S P R Z 
T
Lampowe odwracacze fazy, część 2
UkÅ‚ady samosymetryzujÄ…ce Zasadnicza rÛÅ‚nica w stosunku
Prezentujemy drugÄ… czÍśĘ
UkÅ‚ad inwertera ze stopniem o wzmoc- do opisanych gaÅ‚Ízi
artykuÅ‚u, w ktÛrym zawarto
nieniu rÛwnymjednoÅ›ci(rys. 11)skÅ‚adasiÍ Warunkiem automatycznego rÛwnowaÅ‚e-
najwałniejsze informacje
z dwu wzmacniaczy oporowych, pierwszy nia sÄ… jednakowe parametry lamp oraz re-
o najbardziej interesujÄ…cych
zwykÅ‚y i drugi ze sprzÍÅ‚eniem pojemnoÅ›- zystancji obciÄ…Å‚enia i dostatecznie duÅ‚a re-
rozwiÄ…zaniach lampowych
ciowym, objÍtych gÅ‚Íbokim ujemnym, na- zystancja we wspÛlnym obwodzie katod
odwracaczy fazy. piÍciowym sprzÍÅ‚eniem zwrotnym w ukÅ‚a- obydwu lamp. Wzmocnienie jest na ogÛÅ‚
dzie rÛwnolegÅ‚ym, realizowanym przez re- dwa razy mniejsze niÅ‚ zwykÅ‚ego stopnia
zystory R1, R2 i kondensator C1. StopieÒ wzmacniacza oporowego.
ten, ze wzglÍdu na swoje wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci, na- NapiÍcia doprowadzone mogÄ… mieĘ dośĘ
zywany jest takÅ‚e wtÛrnikiem anodowym duÅ‚Ä… amplitudÍ. UkÅ‚ad ten wydaje siÍ byĘ
lub Å‚artobliwie ìhuÅ›tawkÄ…î. JeÅ‚eli R1=R2, najlepszy ze wzglÍdu na swoje wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci
to na siatkÍ sterujÄ…cÄ… lampy odwracacza i ma zastosowanie szczegÛlnie tam, gdzie
fazy podawane sÄ… U1-U2 z jednakowym przy duÅ‚ych mocach stopnia koÒcowego
Rys. 13.
wspÛÅ‚czynnikiem po- zaleÅ‚y nam na rÛwnomiernym wysterowa-
Rys. 11. działu (przy Rs-R1=R2 niu lamp wyjściowych w szerokim zakresie
wynosi on 1/2 do 1/3). czÍstotliwoÅ›ci (do samowzbudzania) i sto-
Dla osiÄ…gniÍcia lepszej symetrii, R2 po- sunkowo maÅ‚y prÄ…d siatkowy w przypadku
winien mieĘ wartośĘ wiÍkszÄ… od R1 przesterowania. UkÅ‚ad parafazowy, dziÍki
o 10..15%. Układtegotypu, w związkuz is- doskonałej symetrii, stosowany był jako
tnieniem gÅ‚Íbokiego ujemnego sprzÍÅ‚enia wzmacniacz odchylania w oscyloskopach.
zwrotnego, wnosi maÅ‚e znieksztaÅ‚cenia Widoczne w pewnych ukÅ‚adach rÛÅ‚nice
w szerokim zakresie czÍstotliwoÅ›ci i cha- w wartoÅ›ci rezystorÛw anodowych (np.
rakteryzuje siÍ maÅ‚Ä… rezystancjÄ… wyjÅ›ciowÄ… 82k&! i 100k&!), tak naprawdÍ sÅ‚uÅ‚Ä… popra-
w gaÅ‚Ízi ìwtÛrnikowejî. Maksymalna amp- wianiu symetrii, a nie - jak sugerujÄ… w wi-
lituda napiÍcia wyjÅ›ciowego moÅ‚e byĘ dwu- trynach WWW niektÛrzy autorzy - celowe-
krotnie wyłsza nił w układzie z dzielonym mu wprowadzeniu dodatkowych harmonicz-
obciąłeniem. Wzmocnienieku mołeosiągaĘ nych parzystych.
wartośĘ nawet do 58 V/V. NapiÍcie dopro- W ukÅ‚adach z rys. 15 i 16 siatki triod
wadzone nie moÅ‚e przekraczaĘ wartoÅ›ci jak majÄ… polaryzacjÍstaÅ‚Ä…(ang.fixedbias),a po-
dla zwykłego stopnia oporowego (ok. 1,5V). zostałe katodową (ang. cathode bias).
