1.Cechy gatunkowe ballady na przyk³adzie kilku ballad Mickiewicza.
W roku 1822 Mickiewicz opublikowa³ swój pierwszy tom ballad i romansów, a data ta jest równie¿ uwa¿ana jako prze³om romantyczny w Polsce. Zawiera³y one znacznie odmienn¹ wizjê literatury od dot¹d panuj¹cej – klasycznej. Szuka³a ona bowiem Ÿróde³ m¹droœci i wzorców estetycznych nie w dostojnej i zdyscyplinowanej twórczoœci antycznej, lecz w œwiecie ludowych baœni, podañ, mitów.
Ballada jest gatunkiem typowo romantycznym:
·nie przestrzega regu³y o czystoœci gatunków literackich;
·sytuuje siê na pograniczu liryki i epiki, a ze wzglêdu na tendencje do dialogowych ujêæ i zwartej konstrukcji fabu³y zawiera wiele elementów dramatu;
·gatunek synkretyczny;
·wyra¿a romantyczne przekonanie o niepodzielnoœci œwiata poezji;
·rozleg³a skala stylistyczna ballad Mickiewicza, gdzie s¹siaduj¹ ze sob¹ utwory humorystyczne, rubaszne i pe³ne grozy(“Lilie”)
Te powy¿ej wymienione cechy ballad, autorstwa m³odego Mickiewicza, by³y na pocz¹tku uwa¿ane za klasyków jako niedostatek warsztatu poetyckiego. W istocie stanowi³y œwiadomy element romantyczny programu.
qŒ w i t e Ÿ
·baœniowoœæ, tajemniczoœæ;
·budowa stroficzna;
·elementy liryki, epiki, dramatu;
·tajemniczy i pe³en grozy pejza¿: rozgwie¿d¿one niebo odbija siê w zwierciadle wody, tworz¹c efekt zamkniêtej kuli; odczuwalna jest tu potêga dzikiej i nieprzyjaznej natury; grozê sytuacji potêguje ujêcie przestrzeni;
·opisy jeziora i okolicy: akcja utworu rozgrywa siê nad jeziorem otoczonym ciemnym borem; jezioro jest niezwykle spokojne (zupe³na g³adka tafla), a nad nim rozgrywa siê jakiœ szatañski spektakl: w blasku ksiê¿yca unosz¹ siê senne mary, bucha gêsty dym, s³ychaæ wrzaski i bicie dzwonów;
·wystêpowanie obok siebie dwóch œwiatów realnego i fantastycznego: romantyczne przekonanie o tajemniczej wiêzi œwiata ziemskiego ze sfer¹ pozaziemsk¹; do spotkania dwóch œwiatów dochodzi nad jeziorem, gdzie przestrzeñ cudów, czarów i dziwów przenika w sferê realn¹, nadaj¹c jej wymiar kosmiczny;  
·zwi¹zek teraŸniejszoœci z przesz³oœci¹: rzeczywistoœæ ballady jest miejscem szczególnego spotkania realizmu ze sfer¹ cudów i dziwów, teraŸniejszoœci z przesz³oœci¹ (czytelnik staje siê œwiadkiem historii, jaka mia³a miejsce za panowania Mendoga w XIIIw.), która jawi siê na pocz¹tku poprzez szereg zaszyfrowanych znaków natury, a potem dana jest w bezpoœredniej relacji postaci przynale¿nej do sfery fantastycznej; historia zaklêta w kwiat przestaje byæ zagadk¹ i przynosi prost¹ naukê moraln¹, g³osz¹c¹, ¿e sprawiedliwoœæ zawsze zatriumfuje – co ma swoje Ÿród³o w ludowym œwiatopogl¹dzie; ta pewnoœæ, ¿e dobro odniesie zwyciêstwo nad z³em, jest konsekwencj¹ przeniesienia wymiaru sprawiedliwoœci ze œwiata ludzkiego w sferê kosmosu, gdy¿ cz³owiek mo¿e okazaæ siê  zbyt s³abym, by wymierzyæ karê, o tyle si³y kosmosu s¹ wszechmocne i okrutnie konsekwentne;
