sredniowiecze033aangelsa

Temat: Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego,
oraz kochanka.

Pareneza dosłownie oznacza pouczenie. Literatura parenetyczna to lit.
Propagująca wzory postępowania.
W średniowieczu pisano głównie z myślą o tym, aby opracowane dzieła służyły
zbudowaniu moralnego wychowania i pouczenia, potępieniu zła i afirmacji dobra,
poszerzeniu wiedzy, przechowaniu pamięci o znanych wydarzeniach i ludziach.
Lit. średniowieczna inspirowała do tworzenia zaleconych do naśladowania ideałów,
kształtowania wzorcowych wizerunków. Średniowiecze wykształciło cztery wzorce
osobowe:
wzorzec świętego
wzorzec świętego ~ ascety związany jest z bezwzględną dominacją kościoła we
wszystkich płaszczyznach działania tamtejszego społeczeństwa: w życiu
politycznym i kulturalnym oraz stanowiła o więzi społeczeństwa europejskiego;
postawa ascezy wypływa ze średniowiecznego przekonania, iż ciało jest
siedliskiem szatana, więc umartwianie się i zadawanie mu bólu jest jedyna
drogą na wypędzenie go; często więc widywano procesje ludzi biczujących się i
stosujących różne inne techniki wypędzania szatana; czasem przybierało to
formy skrajne, tak jak w przypadku Szymona Słupnika, który 27 lat przeżył w
małej klatce na wysokim słupie, przeważnie stojąc, co wymagało nie lada
samozaparcia i siły woli (lub choroby psychicznej jak ktoś woli); znamienne
jest, że potem wielu ludzi, w tym artystów fascynowało się taką postawą, co
widać wyraźnie w literaturze, nawet polskiej: Szymon Grochowiak "Święty Szymon
Słupnik" ("Powołał go Pan / Na słup").
Najwcześniejsze teksty hagiograficzne w Polsce dotyczą postaci świętych -
męczenników, głównie św. Wojciecha (trzy żywoty w jęz. łacińskim z X/XI w.).
Popularne byłe też legendy dotyczące życia św. Stanisława, zamordowanego na
Skałce z polecenia Bolesława Śmiałego (XI w.). Poćwiartowane ciało biskupa
ponoć w cudowny sposób zrosło się po śmierci.
Najlepszym wzorem ascety był Święty Aleksy. Narodził się on jako człowiek
bardzo bogaty, lecz niedługo nim pozostał. Zaraz po ślubie, pozostawiwszy swą
żonę dziewicą, "nabrał srebra, złota dosyć, co go mógł piechotą nosić" i
wyruszył na morze. Potem rozdał mienie potrzebującym Gdy został bez grosza
przy duszy, "pod kościołem siedział". Żył z jałmużny, czas spędzał na
modlitwie, umartwiał się. Przez postawę ascezy chciał osiągnąć świętość i
zbawienie. Pewnego razu Maryja, zszedłszy z obrazu, nakazała klucznikowi
wpuścić Aleksego do kościoła, toteż stał się on sławny. A że sławy nie lubił,
więc wyruszył z powrotem do Rzymu. Ojciec, nie poznał go. Święty leżał pod
schodami przez szesnaście lat i każdy lał na niego pomyje. Gdy potem umarł,
wszystkie dzwony Rzymu odezwały się na raz, a opary z ciała jego miały moc
uzdrawiania. Następny przykład ascety znajdziemy w kronice Thietmara. Pisze on
tymi słowy: "Żyła za czasów króla Henryka w miejscowości zwanej Thrubizi pewna
pustelnica, imieniem Sizu, odznaczająca się ogromną pobożnością i dlatego
trudno mi to ująć w słowa. Kiedy już była dojrzała, za panowania Ottona
Wielkiego starał się o jej rękę pewien mąż, lecz ona uciekła szybko do
Chrystusa, którego umieściła w swym sercu przed wszystkimi ... Przez
sześćdziesiąt cztery lata, w odludnej części wspomnianego miasta, potrafiła ta
czysta dziewica czynić ofiary za siebie na rzecz niebieskiego oblubieńca ...