DziÍkiobecnoÅ›cikondensatoraelektrolitycz- W zaleÅ‚noÅ›ci od zastosowanego ukÅ‚adu
nego, blokującego rezystor katodowy, cał- inwertera oraz typu pracującej w jego ob-
kowite wzmocnienie ukÅ‚adu jest duÅ‚e, jed- wodzie lampy, uzyskamy rÛÅ‚ny charakter
nak ukÅ‚ad jest bardziej podatny brzmienia koÒcÛwki mocy.
na przesterowanie. Z porÛwnania oporu wewnÍtrznego
Na rys. 12 i 13 przedstawiono lamp serii ECC wynika nastÍpujÄ…cy wnio-
rÛÅ‚ne wersje tego inwertera.
UkÅ‚ad parafazowy o sprzÍÅ‚e-
niu katodowym - rys. 14 (ang.
long tailed pair, catohode coup-
led splitter, Schmidt inverter) -
jest połączeniem stopnia z dzie-
lonym obciÄ…Å‚eniem (lewa trioda)
ze stopniem o wspÛlnej siatce
(prawa trioda - siatka uziemiona
dla przebiegÛw zmiennych kon-
densatorem).
Odpowiedni obwÛd RC - rys.
15 - słuły do zapewnienia siatce
prawejtriody napiÍciastaÅ‚ego pa-
nujÄ…cego na siatce triody lewej.
Rys. 12. Rys. 14.
Elektronika Praktyczna 11/99
103
S P R Z 
T
densatory separujące pojemności
22nF..47nF, rezystory upływowe 100k&!
i blokujące 5,6..22k&!. Takie wartości mołna
znaleüĘ w wielu klasycznych kon-
strukcjach. Przeczy to, jak widaĘ,
ustalonym dla wzmacniaczy Hi-Fi
normom, jednak w zastosowaniach
ìgitarowychî sprawdza siÍ doskona-
le - zapobiega m.in. zatykaniu siÍ
lamp koÒcowych (ang. muck) oraz
daje wzrost udziału obcinania siat-
kowego.
Bardzo istotnÄ… rolÍ odgrywa
wystÍpowanie gaÅ‚Ízi ujemnego sprzÍÅ‚enia
zwrotnego (i jego gÅ‚ÍbokośĘ), obejmujÄ…cego
uzwojenie wtÛrne transformatora wyjÅ›cio-
wego i zwykle pierwszÄ… triodÍ inwertera.
Rys. 15.
Rys. 18.
sek: im opÛr wewnÍtr-
zny lampy sterujÄ…cej
wiÍkszy, tym wiÍksza W przypadku braku pÍtli ujemnego
tendencja do ìprzybru- sprzÍÅ‚enia zwrotnego ukÅ‚ad Presence re-
dzonegoî (ang. crunch) alizowany jest w osobnym obwodzie tuÅ‚
brzmienia i na odwrÛt, przed inwerterem fazy lub w samym
nawet przy niskim po- przedwzmacniaczu. NaleÅ‚y pamiÍtaĘ, Å‚e
ziomiesygnaÅ‚u wejÅ›cio- w wiÍkszoÅ›ci konstrukcji profesjonalnych
wego. Dlatego teł działanie potencjometru Presence celowo
wzmacniaczeìvoxo-po- wprowadza dodatkowe znieksztaÅ‚cenia
dobneî (lampa ECC 83, sygnaÅ‚u, ktÛre nadajÄ… ostatecznemu
12AX7-inwertersamo- brzmieniu charakterystyczną drapiełnośĘ,
rÛwnowaÅ‚Ä…cy ze stop- szczegÛlnie przy grze z duÅ‚ym ìprzeste-
niem o wzmocnieniu remî. PrzykÅ‚adowo, ìpodbicieî potencjo-
rÛwnym jednoÅ›ci) rÛÅ‚- metrem Presence o 6dB wybranego pasma
Rys. 16.
