennik Piątek, 29 lutego 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2008 (9) DODATEK HISTORYCZNY IPN 2/2008 (9) Piątek, 29 lutego 2008 Nasz Dziennik V
przy ul. Bielałskiej 3 listopada 1942 roku. W lutym 1944 r. zosta" mianowany in- zachód w Puszcz� Rudnicką. Na skrzyŻowaniu dróg w pobliŻu Jaszun po"ączyli- ciemny kpt. Franciszek Cieplik Hatrak i por. Walenty Wasilewski Jary .
Macieja Kalenkiewicza Kotwicza
spektorem KG AK z pe"nomocnictwami w zakresie unormowania stosunków Ęmy si� z innymi oddzia"ami nowogródzkimi. Ogó"em ze dwa tysiące Żo"nierzy . W pierwszej fazie walki zgin�"o 16-30 Żo"nierzy sowieckich i by"o kilkunastu ran-
droga do Surkont w Okr�gu AK Nowogródek i 20 lutego wyjecha" z Warszawy, wraz z legendarnym Wszystkie drogi i dróŻki zape"nione pisa" po latach oficer VII baonu 77 pp AK. nych, w tym obaj sowieccy dowódcy. Straty po stronie polskiej ogranicza"y si�
partyzantem por. Janem Piwnikiem Ponurym , na teren Nowogródczyzny, jako Wszystko dąŻy na zachód. Batalion nasz zatrzymuje si� w lesie w pobliŻu wsi do kilku zabitych, w tym por. Walentego Wasilewskiego ps. Jary , i rannych,
Ciąg dalszy ze s. III stolarz z niemieckiej organizacji Todta. Gajczuny nad Wisiłczą. Tam mamy doczeka� nocy, by oderwa� si� od nieprzyja- wĘród nich kpt. Bustromiaka draĘni�tego kulą ko"o oka i skroni. Oko"o
Uczestniczy" w kampanii wrzeĘniowej. By" oficerem sztabu Suwalskiej Bryga- Celem podróŻy by"o wyjaĘnienie sprawy porozumienia mi�dzy por. Lechem ciela. Nad nami krąŻą obserwacyjne samoloty sowieckie. KrąŻą coraz niŻej. Zrzu- godz. 15.00 nastąpi"a krótka narada. Bustromiak opowiada" si� za wycofaniem
dy Kawalerii, od 15 wrzeĘnia 1939 r. Grupy gen. Wac"awa Przeędzieckiego. Po 18 Józefem �widą (dowódcą Zgrupowania Nadniemełskiego AK) z Niemcami i roz- cają ulotki . Wkrótce zaczyna nad partyzantami krąŻy� sowiecka eskadra lekkich i otrzyma" zgod�, by wycofa� si� z lŻej rannymi, Kotwicz postanowi" zosta�
wrzeĘnia pe"ni" funkcj� adiutanta (oficera taktycznego) 110. pu"ku u"anów. Od 28 mów ze stroną niemiecką, które prowadzone by"y w Lidzie w dniach 30 grud- bombowców. do wieczoru, by zabra� ci�Żko rannych. Nie doczeka".