Przez cały ten okres nigdy nie walczyła z ostrym zimnem za pomocą rozpalonego
ogniska, a najsilniejszy środek ogrzewający, jakiego używała, polegał na tym,
że zdrętwiałe już prawie ręce i nogi umieszczała gwoli ich ożywienia na
ogrzanym z lekka kamieniu. Swe życie klasztorne zdobiła na wewnątrz żarliwymi
modłami, przeplatanymi płaczem, na zewnątrz zaś pomagała bardzo przychodzącymi
do niej ludziom przez częste udzielanie nauk i niesienie niezbędnej dla
każdego pociechy. Nie otrząsała się z robactwa, które żarło ją nieustannie, a
jeżeli samo odpadło, kładła je sobie z powrotem na ciało".
Mieli oni bardzo ciężki żywot. Dla średniowiecznego ascety najważniejsza była
wiara, umartwianie się, czystość cielesna oraz pogarda dla sławy i dóbr
materialnych. Według mnie, była to postawa aczkolwiek nie negatywna, ale
niewłaściwa. Średniowieczny asceta wymyślał sobie coraz to nowe tortury, jak
biczowanie, czy noszenie włosienicy lub innych rzeczy krępujących ruchy. Za
życia przynosiło to ascecie same trudności. Poza tym, ideał ascetyzmu był
praktycznie nie do osiągnięcia, ponieważ bardzo ważna była czystość cielesna i
pogarda dla dóbr materialnych. Gdyby wszyscy chcieli urzeczywistnić ten ideał,
to Europejczycy wyginęliby w średniowieczu z powodu braku dzieci lub skrajnego
ubóstwa. Idealny asceta musiał się także wyrzec sławy, a to z kolei hamowało
rozwój średniowiecznej kultury.
wzorzec rycerza
Ideał rycerza zawarty jest w "Pieśni o Rolandzie".jest arcydziełem swego
gatunku - średniowiecznej "chanson de geste" (pieśni o czynach bohaterskich),
śpiewanej przez truwerów już przed XI wiekiem. Tworzy ona na Zachodzie etos
rycerza, a opowiada o autentycznej wyprawie króla Franków Karola Wielkiego do
Hiszpanii w celu wypędzenia okupujących kraj Saracenów. Gdy wracali po
zwycięskiej bitwie, w wąwozie Ronceval, ich tylna straż dowodzona przez
hrabiego Rolanda została napadnięta przez Saracenów. Wywiązała się straszna
bitwa. Najpierw przewaga była po stronie francuskiej, lecz szybko szala
zwycięstwa przechyliła się na stronę innowierców Saraceni, mający znaczną
przewagę liczebną, z zasadzki atakują oddział Rolanda. Oliwier, przyjaciel
Rolanda, radzi mu zadąć w róg, by dać znać królowi. Jednak Roland nie robi
tego, uważa, że wezwanie pomocy pohańbiłoby jego ród i splamiło jego dobre
imię w "słodkiej Francji". Francuzi odparli wiele ataków, jednak ulegli
przeważającym siłom wroga. Roland, czując zbliżającą się śmierć, dmie w róg,
by król wrócił i pomścił poległych rycerzy. Przed śmiercią Roland próbuje
wyszczerbić swój miecz - Durendal, w którego rękojeści znajdują się relikwie.
Chce go zniszczyć, by nie dostał się w ręce pogan. Następnie poleca Bogu swych
towarzyszy walki, pojednuje się z Bogiem i wyznaje swój błąd (za późno wezwał
pomoc). Do rannego i umierającego rycerza Bóg zsyła anioła Cherubina,
archanioła Michała i św. Gabriela, którzy niosą duszę Rolanda do nieba.
Wizerunek Rolanda stanowi wzór osobowy średniowiecznego rycerza, który służy
wiernie ojczyźnie, królowi i Bogu. Dla chwały Boga i Kościoła walczy z
poganami. W boju jest szaleńczo odważny, bohaterskimi czynami rozsławia imię
swoje, króla i ojczyzny, wysoko ceni honor i prezentuje wiele cnót rycerskich.
