Zajęcia w zróżnicowanej grupie nMonika Chodorowska zerówką je stem zwią zana od za - Te obserwacje pomagają mi zaplanować Zwsze . Już w czasie praktyk najpierw pracę. Dzięki nim wiem, zanim jeszcze roz- trafiłam do grupy 0 ; moim pierwszym za- pocznie się rok szkolny, że np. Zuzia bardzo jęciem też było wychowawstwo w tej grupie. dobrze wycina, a Ma ja to osóbka , która Od pięciu lat je stem wy chowawczynią na każdy temat ma swo je zdanie i trzeba grupy sześciolatków w przedszkolu integra- wiele się natrudzić, by przekonać ją o zasad- cyjnym. Chcia łabym przed stawić dzia łania, ności niektórych dzia łań. Go sia na tomiast jakie pod jęłam, aby uzy skać jak naj lepsze lubi wędrować po sali, nie wie, czym się za- efekty w pracy w grupie zróżnicowanej wie- jąć w czasie przeznaczonym na zabawę. Za- kowo, intelektualnie i pod względem spraw- uważyłam, że Wojtek w kontakcie z Michał- ności. kiem nie umie się odnalezć, ale świetnie bawi się z Kubą. Obserwacje Moje spostrzeżenia pozwalają mi zapla- W zaplanowaniu zadań edu kacyjnych nować dzia łania w taki spo sób, by dobrze na każdy rok bardzo pomaga mi wstępna zintegrować gru pę. Każ dy rok jest in ny, obserwacja dzie ci. Rok rocznie, kiedy jest przychodzą nowe dzieci, ale obserwacje są już po re krutacji i wiadomo, kto będzie jednakowo cenne. Dzięki nim wiedziałam, w przyszłym roku w najstarszej grupie, za - że tegoroczna grupa będzie bardzo zróżni- czynam poznawać dzieci. Obserwuję je, kie- cowana. dy tylko jest ku temu okazja: Byli w niej: w szatni, bar dzo in teligent ny chłopiec, któ ry kiedy rozstają się z bliskimi, od początku umiał płynnie czytać i liczyć, w ogródku podczas zabaw, a nawet mnożyć, na wspólnych uroczystościach, chłopiec nadpobudliwy, na zajęciach czwartkowego przed szko- dwoje dzieci z orzeczeniem o autyzmie, la 1, chłopiec, który nie mówi, podczas zabaw popołudniowych i w in - dziewczynka po porażeniu mózgowym, nych sytuacjach. i inne, zdrowe dzieci. 1 Czwartkowe przedszkole to cotygodniowe zajęcia dla dzieci ze wszystkich grup wiekowych, odbywające się, jak sama nazwa sugeruje, w czwartki. Pomysłodawcą jest dyrektorka Społecznego Przedszkola Integracyjnego STO w Warszawie, Anna Florek. Każdy z wychowawców prowadzi podczas tych spotkań swój własny, zaproponowany przez siebie cykl zajęć, zaspokajający różne potrzeby rozwojowe dzieci. Dzięki specjalnie przygotowanym biletom, dzieci wybierają zajęcia, w których mają ochotę uczestniczyć. 42 Wychowanie w Przedszkolu Podjęte działania sposób, by chłopiec wskazał lub potwierdził W realizacji zadań edukacyjnych bardzo ruchem głowy prawidłową odpowiedz. pomogły mi: zajęcia w grupkach, kartki z aktywnościami, plany aktywności, kontrakty behawioralne, książka komunikacji, plany edukacyjne. Zajęcia w grupkach Zajęcia w grupkach to model pracy za - proponowany przez Annę Florek, a wzoro- wany na jednej z form pracy według Marii Montessori. Grupa jest dzie lona na mniej - sze grupki, w zależności od sytuacji. Czasa- mi są to dwie grupy liczące po siedmioro dzieci, a czasami cztery liczące po czworo. Uczestnicy grupek często się zmieniają, co wpływa na lepsze