wrzeĘnia by" adiutantem, a potem zast�pcą mjr. Henryka Dobrzałskiego Huba- nia 1943 r. i 4 stycznia 1944 roku. W wyniku 8-tygodniowego rozejmu z Niemca- W zaistnia"ej sytuacji dowództwo oddzia"ów wilełsko-nowogródzkich zwo"a"o W tym czasie oddzia"om sowieckim przyby" z odsieczą dowódca Grupy Wywia-
la , dowódcy Oddzia"u Wydzielonego WP. mi otrzymano 5 duŻych wozów z bronią i amunicją. odpraw� oficerów i podoficerów wszystkich oddzia"ów. NajwyŻsi rangą oficerowie dowczo-Poszukiwawczej 3/32 zmot. pu"ku strz. kpt. Szulga i naczelnik rejonowe-
W kołcu listopada 1939 r. przebywa" w Warszawie razem z mjr. Hubalem , W swoich wspomnieniach Lech wyjaĘnia", Że dzia"ania te by"y uzgodnione pp"k Janusz Szlaski Prawdzic i pp"k Zygmunt Blumski Strychałski (ĘwieŻo
który spotka" si� z gen. Micha"em Karaszewiczem-Tokarzewskim ps. Torwid . z komendantem Okr�gu i mia"y na celu wydobycie od Niemców broni, którą pla- mianowany nast�pca p"k. Wilka ) postanowili, aby kaŻdy sam zdecydowa"
W czasie pobytu w oddziale bra" udzia" w kilku starciach z Niemcami w okolicy nowano wykorzysta� w akcji Burza . Komendant Okr�gu pp"k Janusz Szlaski o swoim losie. Oddzia"y zosta"y rozwiązane. Pozosta"y dwie moŻliwoĘci pozo-
Gór �wi�tokrzyskich i Lasach Starachowickich oraz Suchedniowskich, m.in. Prawdzic , który początkowo zgodzi" si� na propozycje Lecha , w stycz- sta� lub wycofa� si� na zachód. Ten drugi wariant wybra" m.in. p"k Prawdzic
pod Chodkowem i w Cisowniku. Opracowa" instrukcje dotyczące tworzenia od- niu 1944 r. zmieni" zdanie, gdy sprawa przesta"a by� tajemnicą. i cz�Ę� III i VII baonu 77 pp AK.
dzia"ów kadrowych przez zaciąg ochotniczy do oddzia"ów nierozbrojonych jesie- Na początku marca Kotwicz wzią" udzia" w rozprawie Wojskowego Sądu Ci, którzy postanowili pozosta�, stopniowo zacz�li odtwarza� struktury konspi-
nią 1939 roku. Specjalnego we wsi Szlachtowszczyzna w okolicy Wasiliszek nad por. �widą. racyjne. W meldunkach do Komendy G"ównej AK szef sztabu Okr�gu Nowogró-
2 grudnia opuĘci" oddzia" i przez Kielce, Kraków, Tarnów, Grybów i Prze"�cz Ty- Lech przyzna" si� do winy, nie ujawni" jednak przyzwolenia komendanta Okr�- dek AK pisa": Podją"em prac� na nowo. Stosunek ludnoĘci polskiej i bia"oruskiej
licką dotar" do Koszyc i Budapesztu (9 grudnia). Z Budapesztu uda" si� w kierun- gu na swoją dzia"alnoĘ�. Wykonanie wyroku Ęmierci Kalenkiewicz zawiesi" do za- do Sowietów wrogi. Biją przedstawicieli w"adz sowieckich. Major Kotwicz� obją"
ku na Zagrzeb, Mediolan, Turyn i Moden�, skąd przyjecha" do ParyŻa 24 grud- kołczenia wojny na mocy swoich uprawnieł jako delegata KG. dowództwo okr�gu . Kalenkiewicz w drugiej dekadzie lipca 1944 r. wyselekcjono-
nia 1939 roku. Od 1 stycznia 1940 r. by" s"uchaczem oficerskiego kursu aplikacyj- 14 marca 1944 r. przeją" Zgrupowanie w sk"adzie I i IV batalionu, póęniej VIII ba- wa" ze znajdujących si� przy nim Żo"nierzy oko"o setki. Zdawa" sobie spraw�, Że
nego saperów w Wersalu, a od 15 marca instruktorem tego kursu w Centrum Wy- onu Bohdanka 77. pp AK. Rejonem jego dzia"ania by" teren na po"udnie od Lidy po wkroczeniu armii sowieckiej tylko ma"e oddzia"y mają szans� przeŻycia.
