MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ryszard Rozborski
Wykonywanie okładzin ściennych z ceramiki i kamienia
712[06].Z1.10
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Halina Darecka
mgr inż. Anna Kusina
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Barbara Olech
Konsultacja:
mgr inż. Krzysztof Wojewoda
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 712[06].Z1.10
,,Wykonywanie okładzin ściennych z ceramiki i kamienia  zawartej w modułowym
programie nauczania dla zawodu murarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Wykonywanie oblicówek sposobem murarskim 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Wykonywanie okładzin z kamienia naturalnego 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 17
4.3. Wykonywanie okładzin z płytek ceramicznych 18
4.3.1. Materiał nauczania 18
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.3.3. Ćwiczenia 24
4.3.4. Sprawdzian postępów 27
4.4 Wykonywanie spoinowania 28
4.3.1. Materiał nauczania 28
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.3.3. Ćwiczenia 30
4.3.4. Sprawdzian postępów 32
5. Sprawdzian osiągnięć 33
6. Literatura 39
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik, ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat wykonywania
okładzin ściennych z materiałów ceramicznych i kamiennych
Poradnik zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
posiadać, aby przystąpić do realizacji jednostki modułowej ,,Wykonywanie okładzin
ściennych z ceramiki i kamienia 
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturÄ™ oraz inne z
ródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
- pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
- wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
- sprawdzian postępów umożliwiający sprawdzenie poziomu wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń.
4. Sprawdzian osiągnięć, który umożliwi sprawdzenie wiadomości i umiejętności jakie
powinieneś opanować podczas realizacji programu tej jednostki modułowej. Sprawdzian
osiągnięć powinieneś wykonać według instrukcji załączonej w poradniku.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przyswojeniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
712[06].Z1
Technologia murarstwa
712[06].Z1.01
Stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu robót murarskich
712[06].Z1.02
Organizacja stanowiska pracy murarza
712[06].Z1.03
Dobieranie materiałów narzędzi i sprzętu do robót budowlanych
712[06].Z1.04
Wykonywanie zapraw budowlanych i betonów
712[06].Z1.05
Wykonywanie murów nośnych różnych materiałów, o różnej grubości i
konstrukcji
712[06].Z1.06
Wykonywanie murów z przewodami kominowymi i kominów wolnostojących
712[06].Z1.07
Wykonywanie ścian działowych z różnych materiałów
712[06].Z1.08
Wykonywanie sklepień, nadproży i stropów murarskich
712[06].Z1.09
Wykonywanie gzymsów i układów rolkowych
712[06].Z1.10
Wykonywanie okładzin ściennych z ceramiki i kamienia
712[06].Z1.11
Wykonywanie napraw, remontów i rozbiórek konstrukcji murowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- stosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
- rozpoznawać podstawowe materiały budowlane,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- organizować stanowisko pracy murarza,
- dobierać materiały, narzędzia i sprzęt do robót murarskich,
- wykonywać zaprawy budowlane i beton,
- wykonywać rusztowanie proste,
- układać zaprawę na murze w taki sposób, aby uzyskać spoinę zgodnie w wymaganą
grubością,
- murować sposobem  na wycisk" i  na docisk z kielnią",
- murować w warunkach niskich temperatur,
- wykonywać mury proste, narożniki prostokątne, kątem prostym w kształcie litery T,
- wykonywać zakończenia murów,
- przygotowywać i stosować materiały pomocnicze,
- oszczędzać materiał,
- oszacować ilość materiału niezbędnego do wykonania robót,
- magazynować, składować i transportować materiały budowlane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót,
- dokonać pomiarów, posłużyć się sprzętem pomiarowym,
- zorganizować stanowisko pracy,
- wybrać i ocenić przydatność materiału do robót,
- wybrać i nazwać narzędzia potrzebne do robót,
- wykonać okładzinę konstrukcyjną z kamienia,
- wykonać montaż okładziny z płytek kamiennych, mocowanych na zaprawie w układzie
mozaikowym, cyklopowym i ciosów,
- wykonać montaż okładzin z płyt kamiennych, mocowanych za pomocą kotew stalowych,
- przygotować materiał okładzinowy do wykonania robót,
- dociąć płyty kamienne i płytki ceramiczne do żądanego kształtu i wielkości,
- obrobić krawędzie elementu okładzinowego,
- dociąć płytki ceramiczne po łuku,
- wykonać cięcie przy użyciu narzędzi ręcznych,
- wykonać cięcie przy użyciu narzędzi mechanicznych,
- wykonać otwory o różnych średnicach w elementach okładzinowych,
- wykonać montaż okładzin ceramicznych na zaprawie,
- wykonać montaż okładzin na zaprawie klejowej,
- przygotować podłoże pod okładziny ceramiczne, mocowane na zaprawie cementowej
i zaprawie klejowej,
- wykonać wykończenie spoin okładzin kamiennych i ceramicznych,
- wykonać dylatacje,
- wykonać montaż elementów wykończeniowych i pomocniczych,
- wykonać rusztowanie niezbędne do wykonania robót,
- przygotować i zastosować materiały pomocnicze,
- zastosować racjonalnie materiał,
- określić szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania robót,
- sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,
- porozumieć się z przełożonymi i współpracownikami,
- wykonać pracę, z zachowaniem przepisów bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Wykonywanie oblicówek sposobem murarskim
4.1.1. Materiał nauczania
Licowanie ścian murowanych jest wykończeniem ich powierzchni materiałem o dużej
trwałości i efektownym wyglądzie. Oblicówkę zewnętrzną ścian murowanych wykonuje się
z cegieł ceramicznych, cementowych lub wapienno-piaskowych, z płyt lub bloczków
z kamienia naturalnego, ze specjalnych licówek ceramicznych.
Zależnie od tego, czy licowanie ściany wykonujemy równocześnie z jej murowaniem,
czy po całkowitym wzniesieniu budynku i wyschnięciu jego ścian, okładzinę ścienną
nazywamy oblicówką konstrukcyjną lub powierzchniową. Oblicówka konstrukcyjna, czyli
wykonana w trakcie murowania ściany, jest ściśle połączona ze ścianą i bierze udział
w przenoszeniu obciążeń. Oblicówka powierzchniowa nie bierze udziału w przenoszeniu na
fundamenty sił obciążających ścianę, lecz stanowi dodatkowe jej obciążenie.
Oblicówkę można wykonać z cegły cementowej. Większą trwałość ma oblicówka
wykonana z licówek specjalnych, wypalanych z glin szlachetnych (rys.1), klinkieru, z płytek
kamionkowych lub płyt kamiennych.
Rys.1. Specjalne licówki ceramiczne [4, s.382]
Cegły licowe można wiązać z murem kilkoma sposobami. Najczęściej stosuje się
przewiązywanie cegieł w każdej warstwie muru (rys.2a). Czasami stosuje się przewiązywanie
w co czwartej warstwie cegieł (rys.2b).