niÄ…siÍodszklisto-czys- czÍstotliwoÅ›ci powoduje ok. dwukrotny
tych wzmacniaczy ìfenderoidalnychî Jednak w wielu konstrukcjach profesjonal- wzrost mocy elektrycznej tego pasma, do-
(lampa ECC 81, 12AT7 - inwerter parafa- nych rezygnuje siÍ z niego lub tradycyjnie prowadzonej do gÅ‚oÅ›nika. Jako inwertery
zowy). na tylnym panelu montuje siÍ potencjometr mogÄ… z powodzeniem pracowaĘ lampy po-
Warto wiedzieĘ, Å‚e w niektÛrych lampo- redukujÄ…cy pÅ‚ynnie wzmocnienie.  w po- dwÛjne typu trioda/pentoda z serii PCF
wych wzmacniaczach do gitar basowych, tencjometr nazywanybywa Fatnesslub Soul lub dwie pentody, np. EF184, połączone
w ukÅ‚adzie inwertera pracujÄ… nawet dwie (Fender), a w przypadku gdy jest to prze- triodowo. SzczegÛlnie godne polecenia
lampy o moÅ‚liwie najniÅ‚szym oporze wew- Å‚Ä…cznik caÅ‚kowicie odÅ‚Ä…czajÄ…cy pÍtlÍ, nosi konstruktorom, takÅ‚e aparatury Hi-Fi, sÄ…
nÍtrznym, czÍsto z rÛwnolegle Å‚Ä…czonymi nazwÍ Bold/Curaceous (Mesa), co jedno- podwÛjne triody E80CC, 12BH7 i niedo-
systemami w jednej baÒce - dla dodatkowej znacznie okreÅ›la jego wpÅ‚yw na brzmienie. ceniane, rosyjskie 6N1P-EB. CechujÄ… siÍ
redukcji wspomnianego oporu, lub stosuje CzÍstoobwÛd ujemnegosprzÍÅ‚eniazwrot- bardzo prostoliniowym przebiegiem cha-
siÍ sterowanie wtÛrnikowe, dajÄ…ce najlep- nego wykorzystywany bywa do realizacji rakterystyk siatkowych, doskonaÅ‚Ä… kon-
szy rezultat - umołliwienie pracy lamp mo- funkcji Presence, tj. selektywnego podbija- strukcją mechaniczną i znacznie wydłuło-
cy w klasie AB2. Na koÒcowy efekt brzmie- nia o kilka dB wybranego pasma, leÅ‚Ä…cego nym okresem bezawaryjnoÅ›ci.
niowy wpływa takłe wartośĘ pojemności w przedziale 2..8kHz (rys. 17 i 18). Interesującą lampą, doskonale nadającą
kondensatorÛw separujÄ…cych inwerter od GÅ‚ÛwnÄ… przyczynÄ… rezygnowania z ujem- siÍ do pracy jako inwerter z dzielonym ob-
siatek sterujÄ…cych lamp mocy, rezystorÛw nego sprzÍÅ‚enia zwrotnego (rys. 19) jest ciÄ…Å‚eniem, jest podwÛjna trioda 12DW7.
upÅ‚ywowych i rezystorÛw blokujÄ…cych te pragnienie uzyskania peÅ‚niejszego, bardziej ZnajdujÄ…ce siÍ wewnÄ…trz dwa systemy rÛÅ‚-
siatki. ìmiÍsistegoî, Å‚ywego brzmienia. niÄ… siÍ w istotny sposÛb. Jedna trioda jest
Jełeli zakładamy celowe przesterowanie Z powodu istnienia nieuniknionej induk- bliskim odpowiednikiem ECC83, a druga -
koÒcÛwki mocy, naleÅ‚y stosowaĘ jako kon- cyjnoÅ›ci rozproszenia i szkodliwej pojem- ECC82.
noÅ›ci wÅ‚asnej transformatora, pÍtla ujemne- Tomasz Wojkowski
gosprzÍÅ‚eniazwrotne-
go wprowadza do ob-
wodu koÒcÛwki mocy
niekorzystne przesu-
niÍcia fazowe, szcze-
gÛlnie dla najniÅ‚szych
czÍstotliwoÅ›ci, przy-
czyniajÄ…csiÍ do wzros-
tu znieksztaÅ‚ceÒ inter-
modulacyjnych. Pogar-
sza to istotnie odpo-
wiedü caÅ‚ej koÒcÛwki
mocy na pobudzanie
impulsamio dułejam-
plitudzie i stromych
zboczach, a wzmac-
niacz staje siÍ subiek-
tywnie ìleniwyî, choĘ
niewÄ…tpliwie bardziej
stabilny.
Rys. 17. Rys. 19.
Elektronika Praktyczna 11/99
104