szkolenia Saperów. Wraz z kpt. Janem Górskim zg"osi" gotowoĘ� grona oficerów i po obu stronach Niemna, mi�dzy jego dop"ywami Lebiodą i Gawią (ponad 2000 Swoją dzia"alnoĘ� rozpocz�li i inni dowódcy. Porucznik Jan Borysewicz Kry-
z WyŻszej Szko"y Wojennej do udzia"u w desantach do kraju. Od maja pracowa" km). 15 kwietnia wyjecha" do Wilna i spotka" si� z pp"k. Wilkiem (Aleksander Krzy- sia-MĘciciel wraz z szefem Biura Informacji i Propagandy Okr�gu Czes"awem
jako referent w biurze Komendy G"ównej Związku Walki Zbrojnej u gen. broni Ka- Żanowski), dowódcą Okr�gu AK Wilno, celem zaproponowania i omówienia planu Zgorzelskim Rafa"em wydali odezw� w imieniu Żo"nierzy i oficerów AK mającą
zimierza Sosnkowskiego w ParyŻu, 12 maja przeniesiony do Angers. W tym mie- Serce Ostra Brama (zdobycia Wilna si"ami Okr�gów Nowogródek i Wilno na celu uspokojenie spo"eczełstwa i rozproszenie nastrojów przygn�bienia i roz-
siącu zosta" zaprzysi�Żony na Rot� ZWZ. przed nadciągającą armią sowiecką), którego pomys" i podstawowa koncepcja by- czarowania.
Ewakuowany po upadku Francji, 25 czerwca 1940 r. przyby" do Wielkiej Bryta- "y jego autorstwa. W tym czasie kwaterowa" g"ównie w majątku Bagatelka pod Ho"- Po obj�ciu dowództwa okr�gu Kotwicz wezwa" do siebie na odpraw� wszystkich go oddzia"u NKWD kpt. bezp. pałstw. Czikin. Wed"ug dokumentów sowieckich:
nii (Crawford). Tam otrzyma" przydzia" do I Brygady Strzelców jako dowódca dowem. Zorganizowa" szko"� m"odszych dowódców piechoty (podchorąŻówk�). pozosta"ych na Nowogródczyęnie oficerów. Nast�powa"a stopniowa reorganizacja w wyniku 5-godzinnego boju (band�) ca"kowicie zniszczono zabito 53 bandy-
kompanii saperów w rejonie Biggar. Od paędziernika pracowa" w Oddzia- Celem dotarcia na teren dzia"alnoĘci Zgrupowania Sto"pce por. Adolfa Pilcha Okr�gu. Utworzono dwa zgrupowania. RównoczeĘnie Kalenkiewicz nakaza" wzno- tów, w tym 6 oficerów bia"opolskiej armii. Schwytano do niewoli 4 .
le III Sztabu Naczelnego Wodza jako referent w Wydziale Studiów i Szkolenia Góry i wsparcia go w oderwaniu si� z rejonu Iwiełca od oddzia"ów niemieckich wienie dzia"ał partyzanckich ppor. Czes"awowi Zajączkowskiemu Ragnarowi . W Surkontach atakowa", wed"ug ocen ocala"ych oficerów AK, sowiecki batalion
Spadochronowego. By" wspó"twórcą lotniczej "ącznoĘci z krajem oraz polskich i partyzantki sowieckiej, by wspólnie uderzy� na Wilno, 23 czerwca wyruszy" Stopniowo rozkr�ca si� i uaktywnia sowiecki aparat terroru zmierzający do li- dowieziony na 30 ci�Żarówkach. Stosunek si" wynosi" 10:1 na niekorzyĘ� Pola-