Zobowiązują go one do opieki nad słabszymi, do godnego i szlachetnego
postępowania oraz szacunku dla każdego człowieka.
wzorzec władcy
Mówiąc o postawach ludzi średniowiecza nie można zapomnieć o ludziach
odgrywających największą rolę - władcach. Ideał dobrego władcy możemy poznać
na podstawie kroniki Galla Anonima. Gall Anonim "Kronika 1112-1116". Autor
tworząc "gesta", czyli opis czynów Bolesława Krzywoustego ukazuje wizerunek
władcy idealnego. Bolesław to król rycerski, sprawiedliwy, władca
chrześcijański wojujący z poganami (Pomorzanie), strzegący suwerenności
państwa, obdarzony od dzieciństwa najpiękniejszymi cnotami
Wzorzec dobrego władcy prezentował Gall Anonim w "Kronice polskiej". Utwór ma
cha-rakter historiograficzny (dziejopisarski) i panegiryczny (wysławiający).
Trzy "Księgi" opisują dzieje Polski od panowania księcia Popiela do Bolesława
Krzywoustego (XII w.). "O żałosnej śmierci sławnego Bolesława" ukazuje radość
i dostatek, jakie panowały za czasów Chrobrego. Wraz z jego śmiercią "złoty
wiek zmienił się w ołowiany". "Pieśń o śmierci Bolesława" czci jego męstwo,
sławę i moc. Ukazuje żal narodu po stracie władcy. "Zaczyna się księga trzecia
dziejów Bolesława III" to utwór, który przedstawia oblężenie Głogowa przez
Niemców i bój wojsk Krzywoustego z wojskami cesarza Henryka IV. Autor sławi
potęgę militarną Polaków. Talent taktyczny Krzywoustego sprawił, iż Niemcy
zaprzestali atak na miasto.
Dobry władca powinien być waleczny i niezwyciężony w boju. Powinien być
pobożny i krzewić wiarę chrześcijańską wśród swego narodu. Powinien być
sprytny, inteligentny i przewidujący, co czyniło z niego dobrego polityka, a
także dobry, sprawiedliwy, rozsądny i bezstronny. Jako takiego właśnie władcę
przedstawił Gall Anonim Bolesława Chrobrego. Wśród tych cech nie ma ani jednej
przywary. Taki wzór postępowania jest właściwy nie tylko dla monarchów,
książąt i magnatów. Wiele powyższych cech powinni posiadać rządzący w
dzisiejszych czasach.
Życie Karola Wielkiego - jest to biografia Karola Wielkiego przedstawiająca go
dokładnie według wzorca - twórca znał bohatera utworu od dziecka - opis jest
więc dokładny - Kroniki Galla Anonima - bohaterem jest tu Bolesław Krzywousty
- autor sławi króla jako wzorowego chrześcijanina, mężnego rycerza,
sprawiedliwego i mądrego monarchę - wg autora Bolesław zrodził się w sposób
cudowny.
wzorzec kochanka
Ideał kochanka został przedstawiony w utworze Dzieje Tristana i Izoldy . Oprócz
tego kierunku propagowana była także liryka miłosna zgodnie z zasadą, że każdy
rycerz powinien mieć damę swego serca. Trudno doszukać się w tych utworach
rzeczywistych uczuć i myśli poetów, są one raczej wyrazem tęsknoty do miłości
absolutnej i doskonałej. Podmiot uczuć zawsze był wyidealizowany a opis uczuć
rycerza - dość stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.
Jest to opowieść o wielkiej, tragicznej miłości - akcja podporządkowana jest
przeznaczeniu.Kochankowie poddani zostali niepokonanej mocy namiętności, a
zarazem są świadomi zła zdrady. Żyjący w nieustannym napięciu emocjonalnym, w
ciągłym konflikcie między honorem a miłością, ucieleśniają szczęście i
cierpienie miłości. Tristan usiłuje być wierny królowi Markowi, z którym jako
wasal związany jest przysięgą, jednak siła magicznego napoju miłosnego
przezwycięża jego skrupuły. Z narastającym poczuciem winy próbuje wyzwolić się z
mocy czaru, ale przegrywa i w ten sposób fatalna siła skazuje jego i Izoldę na
życie w męce i potępieniu, które osładza im wzajemna miłość.