poznanie się dzieci i daje możliwość za istnienia w innych ze społach. Ponadto, praca w mniej szych grupach po - zwala: ob jąć uwagą każde dziecko, cierpli- wie wy słuchać, ze spokojem odpowiedzieć na zadawane pytania, przyjść z pomocą każ- demu, kto ma trudności. Dzieci ze specjal- nymi po trzebami wymagają świa domego aranżowania sytuacji. Sytuacja 1 Wgrupce znajduje się chłopiec, który nie mówi, ale do skonale ro zumie py tania. Dzięki za jęciom w grup kach, mam czas na porozumienie się z nim za pomocą książ- ki komunikacji zawierającej piktogramy2 lub wykorzystać elementy innego spo sobu ko - munikacji (Makaton3). Chłopiec podczas za- jęć wy szukuje ob razki, za pomocą któ rych porozumiewa się z wychowawcami i dziećmi. Mam również czas na zadanie pytania w taki Kontrakt behawioralny 2 Piktogramy to system znaków obrazkowych (biała figura na czarnym tle) przeznaczony dla osób niemówiących, pomaga w komunikacji i ułatwia kontakt z otoczeniem. Do książki komunikacyjnej wklejamy poznawane przez dziecko piktogramy. Dziecko wskazuje w swojej książce odpowiedni znak, ich ciąg lub układa z nich zdania (stosownie do swoich możliwości i umiejętności) w trakcie rozmowy. Wskazany znak jest odpowiednikiem wypowiedzianego słowa. 3 Makaton program rozwoju komunikacji, obejmuje znaki manualne, graficzne, przestrzenno-dotykowe. Celem posługiwania jest: podstawowa komunikacja, pomoc w rozumieniu, rozwój umiejętności językowych, ułatwienie interakcji społecznych, pomoc w budowaniu relacji, wyrównywanie szans życiowych. 9/2007 43 Sytuacja 2 każdą wykonaną pracę, w każdej znalezć coś Wgrupie znajduje się dziecko autystycz- godnego zauważenia i podkreślenia. ne. Jest często rozproszone, nie śledzi tema- tu zajęć. Mam możliwość kilkakrotnego po- Kartki z aktywnościami wtórzenia py tania, uzy skania prawidłowej Wczasie, gdy jedna grupa ma za jęcia dy- odpowiedzi i nagrodzenia jej (kontrakt be - daktyczne, druga bawi się, przedtem wybiera- hawioralny tabliczka z zapisanym po lece- jąc tzw. kartki z aktywnościami4. Dzieci wybie- niem do wykonania i miejscem na punk ty, rają ce za bawy są pod opie ką dru giego po zdobyciu których dziecko otrzymuje na- wychowawcy. Kartki z ak tywnościami poma- grodę w formie słownej i rzeczowej). gają im wybrać zabawę i miejsce dla niej. Każ- Sytuacja 3 dego dnia wy chowawcy wymieniają kar ty Wzajęciach uczestniczy dziecko pięcio- z aktywnościami na inne. Dobierają je tak, letnie i dziecko nadpobudliwe. Nie mogą aby dzieci miały możliwość pobawić się w róż- usiedzieć spokojnie przez dłuż szą chwi lę, nych miejscach i z różnymi kolegami. rozmawiają podczas za jęć. Mam moż liwość zorganizowania za jęć tak, by zapewnić im odpowiednią dawkę ruchu, da jąc tym wła - śnie dzieciom dodatkowe zadania, stawiając dodatkowe pytania. Sytuacja 4 Wzajęciach uczestniczy dziecko po przeby- tym porażeniu mózgowym. Nie zawsze rozu- mie pytania, nie zawsze odpowiada prawidło- Kartki z aktywnościami wo. W wypadku, gdy nie rozumie pytania lub nie zna na nie odpowiedzi, ma czas na zapyta- Często ob serwuję taką sy tuację: w mo - nie kolegów i powtórzenie odpowiedzi. mencie, gdy