MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Solska
Opracowywanie dokumentacji procesu produkcyjnego
odzieży 743[01].Z4.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Wiesława Paciorek
mgr inż. Ewelina Śmiszkiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Solska
Konsultacja:
mgr Ewa Figura
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[01].Z4.02
 Opracowywanie dokumentacji procesu produkcyjnego odzieży , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu krawiec.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Dokumentacja techniczno-technologiczna wyrobu odzieżowego 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Dokumentacja norm zużycia materiałów odzieżowych 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 28
4.3. Dokumentacja organizacyjno-produkcyjna wyrobu odzieżowego 29
4.3.1 Materiał nauczania 29
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 58
4.3.3. Ćwiczenia 59
4.3.4. Sprawdzian postępów 62
5. Sprawdzian osiągnięć 63
6. Literatura 68
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej zasad opracowywania
dokumentacji procesu produkcyjnego odzieży oraz w kształceniu umiejętności odczytywania
i opracowywania dokumentacji techniczno-technologicznej, dokumentacji normowania zużycia
materiałów odzieżowych oraz dokumentacji organizacyjno-produkcyjnej w przedsiębiorstwie
odzieżowym.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności jakie powinieneś mieć ukształtowane, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opracowania treści jednostki
modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtujesz
wiadomości praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
743[01].Z4
Przemysłowa produkcja odzieży
743[01].Z4.01
Organizowanie procesu
produkcyjnego w przedsiębiorstwie
odzieżowym
743[01].Z4.02
Opracowywanie dokumentacji
procesu produkcyjnego odzieży
743[01].Z4.03
Wykonywanie operacji
technologicznych w procesie
wytwarzania wyrobów
odzieżowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska,
- określać właściwości materiałów odzieżowych,
- rozpoznawać materiały odzieżowe,
- dobierać materiały podstawowe i dodatki krawieckie do podstawowych wyrobów
odzieżowych,
- określać zastosowanie maszyn i urządzeń odzieżowych,
- charakteryzować funkcje odzieży,
- rozróżniać grupy asortymentowe odzieży,
- określać zasady wykonywania rysunku technologicznego w odzieżownictwie,
- wykonywać rysunek modelowy wyrobu odzieżowego na sylwetce podstawowej,
- wykonywać formy i szablony elementów odzieży,
- wykonywać modelowanie konstrukcyjne i wtórne podstawowych wyrobów odzieżowych,
- objaśniać graficzne zapisy ściegów, szwów i węzłów technologicznych,
- wykonywać ściegi i szwy maszynowe,
- wykonywać połączenia elementów odzieży,
- stosować techniki obróbki termicznej,
- charakteryzować proces produkcji odzieży,
- charakteryzować typy produkcji konfekcyjnej,
- dobierać metody organizacji produkcji odzieży do typów produkcji konfekcyjnej,
- rozróżniać systemy organizacji produkcji odzieży,
- posługiwać się terminologią dotyczącą produkcji odzieży,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- określić elementy składowe dokumentacji procesu produkcyjnego,
- scharakteryzować elementy składowe dokumentacji technicznej wzoru odzieży,
- scharakteryzować elementy składowe dokumentacji techniczno-technologicznej,
- określić zasady opracowywania dokumentacji techniczno-technologicznej,
- wykonać wybrane elementy dokumentacji techniczno-technologicznej gotowego wyrobu
odzieżowego lub bieliz
niarskiego,
- zastosować informacje zawarte w dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobów
odzieżowych i bieliz
niarskich oraz na przywieszkach wyrobów gotowych,
- określić kolejne czynności wynikające z graficznego zapisu węzłów technologicznych
w wyrobie odzieżowym i bieliz
niarskim,
- zastosować normy ściegów i szwów,
- wykonać schemat strukturalny wyrobu odzieżowego lub bieliz
niarskiego,
- zastosować zasady normowania zużycia materiałów odzieżowych,
- wykonać układy szablonów zgodnie z planem produkcji wyrobów odzieżowych,
- wskazać różnice między przemysłowym a usługowym normowaniem materiałów,
- obliczyć normę zużycia materiałów dla pojedynczej sztuki odzieży i dla partii wyrobów,
- wykonać dokumentację konstrukcji wyrobów odzieżowych lub bieliz
niarskich,
- określić zasady normowania czasu pracy w przemyśle odzieżowym,
- scharakteryzować elementy składowe dokumentacji organizacyjno-produkcyjnej,
- określić zasady opracowania dokumentacji organizacyjno-produkcyjnej,
- odczytać zadania produkcyjne zawarte w karcie operacji stanowiska pracy przedstawione
w formie graficznej i opisowej,
- posłużyć się dokumentacją organizacyjno-produkcyjną,
- sporządzić kalkulację kosztów związanych z wykonaniem wyrobu odzieżowego,
- zaplanować formy współpracy w zespole,
- scharakteryzować zasady stosowania programu komputerowego wspomagającego proces
przygotowania produkcji odzieży.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Dokumentacja techniczno-technologiczna wyrobu
odzieżowego
4.1.1. Materiał nauczania
Dokumentacja procesu produkcyjnego jest podstawą wytwarzania odzieży
w przemysłowych zakładach odzieżowych. Elementy składowe dokumentacji procesu
produkcyjnego są ściśle określone w statucie każdego przedsiębiorstwa odzieżowego.
Dokumenty dokumentacji procesu produkcyjnego dotyczą działalności produkcyjnej
i ekonomicznej. Dokumentację procesu produkcyjnego można podzielić na techniczną
i ekonomicznÄ….
Dokumentacja techniczna w przedsiębiorstwie odzieżowym jest zbiorem dokumentów,
które określają konstrukcję i technologię według której powinien być wykonany wyrób
odzieżowy. Zawiera metody wytwarzania odzieży i rodzaj maszyn i urządzeń, które należy
zastosować w procesie technologicznym. Określa parametry, jakie powinien mieć ten wyrób,
normy, którymi należy posługiwać się w procesie produkcji oraz rodzaj użytych na wyrób
materiałów odzieżowych.
Dokumentacja techniczna zwana techniczno-technologiczną w przemysłowych zakładach
odzieżowych opracowuje się w etapach. W pierwszym etapie na podstawie założeń
projektowych wykonuje się dokumentację techniczną wzoru odzieży nazywaną również
skróconą dokumentacją techniczną. Dokumentacja ta umożliwia wyprodukowanie modelu
odzieży pierwowzoru we wzorcowni.
Dokumentacja techniczna wzoru odzieży zawiera:
- rysunek projektu plastycznego modelu odzieży zwany rysunkiem modelowym. Rysunek
ten przedstawia zewnętrzny wygląd modelu odzieżowego na sylwetce z przodu i tyłu i jest
podstawą do opracowania form modelowych dla zaprojektowanego wzoru odzieży na
wymiary reprezentanta grupy typologicznej oraz jest częścią składową dokumentacji
techniczno  technologicznej wyrobu odzieżowego. Technikę wykonania rysunku projektu
plastycznego zamieszczono w poradniku dla ucznia 743[01].Z3.01 Organizowanie
procesu technologicznego w krojowni s. 9,
- opis modelu odzieżowego, który określa charakterystyczne cechy danego rodzaju i wzoru
odzieży,
- komplet szablonów podstawowych wzoru odzieży, które wykonano na wymiary
reprezentanta danej grupy typologicznej,
- tabelę wymiarów modelu wyrobu odzieżowego,
- rodzaje materiałów odzieżowych i dodatków dla danego wzoru odzieży,
- rysunek układu szablonów dla jednej sztuki odzieży,
- krótki opis obróbki technologicznej podstawowych węzłów technologicznych
i montażowych.
Dokumentacja techniczna wzoru odzieży wraz z uszytym modelem odzieży i procentówką
są podstawą do zawierania umów z odbiorcami w zakresie sprzedaży danego wzoru odzieży.
Prezentacja wzoru odzieży i zawieranie transakcji kupno  sprzedaż odzieży produkcji seryjnej
lub masowej może odbywać się na giełdach odzieżowych, targach odzieżowych krajowych lub
międzynarodowych oraz w salonach przyzakładowych.
W drugim etapie po uzyskaniu zamówienia na wykonany na podstawie dokumentacji
technicznej wzoru odzieży model opracowuje się dokumentację techniczno-technologiczną
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
wyrobu odzieżowego dla wszystkich planowanych do produkcji wielkości odzieży. Przykład
dokumentacji techniczno-technologicznej bluzki damskiej opisano w poradniku ucznia jednostki
modułowej 743[01].Z3.01 Organizowanie procesu technologicznego w krojowni s. 9.
Część dokumentów ze skróconej dokumentacji technicznej wchodzi w skład dokumentacji
techniczno-technologicznej.
DokumentacjÄ™ opracowujÄ… pracownicy w dziale przygotowania produkcji.
Dokumentacja techniczno-technologiczna wyrobu odzieżowego powinna zawierać:
- rysunek projektu plastycznego modelu odzieży zwany rysunkiem modelowym,
- rysunek techniczny wyrobu odzieżowego,
- opisową część dokumentacji, w tym: opis modelu odzieżowego, wymagania techniczne,
które zawierają aktualne normy i przepisy związane z procesem produkcyjnym, kontrolę
jakości z przechowywaniem i konserwacją danego wyrobu odzieżowego, tabelę wielkości
odzieży, wykaz materiałów odzieżowych i dodatków,
- zestawienie elementów składowych szablonów przemysłowych,
- opis obróbki technologicznej wyrobu odzieżowego,
- tabelę wymiarów wyrobu odzieżowego,
- dokumentację konstrukcji wyrobu odzieżowego,
- rysunki układów szablonów wyrobów odzieżowych.
Zasady opracowania dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobu odzieżowego
są ściśle określone w statucie każdego przedsiębiorstwa odzieżowego. Dokumentacja
techniczno  technologiczna wyrobu odzieżowego może być opracowana w postaci
oddzielnych dokumentów tworzących kompletną dokumentację lub w postaci karty technicznej
wyrobu, w której informacje konstrukcyjno-technologiczne dotyczące wyrobu odzieżowego są
zapisane na jednej ewentualnie dwóch stronach.
Takie składniki dokumentacji techniczno-technologicznej jak rysunek projektu
plastycznego modelu odzieży i opis modelu odzieżowego są wykonywane we wzorcowni
podczas opracowywania wzoru odzieży.
Podstawą do wykonania rysunku technicznego wyrobu odzieżowego są: uszyty model
odzieży i szablony wzorcowe.
Rysunki te są przydatne podczas przeprowadzania ostatecznej kontroli jakości wyrobu
odzieżowego. Ułatwiają one dokładne sprawdzanie zgodności wymiarów odzieży z tabelą
wymiarów.
Rysunki techniczne przedstawiające sposób wykonania określonego elementu wyrobu
odzieżowego nazywane są rysunkami technologicznymi. Rysunki technologiczne stosowane są
w przypadku, gdy określony element wymaga bardziej skomplikowanej operacji
technologicznej. Coraz częściej występuje graficzne przedstawienie obróbki technologicznej
zamiast słownego opisu wykonania operacji technologicznych (węzłów technologicznych).
Węzłem technologicznym w wyrobie odzieżowym nazywa się miejsce połączenia dwóch
lub więcej wykrojów elementów odzieżowych lub montażu elementów odzieżowych za
pomocą szwów lub innych połączeń (rys. 5 i 6).
Rysunek dyspozycyjny (warsztatowy) zawiera informacje dotyczÄ…ce sposobu wykonania
operacji technologicznej i jest wykonywany na kartach operacji.
Zasady wykonywania rysunków dyspozycyjnych
Do graficznego zapisu operacji technologicznych wykorzystuje siÄ™:
- rzut prostokątny wyrobu odzieżowego lub węzła technologicznego danego wyrobu,
tzw. widok,
- przekrój wyrobu odzieżowego lub węzła technologicznego danego wyrobu,
- rzut aksonometryczny ukośny węzła technologicznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rysunki widoku wykonuje siÄ™ w dowolnej skali z zachowaniem proporcji. Rysunki
przekrojów powstają przez przecięcie wyrobu odzieżowego lub węzła technologicznego
wyrobu płaszczyzną wyobrażalną i odrzucenie tych części wyrobu odzieżowego lub węzła
technologicznego wyrobu, które znajdują się przed płaszczyzną przekroju. Rysunki
przekrojów wykonuje się w dowolnej skali w stosunku do rysunków widoku. Rysunki rzutu
aksonometrycznego przedstawiają węzły technologiczne wyrobu odzieżowego w sposób
poglądowy i wykonuje się je w przypadku, gdy przedstawionej operacji nie da się pokazać
na rysunkach: widoku i przekroju. Przykłady rysunków dyspozycyjnych zamieszczono
w poradniku na rysunkach (1 i 2) oraz przykłady chronologicznego wyszczególnienia
zabiegów technologicznych w tabeli 1 i 2  opracowanie własne.
a)
b)
c)
Rys. 1. Rysunki dyspozycyjne wykonania rozporka w tyle marynarki męskiej (letniej) a) widok rozporka,
b) przekrój rozporka, c) rzut aksonometryczny rozporka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Tabela 1. Chronologiczna kolejność czynności technologicznych wykonania rozporka w tyle marynarki
męskiej.
Wyszczególnienie zabiegów
Numer Rodzaj Typ
technologicznych dla wybranych
zabiegu zabiegu wyposażenia
elementów wyrobu
Przyklejenie wkładu klejowego do Żelazko elektryczno-parowe,
1. P
rozporka stół prasowalniczy
ObrzucajÄ…ca 3-nitkowa
2. Obrzucenie rozporka M
overlock
Żelazko elektryczno-parowe,
3. Zaprasowanie rozporka P
stół prasowalniczy
Maszyna dwuigłowa
4. Zszycie tyłów według oznaczeń M
z zawijaczem
Podwinięcie dołu i przestębnowanie
5. M Stębnówka
obrębu w dole
6. Nacięcie rozporka R Nożyce
7. Stębnowanie rozporka  spód M Stębnówka
8. Stębnowanie rozporka  wierzch M Stębnówka
9. Zamocowanie rozporka M Stębnówka
a)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
b) A  A c)
Rys. 2. Rysunki dyspozycyjne kołnierza wykładanego: a) widok kołnierza, b) przekrój kołnierza, c) rzut
aksonometryczny skośny kołnierza
Tabela 2. Zestawienie zabiegów technologicznych wykonania kołnierza wykładanego.
Nr Wyszczególnienie zabiegów Rodzaj Typ wyposażenia
zabiegu technologicznych zabiegu
Przyklejenie wkładu klejowego
1. M Prasa do klejenia
kołnierza wierzchniego
Zeszycie kołnierza wierzchniego
2. M Stębnówka
z kołnierzem spodnim
3. Wycięcie naroży R Nożyce
PrzyrzÄ…d do formowania
4. Wywrócenie kołnierza R
naroży
Żelazko elektryczno-parowe,
5. Przeprasowanie kołnierza R
stół prasowalniczy
6. Przestębnowanie kołnierza M Stębnówka
7. Zeszycie obłożeń przodu i tyłu M Stębnówka
Żelazko elektryczno-parowe,
8. Rozprasowanie szwów R
stół prasowalniczy
Maszyna obrzucajÄ…ca
9. Obrzucenie obłożeń M
trzynitkowa  overlock
10. Wszycie kołnierza do podkroju szyi M Stębnówka
11. Doszycie obłożeń do podkroju szyi M Stębnówka
Żelazko elektryczno-parowe,
12. Prasowanie krawędzi przodu R
stół prasowalniczy
Żelazko elektryczno-parowe,
13. Prasowanie kołnierza R
stół prasowalniczy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Zamiast słownego opisu obróbki technologicznej coraz częściej przedstawia się dany
wyrób odzieżowy na schematach strukturalnych (rys. 3).
a)
b) A  A B  B
Rys. 3. Przykłady schematów strukturalnych spódnicy damskiej a) przód i tył spódnicy damskiej, b) schematy
strukturalne
Wymagania techniczne określają warunki jakie powinny być spełnione, aby wyrób
odzieżowy uznano za w pełni użytkowy. Zawierają podstawowe normy i warunki, których
przestrzeganie jest niezbędne przy produkcji określonego wyrobu.