wojsk spadochronowych i autorem oraz wspó"autorem podstawowych opraco- kwidacji wszelkiego oporu zarówno wĘród ludnoĘci cywilnej, jak i oddzia"ów sa- ków. W drugiej fazie bitwy oddzia"y sowieckie zaatakowa"y lewe skrzyd"o obrony,
wał i memoria"ów do naczelnych w"adz wojskowych w tej materii. Bra" udzia" moobrony. Zaistnia"ą sytuacj� tak przedstawia" Kotwicz Komendzie G"ównej AK: starając si� prze"ama� opór polskich stanowisk, wedrze� si� na ty"y obrołców
w szkoleniu jako instruktor na kursach w Ringway (paędziernik). W grudniu Sta"e aresztowania po ca"ym terenie po kilka kilkanaĘcie najaktywniejszych i odcią� drog� odwrotu. Na prawym skrzydle rozpocz�"y natarcie ĘwieŻo przyby-
1940 r. przeszed" na stacj� wyczekiwania w Hartford (nr 17). osób i cz�ste wypadki rozstrzeliwania. Kaza"em wzmóc opór, utrudni� aresztowa- "e oddzia"y NKWD. W tej fazie Sowieci zdobyli wzgórze, na którym ustawili ceka-
W nocy z 27 na 28 grudnia 1941 r. mia" odby� skok (operacja lotnicza Jacket , nia. Niszczy� rozpoznanych agentów sowieckich i szpiegów. Melduj� raz jeszcze, em. W tym czasie nastąpi" nalot kilku sowieckich samolotów, które ostrzela"y po-
ekipa nr 2) na zapasową placówk� po"oŻoną mi�dzy Sochaczewem a Bolimo- Że jesteĘmy zdolni do masowego krótkotrwa"ego porywu. �miercią jednak jest dla zycj� Polaków z broni pok"adowej. Sowiecki cekaem swoim ogniem ze wzgórza
wem. Przez pomy"k� skoczkowie zostali zrzuceni 22 km na pó"noc od �owicza nas d"uŻsze pozostawanie pod okupacją bolszewicką . zniszczy" polski punkt dowodzenia, zabijając polską obs"ug� rkm, majora Kotwi-
na las Paulinka-Za"usków przy drodze Sochaczew Gąbin, juŻ na terenie Rzeszy. Na walk� i powstanie KG AK zgody nie wyrazi"a. W swojej depeszy z 18 sierp- cza , rotmistrza Ostrog� i adiutanta Orwida . Ten fakt spowodowa" wycofanie
Po skoku, wraz z trzema spadochroniarzami zosta" zatrzymany w polu przez pa- nia 1944 r. KG mianowa"a Kalenkiewicza podpu"kownikiem i komendantem Pod- si� pozosta"ych partyzantów.
trol Grenzschutzu i odprowadzony na posterunek we Wszeliwach. Przy próbie re- okr�gu Nowogródek. Depesza ta nigdy nie trafi"a do adresata. Straty sowieckie wynios"y 132 zabitych. Po stronie AK poleg"o 36 Żo"nierzy:
wizji otworzyli oni ogieł i zabili czterech Niemców; otrzyma" wówczas ran� w lewe 19 sierpnia 1944 r. oddzia"y NKWD zaatakowa"y oddzia" AK kpt. Boles"awa Wa- pp"k cichociemny Maciej Kalenkiewicz Kotwicz ; kpt. cichociemny Franciszek