Rys.2. Wiązanie cegieł licowych z murem [4, s.383]
a) przewiązanie cegieł w każdej warstwie, b) przewiązanie cegieł w co czwartej warstwie
Licówki specjalne, stosowane do licowania murów z bloczków gazobetonowych, mają
przewiązania półkonstrukcyjne (rys.3).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys.3. Przewiązania półkonstrukcyjne licówki z murem a), b), c) różne sposoby przewiązania[4, s.383]
Wysokość licówek powinna być wielokrotnością grubości warstw ceglanych. Wewnętrzne
powierzchnie kamieni licowych poddaje się obróbce w celu dopasowania ich do cegieł
Oblicówka powierzchniowa na murze z cegły powinna być układana dopiero wtedy, gdy
ściana ostatecznie osiądzie i należycie wyschnie. Licując ścianę zbyt świeżą płytami
kamiennymi, utrudnilibyśmy parowanie wilgoci, ponadto występuje w takim wypadku
nierównomierne osiadanie oblicówki i cegieł. Zjawisko to jest tym większe, im większe są płyty
okładzinowe i im grubsze są spoiny między cegłami.
Do licowania murów z bloczków i z pustaków z betonu zwykłego stosuje się
przepołowione płytki i beleczki (rys.1) z jednej strony płaskie, z drugiej zaś ryflowane, w celu
zwiększenia przyczepności zaprawy lub kleju. Do licowania cokołów używa się płytek
i beleczek klinkierowych, odznaczających się bardzo dużą odpornością na działanie
czynników atmosferycznych i mechanicznych.
Lepszą przyczepność licówki zapewnia mur wykonany na puste spoiny. Wskazane jest
mocowanie płytek nie tylko na zaprawie, ale również opieranie ich na występujących
w elewacjach pasach i wyskokach, na cokołach i gzymsach międzypiętrowych.
Kolejność czynności przy układaniu płytek licowych jest następująca:
- zmoczenie podłoża,
- wyznaczenie lica,
- narzucenie na ścianę zaprawy cementowej o proporcji składników 1:3 lub 1:4,
- dociśnięcie do ściany płytki namoczonej uprzednio w wodzie,
- wyciśnięcie zbędnej zaprawy i wyrównanie powierzchni licowej, zgodnie z powierzchnią
już ułożonych licówek za pomocą łaty.
Wykonanie oblicówki pionowej z kamienia rozpoczyna się od dołu, od ułożenia
pierwszego rzędu najniżej położonych elementów, opartych na stałej podstawie przejmującej
ciężar okładziny. Dla elementów o mniejszych wymiarach, mocowanych do spodu belek
nadprożowych, podciągów, gdzie nie stosuje się kotwi, wykonuje się częstostemplowanie, aż
do uzyskania odpowiedniej wytrzymałości zaprawy. W przypadku stosowania zaprawy
klejowej płytki licowe nie muszą być moczone w wodzie.
Licówkę należy układać od dołu do góry, ułatwia to bowiem utrzymywanie się płytek na
miękkiej zaprawie, a także umożliwia opieranie ich na warstwach ułożonych wcześniej oraz
na wyskokach w murze. Układając kolejne rzędy należy uważać, aby nie zabrudzić zaprawą
ułożonych już niżej licówek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie jest znaczenie oblicówek wykonywanych sposobem murarskim?
2. Jak wykonuje się oblicówkę konstrukcyjną?
3. Jak wykonuje się oblicówkę półkonstrukcyjną?
4. Jaka jest kolejność czynności podczas wykonania oblicówki powierzchniowej sposobem
murarskim?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj oblicówkę konstrukcyjną z cegły ceramicznej pełnej w ścianie wykonanej
z cegły.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
4) wykonać zaprawę zgodnie z recepturą,
5) wykonać mur jednocześnie z oblicówką,
6) oczyścić sprzęt i narzędzia,
7) posprzątać stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- zestaw materiałów stosowanych do wykonania okładzin,
- próbki materiałów okładzinowych,
- rusztowania,
- urządzenia mechaniczne do obróbki ceramiki,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj oblicówkę konstrukcyjną z cegły klinkierowej w ścianie wykonanej z bloczków
gazobetonowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4) wykonać zaprawę zgodnie z recepturą,
5) wykonać mur jednocześnie z oblicówką,
6) oczyścić sprzęt i narzędzia,
7) posprzątać stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- zestaw materiałów stosowanych do wykonania okładzin,
- próbki materiałów okładzinowych,
- rusztowania,
- urządzenia mechaniczne do obróbki ceramiki,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj oblicówkę półkonstrukcyjną z licówki ceramicznej w ścianie wykonanej
z bloczków gazobetonowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
4) wykonać zaprawę zgodnie z recepturą,
5) wykonać mur jednocześnie z oblicówką,
6) oczyścić sprzęt i narzędzia,
7) posprzątać stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- zestaw materiałów stosowanych do wykonania okładzin,
- rusztowania,
- urządzenia mechaniczne do obróbki ceramiki,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Ćwiczenie 4
Wykonaj oblicówkę powierzchniową nadproża z płytek kamiennych, mocowanych do
podłoża betonowego za pomocą zaprawy klejowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
4) wykonać zaprawę klejową,
5) wykonać nocowanie płytek z jednoczesnym stemplowaniem,
6) oczyścić sprzęt i narzędzia,
7) posprzątać stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- zestaw materiałów okładzinowych,
- zaprawa klejowa,
- rusztowania,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót okładzinowych,
- urządzenia mechaniczne do obróbki ceramiki,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- materiał do stemplowania,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Wykonaj oblicówkę konstrukcyjną z bloczków kamiennych w ścianie wykonanej z cegły.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
4) wykonać zaprawę cementową według receptury,
5) wykonać mur jednocześnie z oblicówką,
6) oczyścić sprzęt i narzędzia,
7) posprzątać stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- bloczki kamienne, cegły ceramiczne, składniki zaprawy,
- rusztowania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
- urządzenia mechaniczne do obróbki kamienia i ceramiki,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót murarskich,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) omówić zasady ułożenia oblicówki konstrukcyjnej?
ðð ðð
2) omówić zasady ułożenia oblicówki pólkonstrukcyjnej?
ðð ðð
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania oblicówki?
ðð ðð
4) wykonać prawidłowo oblicówkę konstrukcyjną z materiałów
ðð ðð
ceramicznych?
5) wykonać prawidłowo oblicówkę półkonstrukcyjną z materiałów
ðð ðð
ceramicznych?
6) wykonać okładzinę konstrukcyjną z kamienia?
ðð ðð
7) współpracować z innymi w trakcie wykonywania prac?
ðð ðð
8) stosować przepisy bhp podczas wykonywania oblicówki?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Wykonywanie okładzin z kamienia naturalnego
4.2.1. Materiał nauczania
Na okładziny kamienne stosuje się płyty z wapieni zwartych, piaskowców, granitów,
sjenitów i anhydrytów. Okładziny wewnętrzne wykonuje się również z płyt z marmuru
i alabastru.
Wymiary kamiennych elementów okładzinowych, które przygotowuje się w zakładach
kamieniarskich powinny odpowiadać wymaganiom określonym w normach.
Do łączenia elementów kamiennych z podłożem stosuje się zaprawy, kity, kleje i łączniki
metalowe. Rodzaj zaprawy zależy od
- rodzaju skały, z której jest wykonywana okładzina,
- miejsca ułożenia okładziny,
- miejsca, które ma być wypełnione zaprawą,
- rodzaju materiału, który zaprawa ma łączyć.