·niezwyk³e wydarzenia legendarne: rycerze grodowi opuœcili ŒwiteŸ, gdy¿ zostali wezwani przez Mendoga do walki z Rusi¹, a w mieœcie pozosta³y jedynie kobiety i starcy; w³aœnie wtedy na bezbronny gród napadli ruscy ¿o³nierze; kobiety chc¹c unikn¹æ wstydu próbowa³y pope³niaæ samobójstwa, lecz Tuhana, która modli³a siê do Boga o ocalenie, wyprosi³a Go o zlitowanie siê nad nimi. Bóg zmieni³ wiêc gród w jezioro, a mieszkañców w kwiaty o zdradzieckiej mocy; najeŸdŸcy pod wp³ywem ich uroków zrywali je, aby ozdobiæ swoje zbroje; jednak nied³ugo po ich zerwaniu uwalnia³a siê ich tajemna moc, która sprawia³a, i¿ na ich w³aœcicieli spadaj¹ choroby i gwa³towna œmieræ; w taki sposób na podstêpnych i okrutnych rycerzy, spada równie okrutna œmieræ;    
·sfera moralistyki w balladzie ŒwiteŸ nie jest wyeksponowana w  jakiœ szczególny sposób; przes³anie wynikaj¹ce z koñcowych losów ruskich rycerzy, nie zosta³o sformu³owane bezpoœredni; zmierza ona bardziej w kierunku fantastyki, ni¿ ku dydaktyzmowi;


qLilie
·Ballada utrzymana w klimacie krwawej tragedii szekspirowskiej; atmosfera tajemniczoœci i grozy wzmaga napiêcie dramatyczne akcji;
·sceneria: ciemna noc, nag³y szum wiatru, krakanie wron, pohukiwania s³uchaczy;
·przyroda ma okreœlony cel: buduje nastrój i wspó³pracuje z bohaterami;
·podzia³ na strofy, refrenicznoœæ;
·narrator jest pozornie obojêtnym sprawozdawc¹; tworzy obraz tragiczny
·wygl¹d zewnêtrzny bohaterki: krew na ubraniu, zsinia³e usta, szalone spojrzenie, bladoœæ twarzy – ten opis mówi czytelnikowi o ju¿ dokonanej siê zbrodni;
·po zbrodni mê¿obójstwa ¿ona chowa ma³¿onka g³êboko w ziemi, a na grobie sieje lilie, œpiewaj¹c przy tym pieœñ; pieœñ – zaklêcie czyni gest zasiania kwiatów gestem magicznym, a postaci zbrodniarki nadaje wymiar diaboliczny;
·sprawiedliwoœæ wymierzana jest przez metafizyczny porz¹dek; sama zbrodniarka prowokuje magiczne moce do okrutnego z ni¹ obrachunku, przez to, i¿ sieje na grobie mê¿a lilie – odwieczny symbol niewinnoœci i czystoœci; maj¹ w tym wypadku zatuszowaæ zbrodniê, ukryæ prawdê, chroniæ duszê skalan¹ grzechem; u¿ycie ich w tak niecnym celu jest brakiem poszanowania dla natury i ignorancji symboliki; narusza równie¿ prawa natury siêgaj¹c po wianek uwity przez jednego z braci mê¿a, uwitych z owych kwiatów rosn¹cych na grobie mê¿a, które to zosta³y jej z³o¿one przez nich dla niej na o³tarzu (brak respektu i uszanowania dla œwiêtoœci chrzeœcijañskiej); naruszaj¹c porz¹dek wszechœwiata, rzuca mu tym samym wyzwanie, dlatego w kaplicy pojawia siê widmo zamordowanego mê¿a, co jest odpowiedzi¹ kosmosu na zuchwa³¹ i niebezpieczn¹ grê, jak¹ ze œwiatem nadprzyrodzonym prowadzi zbrodniarka; spotyka j¹ kara za próbê zszargania symbolu lilii;

2.“Dziady” jako dramat romantyczny.
qD r a m a t:
Jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich. Charakteryzuje go dialogowoœæ i wielopodmiotowoœæ, na ogó³ tak¿e fabularnoœæ. Dramat wywodzi siê z starogreckich obrzêdów religijnych ku czci Dionizosa. Jego g³ówne formy klasyczne to tragedia, komedia, dramat satyrowy. W œredniowieczu rozwija³ siê dramat liturgiczny, œciœle zwi¹zany z obrzêdami religijnymi i przewa¿nie odgrywany w koœciele. Wzory dramatu antycznego podjê³a tragedia renesansowa (Odprawa pos³ów greckich) oraz tragedia i komedia francuskiego klasycyzmu w XVII w (Corneille, Racine, Moliere). Odmiennie od nich ukszta³towa³a siê twórczoœæ Szekspira, który wyrobi³ swój w³asny styl nazwany póŸniej dramatem szekspirowskim. W po³owie XVIII w. powsta³ dramat mieszczañski, który wprowadzi³ nowego, prostego bohatera oraz jego zwyk³e otoczenie (Lessing, Diderot).