rami�. Zrzutkowie szybko oddalili si� od miejsca walki. Maciej Kalenkiewicz Ko- silewskiego Bustromiaka . Jego straty wynios"y 7 zabitych i 4 rannych. Oddzia" Cieplik Hatrak ; kpt. (NN) Bosak ; rtm. cichociemny Jan Skrochowski Ostro-
twicz , powaŻnie ranny, dotar" na punkt kontaktowy w Domaniewicach, nast�pnie oderwa" si� od nieprzyjaciela i wycofa" si� w kierunku Surkont, kwatery majora ga ; por. Walenty Wasilewski Jary ; por. Stanis"aw Dęwinel Dzwon ; pchor. Hen-
przyjecha" do Warszawy. Tam przebywa" na melinach przy ul. Natoliłskiej 4, S"u- Kotwicza . W poniedzia"ek, 21 sierpnia, w trakcie przygotował do kolejnej odpra- ryk Nikicicz Orwid ; pchor. Henryk Cywiłski Wilk ; plut. Franciszek Stankiewicz
Żewskiej 5 i S"owackiego 6/16. Na początku 1942 r. zosta" przydzielony do Komen- wy przygotowywanej przez Kotwicza oddzia" polski liczący 72 Żo"nierzy i 4 ko- Mikado ; kpr. Kazimierz Ejsmont Irak ; strz. Bohdan Bednarczyk; strz. Jerzy Gry-
dy G"ównej ZWZ w Warszawie jako kierownik referatu operacyjnego w Oddzia- biety zosta" zaatakowany przez wojska sowieckie. szel Jurek ; strz. Jerzy Kaleciłski Sinus ; strz. Zygmunt Kaleciłski Kosinus ;
le III. 19 marca 1942 r. odznaczony przez Komendanta Si" Zbrojnych w Kraju gen. Na skutek donosu naczelnik radułskiego rejonowego Oddzia"u Ludowego Ko- u"an Bohdan Karpowicz Sowa ; strz. Jan Kleindienst Basia ; strz. Czes"aw Mar-
Grota (Stefana Roweckiego) za walk� z Niemcami po skoku KrzyŻem Virtuti Mi- na czele kombinowanego oddzia"u Bagatelka (oko"o 600 Żo"nierzy). 24 czerw- misariatu Spraw Wewn�trznych kapitan bezpieczełstwa pałstwowego Czikin sza"ek �uraw ; strz. W"adys"aw Sperski Tolot ; strz. Mieczys"aw Szeptunowicz;
litari 5 kl. i awansowany 10 wrzeĘnia 1942 r. do stopnia majora ze starszeł- ca dotar" pod Iwie, gdzie w starciu z Niemcami zosta" ci�Żko ranny w prawe ra- skierowa" w okolice wsi Surkonty, celem likwidacji zgrupowania bandyckiego , strz. Zygmunt Werkun Zima ; strz. Witold �uk; strz. Henryk �urawski Marabut ;
stwem 27 grudnia 1941 roku. W tym czasie uŻywa" dokumentów na nazwisko Jan mi�. 26 czerwca bra" udzia" w zasadzce na transport niemiecki w pobliŻu mająt- Grup� Wywiadowczo-Poszukiwawczą 3. batalionu 32. Zmotoryzowanego Pu"ku strz. Tadeusz Skobejko B"ysk ; strz. Zygmunt Mia� Szczerbiec ; sanitariuszka
Kaczmarek, w"aĘciciel przedsi�biorstwa branŻy piĘmienno-papierniczej. ku Kwiatkowce, 4 km od Subotnik. Atakowany by" teŻ przez sowieckie oddzia"y Strzelców Wojsk Wewn�trznych NKWD pod komendą dowódcy kompanii, star- Eugenia Myszkówna Gienka ; oraz Żo"nierze nieznani z nazwiska.