W wymaganiach technicznych normy dotyczą metod kontroli jakości, technologii wykonania
połączeń nitkowych, połączeń klejowych, cechowania, składania, opakowania, transportu,
przechowywania wyrobów konfekcyjnych i zasad użytkowania wyrobów włókienniczych,
w tym stosowania znaków informacyjnych. Ważne jest, aby wszystkie zastosowane normy były
właściwie dobrane do rodzaju asortymentu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Opis obróbki technologicznej podaje sposób wykonania odzieży z podziałem na fazy
technologiczne, tj. krojenie, klejenie i formowanie, szycie, prasowanie i wykończanie
oraz pakowanie. Podstawą do opracowania obróbki technologicznej są: model wyrobu
odzieżowego, rysunki technologiczne i wymagania techniczne. Dokument ten jest podstawą do
opracowania dokumentacji organizacyjno-produkcyjnej.
Zestawienie elementów składowych szablonów przemysłowych wyrobu odzieżowego jest
dokumentem pomocniczym w procesie technologicznym. Dokument ten jest potrzebny
w krojowni dla pracowników, którzy układają szablony na tkaninie. Po ułożeniu szablonów
porównują z tym dokumentem liczbę elementów ułożonych na warstwie tej tkaniny. Potrzebny
jest również dla pracowników kompletujących wykroje różnych elementów odzieży np.
kieszeni, przodów, obłożeń w krojowni lub w rozdzielni a czasami w szwalni. Zależy
od przyjętej w zakładzie organizacji. Przykład dokumentu zamieszczono w poradniku
dla ucznia 743[01].Z3.01 Organizowanie procesu technologicznego w krojowni s. 12.
Przykład dokumentu opracowany jest w postaci tabeli.
Tabela. Zestawienie konstrukcyjnych części składowych bluzki damskiej (fragment).
Rodzaj materiału odzieżowego
Lp. Wyszczególnienie elementów
Tkanina zasadnicza Wkład klejowy
1 Przód 2
2 Tył 1
W główce tabeli wymienione są materiały odzieżowe użyte do produkcji wyrobu, z boku
jego elementy konstrukcyjne, a w kolumnach liczba części tego elementu wykrojonych
z danego materiału.
Tabela wymiarów wyrobu odzieżowego przedstawia zestaw wymiarów elementów
konstrukcyjnych wyrobu odzieżowego dla określonej liczby wielkości odzieży. Tabela ta jest
opracowana na podstawie wymiarów wyrobu odzieżowego. Wymiary są podane dla każdej
wielkości odzieży z uwzględnieniem wielkości tolerancji. Przykład dokumentu opracowany jest
w postaci tabeli.
Tabela. Tabela wymiarów na bluzkę damską  wymiary w cm (fragment).
Wyszczególnienie Wielkość odzieży i jej wymiary
Dopuszczalne
Wzrost 152 158 164 170 176
odchylenie
Obwód klatki piersiowej 88 92 92 96 96 100 100 104 100 104
Obwód bioder 96 100 100 104 104 108 108 112 108 112
1. Tył
a) długość tyłu 60 60 61,5 61,5 63 63 64,5 64,5 66 66 1,0
b) szerokość tyłu 38 39 39 40 40 41 41 42 41 42 0,5
W główce tabeli wpisane są wielkości zgodnie z normą klasyfikacji wielkości odzieży,
z boku nazwy odcinków konstrukcyjnych odzieży, a w kolumnach wymiary odcinków
konstrukcyjnych, które odpowiadają danej wielkości odzieży. Oznaczenia odcinków
konstrukcyjnych cyfrowoliterowe w tabeli powinny być zgodne z oznaczeniami na rysunku
technicznym danego wyrobu. Wymiary odzieży podane w wykonanej tabeli wymiarów wyrobu
odzieżowego należy sprawdzić z wymiarami szablonów w siatce stopniowania szablonów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Siatka stopniowania szablonów przodu bluzki damskiej (przykład).
Przy produkcji masowej i seryjnej należy uszyć wyrób odzieżowy (wtórowzór) lub serię
próbną wyrobów odzieżowych wykrojonych na podstawie szablonów wykonanych metodą
stopniowania w celu sprawdzenia prawidłowości narysowanych szablonów. Po wykonaniu
poprawek w szablonach wtórowzorów, należy skorygować wymiary odcinków
konstrukcyjnych w tabeli wymiarów wyrobu gotowego.
Dokumentacja konstrukcyjna wyrobu odzieżowego zawiera komplet szablonów
przemysłowych dla określonej liczby wielkości odzieży danego modelu odzieżowego
oraz komplet szablonów pomocniczych. Etapy wykonywania szablonów przemysłowych
są zgodne z procedurą przyjętą w danym przedsiębiorstwie odzieżowym. Na przykład:
- szablony wzorcowe zwane podstawowymi są opracowywane na podstawie wymiarów
reprezentanta grupy typologicznej we wzorcowni. Szablony te mogą być wykonane
z cienkiego papieru i zawierają następujące oznaczenia: podstawowe linie konstrukcyjne,
nazwę rodzaju wyrobu odzieżowego, nazwę elementu odzieżowego, wielkość odzieży
i grupę typologiczną, szerokości szwów i podwinięć, punkty montażowe, położenie nitki
osnowy w tkaninie oraz ostemplowane krawędzie i naroża. Szablony wzorcowe służą
do otrzymywania wykrojów elementów wzoru odzieży i dalszego opracowania.
- szablony przemysłowe są opracowywane na podstawie rysunku siatki stopniowania
szablonów podstawowych w dziale przygotowania produkcji. Szablony przemysłowe
mogą być wykonane z grubego papieru, kartonu, preszpanu lub innego materiału.
Szablony przemysłowe zawierają następujące oznaczenia: położenie nitki osnowy
w tkaninie, zaznaczone linią prostą bieg kolumienek oczek w dzianinie i przędzinie, nazwę
rodzaju wyrobu odzieżowego, nazwę elementu odzieżowego, wielkości odzieży i grupę
typologiczną i ostemplowane krawędzie i naroża. Szablony przemysłowe służą
do wykrawania elementów wyrobów odzieżowych lub tworzenia rysunków układów
szablonów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- szablony pomocnicze są opracowywane na podstawie szablonów przemysłowych.
Są to wycinki szablonów przemysłowych i służą do nanoszenia pomocniczych linii
i oznaczeń na wykrojach elementów wyrobów odzieżowych w procesie przygotowania
do produkcji i na elementach odzieży w procesie produkcji odzieży np. położenia
zaszewek, rozmieszczenia dziurek, punktów montażowych czy linii krawędzi kołnierza.
Szablony przemysłowe wycinane są za pomocą specjalnych urządzeń mechanicznych
do wycinania szablonów lub z zastosowaniem odpowiedniego programu komputerowego
do drukowania szablonów na ploterze, opisywania i wycinania z kartonu za pomocą
automatycznego urzÄ…dzenia krojczego zwanego cutter.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie elementy składowe zawiera dokumentacja procesu produkcyjnego?
2. Jakie znasz rodzaje dokumentów w dokumentacji technicznej wzoru odzieży?
3. Jakie znasz rodzaje dokumentów w dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobu
odzieżowego?
4. Jakie są zasady opracowywania dokumentów w dokumentacji techniczno-technologicznej
wyrobu odzieżowego?
5. Jakie informacje sÄ… zawarte w wymaganiach technicznych dokumentacji techniczno-
-technologicznej wyrobu odzieżowego?
6. Jakie rodzaje rysunków zawiera dokumentacja techniczno-technologiczna wyrobu
odzieżowego?
7. Jakie znasz rodzaje szablonów odzieżowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sklasyfikuj elementy składowe dokumentacji procesu produkcyjnego i wskaż
ich zastosowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę dokumentacji procesu
produkcyjnego,
2) rozpoznać elementy składowe dokumentacji procesu produkcyjnego,
3) dokonać analizy treści na podstawie informacji zawartych w częściach: technicznej
i ekonomicznej,
4) zapisać przy nazwach elementów składowych dokumentacji procesu produkcyjnego
krótką ich charakterystykę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- przykłady opracowanych dokumentacji procesu produkcyjnego,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Ćwiczenie 2
Porównaj zawartość skróconej dokumentacji technicznej wzoru odzieży z dokumentacją
techniczno-technologiczną wyrobu odzieżowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę elementów składowych
dokumentacji technicznej wzoru odzieży i dokumentacji techniczno-technologicznej
wyrobu odzieżowego,
2) rozpoznać rodzaje dokumentów w wyżej wymienionych dokumentacjach,
3) porównać treści zawarte w poszczególnych elementach składowych dokumentacji,
4) zapisać w tabeli nazwy podobnych dokumentów i nazwy odmiennych dokumentów,
5) określić zastosowanie dokumentacji technicznej wzoru odzieży i dokumentacji techniczno-
technologicznej wyrobu odzieżowego.
Wzór tabeli do ćwiczenia 2 [y
ródło: opracowanie własne]
Analiza składników dokumentacji technicznej wzoru odzieży i dokumentacji techniczno-technologicznej
wyrobu odzieżowego.
Podobne dokumenty Różne dokumenty
Dokumentacja Dokumentacja techniczno- Dokumentacja techniczna Dokumentacja techniczno-
techniczna wzoru -technologiczna wyrobu wzoru odzieży -technologiczna wyrobu
odzieży odzieżowego odzieżowego
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- dokumentacja techniczna wzoru odzieży i dokumentacja techniczno  technologiczna
wyrobu odzieżowego tego samego wzoru odzieży,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Określ zasady opracowania dokumentacji techniczno-technologicznej gotowego wyrobu
odzieżowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące zasad opracowania
dokumentacji techniczno-technologicznej gotowego wyrobu odzieżowego,
2) rozpoznać rodzaje dokumentów,
3) określić zasady opracowywania dokumentacji techniczno-technologicznej gotowego
wyrobu odzieżowego,
4) zapisać krótką charakterystykę zasad opracowywania dokumentacji techniczno-
-technologicznej gotowego wyrobu odzieżowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- dokumentacja techniczno-technologiczna wybranego asortymentu odzieżowego,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Wykonaj rysunek techniczny bluzki damskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad wykonywania rysunku
technicznego wyrobu odzieżowego,
2) wykonać rysunek techniczny bluzki damskiej,
3) narysować na rysunku technicznym linie wymiarowe odcinków konstrukcyjnych
poszczególnych elementów bluzki damskiej,
4) oznaczyć linie wymiarowe odcinków konstrukcyjnych elementów odzieży na rysunku
za pomocÄ… cyfr i liter,
5) dokonać analizy i oceny jakości wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory kreślarskie: ołówek, linijka, gumka, krzywik,
- rysunek modelowy bluzki damskiej,
- model bluzki damskiej,
- komplet szablonów bluzki damskiej,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Wykonaj opis modelu spódnicy damskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat zasad opracowywania opisu
modelu wyrobu gotowego,
2) rozpoznać zasady opracowywania opisu modelu wyrobu gotowego,
3) wykonać opis modelu spódnicy damskiej,
4) dokonać analizy i oceny wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- model spódnicy damskiej,
- rysunek modelowy spódnicy damskiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Ćwiczenie 6
Opracuj wymagania techniczne dla bluzki damskiej, które stanowią składnik dokumentacji
techniczno-technologicznej wyrobu odzieżowego
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad opracowywania
wymagań technicznych,
2) określić normy i obowiązujące przepisy w zakresie technologii, przechowywania,
opakowania, transportu i użytkowania odzieży oraz metod kontroli jakości wyrobów
odzieżowych,
3) sporządzić tabelę wielkości odzieży dla bluzki damskiej,
4) rozpoznać rodzaje materiałów odzieżowych i dodatków krawieckich,
5) określić warunki wykonania: dobrać maszyny podstawowe i specjalne, określić ściegi
maszynowe i szwy,
6) zapisać dane według wzorów podanych poradniku ucznia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- katalog norm i obowiązujących przepisów dotyczących branży odzieżowej,
- katalogi materiałów odzieżowych i dodatków krawieckich,
- modeli bluzki damskiej,
- katalogi maszyn i urządzeń odzieżowych,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 7
Wykonaj rysunek dyspozycyjny kołnierza na stójce w bluzce damskiej oraz zapisz
chronologicznie zabiegi technologiczne występujące podczas wykonywania tego węzła
technologicznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące zasad wykonywania
rysunków dyspozycyjnych węzłów technologicznych,
2) wykonać rysunek widoku kołnierza na stójce w bluzce damskiej,
3) wykonać rysunek przekroju kołnierza na stójce w bluzce damskiej,
4) wykonać rysunek rzutu prostokątnego skośnego kołnierza na stójce w bluzce damskiej,
5) zapisać chronologicznie zabiegi technologiczne występujące podczas wykonywania węzła
technologicznego,
6) dokonać oceny i analizy wykonanych rysunków.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz gładkiego papieru formatu A4,
- przybory kreślarskie: ołówek, linijka, gumka,
- model bluzki damskiej z kołnierzem na stójce,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Ćwiczenie 8
Określ kolejne czynności wynikające z graficznego zapisu węzła technologicznego
na przykładzie przedstawionym poniżej.