Do okładzin zewnętrznych stosuje się zaprawę cementową o konsystencji plastycznej do
mocowania elementów kotwiących, a półciekłą lub ciekłą do zalewek i podkładów.
Do wykonywania okładzin wewnętrznych poziomych można używać zaprawy
cementowo-wapiennej, gipsowej i gipsowo-wapiennej. Zaprawa ma konsystencjÄ™ plastycznÄ…
a jej grubość wynosi 10÷20mm.
Do okładzin podwieszonych stosuje się wyłącznie zaprawę cementową. Zaprawy
przeznaczone do osadzania elementów z białych albo bardzo jasnych wykonuje się
z zastosowaniem cementu białego. Zaprawy przeznaczone do spoinowania mogą być
wykonane z cementu białego, albo barwione pigmentami lub kolorowymi mączkami
Do mocowania elementów kotwiących można zamiast zaprawy stosować kity wykonane
na bazie żywic epoksydowych. Wytrzymałość tych kitów po stwardnieniu nie może być
mniejsza niż marka zaprawy stosowanej w analogicznej sytuacji. Elementy kamienne mogą
być sklejane ze sobą i przyklejane do podłoża. Można stosować kleje zgodnie z zaleceniami
producenta.
Rys.4. Elementy kotwiące do osadzania okładzin kamiennych [1, s.96]
a) kołki, b) klamry, c) kotwy
Do łączenia elementów okładziny kamiennej i przymocowywania ich do podłoża można
używać metalowych elementów kotwiących (rys.4). Należą do nich kotwy, trzpienie i klamry
ze stali odpornej na korozjÄ™ lub zabezpieczonych przed korozjÄ… przez ocynkowanie.
Elementy okładziny kamiennej mogą być mocowane:
- za pomocą kotew i zaprawy bezpośrednio do ściany podłoża (rys. 4a) lub za pomocą
rusztu z prętów stalowych (rys. 4b),, zaprawy (na pełną zalewkę),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys.5. Mocowanie okładzin kamiennych do podłoża [1, s.97]
a) za pomocą kotew i zaprawy, b) za pomocą rusztu z prętów stalowych
- za pomocą kotew bez użycia zaprawy, czyli osadzane na sucho (rys.5), stosowane
szczególnie często w wieżowcach, gdzie mogą występować duże odkształcenia
konstrukcji,
- na zaprawie bez kotwienia 9elementy do 0,05 m2 powierzchni).
Rys.6. Mocowanie okładzin kamiennych do podłoża za pomocą kotew bez użycia zaprawy [1, s.97]
Elementy kamienne trzeba przygotować do osadzania, wykonując w nich, w miejscach
oznaczonych w projekcie, gniazda na kotwy i łączniki. Przy osadzaniu na pełną zalewkę,
płyty o powierzchni do 0,6m2 powinny mieć nie mniej niż 2 punkty kotwienia, a płyty
większe nie mniej niż 4 punkty kotwienia.
Gniazda na łączniki i kotwy przy osadzaniu na zalewkę, powinny mieć przekrój
dwukrotnie większy od przekroju elementu kotwiącego. W elementach kamiennych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
osadzanych na sucho średnica otworów powinna być większa o 3-4mm od średnicy elementu
kotwiącego. Głębokość gniazd w elementach zależy od rodzaju skały, z której wykonano
elementy i jest o 5 mm większa od wchodzącego w gniazdo trzpienia kotwy. Wynosi ona od
20 mm do 50 mm.
Jeśli elementy kamienne są osadzane na pełną zalewkę, to grubość zalewki nie powinna
wynosić więcej niż:
- 20 mm w okładzinach wewnętrznych,
- 30 mm, jeśli licowane są ściany zewnętrzne o wysokości do 6m i 40mm, jeśli licuje się
ściany wyższe,
- 40 mm przy licowaniu słupów, bez względu na ich wysokość,
- 80 mm przy osadzaniu elementów gzymsów, portali.
Przed przystąpieniem do osadzania elementów gniazda oraz powierzchnie boczne i tylne
płyt okładzinowych powinny być oczyszczone i zwilżone. Bezpośrednio przed okładaniem
podłoże powinno być starannie oczyszczone z resztek zaprawy, tłustych plam, kurzu i błota,
a następnie dokładnie zmyte czystą wodą.
Wykonanie okładziny kamiennej pionowej rozpoczyna się od dołu, od ułożenia
pierwszego rzędu najniżej położonych elementów, opartych na stałej podstawie, przejmującej
ciężar okładziny. Elementy okładziny ustawia się pod naciągnięty i wypoziomowany sznur,
wyznaczający poziom ich górnej krawędzi. Osadzanie rozpoczyna się od narożników,
otworów i pilastrów. Po sprawdzeniu prawidłowości ustawienia rzędu płyt, elementy
okładziny przytwierdza się montażowo do podłoża za pomocą haków stalowych o średnicy
8÷12mm oraz klinów. Przy osadzaniu pÅ‚yt na peÅ‚nÄ… zalewkÄ™, po unieruchomieniu elementów
kamiennych wykonuje się osadzenie kotew w spoinach pionowych, a następnie wypełnia
przestrzeń między tylną powierzchnią okładziny i podłożem. Przestrzeń tę wypełnia się
zaprawą, warstwami wysokości do 25 cm. Po wypełnieniu szczeliny do 1/3 wysokości
elementu, zalewanie należy przerwać, a po stężeniu zaprawy, usunąć zamocowania
tymczasowe i w razie potrzeby zamocować trwałe elementy kotwiące w spoinach poziomych.
NastÄ™pnie szczelinÄ™ dopeÅ‚nia siÄ™ zaprawÄ…, tak by dochodziÅ‚a 6÷8cm poniżej krawÄ™dzi
elementów okładziny. Jeżeli po związaniu zaprawy i sprawdzeniu krawędzi okaże się, że
występują nierówności, to należy ściąć je dłutem i przeszlifować. Potem można przystąpić do
wykonania następnego rzędu okładziny, powtarzając kolejno wszystkie czynności. Krawędzie
elementów już zmontowanych zabezpiecza się podczas osadzania elementów następnego
rzędu, podkładając pod nie cienkie kliny drewniane. Okładziny kamienne mogą być
mocowane do podłoża metalowego klejami.
Osadzanie elementów na sucho powinno być wykonywane na podstawie szczegółowego
projektu określającego kształt i wymiary elementów kotwiących, ich liczbę oraz sposób
zamocowania dostosowany do rodzaju okładziny i podłoża.
Osadzanie elementów okładziny podwieszonej, które polega na licowaniu spodu
poziomych elementów budynku lub elementów nachylonych do poziomu, musi być
wykonywane na podstawie szczegółowych rysunków roboczych.
Rys.7. Mocowanie okładzin kamiennych podwieszonych do wieszaków [1, s.99]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Elementy takiej okładziny powinny być mocowane do stalowych wieszaków,
wbetonowanych w elementy konstrukcyjne, najlepiej już w chwili ich wykonania (rys.7).