jedna grupa pracuje, ta, która z założenia powinna się bawić, z da la przy- Sytuacja 5 słuchuje się za jęciom. Taka postawa także W grupce jest bardzo in teligentny chło - zachęca do udziału w zajęciach, rodzi pomy- piec. Dostaje trudniejsze zadania, które też sły, rozbudza wyobraznię. wymagają czasu, by im sprostać. Ma możli- wość zaistnienia w grupie, czytając np. opo- Plany aktywności wiadanie, bajkę czy wiersz. Ma bardzo cie- Dzieci o specjalnych po trzebach eduka- kawe sko jarzenia z omawianym tematem. cyjnych zwykle mają trudności z zorganizo- Możemy w spokoju wysłuchać jego uwag. waniem sobie czasu wolnego i wybraniem Praca w małych grupkach pozwala widzieć aktywności. Często w ogó le o tym nie pa - więcej: zauważam zagubienie dzieci, rozpro- miętają, wędrują po sali bez celu. Nie umie- szenie, wy chwytuję błędy. Mam moż liwość jąc nawiązać kontaktu z innymi dziećmi, nie sprawdzenia wiadomości, utrwalenia ich, sko- umiejąc się bawić, pozostają samotne, bez- rygowania błędów. Dzieci nie mu szą długo czynne i nieustannie zależne od nauczycieli czekać na swoją kolej odpowiedzi, są częściej i rodziców. Aby pomóc im nauczyć się ba- pytane i dzięki temu lepiej zna ją omawiany wić, nawiązać kon takty, zo skon stru- stały materiał. Mam okazję na leżnego docenienia owane tzw. plany ak tywności , z któ rych wysiłków dzie Mo gę obej rzeć do kładnie korzystamy już od kilku lat. Są to fotogra- ci. 4 Kartki z aktywnościami to małe, zafoliowane zdjęcia kącików zabawy i pracy z sali zerówki. Powstały z po- trzeby ułatwienia dzieciom podjęcia decyzji o charakterze działań w czasie wolnym od zajęć dydaktycznych. 44 Wychowanie w Przedszkolu ficzne lub pi semne in strukcje, dzięki któ - rym dzieci otrzymują jasną informację o ro- dzaju czynności, które ma ją wykonać. Na - uka po sługiwania się ta kim pla nem jest prowadzona bez pod powiedzi słow nych, wyłącznie za pomocą podpowiedzi manual- nych5 po to, by prawie całkowicie usamo- dzielnić dziecko. Stworzyliśmy rów nież plan ak tywności dla dziecka nadpobudliwego, które nie po- trafiło zorganizować sobie cza su wolnego i przeszkadzało innym, biegając, potrącając ich, krzycząc. Do tworzenia planu zaprosili- śmy samego chłopca. Ułożyliśmy plan, który składał się zarów- no z czynności, które bardzo lubił i takich, za którymi nie przepadał, bo były jego słabą stroną. Proponowaliśmy zadania na zmianę z nim, on miał prawo wyboru kolejności ich wykonania. Co ja kiś czas chłopiec pro sił o nowy plan. W ten sposób pomogliśmy mu organizować czas wolny, zachęciliśmy do ry- sowania, układania itp. Chłopiec pomału odkrywał ra po konywania trud ności, dość poczuł, że to, co było nie do wykonania, sta- ło się możliwe. Dzięki takim działaniom, zy- skał również wielu kolegów, bo niektóre za- dania wymagały uczestnictwa innych dzieci. Jest to bar dzo do bra sy tuacja do na uki współdziałania. Wybrana część Planu aktywności Plany edukacyjne Ostatnim zna czącym dzia łaniem, któ re pomaga mi w wykonywaniu zadań w zróżni- ślaną przez wychowawcę liczbę zadań, które cowanej grupie, są plany edukacyjne, któ - dzieci mają odczytać i wykonać. Wśród