a) b) A-A c)
Rysunek do ćwiczenia 8
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące zasad opracowania
graficznego zapisu węzła technologicznego w wyrobie odzieżowym,
2) określić rysunek 8 a),
3) określić rysunek 8 b),
4) określić rysunek 8 c),
5) określić kolejne czynności wynikające z graficznego zapisu węzła technologicznego
w wyrobie odzieżowym,
6) zapisać przy nazwie rysunku krótką charakterystykę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 9
Opracuj dokument  Zestawienie elementów składowych szablonów przemysłowych
wyrobu odzieżowego dokumentacji techniczno-technologicznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w poradniku dla ucznia przykład dokumentu  Zestawienie elementów
składowych szablonów przemysłowych wyrobu odzieżowego ,
2) określić zasadę opracowania dokumentu,
3) przygotować tabelę do ćwiczenia,
4) zapisać nazwy elementów wyrobu odzieżowego i liczbę ich części z poszczególnych
materiałów odzieżowych,
5) określić możliwości zastosowania wyżej wymienionego dokumentu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania: ołówek, linijka,
- model wyrobu odzieżowego,
- szablony elementów wyrobu odzieżowego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 10
Porównaj wymiary odcinków konstrukcyjnych elementów wyrobu odzieżowego
z odpowiednimi danymi zapisanymi w tabeli wymiarów dla dowolnego gotowego wyrobu
odzieżowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zastosowania tabeli
wymiarów gotowego wyrobu odzieżowego,
2) zmierzyć odcinki konstrukcyjne elementów wyrobu odzieżowego zgodnie z oznaczeniami
na rysunku technicznym,
3) zapisać wyniki pomiarów odcinków konstrukcyjnych elementów wyrobu odzieżowego,
4) porównać wyniki pomiarów odcinków konstrukcyjnych elementów wyrobu odzieżowego
z danymi zapisanymi w tabeli wymiarów gotowego wyrobu odzieżowego,
5) zapisać wnioski z przeprowadzonego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania, taśma centymetrowa,
- szablony elementów wyrobu odzieżowego,
- model wyrobu odzieżowego,
- tabela wymiarów gotowego wyrobu odzieżowego,
- rysunek techniczny wyrobu odzieżowego,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 11
Opracuj tabelę wymiarów gotowego wyrobu odzieżowego na podstawie rysunku
technicznego i tabeli wielkości odzieży modelu wyrobu odzieżowego. Rodzaj wyrobu
odzieżowego do wyboru: spodnie, spódnica lub bluzka damska.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w poradniku dla ucznia zagadnienia dotyczące zasad opracowania tabeli
wymiarów gotowego wyrobu odzieżowego,
2) opracować tabelę według wzoru podanego w tym rozdziale,
3) wykonać pomiary poszczególnych odcinków konstrukcyjnych wyrobu odzieżowego,
4) wypełnić tabelę  wpisać nazwy odcinków konstrukcyjnych i ich symbole oraz wyniki
pomiarów odcinków konstrukcyjnych wyrobu odzieżowego,
5) obliczyć wymiary odcinków konstrukcyjnych dla pozostałych wielkości odzieży,
6) wpisać wyniki obliczeń do tabeli,
7) określić dopuszczalne odchylenia od wymiarów odcinków konstrukcyjnych i wpisać
do tabeli.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- przybory do kreślenia,
- rysunek techniczny wykonanego wyrobu odzieżowego,
- tabela wielkości odzieży,
- model wybranego do ćwiczeń wyrobu odzieżowego,
- normy lub akty normatywne z tabelami wymiarów ludzkich figur,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 12
Wykonaj komplet szablonów przemysłowych dla bluzki damskiej na podstawie szablonów
wzorcowych (podstawowych).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad wykonywania
szablonów przemysłowych,
2) narysować komplet szablonów dla bluzki damskiej,
3) zapisać na szablonach elementów bluzki damskiej oznaczenia odpowiadające normom
szablonów przemysłowym.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze gładkiego papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- przybory kreślarskie,
- komplet szablonów podstawowych bluzki damskiej w skali 1:5,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 13
Opracuj skróconą dokumentację techniczną wzoru spódnicy damskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad opracowywania
dokumentacji technicznej wzoru odzieży,
2) dokonać analizy wykonanych ćwiczeÅ„ 1÷10,
3) wykonać skróconą dokumentację techniczną wzoru spódnicy damskiej,
4) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- przybory kreślarskie,
- zbiór norm i przepisów branżowych obowiązujących w odzieżownictwie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
- przykładowa skrócona dokumentacja techniczna wzoru odzieży,
- katalog materiałów odzieżowych i dodatków krawieckich,
- żurnale mody odzieżowej,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić elementy składowe dokumentacji procesu produkcyjnego?
ðð ðð
2) scharakteryzować elementy składowe dokumentacji technicznej wzoru
ðð ðð
odzieży?
3) scharakteryzować elementy składowe dokumentacji techniczno-
ðð ðð
-technologicznej wyrobu odzieżowego?
4) określić zasady opracowywania dokumentacji techniczno-
ðð ðð
-technologicznej wyrobu odzieżowego?
5) wykonać elementy dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobu
ðð ðð
odzieżowego?
6) wykonać rysunki dyspozycyjne węzłów technologicznych wyrobów
ðð ðð
odzieżowych?
7) zastosować informacje zawarte w wymaganiach technicznych
w dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobu odzieżowego ðð ðð
w produkcji odzieży?
8) wykonać szablony przemysłowe wyrobu odzieżowego?
ðð ðð
9) wykonać skróconą dokumentację techniczną wzoru odzieży?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2. Dokumentacja norm zużycia materiałów odzieżowych
4.2.1. Materiał nauczania
Zasady ustalania norm zużycia materiałów odzieżowych w przemysłowych zakładach
odzieżowych są podobne. Różnice występują głównie w technice pomiarów powierzchni
szablonów elementów wyrobów odzieżowych i wskaz
ników wypadów wewnętrznych
niezbędnych do obliczania i ustalania normy zużycia materiałów odzieżowych. Dużą uwagę
zwraca się na maksymalne wykorzystanie powierzchni rozkrawanych materiałów wierzchnich
zasadniczych i dodatków odzieżowych.
Podstawą normowania zużycia materiałów na wyroby odzieżowe w produkcji seryjnej
i masowej, które produkowane są z jednego rodzaju materiału i w różnych wielkościach są
normy średnioważone. Normy średnioważone określają niezbędną ilość materiału odzieżowego
do wykonania jednostkowego wyrobu. Średnioważoną normę zużycia materiału odzieżowego
na wyrób odzieżowy ustala się na podstawie długości i szerokości układów szablonów dla
wszystkich wielkości odzieży danej serii produkcyjnej i procentowego udziału tych wielkości w
całej serii produkcyjnej.
Normy zużycia materiałów odzieżowych opracowuje się zgodnie z procedurą przyjętą
w danym przedsiębiorstwie odzieżowym na podstawie:
- dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobu odzieżowego przewidzianego
do produkcji,
- szablonów elementów wyrobu odzieżowego przewidzianego do produkcji,
- procentowego udziału poszczególnych wielkości wyrobu odzieżowego w serii
produkcyjnej tzw. procentówki,
- branżowych lub zakładowych wskaz
ników wypadów wewnętrznych,
- instrukcji dotyczącej układania szablonów dla określonych materiałów odzieżowych.
W zależności od sposobu ustalania długości układu szablonów wyrobu odzieżowego
i przeznaczenia norm rozróżnia się normy: teoretyczne, techniczne, faktyczne i kalkulacyjne.
Normę teoretyczną zużycia materiałów odzieżowych oblicza się na podstawie wzorów. Zasady
ustalania norm teoretycznych zamieszczono w poradniku dla ucznia jednostki modułowej
743[01].Z3.01 Organizowanie procesu technologicznego w krojowni s. 21.
Wskaz
niki wypadów wewnętrznych dla podstawowych rodzajów wyrobów odzieżowych
wykonanych z tkanin gładkich, w pasy i w kratę opracowano w Centralnym Ośrodku
Badawczo  Rozwojowym Przemysłu Odzieżowego [y
ródło: Poradnik Inżyniera.
Włókiennictwo T. II s.209].
Tabela 3. Przykłady wskaz
ników wypadów wewnętrznych
Wskaz
nik wypadów wewnętrznych [%]
Rodzaj wyrobu odzieżowego Tkanina w
Tkanina gładka Tkanina w pasy
kratÄ™
Koszule męskie z długim rękawem
9,5 9,5 10,1
i kołnierzem na stójce
Kostiumy damskie wełniane 10,0 11,3 13,0
Płaszcze damskie z rękawami wszytymi
17,0 18,5 19,5
dwuczęściowymi
Spodnie męskie wełniane 6,2 - -
Marynarki męskie wełniane z kieszeniami ciętymi
14,0 15,5 -
i klapkami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Wskaz
niki wypadów wewnętrznych nie są wielkościami normowanymi, służą jedynie
do wstępnych obliczeń norm teoretycznych zużycia materiału.
Norma techniczna zużycia materiału odzieżowego wynika z rzeczywistego ułożenia
kompletu szablonów dla określonych wielkości odzieży na powierzchni odniesionej do
szerokości materiału odzieżowego. Racjonalne wykorzystanie powierzchni krojonych
materiałów odzieżowych uzyskuje się przez ułożenie kilku kompletów szablonów dla różnych
wielkości w jednym układzie szablonów. Przy układaniu szablonów należy uwzględniać straty
na nierówności, strzępiące się brzegi materiałów oraz na straty przy odcinaniu materiału
na końcach nakładów. Naddatki na straty brzegowe materiałów odzieżowych zależą
od rodzaju materiałów. Przeciętna wielkość naddatków wynosi: dla materiału wąskiego
0,5 cm; dla materiału szerokiego 1,0 cm; dla welwetu, weluru, pluszu, frotte o szerokości
ponad 1,10 m 2,0 cm; dla podszewki jedwabnej strzępiącej się o szerokości ponad 1,10 m
1,5 cm.
Rodzaje układów szablonów i zasady ich opracowania oraz obliczanie średnioważonej
normy technicznej zużycia materiałów odzieżowych i faktycznego wskaz
nika wypadów
wewnętrznych zamieszczono w poradniku dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01
Organizowanie procesu technologicznego w krojowni s. 22÷23.
Norma faktyczna zależy od wielkości odzieży i rodzaju układu oraz szerokości i jakości
materiału szablonów odzieżowych. Norma faktyczna określa dokładnie zużycie materiału
odzieżowego na jednostkę wyrobu po dokonaniu rozkroju materiału.
Norma kalkulacyjna służy do ustalania jednostkowej ceny wyrobu. Podstawą do ustalenia
normy kalkulacyjnej zużycia materiału odzieżowego jest jednostkowe zużycie materiałów,
ustalone dla zbliżonej do średnioważonej wielkości odzieży danej serii produkcyjnej
lub aktualnego zamówienia.
Wyliczenie normy kalkulacyjnej zużycia materiałów opiera się na ustalonej jednostkowej
normie technicznej zużycia materiałów odzieżowych, zwiększonej o straty powstałe w wyniku
resztek dla wszystkich materiałów odzieżowych oraz straty z powodu kurczliwości tylko
dla materiałów wełnianych i wełnianych z udziałem powyżej 50% włókien syntetycznych.
Wskaz
niki strat nie należy stosować dla dodatków odzieżowych, materiałów
skóropodobnych z tworzyw sztucznych. Zasadę obliczania normy kalkulacyjnej opisano
w poradniku dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01 Organizowanie procesu
technologicznego w krojowni s. 24.
Zasady normowania materiałów odzieżowych w produkcji miarowej lub usługowej
znacznie różnią się od normowania materiałów odzieżowych w przemysłowych zakładach
odzieżowych.
Wielkość normy zużycia materiałów w produkcji miarowej lub usługowej zależy od
wzrostu i obwodów klienta, fasonu odzieży, szerokości i wzoru materiału.
Od wzrostu klienta zależy długość odzieży. Zależnie od rodzaju odzieży mierzy
się odpowiednie długości np.:
- w płaszczu: długość tyłu płaszcza i długość rękawa,
- w marynarce: długość tyłu marynarki i długość rękawa,
- w spodniach: długość zewnętrzna spodni,
- w żakietach: długość tyłu żakietu i długość rękawa,
- w spódnicach: długość spódnicy po linii boku,
- w sukniach: długość sukni i długość rękawa,
- w bluzkach: długość bluzki i długość rękawa.
Do wymiarów długości elementów wyrobu odzieżowego należy doliczyć 10% sumy tych
wymiarów na szwy i podwinięcia. Obwody klienta nie mają większego wpływu na zwiększenie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
zużycia materiału odzieżowego, wyjątek stanowią figury tęgie i otyłe. Normę zużycia materiału
odzieżowego należy zwiększyć około 20%.
Fasony fantazyjne odzieży w fałdy, kontrafałdy, klosze, draperie, marszczenia mają wpływ
na zwiększenie zużycia materiału odzieżowego. Podobnie na normę zużycia materiału mają
wpływ różne szerokości materiału odzieżowego od 0,70 do około 1,60 m. Dlatego ważne
jest, aby ustalając normę zużycia materiału dla wyrobu odzieżowego określi szerokość
materiału podstawowego, podszewki, wkładów klejowych i wkładów ocieplających.
Wzór materiałów odzieżowych taki jak: krata, pasy, desenie jednokierunkowe mają wpływ
na zwiększenie normy zużycia materiału na wyrób odzieżowy i zależnie od wielkości wzoru
należy zwiększyć normę od 2 do 8%.
Na przykład: normę zużycia materiału odzieżowego dla sukienki damskiej z gładkiego
materiału odzieżowego o szerokości 0,90 m oblicza się w następujący sposób:
0,98 m x 2 = 1,96m
- dwie długości sukienki damskiej,
+0,58m
- długość rękawa
Razem 2,54m
+0,26m
- 10% na podwinięcia
Razem 2,80m
Norma zużycia materiału odzieżowego na sukienkę damską w przybliżeniu wynosi 2,80 m.
Dokładną normę zużycia materiału odzieżowego można określić mając dane: rodzaj wyrobu
odzieżowego, fason, wymiary klienta, szerokość i deseń materiału na podstawie wykonanego
układu szablonów.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje norm zużycia materiałów odzieżowych?
2. Jakie znasz zasady normowania materiałów odzieżowych w przemysłowych zakładach
odzieżowych?
3. Jak ustala się teoretyczną normę zużycia materiałów odzieżowych?
4. Jakie znasz rodzaje układów szablonów?
5. Jak ustala się techniczną normę zużycia materiałów odzieżowych?
6. Jak ustala się średnioważoną techniczną normę zużycia materiałów odzieżowych?
7. Jak ustala się normę kalkulacyjną na wyrób odzieżowy?
8. Jak ustala się normę zużycia materiałów odzieżowych dla bielizny pościelowej i stołowej?
9. Jakie znasz zasady normowania materiałów odzieżowych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz normę teoretyczną zużycia materiału Ntr zasadniczego na bluzkę damską
o wielkości 164/96/104, której powierzchnia szablonów wynosi Psz = 1,38 m2, a wskaz
nik
wypadów wewnętrznych dla grupy bluzek Ww = 9,5%. Szerokość materiału zasadniczego
wynosi 0,80 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad ustalania normy
teoretycznej zużycia materiałów odzieżowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
2) odszukać wzór,
3) wykonać obliczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01,
- poradnik dla ucznia omawianej jednostki.
Ćwiczenie 2
Wykonaj układ szablonów łączony, symetryczny dla bluzki damskiej wykonanej z tkaniny
bawełnianej gładkiej o szerokości 1,40 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych treści dotyczące zasad wykonywania układów
szablonów,
2) rozpoznać rodzaje układów szablonów,
3) ustalić kierunek ułożenia szablonów bluzki damskiej na tkaninie gładkiej,
4) wykonać układ szablonów zgodnie z poleceniem,
5) dokonać analizy i oceny jakości wykonania układu szablonów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A3,
- przybory kreślarskie: linijka, ołówek, gumka,
- dwa komplety szablonów bluzki damskiej w skali 1:5,
- poradnik dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01.
Ćwiczenie 3
Wykonaj układ szablonów łączony, symetryczny dla spodni damskich ze sztruksu.