Powinny one przenosić całkowity ciężar okładziny wraz z ciężarem zaprawy w zalewce.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie materiały stosujemy do wykonania okładzin kamiennych?
2. Jakie są sposoby wykonywania pionowych okładzin z kamienia naturalnego?
3. Jakie są sposoby wykonywania poziomych okładzin z kamienia naturalnego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj okładzinę z płytek kamiennych 30x15x1 cm, na podstawie rysunku roboczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z rysunkiem roboczym,
2) oszacować ilość materiału,
3) zgromadzić na stanowisku potrzebne materiału, narzędzia i sprzęt,
4) przyciąć płytki i oszlifować krawędzie,
5) przygotować zaprawę,
6) ułożyć płytki na zaprawie według rysunku,
7) oczyścić sprzęt i narzędzia,
8) posprzątać stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- płytki kamienne, składniki zaprawy,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót okładzinowych,
- urządzenia mechaniczne do obróbki kamienia,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj okładzinę z płyt kamiennych, na podstawie rysunku roboczego. Mocowanie
płyt za pomocą kotew stalowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z rysunkiem roboczym,
2) oszacować ilość materiału,
3) zgromadzić na stanowisku potrzebne materiału, narzędzia i sprzęt,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4) sprawdzić poprawność zakotwienia kotew w podłożu,
5) wykonać otwory na zakotwienia w płytach kamiennych,
6) przygotować zaprawę,
7) wypełnić otwory zaprawą i osadzić trzpienie kotew,
8) sprawdzić prawidłowość ustawienia płyty,
9) unieruchomić płytę,
10) ułożyć kolejne płyty,
11) oczyścić sprzęt i narzędzia,
12) posprzątać stanowisko pracy,
13) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- kotwy zamocowane do podłoża,
- płyty kamienne, składniki zaprawy,
- poziomnica, pion, Å‚ata,
- urządzenia mechaniczne do obróbki kamienia,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dociąć płyty kamienne?
ðð ðð
2) obrobić krawędzie elementu okładzinowego?
ðð ðð
3) wykonać montaż okładzin z płyt kamiennych, mocowanych za pomocą
ðð ðð
kotew stalowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.3. Wykonywanie okładzin z płytek ceramicznych
4.3.1. Materiał nauczania
Okładziny ceramiczne wykonuje się z:
- płytek i kształtek ściennych szkliwionych (glazury),
- płytek i kształtek kamionkowych zwykłych i kwasoodpornych,
- płytek klinkierowych,
- płytek ceramicznych elewacyjnych.
Rys. 8. Lista narzędzi do wykonania okładziny z płytek ceramicznych [6]
1- wiadro plastikowe, 2 -wiertarki z osprzętem do wykonywania otworów, 3 -wiertarka z mieszadłem, 4- wiertła
do kamienia, 5- poziomnica 1m, 6 -Å‚ata aluminiowa 2m, 7-Å‚ata prowadzÄ…ca drewniana, 8- kÄ…townik metalowy, 9-
miarka, 10 -ołówek stolarski, 11- nożyk metalowy, 12- rękawice gumowe, 13 -pace stalowe gładkie, 14- pace
stalowe zÄ™bate 3÷8mm, 15 -pace stalowe zÄ™bate 8÷25mm, 16- kielnia, 17- szpachelka stalowa, 18- mÅ‚otek
gumowy, 19- pędzel ławkowiec, 20- pędzelek cienki, 21- szlifierka kątowa, 22- maszyna do cięcia glazury, 23-
cęgi flizerskie, 24- piłka z wolframowym brzeszczotem , 25- wałek malarski, 26- młotek flizerski , 27-krzyżyki
dystansowe 4mm, 28- krzyżyki dystansowe 10mm, 29- spryskiwacz, 30 -pistolet do silikonów, 31- taśma
malarska samoprzylepna, 32 -pace gumowa, 33 -szpachelka gumowa, 34- paca z gÄ…bkÄ…, 35- gÄ…bka twarda, 36-
gąbka miękka
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Podstawą trwałości wykonania i użytkowania okładzin z płytek ceramicznych jest
podłoże. W przypadku wykonywania prac glazurniczych - ściennych i podłogowych
w budynkach nowych należy pamiętać o tym, że podłoże musi być odpowiednio długo
wysezonowane. Jeśli materiałem wiążącym w zaprawie jest cement, nie należy rozpoczynać
klejenia glazury lub terakoty wcześniej niż po upływie l miesiąca. W przypadku podłoża
starego należy sprawdzić jego nośność. Najprostszym i skutecznym sposobem oceny nośności
jest zarysowanie podłoża ostrym narzędziem (nożem, gwoz
dziem). Jeżeli podłoże trudno jest
zarysować, ostrze z trudem wchodzi w powierzchnię, można przyjąć, że trwałość podłoża jest
wystarczająca do mocowania typowych płytek ceramicznych. Gdy gwóz
dz
bez trudu rysuje
tynk, powodując jego sypanie się, podłoże należy usunąć.
W przypadkach wątpliwych można wykonać próbę przyczepności: wzmocnić podłoże
emulsją gruntującą, przykleić płytkę i spróbować ją oderwać po 3 dniach. Jeżeli płytka będzie
się dobrze trzymać, podłoże spełnia swoją rolę. W przeciwnym wypadku należy nienośne
podłoże usunąć.
Po sprawdzeniu nośności podłoża przystępujemy do oceny jego chłonności. Najprostsza
próba polega na zmoczeniu podłoża wodą i obserwacji tempa wsiąkania. Gdy woda wsiąka
zbyt szybko, należy zagruntować podłoże emulsją gruntującą. Podłoża mineralne na ogół
zawsze wymagają gruntowania. Gruntowanie podłoża trzeba przeprowadzić dokładnie
i starannie, aż do momentu jego ustabilizowania. Podłoże może wymagać dwu lub
trzykrotnego gruntowania.
Często zachodzi konieczność wyrównania podłoży, szczególnie w przypadkach starych
podłoży mineralnych. Powierzchnię ścian i podłóg należy wyrównać, gdy nierówności są
większe niż 2mm, gdyż maksymalna grubość kleju pod płytką nie powinna przekraczać 5mm.
Wyrównanie powierzchni ścian przy stosowaniu zaprawy tynkarskiej należy
przeprowadzać wykorzystując listwy kierunkowe. W zależności od grubości nałożonej
warstwy, układanie płytek powinno się rozpocząć nie wcześniej niż po 7 dniach.
Podłoża z powłok malarskich spotykamy często podczas remontu starych budynków.
Należy je usunąć, szczególnie w przypadku wszelkich farb klejowych lub emulsyjnych.
