barok034aangelsa

Temat: Barok - znaczenie literatury epoki.

Literatura baroku kształtowała się pod wpływem licznych wojen wyniszczających
cały kontynent, powodujących upadek kulturalny państw. Znaczącą rolę w
kształtowaniu literatury baroku odegrał także sobór trydeński powołujący ruch
kontrreformacyjny mający na celu walkę z reformacją przez prześladowanie
innowierców, spisy ksiąg zakazanych, wszechstronną cenzurę. To właśnie znalazło
odzwierciedlenie w charakterze literatury. Twórcy barokowi przeciwstawili się
renesansowemu umiłowaniu ładu i harmonii, klasycznemu kanonowi estetycznemu.
Dlatego też w późniejszych okresach uformował się pogląd oceniający dorobek tego
okresu jako “zepsucie smaku". Na tak negatywny odbiór baroku zÅ‚ożyÅ‚o siÄ™ wiele
faktów miedzy innymi niski stan wiedzy o literaturze barokowej
nie wolno nam
zapominać, że wiele siedemnastowiecznych utworów pozostało, aż do końca
dziewiętnastego stulecia w rękopisach na przykład dzieła Wacława Potockiego, czy
Jana Andrzeja Morsztyna.
Polska literatura barokowa jest zjawiskiem złożonym. Pierwszą jego fazę cechuje
pojawienie się obok dominującego w renesansie klasycyzmu, nowych nurtów w
literaturze, spojrzeniu na relację człowiek- Bóg. Okres dojrzały charakteryzuje
wszechstronny rozwój literatury barokowej, która jednak często (choćby ze
względu na kontrreformację, która prześladowała przedstawicieli religii
protestanckich) pozostawała w rękopisach i była dostępna tylko elitarnej grupie
wybranych, na przykład przyjaciół poety. Z kolei trzecia faza to zahamowanie
rozwoju literatury polskiej i liczone w dziesiątkach lat opóźnienie kulturalne
Polski w stosunku do zachodniej Europy. Okres polskiego baroku zamykajÄ… tak
zwane czasy saskie, określane inaczej jako noc saska. Odejście od artystycznych
gustów renesansu łączy się z pojawieniem w literaturze marinizmu i konceptyzmu.
W końcowej fazie epoki pojawiają się pierwsze oznaki dążenia do odbudowy kraju,
czego wyrazem jest choćby poezja Wacława Potockiego.
Od chwili przeniesienia przez Zygmunta III WazÄ™ stolicy z Krakowa do Warszawy w
Polsce zabrakło silnego, centralnego ośrodka kulturalnego, skąd nauka i oświata
mogłyby promieniować na całą Rzeczpospolitą. Rolę instytucji kulturalnych
próbowały przejąć dwory magnackie i dworki szlacheckie. Ich charakter był jednak
niezwykle zróżnicowany, co spowodowało rozwarstwienie się polskiej kultury na
dwa zasadnicze, przeciwstawne, lecz jednocześnie przeplatające się i
uzupełniające się nurty.
Nurt dworski polskiej poezji barokowej pozo-stawał pod przemożnym wpływem obcych
trendów i mód literackich. Tworzyli w jego obrębie poeci wykształceni, znający
reguły poetyki, władający językami obcymi, a więc mogący czytać najnowsze dzieła
zachodnich twórców w oryginale. W obrębie nurtu dworskiego działali często
dyplomaci, traktujący poezję jako zajęcie uboczne
ta było w przypadku Jana
Andrzeja Morsztyna, dyplomatą był również Daniel Naborowski. Szczególne
znaczenie dla rozwoju nurtu dworskiego miały dwa kierunki poetyckie: marynizm i
konceptyzm.
Niezwykle istotnym czynnikiem kulturowym polskiego baroku jest sarmatyzm,
kształtujący w zasadzie cały nurt poezji ziemiańskiej. Sarmatyzm jest typowo
polskÄ…, oryginalnÄ… w skali europejskiej, ideologiÄ…. Mianem sarmatyzmu nazywamy
pogląd o szczególnym pochodzeniu szlachty polskiej. Pierwsze jego ślady
pojawiają się w średniowieczu, jednak rozkwit ideologii sarmackiej przypada na
okres między końcem XV, a końcem XVIII wieku. Zgodnie z XVI
wiecznymi
historykami twierdzono, że Polska szlachta wywodzi się od Sarmatów, starożytnego
plemienia, zamieszkujÄ…cego przed wiekami ziemie polskie. Sarmatom przypisywano
wiele wspaniałych cech charakteru, na przykład wrodzoną dumę, waleczność,
odwagę, męstwo, patriotyzm, tolerancję, wierność. Polska szlachta przypisywała
sobie sarmackie pochodzenie, zaczęto poszukiwać własnych korzeni, wywodzić
genezÄ™ caÅ‚ych rodów “od Sarmatów", stworzono wielki sarmacki mit szlachecki.
Ideologia sarmacka ewoluowała, niestety, w złym kierunku. To co stanowiło
zalety, z biegiem czasu wynaturzyło się, zdegenerowało, straciło wartość. Tak
więc dzisiaj polski sarmatyzm utożsamiany jest raczej z negatywnymi cechami
szlachty polskiej: megalomanią (przesadnym przekonaniu o swej wartości i
wyższości nad innymi stanami), nacjonalizmem (poczucie wyższości nacji polskiej
nad innymi narodami), nietolerancją religijną, awanturnictwem, sobiepaństwem i
skłonnością do alkoholizmu oraz ksenofobią (lękiem przed wszystkim co obce).
Sarmatyzm to również niechęć do przesadnej nauki. Za typowego Sarmatę
pozytywnego uważany jest Wacław Potocki, z kolei przedstawicielem sarmatyzmu
zdegenerowanego jest Jan Chryzostom Pasek.
Literatura baroku nie wywarła większego wpływu na literaturę polską, ponieważ:
- dostępna była tylko dla nielicznych czytelników znających języki obce, co
wynikało ze słabego wykształcenia,
- represjonowano autorów dzieł nieprawomyślnych,
- wprowadzono cenzurę na utwory przeznaczone do druku (rękopis Wacława
Potockiego czekał około 230 lat na druk), spowodowało to znaczne zawężenie grona
czytelników,
- nie rozpowszechniano dzieł, które zazwyczaj tworzone były w celu zabawienia,
zadziwienia dworzan (dzieła Jana Andrzeja Morsztyna) oraz poszukujące
uzasadnienia faktu istnienia człowieka na świecie (Daniela Naborowskiego),
Całą epokę baroku wraz z literaturą określano jako upadek obyczajów i kryzys
kultury. Dała ona początek przeświadczeniu o szczególnej misji, ludzi
wykształconych, którzy w odpowiedzi na ten okres odegrali szczególną rolę w
przezwyciężeniu intelektualnego i moralnego kryzysu, w jakim znalazła się Europa

tworzÄ…c nowÄ… epokÄ™.