Szerokość materiału wynosi 1,40 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące sposobu wykonywania
układów szablonów dla tkanin z wyraz
nym jednokierunkowym włosem,
2) rozpoznać rodzaje układów szablonów,
3) wykonać układ szablonów zgodnie z poleceniem,
4) zapisać pełną nazwę układu szablonów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A3,
- przybory kreślarskie: linijka, ołówek, gumka,
- dwa komplety szablonów spodni damskich w skali 1:5,
- poradnik dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 4
Oblicz średnioważoną normę techniczną ŚWNtech zużycia materiału odzieżowego
podstawowego na żakiet damski na podstawie przykładowo ustalonych danych technicznych
długości układów i procentowego udziału poszczególnych układów szablonów dla danej serii
produkcyjnej:
N1 = 2,74 m. K1 = 10%
N2 = 2,76 m. K2 = 15%
N3 = 2,80 m. K3 = 15%
N4 = 2,84 m. K4 = 20%
N5 = 2,78 m. K5 = 20%
N6 = 2,76 m. K6 = 20%
n = 2 [szt.]
gdzie:
N1,2& n  techniczna długość układu,
K1,2& n  procentowy udział poszczególnych układów szablonów w danej serii produkcyjnej,
n  liczba sztuk kompletów szablonów odzieży w układzie szablonów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad ustalania
średnioważonej normy technicznej zużycia materiału odzieżowego,
2) odszukać wzór,
3) wykonać obliczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01,
- poradnik dla ucznia omawianej jednostki.
Ćwiczenie 5
Oblicz normę kalkulacyjną Nk dla żakietu damskiego z tkaniny wełnianej mając dane:
Nj = 1,38 m jednostkowe zużycie materiału odzieżowego w danej serii produkcyjnej,
Wr = 0,6 % wskaz
nik strat na resztkach,
Ws = 0,7 % wskaz
nik strat z tytułu skurczu materiału odzieżowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad ustalania normy
kalkulacyjnej,
2) odszukać wzór,
3) wykonać obliczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01,
- poradnik dla ucznia omawianej jednostki.
Ćwiczenie 6
Ustal teoretyczną normę Ntr zużycia materiału odzieżowego na spódnicę damską
z elanobawełny mając dane: szerokość tkaniny b = 1,40 m i wskaz
nik wypadów wewnętrznych
Ww = 12,5%. Oblicz powierzchnię szablonów spódnicy damskiej Psz znaną Ci metodą.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych treści dotyczące metod obliczania powierzchni
szablonów wyrobów odzieżowych,
2) ustalić metodę obliczania szablonów,
3) odszukać wzory,
4) obliczyć powierzchnię szablonów spódnicy damskiej,
5) obliczyć teoretyczną normę zużycia materiału odzieżowego na spódnicę damską.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- arkusz papieru formatu A3,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- przybory kreślarskie,
- katalogi materiałów odzieżowych,
- komplet szablonów spódnicy damskiej w skali 1:5,
- waga analityczna,
- poradnik dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01.
Ćwiczenie 7
Wykonaj układ szablonów pojedynczy, symetryczny dla spódnicy damskiej z elanobawełny
o szerokości b = 1,40 m. Oblicz faktyczny wskaz
nik wypadów wewnętrznych Ww .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać układ zgodnie z poleceniem,
2) odszukać wzór,
3) obliczyć faktyczny wskaz
nik wypadów wewnętrznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru milimetrowego formatu A3,
- przybory kreślarskie: ołówek, linijka, gumka,
- komplet szablonów spódnicy damskiej w skali 1:5,
- poradnik dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01.
Ćwiczenie 8
Wskaż różnice między przemysłowym a usługowym normowaniem materiałów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych charakterystykę zasad normowania materiałów
odzieżowych w przemysłowych zakładach odzieżowych i usługowych zakładach
odzieżowych,
2) dokonać porównań zasad na podstawie opisów,
3) zapisać krótką charakterystykę przemysłowego normowania materiałów i usługowego
normowania materiałów,
4) zapisać różnice między przemysłowym a usługowym normowaniem materiałów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia jednostki modułowej 743[01].Z3.01,
- poradnik dla ucznia omawianej jednostki modułowej.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić rodzaje norm zużycia materiałów odzieżowych?
ðð ðð
2) określić zasady normowania materiałów odzieżowych
ðð ðð
w przemysłowych zakładach odzieżowych?
3) określić rodzaje układów szablonów?
ðð ðð
4) obliczyć normę teoretyczną zużycia materiału odzieżowego?
ðð ðð
5) wykonać układy szablonów odzieżowych?
ðð ðð
6) obliczyć średnioważoną normę techniczną zużycia materiału
ðð ðð
odzieżowego na wyrób odzieżowy?
7) ustalić normę kalkulacyjną zużycia materiału odzieżowego?
ðð ðð
8) zastosować zasady normowania dla różnych rodzajów materiałów
ðð ðð
odzieżowych?
9) scharakteryzować usługowe normowanie materiałów?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.3. Dokumentacja organizacyjno-produkcyjna wyrobu
odzieżowego
4.3.1. Materiał nauczania
Zasady normowania czasu pracy w przemyśle odzieżowym.
Normowanie pracy jest to zagadnienie ściśle związane z racjonalną organizacją pracy
w przedsiębiorstwie odzieżowym. Zadaniem normowania pracy jest ustalenie właściwego
czasu na jednostkę produkcji np. na wyrób odzieżowy w określonych warunkach wytwarzania.
Normowanie czasu pracy służy do:
- ulepszanie istniejącej organizacji pracy i ujawnianie niedociągnięć w procesie strat,
- ustalanie właściwej wielkości zespołu produkcyjnego, czyli liczby pracowników w zespole
produkcyjnym, niezbędnej ilości maszyn,
- określania zdolności produkcyjnej,
- planowania kosztów robocizny bezpośredniej,
- oceny pracy poszczególnych pracowników.
Czas pracy w przedsiębiorstwie odzieżowym liczy się od momentu jej rozpoczęcia
do zakończenia. Dla potrzeb normowania czas pracy pracownika dzieli się na: czas pracy
normowany i czas pracy nienormowany. Schemat podziału czasu roboczego przedstawiono
poniżej.
Klasyfikacja czasu pracy pracowników [3, s. 103].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Czas normowania obejmuje:
- czas pracy głównej, podczas którego pracownik wykonuje główną czynność
technologicznÄ… lub zabieg technologiczny na obrabianym przedmiocie pracy: zszycie
boków spodni damskich,
- czas pracy pomocniczej, podczas którego pracownik wykonuje pomocnicze czynności
technologiczne niezbędne do wykonania głównej czynności technologicznej: podłożenie
przedniej i tylnej nogawki spodni damskich pod stopkÄ™ maszyny,
- czas przygotowawczo  zakończeniowy, czas przeznaczony: na przygotowanie
stanowiska pracy do podjęcia pracy, sprzątanie stanowiska pracy po zakończeniu pracy,
- czas obsługi stanowiska pracy: czas obsługi organizacyjnej stanowiska pracy: zapisanie
wykonanej pracy i czas obsługi technicznej stanowiska pracy: założenie nici, wymiana igły,
- czas przerw na odpoczynek i potrzeby naturalne: czas na posiłek, czas na potrzeby
fizjologiczne. Czas przerw na odpoczynek przewidziany jest w zakładowym regulaminie
pracy.
Czas nienormowany obejmuje przerwy nieplanowane:
- czas przerw zależy od pracownika: opuszczenie stanowiska pracy, naprawa wadliwie
wykonanych czynności lub braków produkcyjnych,
- czas przerw niezależnych od pracownika: z przyczyn technicznych jak awarii maszyny
i z przyczyn organizacyjnych jak brak surowca.
Czas przerw niezależnych od pracownika nazywa się postojem i podlega dokładnej rejestracji.
Pracownik za czas stracony na postój otrzymuje wynagrodzenie zgodnie ze stawką osobistego
zaszeregowania. W każdym przedsiębiorstwie odzieżowym dozór techniczny powinien dążyć
do skrócenia czasu nienormowanego lub do całkowitego eliminowania go.
Techniczna norma pracy (TN)  czas niezbędny do wykonania określonego wyrobu
odzieżowego lub jego elementu w danych warunkach organizacyjno-technicznych.
Techniczna norma pracy jest sumą czasu wykonania (tw) i czasu uzupełniającego (tu)
TN = tw + tu
gdzie:
TN  techniczna norma pracy,
tw  norma czasu wykonania operacji technologicznej lub wyrobu odzieżowego,
tu  norma czasu uzupełniającego.
Czas uzupełniający jest sumą czasu pracy przygotowawczo  zakończeniowego (tpz), czasu
obsługi stanowiska pracy (to) oraz czasu przerw przeznaczonego na odpoczynek (tf).
Metody normowania pracy
Metoda sumaryczna polega na ustaleniu normy czasu na danÄ… operacjÄ™ technologicznÄ…
sumarycznie bez podziału pracy na elementy składowe na czynności główne i pomocnicze
z pominięciem analizy warunków techniczno-organizacyjnych, w których ma być wykonywany
wyrób odzieżowy.
Wyróżnia się następujące odmiany tej metody:
- metoda statystyczna  normÄ™ czasu pracy na wykonanie operacji opracowuje
się na podstawie danych statystycznych np. z wykonania norm pracy, ilości zużytego
czasu na wykonanie określonej pracy w minionym okresie,
- metoda szacunkowa doświadczalna  normę czasu pracy na wykonanie operacji ustala
się na podstawie doświadczenia technika normowania, który w przeszłości ustalał już
normÄ™ czasu pracy na wykonanie podobnej operacji,
- metoda porównawcza  normę czasu pracy na wykonanie operacji ustala się przez
porównanie całej normowanej operacji z podobnymi operacjami wykonywanymi na innym
stanowisku, dla którego normę czasu już ustalono.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Metodę sumaryczną stosuje się głównie do ustalania norm czasu wykonania operacji
technologicznej lub wyrobu odzieżowego przy wytwarzaniu małych serii produkcyjnych.
Metoda analityczna technicznego normowania czasu trwania operacji technologicznej
elementu danego wyrobu odzieżowego opiera się na szczegółowej analizie czynników
decydujących o wielkości normy czasu jej wykonania są to: wyposażenie stanowisk
w maszyny, urządzenia i przyrządy, szyty asortyment produkcji, stosowane materiały
odzieżowe, technologie i parametry obróbki, długość serii produkcyjnej, metody i systemy
organizacji pracy.
Wyróżnia się następujące odmiany tej metody:
- metoda analityczno-obliczeniowa, która polega na ustalaniu norm czasu na poszczególne
operacje technologiczne wyrobu odzieżowego w warunkach laboratoryjnych, jeszcze
przed uruchomieniem produkcji,
- metoda analityczno-doświadczalna służy do ustalania norm czasu wykonania operacji
technologicznych wyrobu odzieżowego na podstawie pomiarów czasu trwania pracy
bezpośrednio na stanowisku pracy w zespole produkcyjnym.
Metody obserwacji i pomiaru czasu pracy
Chronometraż jest to metoda pomiaru czasu wykonania operacji technologicznej wyrobu
odzieżowego na stanowisku pracy pracownika. Za pomocą chronometrażu ustala się czas
główny i pomocniczy konania operacji technologicznej.
Na podstawie wyników badań uzyskanych metodą chronometrażu można:
- ustalić normę czasu pracy dla nowej operacji technologicznej wyrobu odzieżowego,
- zbadać i ocenić istniejącą normę czasu pracy dla określonej operacji technologicznej
wyrobu odzieżowego,
- zmienić metody pracy i ustalić nową normę czasu pracy dla operacji technologicznej
wyrobu odzieżowego.
Przed przystąpieniem do pomiarów chronometrażowych należy dokładnie zapoznać
się z dokumentacją techniczno-technologiczną i organizacyjno-produkcyjną, wybrać
pracownika na stanowisku realizującego badane zadanie lub operację technologiczną, ustalić
liczbę pomiarów oraz przygotować i wypełnić kartę chronometrażową i sekundomierz
z podwójnym mechanizmem lub deskę chronometrażową z czterema sekundomierzami.
Wyniki pomiarów wpisuje się do karty chronometrażowej w rubrykach  pomiary . Wzory
karty chronometrażowej stosowane są zgodnie z procedurą przyjętą w danym
przedsiębiorstwie odzieżowym. Przykład karty chronometrażowej przedstawiono poniżej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Karta chronometrażowa [6, s. 131].
Opracowanie wyników pomiarów
Obliczanie współczynnika zwartości chronoszeregu statystycznego według wzoru:
tmax
K =
tmin
gdzie:
K  współczynnik zwartości chronoszeregu statystycznego,
tmax  maksymalna wartość pomiaru,
tmin  minimalna wartość pomiaru.
Wielkości współczynnika zawartości chronoszeregu uzależnia się od typu produkcji, czasu
trwania badanej czynności i rodzaju operacji technologicznej wyrobu odzieżowego. Wyniki
pomiarów przyjmuje się za prawidłowe, jeżeli
K d" Kdop
gdzie:
K  współczynnik zwartości chronoszeregu statystycznego,
Kdop  dopuszczalny współczynnik zwartości chronoszeregu statystycznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Tabela 4. Dopuszczalne wielkości współczynnika zwartości chronoszeregów [3, s. 125].
Współczynnik zwartości szeregu (Kdop.)
Typ produkcji Czas trwania czynności
Prace
Prace ręczne
maszynowo-ręczne
do 0,10 min 1,5 2,0
Masowa 0,11÷0,30 min 1,3 1,7
ponad 0,30 1,2 1,5
do 0,10 min 1,8 2,5
Wielkoseryjna 0,11÷0,30 min 1,5 2,0
ponad 0,30 1,3 1,8
Åšrednioseryjna  1,7 2,5
Małoseryjna  2,0 3,0
Jeżeli współczynnik K przekracza dopuszczalne granice, należy chronoszereg oczyścić, tzn. nie
należy uwzględniać przy dalszych wyliczeniach czasu pomiaru największego i najmniejszego.
Wyliczenie wartości średniej arytmetycznej wielkości czasu wykonania badanej czynności
według wzoru:
t1 + t2 + ...+ tn
tsr =
n
gdzie:
tśr  średnia arytmetyczna czasu wykonania badanej czynności,
t1,t2...tn  jednostkowe czasy wykonania czynności zapisanych poziomo w karcie
chronometrażu,
n - liczba wykonanych pomiarów.
Wyliczone średnie arytmetyczne czasu wykonania wszystkich czynności badanej operacji
technologicznej wyrobu odzieżowego należy zsumować.
tw = tśr + tśr + ... + tśr [min]
1 2 n
gdzie:
tw  czas wykonania badanego zabiegu technologicznego,
tśr ,tśr ...tśr  średnie arytmetyczne wielkości czasu wykonania badanych czynności.
1 2 n
Jeśli badania przeprowadza się na kilku stanowiskach, na których pracownicy wykonują takie
same operacje technologiczne należy wszystkie te średnie wielkości pomiarów czasu
zsumować i wyliczyć dla nich średnią arytmetyczną.
Średnie czasy wykonania dla poszczególnych elementów, jak i całej operacji
technologicznej wyrobu odzieżowego, są podstawą do opracowania technicznej normy pracy.
Fotografia czasu pracy jest to metoda pomiaru czasu wszystkich zjawisk zachodzÄ…cych
na stanowisku pracy i w kolejności ich występowania.
Fotografię czasu pracy przeprowadza się najczęściej przez cały dzień pracy. Na podstawie
wyników badań uzyskanych metodą fotografii czasu pracy ustala się:
- normy czasu uzupełniającego (tpz, to, tf),
- wielkości strat czasu pracy i ich przyczyny,
- przyczyny niedociągnięć w organizacji pracy na stanowiskach pracy.
Fotografia może być prowadzona na jednym stanowisku pracy tzw. indywidualna lub na kilku
stanowiskach pracy (grupowa lub zespołowa).