Powłoki z tych farb usuwa się mechanicznie po uprzednim namoczeniu. Następnie ścianę
należy dokładnie umyć i sprawdzić jej nośność. Ponieważ podłożem pod farby emulsyjne
i klejowe są najczęściej tynki mineralne, dalsze postępowanie jest analogicznie, jak
w przypadku podłoży mineralnych. Inaczej postępuje się w przypadku podłoży z farb
olejnych lub syntetycznych. Do usuwania tych farb można użyć specjalnych środków
chemicznych, które powodują rozmiękczanie i pęcznienie powierzchni, dzięki czemu można
łatwo usunąć farby szpachelką. Warstwy farb można również usunąć poprzez opalanie
palnikiem gazowym lub dmuchawą gorącego powietrza. Czynności te są pracochłonne i nie
zawsze dają pożądany efekt, zwłaszcza w przypadku wielu warstw bardzo dobrze
przylegającej farby. Po usunięciu farby, ścianę przygotowujemy w sposób typowy dla
podłoży mineralnych. Jeżeli przyczepność farby olejnej do podłoża jest dobra - można to
sprawdzić w sposób podobny do sprawdzenia nośności podłoży mineralnych - oraz jakość jej
nie budzi podejrzeń, można przyklejać płytki stosując klej o podwyższonej elastyczności
i przyczepności. W takim przypadku powierzchnię farby należy dokładnie odtłuścić
i starannie zmyć wodą. Po wyschnięciu, w celu zwiększenia przyczepności, można zmatowić
powierzchnię farby papierem ściernym albo nakłuć ją przecinakiem lub młotkiem.
Podłoża z płyt gipsowo-kartonowych, stosowane wyłącznie na ściany, sprawdza się pod
względem stabilności. Najprostszą metodą oceny stabilności jest sprawdzenie ugięcia ręką.
Pamiętać należy o stosowaniu właściwego rodzaju płyt w odpowiednich
pomieszczeniach, w pomieszczeniach narażonych na działanie wody nie wolno stosować płyt
nieodpornych na wilgoć. Chłonne płyty gipsowo-kartonowe należy zagruntować emulsją
gruntujÄ…cÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Po zamocowaniu, sprawdzeniu nośności i zagruntowaniu powierzchni płyt gipsowo-
kartonowych glazurę układamy stosując zaprawę klejową o podwyższonej elastyczności.
Podczas wykonywania prac glazurniczych należy pamiętać że:
- prace wykonuje siÄ™ w temperaturze od +5°C do+25°C,
- płyt ceramicznych nie należy moczyć przed przyklejeniem,
- spoinowanie i użytkowanie okładzin ceramicznych może nastąpić nie wcześniej niż po
24 godzinach,
- pełną wytrzymałość okładziny uzyskują dopiero po 3 dniach.
Po odpowiednim przygotowaniu podłoża zaczynamy układanie płytek od zamocowania
na ścianie prostej, gładkiej łaty drewnianej lub aluminiowej. Kierunek poziomy łaty
wyznaczamy poziomnicÄ…. A
atę mocuje się na wysokości drugiego rzędu płytek, pamiętając
o powiększeniu wymiaru płytki o podwójny wymiar spoiny (rys.9).
Pierwszy rząd płytek, cokołowy, układa się już po wykonaniu posadzki.
Rys. 9. Montaż łaty [6] Rys. 10. Nakładanie kleju [6] Rys. 11. Klejenie płytek [6]
Po przygotowaniu zaprawy klejowej nanosi się ją równomiernie na ścianę, stalową pacą
zębatą. Zaprawę nakłada się wstępnie gładką stroną pacy, a następnie rozprowadza po
powierzchni ściany częścią zębatą. Wielkość zębów pacy zależy od wielkości płytek i rodzaju
spodniej płaszczyzny (rys.10).
Zaprawy klejowe w zależności od rodzaju, zachowują swoje właściwości klejące przez
około 30 minut, dlatego należy rozprowadzać klej tylko na takiej powierzchni, na jakiej
możemy ułożyć płytki w tym czasie (około 1m2). Najlepiej rozprowadzić zaprawę na całej
szerokości ściany, aby można było ułożyć około dwóch rzędów płytek. Aby sprawdzić czy
nałożona na ścianę zaprawa klejowa posiada jeszcze właściwości klejące, wykonuje się test.
Polega on na przyciśnięciu palców ręki do położonej zaprawy. Jeśli klej pozostaje na palcach,
wówczas można kontynuować przyklejanie płytek. Jeśli palce pozostają czyste, należy usunąć
starą warstwę kleju ze ściany i nanieść nową.
Przyklejanie płytek rozpoczynamy od dołu, w dowolnym narożniku, jeżeli
z rozplanowania wynika, że powinna się tam znalez
ć cała płytka. Jeśli pierwsza płytka musi
być docinana, rozpoczynamy od przyklejania drugiej, całej płytki, w odpowiednim dla niej
miejscu. Płytkę opieramy o łatę i przyciskamy ręką do ściany (płytki o większym rozmiarze
dobija się dodatkowo gumowym młotkiem). Po dociśnięciu płytki klej powinien pokrywać
całą jej powierzchnię, w okładzinach zewnętrznych, minimum 2/3 powierzchni w okładzinach
wewnętrznych. Nadmiar zaprawy klejowej, która wydostanie się przez spoinę, należy usunąć
zanim stwardnieje, a zabrudzoną część płytki przemyć wilgotną gąbką.
Po ułożeniu pierwszego rzędu płytek umieszcza się krzyżyki dystansowe, o wymiarze
dopasowanym do szerokości spoiny. Kolejne rzędy płytek układa się w sposób analogiczny.
Należy pamiętać, aby pionowe linie spoin układały się dokładnie pionowo (rys. 11). Jako
ostatnie przykleja się płytki docinane w narożach i przy ościeżach. Przed ich przyklejeniem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
należy zamocować listwy wykończeniowe do glazury. Krawędzie skrajnych płytek można
oszlifować, wtedy nie ma potrzeby układania listew.
Listwy chronią naroża przed wyszczerbieniem i maskują docięte krawędzie płytek. Po
dobraniu właściwej wysokości profilu, wciskamy ramię montażowe listwy w zaprawę
klejową, rozprowadzoną na szerokość około 5 cm w narożniku. Równamy jego położenie na
całej długości i zaszpachlowujemy ramię montażowe zaprawą klejową. Następnie układamy
płytki na narożach, tak aby nie wystawały ponad wysokość profilu.
Rys.12.. Wykonywanie otworów w płytkach za pomocą wycinacza [6]
a) wykonanie otworu prowadzÄ…cego, b) wykonanie rysy od strony szkliwa, c) wiercenie od spodu do
gÅ‚Ä™bokoÅ›ci ¾ gruboÅ›ci pÅ‚ytki, d) wybicie od strony szkliwa zbÄ™dny kawaÅ‚ek pÅ‚ytki
W trakcie wykonywania prac należy obrobić miejsca wyjść instalacji wodociągowej
i kanalizacyjnej (rys.12).Otwory pod rurki instalacyjne i odpływowe można wykonać różnymi
metodami. Aby dokładnie wyznaczyć miejsce, w którym ma znajdować się środek otworu,
należy najpierw zaznaczyć jego położenie w poziomie
Rys. 13. Wymierzenie otworu w płytce [6]
Następnie przy pomocy ołówka zaznaczyć położenie środka otworu w pionie (rys.13).
Zaznaczone dwie odległości należy przenieść w miejsce planowanego otworu za pomocą
kątownika. W miejscu tym rysujemy przybliżony kształt planowanego otworu. Jeśli otwór ma
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
się znajdować w środku płytki, to wykonuje się go używając wiertarki ze specjalną
przystawką i wiertłami diamentowymi (rys.14,15) lub za pomocą piłki ze specjalnym
wolframowym brzeszczotem.