po- rych pomysł został zaczerpnięty przeze mnie leceń są za równo za dania ję zykowe, jak z propozycji uczenia czytania wg Ireny Maj- i matematyczne. Dzię ki nim do skonalą chrzak6. Tworzeniem planów zajął się kole- umiejęt ność czy ta nia i współ działania, ga pracujący razem ze mną w grupie. To on utrwalają materiał. Plany cieszyły się zainte- dbał, by zmieniać i urozmaicać zadania, do- resowaniem wszystkich dzieci w grupie. stosowywać je do aktualnych tematów. Pla- Zorganizowanie pracy w takiej grupie by- ny są kon struowane dla wszystkich dzieci, ło nie lada wy zwaniem. Ale przekonałam zadania w mia rę moż liwości zróżnicowane się, że nie tylko jest to realne, ale można pod względem trudności. Zawierają okre - również dzięki temu wiele zyskać. 5 Podpowiedzi manualne to kierowanie dzieckiem podczas działania za pomocą własnych dłoni. Mają one na ce- lu naprowadzenie dziecka na pożądaną czynność i wykonywanie jej z czasem bez bezpośredniego nadzoru. 6 Propozycja Ireny Majchrzak to nauka czytania rozpoczynająca się od poznawania liter we własnym imieniu. 9/2007 45 * * * Co zaobserwowałam? 1. Dzieci lepiej się poznały (więcej interak- Bardzo zróżnicowana grupa dzieci wyma- cji, dzięki pracy w grupkach, grupy ciągle gała różnorodnych działań, ale oceniam ten mieszane). rok pracy jako bardzo owocny. Mam poczu- 2. Dzieci zdrowe pomagały dzie ciom nie - cie, że zrobiłam dużo dla swo ich dzieci, pełnosprawnym wykonywać swo je zada- aby mogły się dobrze rozwinąć, cie szę się nia (plany aktywności). z ich osiągnięć. Starałam się nikogo nie za- 3. Dzieci na śladowały za chowania wy cho- niedbać, każdego wspomóc, w każdym zoba- wawców względem siebie (robiły własne czyć jego mocne strony. Zdaję sobie sprawę, plany aktywności i plany edukacyjne). że to wszystko nie by łoby moż liwe, gdyby 4. Miały moż liwość czę stego powtarzania nie ogromne wsparcie dyrekcji przedszkola materiału, dzię ki różnym za daniom i pomoc kolegi z grupy. Pani dyrektor uważ- na ten temat (plany edukacyjne). nie obserwowała grupę, przez cały rok pod- 5. Poznały spo soby po rozumiewania się suwała nam dobre pomysły rozwiązywania z dziećmi niemówiącymi (książka komu- problemów, służyła radą. Dzięki temu nasza nikacji i Makaton). praca jest bardziej owocna. Dzieci są szczę- 6. Dzieci zdrowe zbliżyły się do dzieci nie- śliwe, a wychowawcy ma ją pewność, że za - pełnosprawnych, po znając spo soby po - wsze mogą liczyć na fachową pomoc. stępowania z nimi (czekanie na odpo- wiedz, powtarzanie py tań, podpowiedzi manualne). 7. Wszystkie dzie ci miały moż liwość brać aktywny udział w za jęciach (po dział na grupy). 8. Poznały spo soby or ganizowania cza su MONIKA CHODOROWSKA wolnego (plany aktywności i kartki z ak- Społeczne Przedszkole Integracyjne STO tywnościami). w Warszawie W święto naszej Pani Idzie ścieżynką Ojeden listek złocista jesień jak serce złote i tysiąc liści poproszę jesień, wfartuszku niesie. wbukiet go wplotę. A w każdym liściu I dam go naszej pani jesieni Pani. Bo wiecie: zaklętych tysiąc to nasza Pani słońca promieni. najlepsza w świecie. Irena Kwintowa 46 Wychowanie w Przedszkolu