Przed przystąpieniem do przeprowadzenia fotografii czasu pracy należy wybrać obiekt
badawczy jedno stanowisko pracy lub grupę stanowisk pracy i przygotować odpowiednią
dokumentacjÄ™, tj. arkusz obserwacyjny indywidualnej fotografii dnia pracy lub arkusz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
obserwacyjny zespołowej fotografii dnia pracy. Przykłady wzorów druków przedstawiono
w poradniku. W arkuszach obserwacyjnych w układzie chronologicznym rejestruje się
wszystkie zjawiska zachodzące w ciągu całego dnia pracy pracownika na stanowisku pracy
od czasu rozpoczęcia do czasu zakończenia zachodzącego zjawiska. W zestawieniu wyników
pomiarów pomija się czas wykonania (czas główny i czas pomocniczy), a pozostały czas
należy podzielić na klasę przerw (czas normowany) i klasę strat (przerwy w pracy
nie przewidziane w regulaminie pracy).
Jeśli przeprowadzono więcej niż jedną fotografię dnia pracy, wówczas należy wyliczyć
średnie wielkości poszczególnych zjawisk, które występowały podczas obserwacji nawet,
gdy zjawiska te nie występowały we wszystkich obserwacjach.
Karta indywidualnej fotografii czasu roboczego [6, s. 133].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Arkusz obserwacyjny zespołowej fotografii dnia pracy [6, s. 134].
Obserwacje migawkowe
Obserwacje migawkowe są to krótkie obserwacje poszczególnych stanowisk pracy,
rejestrowanie spostrzeżeń i określenie na ich podstawie propozycji czasu przerw w stosunku
do czasu pracy w dowolnym zespole produkcyjnym.
Na podstawie wyników badań metodą obserwacji migawkowych można ustalić:
- w jakim czasie dnia pracy pracownicy najlepiej pracują, a kiedy ich tempo pracy słabnie,
- w jakim stopniu sÄ… wykorzystane maszyny i urzÄ…dzenia,
- jak duże są przerwy w pracy i z jakich przyczyn one powstają.
Procentowy udział zarejestrowanych zjawisk dla poszczególnych frakcji wylicza
się w stosunku do ogółu przeprowadzonych obserwacji według wzoru:
a
P = Å"100%
n
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
gdzie:
P  wielkość frakcji [%],
a  liczba obserwacji danej frakcji,
n  ogólna liczba obserwacji.
Po wyliczeniu procentowego udziału poszczególnych frakcji w ogólnej liczbie obserwacji
przeprowadza siÄ™ analizÄ™ pracy na danym stanowisku pracy.
Dokumentacja ekonomiczna w przedsiębiorstwie odzieżowym jest zbiorem dokumentów,
które występują w procesie produkcyjnym i określają organizację procesu technologicznego
wyrobów odzieżowych, koszt procesu technologicznego, ceny wyrobów. Obejmuje ona
między innymi:
- dokumentację planowania produkcji i realizacji planu produkcji dla zespołów
produkcyjnych: krojowni, klejowni, szwalni itp. Zadania zespołów produkcyjnych
podawane są w jednostkach naturalnych  sztukach, wzory dokumentów planowania
wewnętrznego zakłady odzieżowe opracowują na podstawie własnych regulaminów,
- dokumentację materiałową, która obejmuje normy materiałowe. Charakterystykę
składników dokumentacji materiałowej opisano w rozdziale 4.2 omawianej jednostki
modułowej,
- dokumentację organizacyjno-produkcyjną, która jest projektem organizacji procesu
technologicznego dla danego wyrobu odzieżowego w konkretnych warunkach
technicznych,
- dokumentację przebiegu produkcji, która obejmuje między innymi: metryczkę obiegową
załączoną do paczki wykrojów przekazywanej z krojowni do szwalni, kwit Wzór K-2
przychodowo  rozchodowy, który służy do przekazywania wykrojów do szwalni
i gotowych wyrobów do magazynu.
& & & & & & & .. Wzór K-2
Przedsiębiorstwo
Kwit Nr__________
rozchodowo  przychodowy
Zespół Nr & & & & & do Zespołu Nr& & & .
do Magazynu & & & .
Nr wzoru & & & & &
Asortyment & & & & & & &
Przekazano ilość
Nr
Wzrost rozm. Z tego w gatunku Braki
zlecenia Ogółem
zn. jak. I II III
Razem
& & & .............. & & & .............. & & & & ...........
data zdajÄ…cy przyjmujÄ…cy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
- zawiera dokument kontrolny przepływu robót w toku w zespole produkcyjnym, w którym
pracownik wytypowanego stanowiska pracy w grupie obróbkowej przekreśla numery
w okienkach zawierających liczby od 1 do 1000. Przekreślone numery odpowiadają
numerom wykonanych operacji. Istnieją na świecie nowoczesne rozwiązania organizacyjne
do kontrolowania przebiegu produkcji w toku. Po wykonaniu pracy na danym stanowisku
komputer samoczynnie rejestruje narastajÄ…cÄ… liczbÄ™ operacji. Dane o wykonanej pracy sÄ…
przekazywane do bazy danych oraz do wyliczenia zarobków pracownika,
- dokumentację zarobkową, która zawiera cennik robocizny bezpośredniej, opracowany
na podstawie podziału technologicznego zabiegów dla danego wzoru odzieży i kartę pracy
z określonego zlecenia produkcyjnego lub zapisu komputerowego dla akordu
indywidualnego. W przypadku akordu zbiorowego np. w krojowni wypełnia się dokument
wykonania pracy dla zespołu oraz sporządza się zestawienie z podziałem zarobku między
pracowników według liczby przepracowanych godzin i grupy zaszeregowania,
- dokumentację klasyfikacji jakościowej gotowych wyrobów odzieżowych przekazywanych
do magazynu oraz zawierająca informacje dotyczące oceny pracy brakarzy wyrobów
gotowych i jakości wyrobów sprzedanych, reklamowanej przez odbiorców,
- dokumentację kosztów wytwarzania odzieży, która służy do oceny rentowności danego
wyrobu.
Dokumentacja organizacyjno-produkcyjna wyrobu odzieżowego określa:
- liczbę osób uczestniczących bezpośrednio w realizacji procesu technologicznego,
- zakres prac na każdym stanowisku pracy,
- kolejność wykonywanych prac w zespole produkcyjnym,
- czas niezbędny na wykonanie danej pracy,
- wyposażenie stanowisk pracy w maszyny i urządzenia,
- rozmieszczenie stanowisk pracy na salach produkcyjnych.
DokumentacjÄ™ organizacyjno-produkcyjnÄ… opracowuje siÄ™ na podstawie dokumentacji
techniczno-technologicznej danego wzoru odzieżowego, normatywów czasu pracy zabiegów
technologicznych niezbędnych do wykonania danego wzoru odzieży, uszytego wzoru odzieży,
ustalonego systemu organizacji produkcji oraz istniejących w zakładzie warunków techniczno-
organizacyjnych.
Dokumentacja organizacyjno-produkcyjna zawiera następujące dokumenty:
- chronologiczne zestawienie zabiegów technologicznych,
- podział procesu technologicznego i wyposażenia stanowisk pracy,
- wykres równomiernego obciążenia stanowisk pracy,
- plan rozmieszczenia stanowisk pracy,
- kartÄ™ operacji.
Chronologiczne zestawienie zabiegów technologicznych (tabela 5) opracowuje się dla
wydziałów: krojowni, szwalni, prasowalni i wykończalni. W dokumencie tym wpisuje się
wszystkie zabiegi technologiczne niezbędne do wykonania danego wyrobu odzieżowego
według kolejności ich występowania w procesie produkcji.
Chronologiczne zestawienie zabiegów technologicznych wykonuje się dwoma sposobami:
- dla systemów organizacji produkcji odzieży, w których występują zespoły obróbkowe,
montażowe i wykończeniowe, chronologiczne zestawienie sporządza się oddzielnie
dla każdego elementu odzieży np. dla przodów, tyłu, rękawów. Wyżej wymieniony sposób
dotyczy takich systemów organizacji produkcji jak: synchro, potok z synchronizowanymi
grupami obróbkowymi i taśmy sekcyjnej.
- dla systemu taśmowego chronologiczne zestawienie opracowuje się bez podziału
na elementy składowe wyrobu odzieżowego jedynie wyszczególnia się wszystkie zabiegi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
technologiczne niezbędne do wykonania danej sztuki odzieży według kolejności
ich występowania w procesie produkcji.
Następnie ustala się normę czasu wykonania poszczególnych zabiegów technologicznych.
Najczęściej podstawą do ustalenia normy czasu służą branżowe normatywy czasu
konfekcjonowania zawarte w katalogach czasów konfekcjonowania lub norma czasu
wykonania ustalona jest przy szyciu wtórowzorów lub próbnych partii wyrobów odzieżowych
w danym zakładzie odzieżowym. W tabeli wpisuje się w oddzielnych kolumnach normy
czasowe zabiegów technologicznych ręcznych i maszynowych. Suma czasów wszystkich
zabiegów technologicznych określa normowany czas wykonania danego wyrobu odzieżowego.
W ostatniej kolumnie tabeli wpisuje się dane dotyczące wyposażenia stanowiska pracy.
Przykład chronologicznego zestawienia zabiegów technologicznych bluzki damskiej (rys. 4)
opracowano na podstawie rysunków technologicznych i przekrojów szwów (rys. 5 i 6) 
opracowanie własne. W praktyce coraz częściej opis słowny wykonania operacji
technologicznej wyrobu odzieżowego zastępuje się sposobem graficznym: rysunki
technologiczne wyrobów odzieżowych, przekroje węzłów technologicznych i przekroje
szwów.
Rys. 4. Rysunek modelowy bluzki damskiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Rys. 5. Rysunek technologiczny bluzki damskiej (przód) i przekroje szwów (węzłów technologicznych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 6. Rysunek technologiczny bluzki damskiej (tył) i przekroje szwów (węzłów technologicznych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Tabela 5. Chronologiczne zestawienie zabiegów technologicznych bluzki damskiej.
Norma czasu
Nr
Nazwa zabiegu technologicznego [min/100] Rodzaj maszyn i urządzeń
zabiegu
Ręczne Maszynowe
1 2 3 4 5
I Szykowanie wykrojów
1 Sprawdzenie elementów wyrobu pod 0,65 
względem ilościowym i jakościowym
2 Numerowanie wykrojów 0,85  Przyrząd do numerowania
wykrojów
3 Kompletowanie elementów bluzki 1,20  Stół
damskiej i dostarczenie ich na
stanowiska pracy
Razem 2,70 
II Obróbka klejowa
4 Przyklejenie wkładu klejowego do  0,50 Prasa do klejenia
wierzchniego kołnierza
5 Przyklejenie wkładu klejowego do  0,54 Prasa do klejenia
spodniej stójki
6 Przyklejenie wkładu klejowego do  0,54 Prasa do klejenia
wierzchniej części mankietu (x2)
7 Przyklejenie wkładu klejowego do  0,55 Prasa do klejenia
górnej części kieszeni (x2)
8 Przyklejenie wkładu klejowego do plis  0,72 Prasa do klejenia
przodu (x2)
Razem  2,75
III Kołnierz i stójka
9 Zszycie kołnierza  1,40 Stębnówka
10 Ścięcie naroży 0,27  Nożyce
11 Wywrócenie kołnierza 0,45  Przyrząd do formowania
naroży
12 Stębnowanie krawędzi kołnierza  0,80 Stębnówka
13 Zszycie stójki z kołnierzem  1,38 Stębnówka
14 Wywinięcie stójki 0,22  Przyrząd do formowania
naroży
15 Prasowanie kołnierza 0,33  Żelazko elektryczno-
parowe
Razem 1,27 3,58
IV Mankiet, kieszeń, rękaw
16 Zszycie boków mankietów  1,20 Stębnówka
17 Wywrócenie i wyrównanie mankietów 0,60 - Przyrząd do formowania
naroży
18 Prasowanie mankietów 0,30 - Żelazko elektryczno-
parowe, Stół prasowalniczy
19 Podwinięcie i przestębnowanie górnej  0,35 Stębnówka
krawędzi kieszeni
20 Zaprasowanie szwów boków 0,43 - Żelazko elektryczno-
kieszeni według szablonu parowe, Stół prasowalniczy
21 Obrzucenie jednej krawędzi plisek  1,40 Overlock
rozporka
22 Przyszycie plisek do krawędzi  2,15 Stębnówka
rozporków w rękawach
23 Przewinięcie i zaprasowanie krawędzi 0,61 - Żelazko elektryczno-
rozporków w rękawach parowe, Stół prasowalniczy
24 Przestębnowanie plisek wzdłuż szwów  0,96 Stębnówka
zszycia z rękawem
25 Przestębnowanie krawędzi plisek - 1,57 Stębnówka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
26 Nacięcie górnej części rozporka 0,20 - Nożyce
27 Zszycie plisek w górnej ich części - 0,50 Stębnówka
28 Zszycie górnych brzegów plisek z - 1,15 Stębnówka
rękawem
29 Obrzucenie krawędzi zszycia plisek z - 0,60 Overlock
rękawem
30 Zamocowanie plisek - 2,27 Stębnówka
31 Zszycie rękawów - 2,45 Stębnówka
32 Obrzucenie krawędzi zszycia rękawów - 2,05 Overlock
33 Stębnowanie krawędzi zszycia - 2,29 Stębnówka
rękawów -
34 Zaprasowanie szwów rękawów 0,50 Żelazko elektryczno -
parowe, Stół prasowalniczy
35 - 1,98 Stębnówka
Odszycie wierzchniej części mankietu
z rękawem
36 - 2,38 Stębnówka
Podwinięcie i przestębnowanie
mankietów
Razem 2,64 23,30
V Tył
37 Doszycie karczka do tyłu bluzki - 1,50 Stębnówka
38 Obrzucenie krawędzi zszycia karczka z - 1,30 Overlock
tyłem bluzki
39 Stębnowanie karczka na linii zszycia z - 0,89 Stębnówka
tyłem
Razem - 3,69
VI Przód
40 Zszycie zaszewek piersiowych - 0,82 Stębnówka
41 Zaprasowanie zaszewek piersiowych 0,65 - Żelazko elektryczno-
do dołu parowe, Stół prasowalniczy
42 Obrzucenie jednej krawędzi plis - 1,65 Overlock
zapięcia
43 Doszycie plis z krawędziami przodów - 2,27 Stębnówka
44 Przewinięcie i zaprasowanie krawędzi 1,50 - Żelazko elektryczno-
plis parowe, Stół prasowalniczy
45 Stębnowanie plis wzdłuż krawędzi - 1,83 Stębnówka
zszycia z przodami
46 Stębnowanie plis wzdłuż krawędzi - 1,73 Stębnówka
przodów
47 Oznaczenie miejsca przyszycia 0,83 - Szablon pomocniczy, kreda
kieszeni według szablonu
48 Naszycie kieszeni do przodów bluzki - 2,28 Stębnówka
Razem 2,98 10,58
VII Montaż
49 Zszycie boków bluzki z - 1,92 Stębnówka
podłożeniem wszywki etykiety
wewnętrznej i łatki
50 Zszycie barków bluzki - 0,83 Stębnówka
51 Obrzucenie barków bluzki - 0,94 Overlock
52 Obrzucenie boków bluzki - 1,76 Overlock
53 Stębnowanie barków bluzki - 0,82 Stębnówka
54 Stębnowanie boków bluzki - 1,87 Stębnówka
55 Obrzucenie dołu bluzki - 1,12 Overlock
56 Podwinięcie i przestębnowanie dołu - 1,82 Stębnówka
bluzki
57 Wszycie rękawów do podkroju pach - 2,56 Stębnówka
58 Obrzucenie krawędzi wszycia rękawów - 1,63 Overlock
59 Stębnowanie wzdłuż wszycia rękawów - 2,36 Stębnówka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
 Wszycie wierzchniej stójki do podkroju
60 szyi wraz z podłożeniem firmowej 2,75 Stębnówka
wszywki -
Podwinięcie i przestębnowanie stójki
61 - 2,98 Stębnówka
Razem - 23,36
VIII Wykończenie
62 Oznaczenie miejsc wykonania dziurek 0,90 - Szablon pomocniczy, kreda
w przodzie według szablonów (6 szt.)
