Spostrzeganie siebie i innych
Spostrzeganie siebie i
innych
1. Błędy w ocenie prawdopodobieństw
2. Szacowanie współzmienności
3. Bariera nadmiernej ufności
4. Ukryta teoria osobowości
5. Efekt aureoli
6. Tendencja do potwierdzania hipotez
7. Pewność wsteczna
Błędy w ocenie
prawdopodobieństwa
Tendencja optymistyczna
To, co jest wartościowe jest jednocześnie
bardziej prawdopodobne.
Złudzenie gracza (złudzenie Aleksieja
Iwanowicza)
po serii niepowodzeń wzrasta
prawdopodobieństwo sukcesu.
Wnioskowanie z prób
niereprezentatywnych
dokonywanie uogólnień na podstawie
prób informacji, których wiadomo, że są
tendencyjne bądz
nietypowe.
Szacowanie współzmienności
Ocena stopnia, w jakim dwie zmienne są ze
sobą skorelowane.
Czy ludzie, którzy noszą okulary są
inteligentniejsi od tych, którzy ich nie noszą?
Czy nosząc czapkę i szalik zmniejszmy
ryzyko przeziębienia się?
Czy to, że trener się nie goli wpływa na
sukcesy jego drużyny?
Czy maskotka pomoże Ci zdać egzamin?
Korelacja pozorna
czyli dostrzeganie korelacji tam gdzie jej nie ma
Donald Redelmeier i Amos Tversky (1996)
obserwowali 18 pacjentów chorych na artretyzm
(zwyrodnieniowa choroba stawów) przez 15
miesięcy. Jednocześnie rejestrowali dane pogodowe.
Wszyscy pacjenci byli przekonani, że jest związek
pomiędzy pogodą a zaostrzeniem pogody. W istocie
takiego związku nie było!
I co z tego?
Producenci starają się przekonać klientów, że użycie
ich produktów zapewni zdrowie, bogactwo i
powodzenie.
Politycy przekonują, że chwalebna przeszłość jest
gwarantem dobrego prowadzenia się w przyszłości.
Obrona
Konfrontacja z korelacją pozorną sprowadza się
zazwyczaj do żądania dowodów.
Ukryta teoria osobowości
Samarytanin
Okrutnik
życzliwy, wyrozumiały,
nieuczciwy, przykry,
tolerancyjny, wrażliwy,
okrutny, podejrzany,
pomocny
bezwzględny
Frajer
Przemądrzały chytrus
łatwowierny, naiwny,
zadufany, samolubny,
uległy, ufny
przemądrzały, chytry,
zarozumiały
Efekt nastawienia
Wychodzenie poza dane Efekt aureoli - przeniesienie
informacje pozytywnych właściwości z
aureoli (halo effect),
cechy A na B danego obiektu
diabelski (devil effect)
Efekt diabelski  przeniesienie
Ogólne nastawienie
właściwości negatywnych.
polegające na tym, że
Determinanty
korzystne albo niekorzystne
1. Dostępność percepcyjna
wrażenie jakie wywiera dana
kategorii oceny
osoba, zniekształca przyszłe
2. Dostępność czasowa
oczekiwania i wnioski
kategorii oceny
dotyczące tej osoby.
3. Ogólne stereotypy
istnienia korelacji
4. Kategoryzowanie
obiektów
Tendencja do konfirmacji
postawionych hipotez
Mark Snyder i Billy Swann (1978) przekonują, że większość hipotez,
które formułuje przeciętny człowiek, przypomina astrologiczne
prognozy. W przeprowadzonym przez nich eksperymencie,
przedstawili dwóm grupom osób po jednym profilu osobowości
człowieka.
Zaprezentowane charakterystyki sugerowały, że jedna z tych osób
ma osobowość wyraz
nie ekstrawertywną, druga natomiast, jest
wyraz
nie introwertywna.