Rys. 14. Wywiercenie otworu w płytce [6] Rys. 15. Wielozadaniowa piła do otworów [6]
W drugiej metodzie nawierca się otwór w płytce, przewleka przez niego brzeszczot piłki,
a następnie - po ponownym zamontowaniu w oprawce piłki - wycina otwór. Jeśli otwór ma
się znajdować na brzegu płytki, to wykonujemy go cęgami flizerskimi lub piłą ze specjalnym
wolframowym brzeszczotem (rys.17).
Rys. 16. Wycinanie otworu w płytce za pomocą Rys. 17. Ułożenie płytki [6]
cęgów flizerskich [6]
Przy małych otworach lepiej posłużyć się cęgami (rys.16). Po zaznaczeniu i nacięciu
kształtu wycięcia na płytce (od strony glazury), odłamuje się je kawałek po kawałku. Płytki
z wyciętymi otworami wkleja się w wyznaczone miejsce. Wycinanie otworów w płytkach jest
czynnością pracochłonną i wymagającą dużej wprawy i staranności. Jakość i szybkość
wykonania tych prac zależy w dużym stopniu od rodzaju i stanu technicznego stosowanych
narzędzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 18. Wymierzenie otworu [6] Rys. 19. Wycięcie otworu za pomocą Rys. 20. Ułożenie płytki[6]
piły [6]
Otwory pod rury kanalizacyjne wykonuje siÄ™ podobnie, jak pod rurki instalacyjne.
Najpierw należy dokładnie zaznaczyć na powierzchni płytki miejsce, w którym ma się
znajdować środek otworu, zarówno w pionie, jak i w poziomie (rys.18). Zaznaczone dwie
odległości należy przenieść w miejsce planowanego środka otworu za pomocą kątownika.
Otwór można wykonać, używając wiertarki ze specjalną przystawką i wiertłami
diamentowymi, cęgami flizerskimi lub za pomocą piłki z wolframowym brzeszczotem.
(rys.19). Używając piły, można uzyskać bardzo staranne i gładkie krawędzie wycięcia.
Oprawka piłki nie pozwala jednak wykonywać zbyt długich cięć. Płytki z wyciętymi
otworami wkleja siÄ™ w wyznaczone miejsce (rys.20).
Rys.21. Przykłady obróbki płytek ceramicznych [6]
Po ułożeniu ostatniego, górnego rzędu płytek, zdejmuje się łatę, uważając przy tym aby
nie obluzować przyklejonej pierwszej warstwy płytek. Jeśli pod łatą znajduje się zaprawa to
należy ją ostrożnie usunąć szpachelką.
Rys. 22. Cięcie płytek [6] Rys. 23. Ułożenie płytki [6]
Po ułożeniu płytek posadzkowych doklejamy pierwszy rząd płytek. Nanosimy zaprawę
klejową na część ściany, na której ma być ułożony pierwszy rząd płytek i układamy płytki
zgodnie z wcześniejszym opisem. Płytki tego pasa zazwyczaj trzeba dociąć na odpowiednią
wysokość na skutek podniesienia się poziomu posadzki po ułożeniu płytek posadzkowych,
czy też w wyniku pewnych nierówności podłoża (rys.22,23). Ciecia płytek można dokonać za
pomocą przecinarki ręcznej lub elektrycznej . Podczas wykonywania obróbki płytek za
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
pomocą sprzętu mechanicznego należy wyposażyć się w okulary ochronne. Ponadto należy
stosować przepisy bezpieczeństwa dotyczące obsługi urządzeń mechanicznych.
Układanie okładziny ceramicznej na ścianie kończymy usuwając krzyżyki dystansowe ze
spoin.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie narzędzia są niezbędne do wykonania okładziny z płytek ceramicznych?
2. Jaki sprzęt stosujemy przy wykonywaniu okładzin z płytek ceramicznych?
3. W jaki sposób przygotowuje się podłoże pod okładziny ceramiczne?
4. Jakie są zasady sprawdzania przyczepności zaprawy klejowej?
5. Jaka jest kolejność czynności podczas wykonywania okładzin ceramicznych?
6. W jaki sposób wykonujemy otwory w płytkach ceramicznych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sprawdz
przydatność starego podłoża pod okładziny ceramiczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokonać oględzin podłoża,
2) zarysować podłoża ostrym narzędziem,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- próbki materiałów okładzinowych,
- zaprawa klejowa,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do robót okładzinowych,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj podłoże mineralne pod montaż płytek ceramicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
4) sprawdzić równość podłoża,
5) w razie potrzeby wyrównać podłoże,
6) oczyścić podłoże,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
7) oczyścić sprzęt i narzędzia,
8) posprzątać stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- rusztowanie,
- zaprawa wyrównująca lub tynkarska,
- szczotka, pędzel ławkowiec,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu o robót murarskich,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj, na przygotowanym podłożu montaż okładziny z płytek ceramicznych,
o dwóch różnych barwach, na zaprawie klejowej według zadanego wzoru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał i ocenić jego przydatność do robót,
4) sprawdzić równość podłoża,
5) przymocować listwę kierunkową,
6) rozłożyć materiał według wzoru,
7) przygotować zaprawę klejową,
8) wykonać okładzinę według wzoru,
9) oczyścić sprzęt i narzędzia,
10) posprzątać stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
12) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- przygotowane podłoże,
- materiały okładzinowe, krzyżyki dystansowe,
- kołki szybkiego montażu,
- zaprawa klejowa,
- rusztowanie,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do układania płytek ściennych,
- przyrządy do cięcia płytek,
- paca zębata, mieszalnik do zapraw,
- naczynie miarowe, naczynie na wodÄ™ i zaprawÄ™,
- kielnia murarska,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 4
Wykonaj, na przygotowanym podłożu montaż okładziny z płytek ceramicznych na
zaprawie cementowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał i ocenić jego przydatność do robót,
4) sprawdzić równość podłoża,
5) przymocować listwę kierunkową,
6) rozłożyć materiał według wzoru,
7) przygotować zaprawę cementową,
8) wykonać okładzinę według wzoru,
9) oczyścić sprzęt i narzędzia,
10) posprzątać stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
12) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- przygotowane podłoże,
- materiały okładzinowe, krzyżyki dystansowe,
- kołki szybkiego montażu,
- zaprawa cementowa,
- rusztowanie,
- podstawowy zestaw narzędzi i sprzętu do układania płytek ściennych,
- przyrządy do cięcia płytek,
- paca zębata, mieszalnik do zapraw,
- naczynie miarowe, naczynie na wodÄ™ i zaprawÄ™,
- kielnia murarska,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Wykonaj otwory w płytkach ceramicznych dla instalacji wodociągowej i kanalizacyjnej
według podanych średnic i położenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
4) wymierzyć położenie i średnice otworów w płytkach,
5) wykonać otwory wykorzystując wybrane narzędzie,
6) oczyścić sprzęt i narzędzia,
7) posprzątać stanowisko pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- materiały okładzinowe,
- przyrządy do cięcia płytek,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania okładziny z płytek
ðð ðð
ceramicznych?
2) ocenić przydatność materiału do robót?