63 Oznaczenie miejsc wykonania dziurek 0,30 - Szablon pomocniczy, kreda
w pliskach rękawów (2 szt.)
64 Oznaczenie miejsc wykonania dziurek 0,60 - Szablon pomocniczy, kreda
w mankietach (4 szt.)
65 Wykonanie dziurek w przodzie według - 2,40 Dziurkarka
oznaczeń
66 Wykonanie dziurek w pliskach - 0,80 Dziurkarka
rozporków według oznaczeń (2szt.)
67 Wykonanie dziurek w mankietach - 1,60 Dziurkarka
według oznaczeń (4 szt.)
68 Oznaczenie miejsc przyszycia guzików 1,08 - Szablon pomocniczy, kreda
w przodzie według szablonu (6 szt.)
69 Oznaczenie miejsc przyszycia guzików 0,36 - Szablon pomocniczy, kreda
w pliskach rozporków według
szablonu (2 szt.)
70 Oznaczenie miejsc przyszycia guzików 0,72 - Szablon pomocniczy, kreda
w mankietach według szablonu (4 szt.)
71 Przyszycie guzików w przodzie według - 2,28 Guzikarka
oznaczeń (6 szt.)
72 Przyszycie guzików w pliskach - 0,76 Guzikarka
rozporków według oznaczeń (2 szt.)
73 Przyszycie guzików w mankietach - 1,52 Guzikarka
według oznaczeń (4 szt.)
74 Przyszycie zapasowego guzika do Å‚atki - 0,36 Guzikarka
75 Oczyszczenie bluzki z nici i odklejenie 1,08 - Nożyce, stół
numerków kontrolnych
76 Prasowanie końcowe bluzki damskiej 2,30 - Żelazko elektryczno-
parowe, Stół prasowalniczy
Razem 7,34 9,36
IX Pakowanie
77 Zapięcie guzików (12 szt.) 1,09 - Stół
78 Składanie, etykietowanie i pakowanie 0,90 - Stół, worek foliowy,
bluzki wieszak
79 Kompletowanie bluzek damskich 0,30 - -
według wielkości
Razem 2,29 -
A
Ä…czny normowany czas wykonywania 19,09 76,98
bluzki damskiej 96,07
Podział procesu technologicznego i wyposażenie stanowisk pracy (tabela 7) przedstawia
zadania produkcyjne dla każdego stanowiska pracy w projektowanym zespole produkcyjnym.
Zadania dla stanowisk pracy powinny być przydzielone zgodnie z zasadami przyjętej
organizacji pracy np. operacje technologiczne dla określonego stanowiska powinny być
jednorodne, czas ich wykonania zgodny z rytmem pracy zespołu produkcyjnego lub
wielokrotny rytmowi, wielkości odchylenia czasu wykonywania operacji organizacyjnej od
planowanego rytmu pracy zespoÅ‚u może siÄ™ różnić 10÷20%. Dokument ten opracowuje siÄ™ na
podstawie chronologicznego zestawienia zabiegów technologicznych. Rytm pracy zespołu
wylicza się według wzoru:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Tn
R =
N
gdzie:
R  rytm pracy zespołu [min],
Tn  normowany czas wykonywania wszystkich zabiegów technologicznych danego wyrobu
odzieżowego [min],
N  planowana liczba osób zespołu produkcyjnego jednej zmiany roboczej.
Liczbę pracowników w poszczególnych grupach obróbkowych wylicza się według wzoru:
TnI
NI =
R
gdzie:
NI  liczba pracowników I grupy obróbkowej,
TnI  czas wykonania I elementu wyrobu odzieżowego lub elementów wyrobu odzieżowego
I grupy obróbkowej [min],
R  rytm pracy zespołu [min].
Podobnie należy postępować podczas wyliczania liczby pracowników w pozostałych grupach
obróbkowych, montażowych i wykończeniowych.
Dopuszczalne odchylenia czasu wykonywania operacji organizacyjnej od rytmu pracy
zespołu dla zespołu wielosekcyjnego wylicza się według wzoru:
Przykład: wielkość odchylenia od rytmu pracy zespołu wynosi ą 15%
Rmin = R - t Rmin = R - (R Å" 0,15)
Rmax = R + t Rmax = R + (R Å" 0,15)
gdzie:
Rmin  rytm pracy zespołu minimalny [min],
Rmax  rytm pracy zespołu maksymalny [min],
R  rytm pracy zespołu [min].
t  dopuszczalne odchylenie czasu trwania operacji technologicznej od rytmu pracy zespołu
[min].
Liczba osób na równoległych stanowiskach pracy oznacza dwóch lub więcej pracowników,
którzy wykonują tę samą operację organizacyjną np. wszywanie kołnierza do podkroju szyi.
Wylicza się według wzoru:
tw
N =
R
N  liczba pracowników, którzy wykonują daną operację organizacyjną na stanowiskach
równoległych,
t  czas wykonywania danej operacji organizacyjnej [min.]
w
R  rytm pracy zespołu.
Przykład opracowanego podziału procesu technologicznego i wyposażenia stanowisk pracy
przedstawiono w tabeli  opracowanie własne (dane: Tn =96,07 min z chronologicznego
zestawienia zabiegów technologicznych bluzki damskiej w poradniku dla ucznia, N =40
pracowników).
Ustalenie rytmu pracy zespołu produkcyjnego
Tn
R =
N
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
96,07
R = = 2,4[min]
40
Rmin = R - t Rmin = 2,4 - (2,4 Å" 0,15) = 2,04 min
Rmax = R + t Rmax = 2,4 + (2,4 Å" 0,15) = 2,76 min
Tabela 6. Granice rytmu pracy zespołu na równoległych stanowiskach pracy [min].
Liczba osób wykonująca
Rmin Rmax
R
operacjÄ™ organizacyjnÄ…
1 2,04 2,4 2,76
2 4,08 4,8 4,52
3 6,12 7,2 8,28
4 8,16 9,6 11,04
Asortyment: Bluzka damska
System organizacji produkcji odzieży: Potok z synchronizowanymi zespołami obróbkowymi
Rytm pracy zespołu: 2,39 min
Tabela 7. Przykładowy podział procesu technologicznego i wyposażenia stanowisk pracy [opracowanie własne]
min
Wyszczególnienie Norma czasu [ ] Wyposażenie
Nr Nr Liczba
100
zabiegów stanowiska
operacji zabiegu osób
Zabiegów technolog.
technologicznych pracy
Operacji
Ręcznych Maszynowych
1 2 3 4 5 6 7 8
I Szykowanie
wykrojów i obróbka
klejowa - Stół
1 Sprawdzenie 0,65
elementów wyrobu
odzieżowego pod
względem Przyrząd do
jakościowym numerowania
2,70 1
1 i ilościowym wykrojów
2 Numerowanie 0,85
wykrojów
3 Kompletowanie 1,20
elementów bluzki
damskiej
i dostarczenie ich na
stanowiska pracy
4 Przyklejenie wkładu 0,50
klejowego do
wierzchniego
kołnierza
5 Przyklejenie wkładu 0,44
klejowego do spodniej
stójki
6 Przyklejenie wkładu 0,54
Prasa do
2 klejowego do 2,75 1
klejenia
wierzchniej części
mankietu (x2)
7 Przyklejenie wkładu 0,55
klejowego do górnej
części kieszeni (x2)
8 Przyklejenie wkładu 0,72
klejowego do plis
przodu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
 II Grupa drobnych
elementów
3 9 Zszycie kołnierza 1,40 2,60 1 Stębnówka
16 Zszycie boków 1,20
mankietów
10 Ścięcie naroży 0,27
11 Wywrócenie kołnierza 0,45
17 Wywrócenie 0,60 Nożyce
i wyrównanie Przyrząd do
4 2,15 1
mankietów 0,83 formowania
47 Oznaczenie miejsca naroży
przyszycia kieszeni
według szablonu
12 Stębnowanie krawędzi 0,80
kołnierza
13 Zszycie stójki 1,38
z kołnierzem
5 2,53 1 Stębnówka
19 Podwinięcie 0,35
i przestębnowanie
górnej krawędzi
kieszeni
III Grupa przodów,
tyłów i rękawów
37 Doszycie karczka 1,50
6 2,32 1 Stębnówka
z tyłem bluzki
40 Zszycie zaszewek 0,82
piersiowych
21 Obrzucenie jednej 1,40
krawędzi plisek
rozporka
38 Obrzucenie krawędzi 1,30
7 4,35 2 Overlock
zszycia karczka z
tyłem bluzki
42 Obrzucenie jednej 1,65
krawędzi plis zapięcia
22 Przyszycie plisek do 2,15
8 krawędzi rozporków 2,15 1 Stębnówka
w rękawach
43 Doszycie plis z 2,27
9 2,27 1 Stębnówka
krawędziami przodów
10 31 Zszycie rękawów 2,45 2,45 1 Stębnówka
14 Wywinięcie stójki 0,22 Przyrząd do
formowania
naroży
15 Prasowanie kołnierza 0,33
18 Prasowanie mankietów 0,30
Zaprasowanie szwów
20 bocznych kieszeni 0,43
11 według szablonu 2,39 1
Przewinięcie Żelazko
23 i zaprasowanie 0,61 elektryczno-
krawędzi rozporków w parowe, stół
rękawach prasowalniczy
Zaprasowanie szwów 0,50
34 rękawów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
24 Przestębnowanie plisek 0,96
wzdłuż szwów zszycia
z rękawem
Przestębnowanie plisek
25 wzdłuż krawędzi 1,57
złożenia
12 Nacięcie górnej części 4,38 2
Stębnówka
26 rozporka 0,20
Nożyce
Zszycie plisek w
27 górnej ich części 0,50
Zszycie górnych
28 brzegów plisek 1,15
z rękawami
29 Obrzucenie krawędzi 0,60
zszycia plisek z
13 rękawem 2,65 1 Overlock
32 Obrzucenie krawędzi 2,05
zszycia rękawów
14 30 Zamocowanie plisek 2,27 2,27 1 Stębnówka
33 Stębnowanie krawędzi 2,29
15 2,29 1 Stębnówka
zszycia rękawów
35 Odszycie wierzchniej 1,98
części mankietu
z rękawem
16 4,36 2 Stębnówka
36 Podwinięcie 2,38
i przestębnowanie
mankietów
41 Zaprasowanie 0,65 Żelazko
zaszewek piersiowych elektryczno-
do dołu parowe, stół
17 2,15 1
44 Przewinięcie 1,50 prasowalniczy
i zaprasowanie
krawędzi plis
39 Stębnowanie karczka 0,89
na linii zszycia z tyłem
Stębnowanie plis
45 wzdłuż krawędzi 1,83 Stębnówka
18 4,45 2
zszycia z przodami
Stębnowanie plis
46 wzdłuż krawędzi 1,73
przodów
48 Naszycie kieszeni do 2,28 Stębnówka
19 2,28 1
przodów bluzki
IV Grupa montażu
49 Zszycie szwów boków 1,92
bluzki z podłożeniem Stębnówka
20 2,75 1
wszywki, etykiety
wewnętrznej i łatki
50 Zszycie barków bluzki 0,83
51 Obrzucenie krawędzi 0,94
barków bluzki
21 2,70 1 Overlock
52 Obrzucenie boków 1,76
bluzki
57 Wszycie rękawów do 2,56 Stębnówka
22 2,56 1
podkroju pach
53 Stębnowanie barków 0,82 Stębnówka
23 2,69 1
bluzki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
54 Stębnowanie boków 1,87
bluzki
55 Obrzucenie dołu bluzki 1,12
24 Obrzucenie krawędzi 2,75 1 Overlock
58 wszycia rękawów 1,63
59 Stębnowanie wzdłuż 2,36 Stębnówka
25 2,36 1
wszycia rękawów
60 Wszycie wierzchniej 2,75
stójki do podkroju szyi
Stębnówka
26 wraz 2,75 1
z podłożeniem
firmowej wszywki
56 Podwinięcie 1,82
i przestębnowanie dołu
Stębnówka
27 bluzki 4,80 2
61 Podwinięcie i 2,98
przestębnowanie stójki
V Grupa
wykończeniowa
75 Oczyszczenie bluzki 0,95
z nici i odklejenie
numerków kontrolnych
Oznaczenie miejsc
wykonania dziurek
Nożyce,
62 w przodzie według 0,90
szablon
28 szablonu (6 szt.) 2,75 1
pomocniczy,
Oznaczenie miejsc
kreda
wykonania dziurek
63 w pliskach rozporków 0,30
według szablonu
Oznaczenie miejsc
wykonania dziurek
64 w mankietach według 0,60
szablonu
65 Wykonanie dziurek 2,40
w przodzie według
oznaczeń (6szt.)
66 Wykonanie dziurek 0,80
w pliskach rozporków
29 4,80 2 Dziurkarka
według oznaczeń
(2szt.)
67 Wykonanie dziurek 1,60
w mankietach według
oznaczeń (4 szt.)
68 Oznaczenie miejsc 1,08
przyszycia guzików
w przodzie według
szablonu (6 szt.)
69 Oznaczenie miejsc 0,36 Szablon
przyszycia guzików pomocniczy,
30 2,16 1
w pliskach rozporków kreda
według szablonu (2 szt.)
Oznaczenie miejsc
70 przyszycia guzików 0,72
w mankietach według
szablonu (4 szt.)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
71 Przyszycie guzików 2,28
w przodzie według
oznaczeń (6 szt.)
72 Przyszycie guzików 0,76
w pliskach rozporków
według oznaczeń
31 4,92 2 Guzikarka
(2 szt.)
73 Przyszycie guzików 1,52
w mankietach według
oznaczeń (4 szt.)
74 Przyszycie zapasowego 0,36
guzika do Å‚atki
76 Prasowanie końcowe 2,30 Żelazko
bluzki damskiej elektryczno-
32 2,30 1
parowe, stół
prasowalniczy
VI Grupa pakowania
77 Zapięcie guzików 1,09
(12 szt.)
78 Składanie, 0,90 Worek
33 etykietowanie 2,29 1 foliowy,
i pakowanie bluzki wieszak
79 Kompletowanie bluzek 0,30
damskich według
wielkości
Razem 19,09 76,62 95,71 40
Podział procesu stanowi podstawę do uruchomienia produkcji i kierowania pracą
w zespole produkcyjnym.
Wykres równomiernego obciążenia stanowisk pracy opracowuje się na podstawie podziału
procesu technologicznego. Wykres ten pozwala szybko w sposób wizualny dokonać oceny
prawidłowości sporządzonego podziału procesu technologicznego.
Przykład wykresu równomiernego obciążenia stanowisk pracy przedstawia rysunek 7
(opracowanie własne).