qD r a m a t    r o m a n t y c z n y:
Odmiana dramatu, przeciwstawiaj¹ca siê konwencjom klasycznym, a nawi¹zuj¹ca do dramatu szekspirowskiego i melodramatu. Oœrodkiem kompozycji stawa³ siê bohater, wokó³ niego skupia³y siê luŸno powi¹zane ze sob¹ sceny, ukazuj¹ce dzieje psychiki, wewnêtrzne konflikty. Dramatyzm ³¹czy³ siê tu z liryzmem, nastrojowoœci¹; realizm rodzajowy z fantastyk¹ i grotesk¹; tragizm z fantastyk¹ i grotesk¹; tragizm z komizmem. Wielkie problemy metafizyczne powodowa³y wprowadzenie przestrzeni otwartej, pojawia³y siê sceny z udzia³em t³umów. Charakterystyczne dla dramatu romantycznego by³o mieszanie ró¿nych technik, tonacji i stylów, co pozwala³o wyra¿aæ dysonansow¹ wizjê œwiata.
q“D z i a d y”   j a k o   d r a m a t   r o m a n t y c z n y:
¨Brak jednoœci czasu, miejsca i akcji (akcja niejednolita, wielow¹tkowa, w dowolnym czasie, w wielu miejscach).
¨LuŸna kompozycja (odrêbne sceny, z których ka¿da ukazuje jakiœ nowy aspekt rzeczywistoœci).
¨Wystêpowanie samodzielnych epizodów luŸnoa z akcj¹ powi¹zanych (monolog liryczny IV cz. zastêpuj¹cy akcjê, która tu prawie nie istnieje).
¨Wystêpowanie zbiorowoœci na scenie (kaplica cmentarna, scena wiêzienna).



¨£¹czenie œwiata realnego ze œwiatem pozaziemskim (sceny realistyczne i fantastyczne, wizyjne).
¨Bohater romantyczny (na tle bohatera zbiorowego – narodu; poeta: samotny, tajemniczy, wra¿liwy, wybitny indywidualista, sk³ócony ze œwiatem, niezrozumia³y przez otoczenie, nieszczêœliwie zakochany, przemieniony w bojownika o dobro ogó³u, kochaj¹cego ojczyznê i samotnie walcz¹cego o szczêœcie narodu).
¨Synkretyzm rodzajowy – po³¹czenie rodzajów literackich (liryki, epiki, dramatu).
¨Dominowanie pierwiastka lirycznego (monolog Gustawa, pieœni uwiêzionych studentów wileñskich, Wielka Improwizacja).
¨Szekspiryzm – zmiennoœæ jêzyka, nastrojowoœci i stylu w utworze (scena wiêzienna, widzenie Ewy, salon warszawski).
¨£¹czenie elementów podnios³ych ze scenami nasyconymi komizmem, satyr¹, drwin¹, grotesk¹ (patos W.I., groteskowe rozmowy diab³ów).
¨Elementy ludowoœci.
¨Czynniki spajaj¹ce dramat w jedn¹ ca³oœæ:
§Tytu³ utworu;
§G³ówny bohater;
§Rola obrzêdu dziadów;
§Wspólna idea nierozwi¹zalnego zwi¹zku, jaki istnieje miêdzy œwiatem ¿ywych a œwiatem zmar³ych;
3.Konrad Wallenrod a Giaur Byrona.
Zarówno Konrad Wallenrod jak i Giaur s¹ bohaterami, którzy stali siê dla literatury postaciami symbolicznymi zarówno w sposób bezpoœredni – wallenrodyzm (od imienia g³ównego bohatera utworu) oraz w sposób poœredni – bayronizm (miêdzy innymi od Giaura i innych bohaterach tego pisarza).
qW a l l e n r o d y z m:
Postawa bohatera romantycznego charakteryzuj¹ca siê tym, i¿ bohater oprócz tego, ¿e posiada typowe dla romantyka cechy, dzia³a jeszcze drog¹ podstêpu i zdrady, dla wy¿szych wartoœci, dla dobra ogó³u, ojczyzny (a nie dla celów osobistych). Jest to dzia³anie tzw. “fa³szywej maski”, które to staje siê przyczyn¹ jego konfliktu wewnêtrznego i prowadzi do jego klêski.
qB y r o n i z m:
Romantyczna postawa stworzona przez Byrona w jego poematach i uzewnêtrzniona w jego w³asnej – buntowniczej, krytycznej i ironicznej postawie wobec œwiata. Byronizm cechuje: bunt, rozpacz, tajemniczoœæ, osamotnienie, rozdarcie wewnêtrzne, mocne akcentowanie problemu mi³oœci, sk³ócenie ze œwiatem, ³amanie jego praw, nieprzeciêtnoœæ i tragizm.