ðð ðð
3) wybrać i nazwać narzędzia potrzebne do robót?
ðð ðð
4) dobrać odpowiednie materiały?
ðð ðð
5) dociąć płytki po łuku?
ðð ðð
6) przymocować prawidłowo listwę kierunkową, wyznaczającą położenie
ðð ðð
pierwszego rzędu płytek?
7) wykonać okładzinę z płytek ceramicznych?
ðð ðð
8) wykonać prawidłowo otwór na instalację w płytce za pomocą wiertarki?
ðð ðð
9) wykonać cięcie płytek sposobem ręcznym?
ðð ðð
10) wykonać cięcie płytek za pomocą przecinarki?
ðð ðð
11) współpracować z innymi w trakcie wykonywania prac?
ðð ðð
12) zastosować przepisy bhp podczas wykonywania okładzin ceramicznych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.4. Wykonywanie spoinowania
4.4.1. Materiał nauczania
Spoinowanie ma na celu nadanie estetycznego wyglądu widocznym częściom spoin w nie
tynkowanych ścianach z cegły lub kamienia. Dzięki spoinowaniu uzyskuje się ładny wygląd
zewnętrzny elewacji budynku i powiększa się odporność muru na wpływy atmosferyczne.
Spoiny mogą być wklęsłe lub wypukłe. Do ich ukształtowania używa się odpowiednich
narzędzi zwanych spoinówkami.
Rys.24. Przykłady spoin i spoinówek [4, s.276]
a) kształt spoin w zależności od użytej spoinówki, b) spoinówka płaska, c) spoinówka wypukła, d)
deseczka murarska
Specjalna kielnia, zwana spoinówką (rys.24b), służy do prawidłowego wykończenia
spoin na zewnętrznej powierzchni muru. Spoiny te wypełnia się zaprawą zsuniętą z deseczki,
za pomocą specjalnych wydłużonych żelazek, a następnie wypełnienie formuje się w kształt
spoiny odpowiednim żelazkiem (rys.24a). Do wykończenia spoin wypukłych służy specjalna
kielnia o wydłużonym wgłębieniu, odpowiadającym kształtowi spoiny (rys.24c)
Spoinowanie wykonuje się od góry ku dołowi, po całkowitym wykonaniu muru.
Odwrotna kolejność spoinowania powodowałaby zabrudzenie dolnych, gotowych już partii
ściany przez spadającą z góry zaprawę. Podobnie wykonuje się spoinowanie oblicówek.
W murze przeznaczonym do spoinowania pozostawia siÄ™ od strony licowej spoiny nie
zapełnione na głębokość około 2cm. Jeżeli spoiny w pewnych miejscach nie spełniają tego
warunku, należy wydrapać je do odpowiedniej głębokości. Cegły zabrudzone zaprawą zmywa
się roztworem kwasu solnego, a następnie płucze wodą. Przed przystąpieniem do
spoinowania zwilża się mur wodą, a spoiny przemywa.
Do spoinowania stosuje się zaprawę cementową o składzie: l część cementu i 3 części
piasku z dodatkiem l0÷20% wapna w stosunku do iloÅ›ci cementu. Czasami zaprawÄ™
przeznaczonÄ… do spoinowania barwi siÄ™ specjalnymi farbami cementowymi (rys.23).
Jeśli okładziny z płyt kamiennych mają być spoinowane, to przed ułożeniem następnego
rzędu płyt należy ułożyć na wyrównanej górnej powierzchni stykowej wąski pasek sklejki lub
twardej płytypilśniowej, który bezpośrednio przed spoinowaniem powinien być usunięty.
Podobnymi wkładkami należy utrzymać jednakowe grubości spoin pionowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys.25. Prawidłowe wykonanie spoiny [6]
a) układanie spoiny poziomej, b) układanie spoiny pionowej, c) oczyszczenie elewacji
Okładziny z płytek ceramicznych mogą być układane  na styk", w praktyce tego typu
wykończenia stosuje się bardzo rzadko. Niewielka, choćby 2-3mm szczelina między płytkami
jest przeważnie potrzebna ze względów konstrukcyjnych, a wypełniona kolorowymi
zaprawami spoinowymi może stanowić element dekoracyjny całej ściany czy podłogi.
Zaprawy te są mrozoodporne, więc można je stosować wewnątrz i na zewnątrz
budynków, w pomieszczeniach suchych, wilgotnych i mokrych. Spoinowanie można
rozpocząć po stwardnieniu zaprawy klejowej, nie wcześniej niż po trzech dniach od
przyklejenia płytek. Przed rozpoczęciem spoinowania spoinę i płytki należy dokładnie
oczyścić z resztek zaprawy i odkurzyć, a następnie w celu redukcji chłonności, zwilżyć wodą.
Rys.26. Rozprowadzenie zaprawy Rys.27. Pierwsze wstępne Rys.28. Końcowe czyszczenie[6]
do fugowania [6] czyszczenie[6]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Przygotowaną masę spoinową należy wstępnie rozprowadzić po powierzchni okładziny,
wciskajÄ…c w spoiny gumowÄ… packÄ… (rys.26). Po ostatecznym uformowaniu masy spoinowej
w spoinie, czyści się wstępnie powierzchnię płytek twardą gąbką o większych porach,
unikając zbytniego nasączania powierzchni spoiny wodą i tym samym wymywania świeżej
masy spoinowej (rys.27). W końcowym etapie prac należy stosować odpowiednie ściereczki
lub drobnoporowate sztywne gąbki (rys.28). Bardzo istotna jest pielęgnacja twardniejącej
masy spoinowej poprzez utrzymywanie świeżych fug przez kilka dni w stanie wilgotnym.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie narzędzia stosujemy do wykonania spoinowania murów?
2. Jaki materiał używany jest do spoinowania okładzin kamiennych?
3. Jakie narzędzia stosuje się do spoinowania płytek ściennych?
4. Jak wykonujemy spoinowanie?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj spoinowanie na elewacji wykonanej z cegły.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
4) oczyścić miejsca przeznaczone do spoinowania,
5) wykonać zaprawę zgodnie z recepturą,
6) wykonać spoinowanie zaczynając od góry ściany,
7) oczyścić sprzęt i narzędzia,
8) posprzątać stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- ściana wykonana na spoiną pustą,
- składniki zaprawy do spoinowania,
- narzędzia i sprzęt do wykonania zaprawy,
- narzędzia i sprzęt do wykonania spoinowania,
- sprzęt do czyszczenia ściany,
- rusztowania,
- spoinówki,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Ćwiczenie 2
Ukształtuj spoiny w okładzinie kamiennej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
4) wykonać zaprawę zgodnie z recepturą,
5) wykonać spoinowanie,
6) oczyścić sprzęt i narzędzia,
7) posprzątać stanowisko pracy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
- ściana wykonana na spoiną pustą,
- składniki zaprawy do spoinowania,
- narzędzia i sprzęt do wykonania zaprawy,
- narzędzia i sprzęt do wykonania spoinowania,
- sprzęt do czyszczenia ściany,
- rusztowania,
- spoinówki,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykonaj spoinowanie okładziny z płytek ceramicznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt i narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) dobrać odpowiedni materiał,
4) wykonać zaprawę spoinową,
5) oczyścić i zwilżyć wodą spoiny,
6) rozprowadzić zaprawę,
7) wykonać czyszczenie wstępne,
8) wykonać czyszczenie końcowe,
9) oczyścić sprzęt i narzędzia,
10) posprzątać stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
12) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- odzież ochronna i sprzęt ochrony indywidualnej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
- masa spoinowa,
- narzędzia i sprzęt do przygotowania masy spoinowej,
- stanowisko z okładzina ceramiczną,
- narzędzia i sprzęt do spoinowania,
- podstawowy sprzęt pomiarowy,
- apteczka.