Legenda:
Operacje ręczne
Operacje prasowalnicze maszynowe
Operacje prasowalnicze ręczne
Operacje maszynowe  pozostałe
Rys. 7. Wykres równomiernego obciążenia stanowisk pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Z wyżej przedstawionego wykresu obciążenia stanowisk pracy wynika, że czas wykonania
wszystkich operacji organizacyjnych nie przekracza dopuszczalnej granicy rytmów:
minimalnego i maksymalnego (2,03÷2,75 min). PodziaÅ‚ procesu technologicznego na operacje
organizacyjne w przedstawionym przykładzie opracowano prawidłowo.
Plan rozmieszczenia stanowisk pracy
Na podstawie planu podziału procesu technologicznego i wyposażenia stanowisk pracy
projektuje się plan rozmieszczenia stanowisk pracy i grup obróbkowych w skali 1:50
lub 1:100. Wielkości powierzchni użytkowej pomieszczeń produkcyjnych ustala
siÄ™ na podstawie wskaz
ników normatywnych lub średnich wielkości dla poszczególnych
stanowisk. Åšrednie wskaz
niki powierzchni użytkowej, wymaganej dla jednego stanowiska
pracy w:
- szwalni odzieży lekkiej f = 4,5÷8 m2 ,
- szwalni odzieży ciężkiej f = 4,5÷12 m2,
- prasowalni odzieży lekkiej f = 10÷15 m2,
- prasowalni odzieży ciężkiej f = 15÷20 m2 [2, s. 254]
Powierzchnię sali produkcyjnej wylicza się według wzoru:
Ss = N Å" f
gdzie:
N  liczba pracowników zatrudnionych w szwalni na jednej zmianie,
Ss  powierzchnia użytkowa szwalni [m2],
f  wskaz
nik powierzchni użytkowej na jedno stanowisko w szwalni [m2].
W tym przypadku wielkość zespołu (N) dostosowuje się do dysponowanej powierzchni
użytkowej sali produkcyjnej (Ss).
Plan ustawienia stanowisk pracy w zespole produkcyjnym projektuje się w następującej
kolejności:
- na arkuszu papieru należy narysować plan sali produkcyjnej (długość i szerokość sali
produkcyjnej) i zaznaczyć wszystkie przedmioty na stale umiejscowione, np. filary, okna,
drzwi, gniazda wtykowe,
- zaplanować drogi transportu przedmiotów pracy (wykrojów, półfabrykatów, wyrobów
gotowych) i ustalić odpowiedni rodzaj przenośników i wieszako  wózków oraz
typowego sprzętu do transportu międzyoperacyjnego, wybrać kierunki przebiegu dróg
transportowych między grupami obróbkowymi,
- ustalić wymiary maszyn i urządzeń odzieżowych, stołów przenośnikowych, stołów
pomocniczych innego sprzętu,
- rozmieścić maszyny i urządzenia szwalnicze, prasowalnicze oraz stoły zgodnie z zasadami
międzyoperacyjnego przekazywania elementów, które są charakterystyczne dla
poszczególnych systemów organizacji produkcji odzieży w szwalni.
- Najpierw należy ustawić stoły taśmowe następnie rozmieścić maszyny, stoły
prasowalnicze, stoły do prac ręcznych i inne sprzęty,
- sprawdzić prawidłowość zaprojektowanego planu ustawienia stanowisk pracy i przebiegu
procesu technologicznego na stanowiskach, w grupach i w całym zespole,
- sprawdzić szerokość głównego traktu komunikacyjnego wzdłuż lub wszerz sali
produkcyjnej (1,5÷2,2 m), szerokość dróg transportowych miedzy grupami obróbkowymi
(1,2 m) oraz wielkość odstÄ™pów od sÅ‚upów (0,3÷0,5) i od Å›cian (1,0÷1,2 m).
Wszystkie maszyny i urządzenia powinny być oznaczone umownymi symbolami i numerami
stanowisk pracy. Rysunek 8 przedstawia przykładowy plan rozmieszczenia stanowisk pracy
przy szyciu bluzki damskiej systemem potok z synchronizowanymi zespołami obróbkowymi.
Do obliczeń i opracowania projektu przyjęto dane z przykładów podanych w poradniku dla
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
ucznia. Powierzchnię sali produkcyjnej należy wyliczyć według wzoru podanego w poradniku
dla ucznia majÄ…c dane:
f = 8[m2]; N = 40 osób.
Ss = N Å" f Ss = 40Å"8 = 320 [m2]
Szerokość sali produkcyjnej H=12 [m] (założono w przykładzie), a długość sali produkcyjnej
wyliczono według wzoru:
Ss
L =
H
gdzie:
L  długość sali produkcyjnej w [m]
Ss  powierzchnia sali produkcyjnej w [m2]
H  szerokość sali produkcyjnej w [m]
320
L = = 26,7 [m]
12
Tabela 8. Przykładowe zestawienie maszyn i urządzeń [opracowanie własne].
Lp. Nazwa maszyny i urządzenia Ilość
1 Maszyna stębnowa 22
2 Maszyna obrzucajÄ…ca  overlock 3-nitkowy 5
3 Dziurkarka 2
4 Guzikarka 2
5 Prasa do klejenia  klejarka 1
6 Żelazko elektryczno-parowe 3
7 Stół prasowalniczy 3
8 Stół do prac ręcznych 5
9 Przyrząd do numerowania wykrojów 1
10 Przyrząd do formowania naroży 1
Tabela 8  zestawienie maszyn i urządzeń jest dokumentem pomocniczym, który ułatwia
projektowanie planu rozmieszczenia stanowisk pracy. W przykładowym projekcie
rozmieszczenia stanowisk pracy szycia bluzki damskiej. W systemie potok
z synchronizowanymi zespołami obróbkowymi zaprojektowano cykl produkcyjny zamknięty.
W zespole produkcyjnym zaplanowano sześć zespołów:
- I Szykowanie wykrojów i obróbka klejowa,
- II Grupa drobnych elementów,
- III Grupa przodów, tyłu i rękawów,
- IV Grupa montażu,
- V Grupa wykończeniowa,
- VI Grupa pakowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Legenda:
kompletowacz dziurkarka/ guzikarka
szykowacz prasowanie ręczne stojące
prasa do klejenia kontrola jakości
regał na wykroje stół pomocniczy
stębnówka stół pomocniczy
prasowanie ręczne elementów wieszakowózek
prasowanie ręczne wyrobów gotowych
Rys. 8. Plan rozmieszczenia stanowisk pracy w systemie potok z synchronizowanymi zespołami obróbkowymi
[opracowanie własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Ponadto w zespole produkcyjnym przewidziano stanowiska pracy kompletowania
elementów bluzki damskiej przed montażem oraz stanowisko kontroli jakości gotowej bluzki
damskiej. W przypadku produkcji podobnych wzorów odzieży (bluzki damskiej) można
wykorzystać opracowaną dokumentację organizacyjno  produkcyjną po wprowadzeniu
odpowiednich zmian i uzupełnień. Typową dokumentację organizacyjno  produkcyjną dla
wyrobów odzieżowych stosuje się najczęściej w krojowni.
Karta operacji
Karta operacji jest dokumentem, który zawiera niezbędne operacje dotyczące zadań
produkcyjnych dla poszczególnych stanowisk pracy. Karta operacji jest wycinkiem podziału
procesu technologicznego i spełnia funkcję informacyjną i instruktażową dla pracownika. Treść
operacji organizacyjnej wpisana jest do karty operacji. W karcie operacji oprócz opisu
wykonania zabiegów technologicznych przedstawia się dodatkowo na rysunkach
instruktażowych przekroje szwów lub węzłów technologicznych. Przykład karty operacji
(tabela 9).
Tabela 9. Karta operacji [opracowanie własne].
Numer Numer Nazwa zabiegu Czas trwania Uwagi
operacji zabiegu technologicznego [min]
organ. technol
.
1 2 3 4 5
39 Stębnowanie karczka na linii zszycia z tyłem 0,89
18 45 Stębnowanie plis wzdłuż krawędzi zszycia z przodami 1,83
46 Stębnowanie plis wzdłuż krawędzi przodów 1,73
Razem 4,45
Szczegółowy opis wykonania zabiegów
Nr
Opis wykonania zabiegu technologicznego
zabiegu
39 Karczek przestębnować w odległości 0,5 cm od linii zszycia karczka z tyłem.
45 Plisy przestębnować wzdłuż krawędzi zszycia plis z przodami po wierzchniej stronie plis
w odległości 0,5 od linii zszycia plis z przodami
46 Plisy przestębnować w odległości 0,5 cm od krawędzi przodu.
Nr
Graficzny zapis zabiegów technologicznych
zabiegu
39 Stębnowanie karczka na linii przyszycia
45 Stębnowanie plisy wzdłuż krawędzi zszycia z przodami
46 Stębnowanie plis wzdłuż krawędzi przodów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Kalkulacja kosztów związanych z wykonaniem wyrobu odzieżowego
W przemysłowym zakładzie odzieżowym koszty wytwarzania wyrobu odzieżowego wylicza
siÄ™ na podstawie:
- kosztów materiałów bezpośrednich,
- kosztów robocizny bezpośredniej z narzutami na płace,
- kosztów wydziałowych.
Dla potrzeb kalkulacyjnych materiały dzieli się na: bezpośrednie i pośrednie. Materiały
bezpośrednie są zawarte w wyrobie odzieżowym, a zużycie ich na jednostkę wyrobu
da się wyliczyć przy zastosowaniu metod normowania materiału odzieżowego podstawowego,
podszewki, guzików, nici.
Koszty materiałów bezpośrednich oblicza się według wzorów:
Km = Nk Å"c
k
gdzie:
Km  koszt materiałów krojonych,
k
Nk  norma kalkulacyjna
c  cena zakupu jednego metra
Kd = n Å" c
gdzie:
Kd  koszt dodatków krawieckich niekrojonych,
n  ilość sztuk użytych w wyrobie,
c  cena zakupu (jednej sztuki)
Kmb = Km + Kd
k
gdzie:
Kmb  koszt materiałów bezpośrednich,
Km  koszt materiałów krojonych,
k
Kd  koszt dodatków krawieckich niekrojonych.
Koszt konfekcjonowania wynika z czasu konfekcjonowania ustalonego dla danego wzoru
odzieżowego, czyli techniczna norma pracy. Czas konfekcjonowania wyrobów odzieżowych
obejmuje wszystkie fazy procesu technologicznego tj.: krojenie, szycie, prasowanie,
wykończanie, pakowanie. Przedsiębiorstwa odzieżowe mają własne zakładowe katalogi norm
czasu wykonania poszczególnych elementów odzieży i wyrobów odzieżowych.
Koszt konfekcjonowania wylicza siÄ™ na podstawie wzoru:
K = Tn Å" c
gdzie:
K  koszt konfekcjonowania [zł/szt.]
Tn  czas konfekcjonowania [min/szt.]
c  koszt jednej normominuty [zł/min]
Koszt konfekcjonowania służy również do obliczania stawek płacowych za poszczególne
operacje organizacyjne.
Koszty wydziałowe wylicza się mnożąc koszty: materiałów bezpośrednich i konfekcjonowania
oraz procentowy wskaz
nik kosztów wydziałowych (narzutu).
Na koszt wytwarzania wyrobu odzieżowego składa się koszt materiałów bezpośrednich, koszt
konfekcjonowania i koszty wydziałowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Cena netto = koszty własne + zysk planowany
gdzie:
koszty własne = koszty wytwarzania + koszty ogólne + koszty sprzedaży (koszty wytwarzania
x procentowy wskaz
nik narzutu).
gdzie:
Koszty własne = koszty wytwarzania + koszty ogólne (koszty wytwarzania pomnożone
przez procentowy wskaz
nik narzutu) + koszty sprzedaży
Cena sprzedaży brutto =Cena netto + Podatek VAT
Wzór dokumentu  Wniosek cennikowy zamieszczono w poradniku
Wniosek cennikowy nr & & & & & & & & & ..
od zlec. & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
asortyment & & & & & & & & & & & & & & & & & &
WZÓR & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
WG& & & & & & & & ..FK& & & & & & & & & & & .
Cena
Lp. Norma kalkulacyjna Nazwa artykułu % narzutu Wartość
zakupu
1. 1.
1. 2. wkładka
1. 3. dodatki niekrojone
1. 4. opakowanie
1. 0. Razem materiały bezpośrednie
2. 1. Akord bezpośredni
2. 2. Pozostałe wynagrodz. prac. bezpośrednio
produkcyjnych (2.1.* % narzutu)
2. 3. Razem pozycja 2.1. + 2.2.
2. 4. Narzuty na płace (2.3. * % narzutu)
2. 0. Robocizna bezpośrednia z narzutami (2.3. + 2.4.)
3. 0. Koszty obróbki obcej
4. 0. Koszty wydziałowe (2.0. * % narzutu)
5. 0. Koszty wytwarzania (1.0.+2.0.+3.0.+4.0.)
6. 0. Koszty ogólne (5.0. * % narzutu)
7. 1. Marże i prowizje
7. 2. Koszty licencji
7. 3. Koszty obsługi handlowej
7. 4. Koszty pozostałe
7. 0. Koszty sprzedaży
8. 0. Koszty własne (5.0.+6.0.+7.0.)
9. 0. Zysk planowany
10. 0. Cena netto I gat. (ewidencja)  8.0.+9.0.
11. 0. Podatek VAT (10.0. * % narzutu)
12. 0. Cena sprzedaży I gat. brutto (10.0.+11.0.)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Wspomaganie komputerowe w procesie przygotowania produkcji odzieży
W przemysłowych zakładach odzieżowych coraz częściej do opracowania dokumentacji
techniczno  technologicznej, dokumentacji normowania materiałów odzieżowych
i dokumentacji organizacyjno produkcyjnej sÄ… stosowane oprogramowania komputerowe.
Stosowanie programów komputerowych pozwala w krótkim czasie, z dużą dokładnością
na wykonanie dokumentów niezbędnych w procesie przygotowania produkcji i realizacji
procesu technologicznego odzieży.
Za pomocą programu komputerowego do konstrukcji szablonów przy pomocy digitalizacji,
wykonuje siÄ™ szablony na podstawie siatki konstrukcyjnej lub modyfikacji i modelowania
posiadanych już w bazie danych komputera szablonów odzieżowych.
Przykład szablonu opracowanego z zastosowaniem programu komputerowego zamieszczono
na rysunku 9.
Rys. 9. Szablon przodu koszuli damskiej 164/96/104
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Stopniowanie szablonów wykonuje się na wszystkie wielkości odzieży zawarte w danym
zamówieniu.
Stopniowanie szablonów z zastosowaniem programu komputerowego skraca czas
stopniowania szablonów do około 90% w porównaniu do metod ręcznych.
Przykład wystopniowanego szablonu przodu koszuli damskiej zamieszczono na
rysunku 10.
Rys. 10. Stopniowanie szablonu przodu bluzki damskiej
Wystopniowane szablony wyrobu odzieżowego mogą być wydrukowane na ploterze
w naturalnej wielkości na kartonie, a następnie wycięte za pomocą automatycznego urządzenia
krojczego cutter lub przekazane do tworzenia układów szablonów.