Obu grupom badanych dostarczano następnie zestaw pytań, spośród
których mieli wybrać takie, które chcieliby zadać każdej ze
scharakteryzowanych osób, aby sprawdzić, czy diagnoza wykonana
przez psychologa jest trafna.
Wyniki uzyskane przez obu autorów sugerowały, że badani wybierali
przede wszystkim takie pytania, na które odpowiedz
musiała
dostarczyć potwierdzenia ich wstępnej hipotezy.
Pewność wsteczna
Przekonaniu po fakcie wystąpienia zdarzenia, że
jego wystąpienie osoba przewidziała lub była w
stanie przewidzieć.
Wielokrotnie wykazano, że ludzie przeszacowują
swoją nieomylność. Na przykład występuje duża
rozbieżność pomiędzy typowaniem zwycięskich
kandydatów przed wyborami, a przypomnieniem
sobie swoich wcześniejszych typów już po
wyborach.
Heurystyki
Kiedy używamy heurystyk?
1. Presja czasu
2. Przeładowanie informacjami
3. Kwestie banalne
4. Niedostateczna wiedza
5. Wyzwalacz heurystyki
Heurystyka znajomości
Heurystyka znajomości (dostępności) jest bodajże
najprostszą i najszybszą inklinacją występującą w
procesie oceny obiektów. Jej nieświadomy
charakter pozwala również wnioskować, iż jest
najczęściej wykorzystywaną przez człowieka
heurystyką.
Na podstawie dostępności śladów pamięciowych,
prawie automatycznie, wnioskujemy o stopniu
atrakcyjności danej opcji, a co za tym idzie o
stopniu zaangażowania w jej osiągnięcie i
utrzymanie.
Heurystyka  wybierz najlepszy
Decydent posługujący się tą heurystyką, w
pierwszym etapie rozpoznaje opcje i jeśli obie są
mu znajome, przechodzi do etapu drugiego, gdzie
wybiera pierwszą, najbardziej dostępną wskazówkę
wyboru, przy pomocy której próbuje wybrać lepszą
opcję.
Jeśli różnice pomiędzy opcjami w zakresie
wskazówki nie dają podstaw do wyboru, decydent
odnajduje następną wskazówkę i tak postępuje do
momentu, gdy wskazówka jednoznacznie określa
lepszą opcję.
 Im mniej, tym lepiej
Dodatkowa wiedza zaburza proces automatycznej
oceny.
Okazuje się, że pierwszy wybór, zupełnie
odruchowy, jest najlepszy i często zmiana wyboru
powodowana przemyśleniem dodatkowych
czynników prowadzi do błędnej odpowiedzi.
Heurystyka dostępności
Ludzie wydają sąd kierując się tym, jak
łatwo mogą coś przywołać z pamięci.
Informacje najbardziej dostępne:
1. najświeższe, ostatnio usłyszane, np. we
wczorajszych Wiadomościach Telewizyjnych,
2. żywe, łatwe do wyobrażenia obrazy, np.
katastrofa lotnicza w Wiadomościach TV,
3. anegdoty, interesująco opowiedziane
4. doświadczenia osobiste, własne lub naocznego
świadka, o dużym ładunku emocjonalnym
Heurystyka
reprezentatywności
Klasyfikacji czegoś dokonuje się na podstawie stopnia
podobieństwa do przypadku (proto)typowego:
Przeprowadzono wywiad w grupie 30 nauczycieli i 70 lekarzy.
Oto przypadkowo wybrany opis jednej z osób udzielających
wywiadu: Kobieta, rozwiedziona, lubi dzieci, lubi czytać, często
podróżuje, martwi się, że jest zbyt nerwowa.
Pytanie: jaki zawód ma ta osoba?
Informacja o proporcji podstawowej (base rate) - o częstości
występowania w populacji przedstawicieli różnych kategorii.
W przypadku sprzeczności - ignorujemy informację o proporcji
podstawowej.