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania spoinowania?
ðð ðð
2) wykonać prawidłowo spoinowanie?
ðð ðð
3) dobrać odpowiednie narzędzia do wykonania spoin w okładzinach
z płytek ceramicznych?
ðð ðð
4) wykonać prawidłowo fugowanie w okładzinach z płytek ceramicznych?
ðð ðð
5) współpracować z innymi w trakcie wykonywania prac?
ðð ðð
6) stosować przepisy bhp podczas wykonywania prac?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących wykonywania okładzin ściennych z ceramiki
i kamienia. Zarówno w części podstawowej jak i ponadpodstawowej znajdują się zadania
wielokrotnego wyboru( jedna odpowiedz
jest prawidłowa).
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, prawidłową odpowiedz

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz znakiem X (w przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz

prawidłową).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
na póz
niej i wróć do zadania gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Oblicówką konstrukcyjną nazywamy oblicówkę wykonaną
a) po całkowitym wzniesieniu budynku i wyschnięciu jego ścian.
b) wykonaną z cegieł ceramicznych.
c) wykonaną równocześnie z murowaniem ściany.
d) wykonaną z płyt z kamienia naturalnego.
2. Przy wykonaniu oblicówki konstrukcyjnej, najczęściej stosuje się przewiązywanie cegieł
a) w co piątej warstwie cegieł.
b) w każdej warstwie muru.
c) w co czwartej warstwie cegieł.
d) w co drugiej warstwie cegieł.
3. Wykonanie muru na puste spoiny zapewnia
a) oszczędność materiału licowego.
b) lepszą przyczepność licówki konstrukcyjnej.
c) większą nośność muru.
d) lepszą przyczepność licówki powierzchniowej.
4. Pierwszą czynnością przy układaniu płytek licowych jest
a) wyznaczenie lica.
b) zmoczenie podłoża.
c) narzucenie na ścianę zaprawy cementowej.
d) przybicie pasów kierunkowych.
5. Do wykonywania okładzin kamiennych wewnętrznych poziomych można używać
zaprawy cementowo-wapiennej, gipsowej i
a) szlachetnej.
b) cementowo-glinianej.
c) gipsowo-wapiennej.
d) glinianej.
6. Warstwa zaprawy przy wykonywaniu wewnętrznej okładziny poziomej z kamienia
naturalnego ma grubość
a) 15÷40mm.
b) 10÷12mm.
c) 20÷50mm.
d) 10÷20mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
7. Na rysunku przedstawione jest mocowanie płyt kamiennych za pomocą
a) rusztu z prętów stalowych.
b) kotew bez użycia zaprawy.
c) kotew i zaprawy.
d) kotew.
8. Przy osadzaniu na pełną zalewkę płyty o powierzchni do 0.6m2 liczba punktów kotwienia
nie powinna być mniejsza niż
a) 4.
b) 2.
c) 3.
d) 1.
9. Jeśli elementy kamienne okładzin wewnętrznych są osadzane na pełną zalewkę. to
grubość zalewki nie powinna wynosić więcej niż
a) 10 mm.
b) 25 mm.
c) 20 mm.
d) 40 mm.
10. Przed przystąpieniem do osadzania elementów okładziny kamiennej gniazda oraz
powierzchnie boczne i tylne płyt okładzinowych powinny być oczyszczone i
a) oszlifowane.
b) osuszone.
c) zwilżone.
d) ponacinane.
11. Wykonywanie prac glazurniczych, ściennych i podłogowych w budynkach nowych jeżeli
materiałem wiążącym w zaprawie jest cement rozpoczyna się nie wcześniej niż po
upływie
a) 2 miesięcy.
b) l miesiÄ…ca.
c) 1 tygodnia.
d) 2 tygodni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
12. Najprostszym i skutecznym sposobem oceny nośności starego podłoża pod płytki ścienne
jest
a) badanie laboratoryjne.
b) zarysowanie podłoża ostrym narzędziem.
c) opukiwanie młotkiem.
d) opukiwanie pacÄ….
13. Przed przystąpieniem do prac okładzinowych powierzchnię ścian i podłóg pod płytki
ceramiczne należy wyrównać, gdy nierówności są większe niż
a) 4 mm.
b) 1,5 mm.
c) 2 mm.
d) 1 mm.
14. Okładziny z płytek ceramicznych pełną wytrzymałość uzyskują dopiero po
a) 7 dniach.
b) 3 dniach.
c) 10 dniach.
d) 14 dniach.
15. Po odpowiednim przygotowaniu podłoża zaczynamy układanie płytek ściennych od
zamocowania na ścianie prostej, gładkiej łaty. W przypadku gdy okładzinę wykonuje się
od poziomu posadzki łatę mocuje się na wysokości
a) drugiego rzędu płytek.
b) pierwszego rzędu płytek.
c) trzeciego rzędu płytek.
d) dowolnego rzędu płytek.
16. W murze przeznaczonym do spoinowania pozostawia siÄ™ od strony licowej spoiny nie
zapełnione na głębokość około
a) 4cm.
b) 3 cm.
c) 1 cm.
d) 2 cm.
17. Do okładzin kamiennych podwieszonych stosuje się wyłącznie zaprawę
a) gipsowÄ….
b) wapiennÄ….
c) cementowÄ….
d) cementowo-wapiennÄ….
18. Do mocowania elementów kotwiących płyty można zamiast zaprawy stosować kity
wykonane na bazie
a) gipsu.
b) cementu.
c) żywic epoksydowych.
d) polichlorku winylu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
19. W okładzinie podwieszonej wieszaki przenoszą ciężar
a) płyt i zalewki.
b) płyt i rusztu stalowego.
c) tylko płyt kamiennych.
d) tylko zalewki.
20. Na rysunku przedstawione jest mocowanie okładzin kamiennych
a) za pomocą rusztu z prętów stalowych.
b) za pomocÄ… kotew i zaprawy.
c) za pomocą kotew bez użycia zaprawy.
d) podwieszonych do wieszaków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Wykonywanie okładzin ściennych z ceramiki i kamienia
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
6. LITERATURA
1. Martyniak W, Pieniążek J.: Technologia budownictwa 5 WSiP, Warszawa 1997 r.
2. Poradnik majstra budowlanego-praca zbiorowa. Arkady, Warszawa 2004r.
3. Szyszko K.: Atlas budowlany PRO SCHOLA Gdańsk 2000r
4. Urban. L. Technologia robót murarskich i tynkarskich WSiP, Warszawa 1988r.
5. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych ITB Warszawa
1997r.
6. Katalogi firm
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39