W projektowanych układach szablonów wyrobów odzieżowych za pomocą programu
komputerowego uwzględnia się wszystkie założenia technologiczne np. oszczędne zużycie
materiału odzieżowego, dostosowanie układu szablonów do wzoru materiału odzieżowego,
wykonywanie różnych układów szablonów jednokierunkowych, dwukierunkowych,
pojedynczych, Å‚Ä…czonych, symetrycznych, asymetrycznych. Podczas pracy operator posiada
pełną kontrolę nad prawidłowością układanych elementów wyrobów odzieżowych
oraz otrzymuje na bieżąco informacje o długości uzyskiwanego układu szablonów i wielkości
wskaz
ników wypadów wewnętrznych. Przykład układu szablonów koszuli damskiej
wykonanego przy zastosowaniu programu komputerowego zamieszczono na rysunku 11.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Rys. 11. Układ szablonów koszuli damskiej
Wykonany układ szablonów może być wydrukowany na drukarce w skali 1:10 czyli w postaci
miniaturki układu szablonów lub na ploterze w naturalnej wielkości na podklejanym z jednej
strony papierze do wykorzystania w krojowni.
Układy szablonów mogą być kierowane do wykonywania elementów wyrobu
odzieżowego z materiału odzieżowego przez automatyczne urządzenie krojcze zwane cutter.
Opracowane szablony wyrobu odzieżowego, wystopniowane szablony i zaprojektowane
układy szablonów danego wyrobu odzieżowego są katalogowane w bazie danych komputera.
Programy komputerowe do opracowania dokumentacji technicznej wyrobu odzieżowego
pozwalają na wykonanie opisów materiałowych, konstrukcyjnych i technologicznych oraz
wytycznych dla celów organizacyjno-produkcyjnych w krojowni, szwalni, prasowalni
i wykończalni.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak klasyfikuje się czas dnia pracy pracowników bezpośrednio produkcyjnych?
2. Jakie znasz metody normowania pracy?
3. Jakie znasz metody obserwacji i pomiaru czasu pracy w przemysłowych zakładach
odzieżowych?
4. Jakie elementy składowe zawiera dokumentacja organizacyjno-produkcyjna?
5. Jakie znasz sposoby opracowania chronologicznego zestawienia zabiegów
technologicznych?
6. Jak oblicza się rytm pracy zespołu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
7. Jakie informacje są zawarte w dokumencie  Podział procesu technologicznego
i wyposażenie stanowisk pracy ?
8. Jakie dane są niezbędne do sporządzania wykresu równomiernego obciążenia stanowisk
pracy?
9. Jakie znasz zasady projektowania planu rozmieszczenia stanowisk pracy w sali
produkcyjnej?
10. Jakie informacje sÄ… zawarte w karcie operacji stanowiska pracy?
11. Jak sporządza się kalkulację kosztów związanych z wykonywaniem określonego wyrobu
odzieżowego?
12. Jaki znasz rodzaj prac wykonywanych na komputerze w dziale przygotowania produkcji
odzieży?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sklasyfikuj czas dnia pracy pracowników bezpośrednio produkcyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych kryteria klasyfikacji czasu pracy pracownika
w szwalni,
2) rozróżnić rodzaje prac wykonywanych w ciągu dnia pracy w szwalni,
3) zapisać przy rodzaju czas pracy krótką jej charakterystykę i nazwy wykonywanych
czynności.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Oblicz czas wykonania tw zabiegu technologicznego wszycia kołnierza do podkroju bluzki
damskiej badanego metodą chronometrażu, jeżeli wartość średnich arytmetycznych wielkości
czasu wykonania badanych czynności wynoszą:
- pobranie bluzki damskiej do wszycia kołnierza tśr = 0,08min ,
1
- pobranie kołnierza tśr = 0,06min ,
2
- podłożenie pod stopkę maszyny tśr = 0,08min ,
3
- wszycie kołnierza tśr = 0,80min ,
4
- wyjęcie bluzki spod stopki tśr = 0,60min ,
5
- sprawdzenie prawidłowości wszycia kołnierza tśr = 0,02min ,
6
- odłożenie bluzki damskiej tśr = 0,02min .
7
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące zasad stosowania metody
chronometrażowej do ustalania czasu wykonania zabiegu technologicznego,
2) zapisać wzór,
3) wykonać obliczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Oblicz techniczną normę czasu TN wykonania operacji zszycia boków bluzki damskiej
w konkretnych warunkach techniczno-organizacyjnych majÄ…c dane: czas wykonania danej
operacji technologicznej tw = 2,2 min i czas uzupełniający, który wynosi tu = 0,2 min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące zasad obliczania
technicznej normy czasu wykonania operacji technologicznej,
2) odszukać wzór,
3) wykonać obliczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Scharakteryzuj zasady opracowania elementów składowych dokumentacji organizacyjno-
-produkcyjnej i określ ich przeznaczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych opisy dokumentów dokumentacji organizacyjno-
-produkcyjnej,
2) rozróżnić poszczególne dokumenty dokumentacji organizacyjno-produkcyjnej,
3) zapisać przy nazwie dokumentu krótką jego charakterystykę i określić jego przeznaczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- dokumentacja organizacyjno-produkcyjna bluzki damskiej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 5
Wykonaj rysunek technologiczny spódnicy damskiej podstawowej z tkaniny wełnianej
i zaprojektuj przekroje szwów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zasady przedstawiania wyrobów odzieżowych
na rysunkach technologicznych,
2) rozróżnić rodzaje szwów w spódnicy damskiej,
3) wykonać rysunek technologiczny przodu i tyłu spódnicy damskiej,
4) zaprojektować przekroje szwów w spódnicy damskiej,
5) dokonać analizy jakości wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- 2 arkusze papieru formatu A4,
- przybory do kreślenia: ołówek, linijka, krzywiki, gumka,
- model spódnicy damskiej,
- normy szwów,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 6
Na podstawie podziału procesu technologicznego bluzki damskiej na operacje
organizacyjne opracuj kartÄ™ operacji stanowiska pracy, a zadania produkcyjne przedstaw
w formie opisowej i graficznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące zasad opracowania karty
operacji stanowiska pracy,
2) wybrać trzy operacje organizacyjne z podziału procesu technologicznego na operacje
organizacyjne bluzki damskiej na podstawie dokumentu zamieszczonego w poradniku
dla ucznia,
3) przygotować tabelę  Karta operacji według wzoru w poradniku dla ucznia,
4) wykonać ćwiczenie zgodnie z poleceniem,
5) dokonać oceny prawidłowości wykonania dokumentu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- 3 arkusze papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- przybory do kreślenia: ołówek, linijka, krzywiki, gumka,
- dokumentacja organizacyjno-produkcyjna bluzki damskiej,
- dokumentacja techniczno-technologiczna bluzki damskiej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 7
SporzÄ…dz
kalkulację kosztów związanych z wykonaniem spódnicy damskiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dydaktycznych zagadnienia dotyczące zasad ustalania norm
zużycia materiału odzieżowego i dodatków na spódnicę damską oraz zasad ustalania
technicznej normy czasu wykonania spódnicy damskiej,
2) ustalić normę zużycia tkaniny i dodatków krawieckich na spódnicę damską,
3) obliczyć wartość materiału odzieżowego podstawowego i dodatków krawieckich
na podstawie podanych cen,
4) ustalić według cennika cenę robocizny,
5) dokonać obliczenia kosztu konfekcjonowania,
6) zapisać wyniki obliczeń w arkuszu kalkulacji kosztów wykonania spódnicy damskiej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- kalkulator,
- cennik materiałów odzieżowych podstawowych i dodatków krawieckich, z których
ma być uszyta spódnica damska,
- norma zużycia materiałów odzieżowych podstawowych i dodatków dla danej spódnicy
damskiej,
- wzory dokumentów,
- opracowana tabela.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować czas dnia pracy pracowników bezpośrednio
ðð ðð
produkcyjnych?
2) określić zasady normowania czasu pracy w przemyśle odzieżowym?
ðð ðð
3) rozróżnić części składowe dokumentacji
ðð ðð
organizacyjno-produkcyjnej?
4) określić zasady opracowania dokumentacji
ðð ðð
organizacyjno-produkcyjnej?
5) odczytać zadania produkcyjne w karcie operacji stanowiska pracy?
ðð ðð
6) posłużyć się dokumentacją organizacyjno-produkcyjną?
ðð ðð
7) sporządzić kalkulację kosztów związanych z wykonaniem wyrobu
ðð ðð
odzieżowego?
8) określić zasady stosowania programu komputerowego
ðð ðð
wspomagającego proces przygotowania produkcji odzieży?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
 zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 15, 17, 20 sÄ… z poziomu podstawowego,
 zadania 11, 13, 14, 16, 18, 19 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Do każdego zadania są dołączone 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
zaznacz kółkiem, a następnie
ponownie zakreśl odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Zbiór dokumentów, które określają konstrukcję i technologię wykonania wyrobów
odzieżowych to dokumentacja
a) normowania czasu pracy.
b) normowania norm zużycia materiałów.
c) techniczna.
d) przebiegu produkcji.
2. Zewnętrzny wygląd modelu odzieżowego na sylwetce z przodu i tyłu przedstawia rysunek
a) techniczny.
b) modelowy.
c) technologiczny.
d) instruktażowy.
3. Wymagania techniczne w dokumentacji techniczno-technologicznej zawierają między
innymi
a) aktualne normy i przepisy związane z procesem produkcyjnym, kontrolą jakości
i konserwacją wyrobu odzieżowego.
b) wymiary elementów konstrukcyjnych wyrobu odzieżowego przeznaczonego
do produkcji przemysłowej.
c) sposób wykonania odzieży z podziałem na fazy technologiczne, ogniwa produkcyjne i
operacje organizacyjne.
d) istotne, charakterystyczne cechy modelu odzieżowego przygotowanego do produkcji
seryjnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
4. Instrukcja o sposobie wykonania wyrobu odzieżowego z podziałem na fazy
technologiczne (krojenie, klejenie, szycie, prasowanie, wykończenie, pakowanie) znajduje
siÄ™ w
a) zestawieniu elementów składowych szablonów odzieży.
b) opisie modelu wyrobu odzieżowego.
c) wymaganiach technicznych.
d) opisie obróbki technologicznej wyrobu odzieżowego.
5. Zestaw wymiarów wyrobu odzieżowego dla określonej liczby wielkości odzieży
jest zamieszczony w dokumentacji techniczno-technologicznej w tabeli
a) wymiarów ciała.
b) wymiarów szablonu odzieżowego.
c) wymiarów wyrobu odzieżowego.
d) wielkości odzieży.
6. Do nanoszenia pomocniczych linii i oznaczeń na wykrojach elementów wyrobów
odzieżowych w procesie przygotowania produkcji odzieży służą szablony
a) pomocnicze.
b) podstawowe.
c) przemysłowe.
d) wzorcowe.
7. Układy szablonów są podstawą do ustalania
a) teoretycznej normy zużycia materiału odzieżowego.
b) faktycznej normy zużycia materiału odzieżowego.
c) kalkulacyjnej normy zużycia materiału odzieżowego.
d) technicznej normy zużycia materiału odzieżowego.
8. Dwa komplety szablonów spodni damskich ze sztruksu należy ułożyć w układzie
szablonów
a) Å‚Ä…czonym i dwukierunkowym.
b) Å‚Ä…czonym i jednokierunkowym.
c) asymetrycznym i pojedynczym.
d) pojedynczym i jednokierunkowym.
9. Metodą chronometrażu ustala się na stanowisku pracy pracownika czasy
a) pracy głównej i przygotowawczo-zakończeniowy.
b) pracy głównej i pracy pomocniczej.
c) uzupełniający i pracy pomocniczej.
d) pracy głównej i uzupełniający.
10. Dokument  Chronologiczne zestawienie zabiegów technologicznych jest częścią
składową dokumentacji
a) konstrukcji wyrobu odzieżowego.
b) normowania materiału odzieżowego.
c) techniczno-technologicznej.
d) organizacyjno-produkcyjnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
11. Wielkość rytmu pracy zespołu produkcyjnego w szwalni zależy od
a) czasu wykonywania wszystkich zabiegów technologicznych wyrobu odzieżowego
i planowanej liczby osób w zespole.
b) czasu wykonywania zabiegu technologicznego i wyposażenia stanowiska pracy.
c) czasu wykonywania operacji organizacyjnej i planowanej liczby osób w zespole.
d) wyposażenia stanowisk pracy i podziału procesu produkcyjnego.
12. W dokumencie  Chronologiczne zestawienie zabiegów technologicznych zawarte są
a) opis operacji organizacyjnych na stanowisku pracy.
b) wszystkie zabiegi technologiczne wyrobu i ich czasy wykonania.
c) czasy wykonania operacji organizacyjnej.
d) plany rozmieszczenia stanowisk pracy w sali produkcyjnej.
13. Zakres prac dla pracowników zespołu produkcyjnego w szwalni określony
jest w dokumencie
a) podziału procesu technologicznego i wyposażenia stanowisk pracy.
b) plan rozmieszczenia stanowisk pracy w sali produkcyjnej.
c) wykres równomiernego obciążenia stanowisk pracy.
d) chronologiczne zestawienie zabiegów technologicznych.
14. Dopuszczalne odchylenie od rytmu pracy zespołu produkcyjnego dla Rp = 3 min., którego
odchylenie wynosi Ä…10% jest
a) Ä… 0,7 min.
b) Ä… 0,5 min.
c) Ä… 0,3 min.
d) Ä… 0,1 min.
15. Karta operacji jest wycinkiem dokumentu dokumentacji organizacyjno-produkcyjnej
a) chronologicznego zestawienia zabiegów technologicznych.
b) podziału procesu technologicznego i wyposażenia stanowisk pracy.
c) równomiernego obciążenia stanowisk pracy.
d) planu rozmieszczenia stanowisk pracy.
16. Norma techniczna czasu pracy jest sumą czasów
a) normowanego i nienormowanego.
b) nienormowanego i uzupełniającego.
c) wykonania i nienormowanego.
d) wykonania i uzupełniającego.
17. Norma kalkulacyjna przeznaczona jest do wyliczenia
a) wypadów wewnętrznych.
b) ceny wyrobu odzieżowego.
c) strat z powodu kurczliwości.
d) strat materiałowych..
18. Koszt materiałów bezpośrednich przeznaczonych na bluzkę damską równa się sumie
a) koszt dodatków krawieckich i materiałów pośrednich.
b) koszt obróbki technologicznej i koszt materiałów odzieżowych.
c) koszt materiałów pośrednich i koszt materiałów odzieżowych.
d) koszt materiałów podstawowych krojonych i koszt dodatków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
19. Koszty wytwarzania spodni damskich, koszty ogólne oraz koszty sprzedaży i zysk
planowany stanowiÄ… cenÄ™
a) netto spodni damskich.
b) materiału odzieżowego na spodnie damskie.
c) brutto spodni damskich.
d) materiałów bezpośrednich na spodnie damskie.
20. Model wzoru odzieży uszyty na wymiary reprezentanta danej grupy typologicznej
powstaje w dziale
a) przygotowania produkcji.
b) szwalni.
c) wzorcowni.
d) produkcyjnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Opracowywanie dokumentacji procesu produkcyjnego odzieży
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
6. LITERATURA
1. Białczak B.: Maszyny i urządzenia w przemyśle odzieżowym. WSiP, Warszawa 1999
2. Czyżewski H.: Krawiectwo. WSiP, Warszawa 1996
3. Kazik R., Krawczyk J.: Technologia odzieży. WSiP, Warszawa 1998
4. Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy. WSiP, Warszawa 1999
5. Samek P.: Krawiectwo  Technologia. WSiP, Warszawa 1999
6. Woz
niczka B.: Technologia wytwarzania odzieży. Zeszyt ćwiczeń. SOP, Toruń 1998
7. Norma z zakresu odzieżownictwa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68