Heurystyka zakotwiczenia
Posługiwanie się jakąś liczbą lub wartością jako
punktem wyjściowym i następnie sformułowanie
odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie tej
wartości stanowiącej zakotwiczenie.
18% amerykańskich studentów choruje na schizofrenię.
Pytanie: Jaki jest procent populacji osób chorych na
schizofrenię w Polsce?
Jaki jest Twój numer telefonu (rozmiar obuwia, czy średnia
ocen z ubiegłego semestru)?
Ilu okulistów przyjmuje w Opolu?
Heurystyka symulacyjna
Myślenie kontrfaktualne (counterfactual thinking) 
 co by było gdyby  umysłowe przekształcanie zdarzeń, czy
tworzenie alternatywnych wersji rzeczywistości.
Tendencja do oceny zdarzeń przez wyobrażenie alternatywnych
wersji sytuacji lub jej wyników.
Wpływa na ocenę przyczyn, na emocje, na wydawanie sądów 
brązowi medaliści olimpijscy są szczęśliwsi niż wicemistrzowie
Występuje głównie w następstwie doświadczeń negatywnych  co by
było, gdyby wszystko poszło (w przeszłości dobrze)
Prowadzi do emocji pozytywnych (przez ocenę przyczyn) lub
negatywnych (na zasadzie kontrastu); efekt netto - pozytywny.
Błędy atrybucyjne
Założenia modelu Kelleya
1. Ludzie jednakowo ważą informacje o spójności,
wybiórczości i powszechności
2. Sposób wnioskowania nie zależy od tego czyje
zachowanie wyjaśniamy (własne vs. cudze)
3. Sposób wnioskowania nie zależy od
wartościowości zachowania (dobre vs. złe,
moralne vs. niemoralne)
4. Ludzie są w stanie poprawnie szacować
prawdopodobieństwa bezwarunkowe
Podstawowy błąd atrybucji
Ogólna skłonność do przeceniania czynników
osobowościowych czy dyspozycyjnych - w porównaniu z
czynnikami sytuacyjnymi czy środowiskowymi - przy
opisywaniu i wyjaśnianiu przyczyn zachowania społecznego.
Dlaczego się pojawia?
Duża wyrazistość zachowania i jego sprawcy, a mała
wyrazistość kontekstu i ograniczeń sytuacyjnych - ludzie
upatrują przyczyny zdarzeń w tym, co przyciąga ich uwagę.
Dwufazowość interpretacji zachowania
1. Faza 1. początkowe, rozpoznanie treści zachowania wymaga
rozpoznania jego celu, co jest niemal równoznaczne z
przypisaniem cechy (zachowanie: agresywny, życzliwe)
faza 1 ma charakter automatyczny i nie wymaga zasobów
umysłowych;
2. Faza 2. to uwzględnienie poprawki na kontekst zachowania tj.
naciski sprzyjające zachowaniu lub je utrudniające
faza 2 ma charakter kontrolowany i świadomy, wymaga zasobów i
łatwo ulega uszkodzeniu wskutek pochłonięcia zasobów przez
równolegle wykonywane zadania.
Perspektywa atrybucyjna
Wiąże się ze skłonnością działających do
przypisywania własnych działań czynnikom
sytuacyjnym, podczas gdy obserwatorzy skłonni są
przypisywać te same działania dyspozycjom
osobowościowym osób działających.
Perspektywa aktora  własne zachowania częściej
wyjaśniamy czynnikami zewnętrznymi
Perspektywa obserwatora  cudze zachowania
częściej wyjaśniamy czynnikami wewnętrznymi
Przyczyny różnicy aktor-obserwator
1. Odmienność ukierunkowania uwagi
aktor skupia się na otoczeniu
obserwator na aktorze
2. Odmienność wiedzy
aktor więcej wie o międzysytuacyjnej zmienności własnego
zachowania niż obserwator
3. Odmienność języka opisu obserwowanych zachowań
aktor opisuje siebie za pomocą konkretnych czasowników 
 ja krzyczałem
obserwator za pomocą abstrakcyjnych czasowników bliskich
przymiotnikom oznaczającym cechy 
 on był agresywny
Tendencja samoobronna
Skłonność do przypisywania sukcesów
czynnikom wewnętrznym i porażek
czynnikom zewnętrznym.