GiaurWallenrod
PochodzenieChrzeœcijanin pochodz¹cy z Wenecji i nie posiadaj¹cy ¿adnego stanowiska spo³ecznego; nie znamy jego dziejów, pochodzenia, nawet imienia (Giaur – wg. Muzu³manów niewierny – chrzeœcijanin); nie wiemy jak przyby³ do Grecji; jak trafi³ do haremu Hassana; gdzie przebywa³ i co robi³ w okresie od zabójstwa Hassana do momentu schronienia siê w klasztorze.Urodzony na Litwie; wychowany przez Krzy¿aków, którzy porwali go z p³on¹cego miasteczka litewskiego od rodziców, których ju¿ nigdy nie widzia³;
Halban – czuwa nad jego to¿samoœci¹ narod. Kszta³tuje jego charakter, wskazuje mu sposób walki z wrogiem, podbudowuje go i pobudza do dzia³ania.
Mi³oœæJest sta³y w uczuciach, kocha tylko ten jeden raz przez ca³e ¿ycie, nawet po œmierci ukochanej; jego mi³oœæ jest niespe³niona; œmieræ ukochanej nie zmienia jego uczucia, a czas nie leczy go z “tej choroby”; prze¿ywa stracone szczêœcie; jednak nie umiera po jej œmierci, lecz ¿yje dla zemsty, a póŸniej aby do¿yæ swych dni (bez przysz³oœci dla siebie); nie zawiera³ g³êbszych zwi¹zków z ludŸmi (przyjaŸñ).Poœlubia Aldonê, lecz dla dobra ojczyzny poœwiêca szczêœcie w³asne i ukochanej; rezygnuje z mi³oœci do ma³¿onki na rzecz ojczyzny – Litwy, któr¹ ukocha³ nedewszystko; nie ma on przyjació³, a jego zwi¹zek z Halbanem jest tylko uœwiadomieniem jego pochodzenia, pe³ni jedynie funkcjê duchowego przewodnika i moralnego sêdziego.
Uczucia dominuj¹ceMi³oœæ do Leilii (zob. w Mi³oœæ); nienawiœæ (do Hassana, który zabi³ j¹ za niewiernoœæ wobec niego jako jej mê¿a; Giaur zgadza siê z jego posuniêciem, lecz uwa¿a, i¿: “(...) jej niewiernoœæ by³a dla mnie wiar¹”); chêæ zemsty (po œmierci kochanki ¿yje, aby siê zemœciæ na Hassanie; jego rozpacz popych go do zemsty na nim; staje siê mœcicielem swej krzywdy, ale zabójstwo jego nie koi jego rozpaczy, nie przynosi mu pociechy ani ulgi, a rodzi kolejne rozterki wewnêtrzne).Mi³oœæ do ojczyzny (dla niej wybiera drogê podstêpu i zdrady, k³amstwa i zbrodni, która jest niezgodn¹ z etosem rycerskim i któr¹ sam ocenia za niemoraln¹; przeklina j¹); nienawiœæ do Krzy¿aków (nie godzi siê z niesprawiedliwym i okrutnym traktowaniem Litwy przez Niemców i stara siê im sprzeciwiaæ); chêæ zemsty (przygotowywa³ j¹ latami; nie widzi innego sposobu dokonania jej, gdy¿ nie da³by rady pokonaæ jej w otwartej walce).
ród³a dzia³aniaGiaur – osoba prywatna, pope³nia zbrodniê z powodów osobistych.
KOBIETAWallenrod – uwik³any w ró¿ne okolicznoœci historyczne; zabija Krzy¿aków w imiê uciœnionego narodu.
OJCZYZNA
CeleZemsta na zabójcy swej ukochanej.Ratowanie ojczyzny – Litwy.

q
C e c h y    w s p ó l n e:
pycha, brak pokory, romantyczni szaleñcy, duma posuniêta do szaleñstwa, brak skromnoœci; obydwaj s¹ spiskowcami i dzia³aj¹c w ten sposób niszcz¹ samego siebie.