By" wspó"autorem drugiego planu powstania powszechnego W 154, zawarte- partyzanckie. Póęniej odjecha" do Dziewieniszek. MieĘci"a si� tam kwatera polo- szego lejtnanta Korniejki, i zast�pcy naczelnika rejonowego Oddzia"u NKWD, Nie wszyscy zgin�li w walce. Jedna z ocala"ych sanitariuszek tak wspomi-
go w raporcie operacyjnym dowódcy Armii Krajowej nr 154/III z 8 wrzeĘnia 1942 wa Dowództwa Oddzia"ów AK Okr�gów Wilełskiego i Nowogródzkiego. Wobec m"odszego lejtnanta Bleskina. na ostatnią faz� walk: Ale najgorsze by"o to, Że oni razem ze mną robili obchód
r., a takŻe autorem lub wspó"autorem wi�kszoĘci instrukcji bojowych oraz wspó"- pogorszenia si� stanu zdrowia (gangrena r�ki) 29 czerwca poddany zosta" am- Przybywające 3 lub 4 ci�Żarówki dostrzeŻono w chwili, gdy zahamowa"y i za- placu boju i wszystkich nieŻyjących, ci�Żko rannych i lekko rannych, wszystkich
pracownikiem Biura Badał Technicznych Wydzia"u Saperów Komendy G"ównej putacji r�ki w Antoniszkach pod Oszmianą, a nast�pnie przeniesiony do szpitala cz�li z nich wyskakiwa� bojcy. Cichy alarm wĘród ch"opców Kotwicza , rozrzuco- dobijali bagnetami. Wszystkich! Pami�tam twarz kapitana Hatraka�. On mia" taką
AK. Jeden z inicjatorów wydawnictwa Za"oga i cz"onek redakcji pisma lotnicze- polowego w OnŻadowie. 9 lipca, ciągle gorączkując, zameldowa" si� genera"owi nych po odleg"ych gospodarstwach, spowodowa" sprawne zaj�cie stanowisk z"otą szcz�k� i patrzy" na mnie przytomnie, patrzy" na mnie tak, jakby jemu by"o
go Wzlot . Wilkowi (taki stopieł przyją" wówczas pp"k KrzyŻanowski) w Wo"korabiszkach. przez obs"ug� rkm. Spokojnie obserwowano przez lornetki Sowietów, gdy milcz- mnie Żal. Ja to widzia"am po jego oczach. So"dat podszed" i pchną" go bagnetem
Z ramienia KG AK przeprowadzi" inspekcj� Okr�gów, m.in. w Kielcach i Lubli- Nie bra" udzia"u w zdobyciu Wilna. Po zaj�ciu miasta przez armi� sowiecką kiem podkradali si� do zabagnionej "ąki. Tam oczka wody rozbi"y rytmicznie roz- w bok. Ja tylko widz� jego z�by wyszczerzone, bo on jego wali" w brzuch, w klat-
nie. W sierpniu 1943 r. kierowa" akcją zdobywania straŻnic niemieckich na grani- i aresztowaniach 17 lipca 1944 r., na odprawach w Wilnie i Boguszach dowódców stawioną tyralier� i skupi"y Sowietów w ma"e grupki. Wtedy, na rozkaz Kotwicza , k� piersiową, ile tylko chcia". I tak po kolei, kaŻdego .
cy Rzeszy i Generalnej Guberni dla sprawdzenia proponowanych metod walki. Armii Krajowej oraz jej Żo"nierzy, wycofa" si� wraz z oddzia"em z Jaszun do Pusz- otwarto zmasowany ogieł. Jego skutecznoĘ� by"a ogromna. Alfred Paczkowski Wania , cichociemny, napisa" po latach: Maciej to Ponia-
By" inicjatorem powstania w kraju i cz"onkiem komitetu fundacyjnego sztandaru czy Rudnickiej. Sytuacja by"a dramatyczna. Na drodze "apie mnie goniec Rozpi�toĘ� frontu liczy"a oko"o 1000 metrów. Na prawym skrzydle przebywali towski. Jego Ęmier� by"a demonstracją i sprawą honoru . Oddzia"y AK i oddzia"y
dla I Samodzielnej Brygady Spadochronowej i razem z dwoma innymi zrzutkami wspomina" oficer V baonu 77 pp AK niesie rozkaz. Przy Ęwietle czytam: Na- m.in. Kotwicz , jego adiutant pchor. Henryk Nikicicz Orwid oraz cichociemny samoobrony polskiej trwa"y na straŻy polskoĘci na Nowogródczyęnie do lat 50.,
stanowi" poczet sztandarowy w czasie poĘwi�cenia go w koĘciele Kanoniczek si dowódcy aresztowani z Wilkiem na czele�. Dowiaduj� si�, Że idziemy na rtm. Jan Skrochowski Ostroga , lewego skrzyd"a bronili kpt. Bustromiak , cicho- tocząc nierówną walk� z sowiecką inwazją i sowietyzacją tych ziem.
FOT. ARCH. IPN
FOT. ARCH. IPN

Wyszukiwarka