Egotyzm atrybucyjny
Wyjaśnianie w pochlebny sposób przyczyn
zachowania własnego i osób, z którymi
jesteśmy związani
silna i konsekwentna tendencja do upatrywania
przyczyn sukcesów w sobie
słabsza i mniej konsekwentna tendencja do
upatrywania przyczyn porażek
Wyjaśnienia egotyzmu
1. Motyw autowaloryzacji, czyli tendencja do obrony,
utrzymania lub podwyższenia poczucia własnej
wartości
2. Oczekiwania i skłonności do upatrywania
przyczyn:
zdarzeń oczekiwanych (pozytywnych) w sobie samym
zdarzeń nieoczekiwanych (negatywnych) w czynnikach
zewnętrznych
Egocentryzm atrybucyjny
Przecenianie własnego wkładu w wyniki
osiągane wspólnie z innymi
Wyjaśnienia egocentryzmu atrybucyjnego:
1. ogólne przecenianie siebie (przejaw
autowaloryzacji czyli obrony, utrzymywania i
podwyższania poczucia własnej wartości)
2. ksobność (ogólny egocentryzm)
3. lepsza pamięć i dostępność umysłowa
własnych zachowań niż partnerów (tych
ostatnich często nie widzieliśmy)
Efekt fałszywej powszechności
Skłonność do przeceniania częstości, z jaką inni wyznają opinie
podobne do naszych i postępują podobnie jak my (gdyż ja jestem
normalny)
Wyjaśnienia efektu fałszywej powszechności
1. Stosowanie własnego ja jako symulatora ludzkiej psychiki
(heurystyka zakotwiczenia/dostosowania ja zakotwiczenie)
2. Wybiórczo nasilona dostępność informacji o poglądach podobnych
wskutek częstych kontaktów z osobami podobnymi (getto
informacyjne)
3. Przekonanie o dużym rozpowszechnieniu własnych opinii jest
subiektywnym świadectwem ich słuszności (przecenianie pojawia
się głównie u osób wyznających poglądy mniejszościowe, które
bardziej muszą bronić trafności własnych poglądów)
Zależność sądów społecznych
od procesów afektywnych
Nastrój a pamięć
Ludzie wykazujący pozytywne ustosunkowanie do
pewnych elementów w fazie uczenia będą
przypominać sobie te elementy lepiej niż inne.
Stany emocjonalne stanowią węzły w sieci
pamięciowej powiązane z zachowaniami
ekspresywnymi, etykietami słownymi, bodz
cami
wyzwalającymi, oraz wydarzeniami z przeszłości.
Zasada zgodności afektywnej
Dobre, ale i złe doświadczenia, zapamiętujemy z
towarzyszącymi im emocjami (Ellis & Ashbrook,
1989; Ucros, 1989).
Przypominając sobie coś miłego przypominamy
sobie również emocje, które tym wydarzeniom
towarzyszyły.
Z drugiej strony, gdy czujemy się dobrze łatwiej
przypominają nam się zdarzenia pozytywne niż
negatywne
Poznawcze konsekwencje nastroju
Badania nad konsekwencjami nastroju wskazują, że
pozytywne i negatywne przeżycia emocjonalne wzbudzają
odmienne sposoby przetwarzania danych.
Afekt pozytywny prowadzi zwykle do bardziej pobieżnego,
heurystycznego przetwarzania informacji, a więc do
posługiwania się przez ludzi skryptami, stereotypami i innymi
narzędziami organizacji wiedzy.
Afekt negatywny skutkuje bardziej systematycznym i
analitycznym przetwarzaniem informacji przy pełniejszym
uwzględnieniu szczegółów.