2. Romantyzm w Europie (Anglia, Francja, Niemcy, Rosja).

I. Romantyzm w Europie - wstêp.
Romantyzm jako pr¹d kulturalny jest zjawiskiem historycznym ogromnie z³o¿onym, m.in. dlatego, ¿e ogarn¹³ wszystkie dziedziny ¿ycia (sztukê, filozofiê, politykê, obyczajowoœæ), a poza tym przybiera³ ró¿ne kszta³ty w poszczególnych krajach Europy, zale¿nie od panuj¹cych tam stosunków politycznych, spo³eczno-obyczajowych, itp. Nie wszêdzie narodzi³ siê w tym samym czasie i nie wszêdzie objawia³ siê w podobny sposób.
Narodzi³ siê i rozwija³ ten pr¹d pod wp³ywem zjawisk wywo³anych przez rewolucje bur¿uazyjne, przy czym najwiêksze znaczenie mia³a oczywiœcie Wielka Rewolucja Francuska. Najwczeœniej pojawi³y siê pierwsze jaskó³ki nowego kierunku w Anglii, gdzie rewolucja mia³a miejsce ju¿ w latach 1640-60. W Rosji natomiast rewolucji bur¿uazyjnej w ogóle nie by³o, dlatego romantyzm ma tu inny charakter ni¿ w zachodniej Europie. Podobnie w Polsce kierunek ten przybra³ odmienne cechy uwarunkowane brakiem niepodleg³ego bytu i dominuj¹cym znaczeniem drobnej szlachty, która u nas odgrywa³a podobn¹ rolê do tej, jak¹ mia³o mieszczañstwo na Zachodzie.
W niektórych krajach Europy romantyczny kierunek rozwija³ siê ewolucyjnie, bez specjalnych wstrz¹sów (np.: Anglia, Niemcy), w innych mia³y miejsce tzw. prze³omy romantyczne (np.: Francja, Polska). Wszystko to zale¿a³o od warunków historycznych danego kraju.
Rewolucje bur¿uazyjne zupe³nie zmienia³y strukturê spo³eczn¹ krajów, w których siê odbywa³y. Do g³osu dosz³a nowa warstwa spo³eczna - mieszczañstwo, dotychczas usuwana od ¿ycia politycznego i kulturalnego przez uprzywilejowane klasy feudalne. Powsta³ w ten sposób nowy kr¹g spo³eczny odbiorców kultury, musia³a wiêc nast¹piæ tak¿e zmiana w samej kulturze, gdy¿ gust i potrzeby kulturalne nowej warstwy by³y inne ni¿ panuj¹cej poprzednio elity dworskiej i feudalnej. Tym nowym kierunkiem w kulturze sta³ siê w³aœnie romantyzm.
Rozwój romantyzmu zwi¹zany by³ z ruchami rewolucyjnymi i wolnoœciowymi, które szerzy³y siê w pierwszej po³owie XIX wieku, po upadku zdobyczy Wielkiej Rewolucji, spowodowanym zwyciêstwem reakcyjnych si³ (monarchia bur¿uazyjna Ludwika Filipa we Francji, rz¹dy Œwiêtego Przymierza w Rosji, Austrii i Prusach). Najwa¿niejsze zrywy rewolu- cyjno-wolnoœciowe to kolejno : powstanie greckie w 1824r., powstanie dekabrystów z 1825r., powstanie listopadowe z 1831r.

II. Romantyzm w muzyce.
- Ludwig van Beethoven - niemiecki kompozytor, autor koncertów na instrumenty solowe z towarzyszeniem orkiestry, uwertur, poematów symfonicznych, pieœni, a przede wszystkim dziewiêciu monumentalnych symfonii
- Karol Maria Weber - twórca romantycznej opery, autor "Wolnego strzelca", w której wyst¹pi³y fantastyczne motywy ludowe
- Meyerbeer - twórca tzw. Wielkiej Opery, autor "Hugenotów"
- Franz Schubert - autor pe³nych rom. liryzmu utworów symfonicznych i fortepianowych oraz nastrojowych pieœni
- Feliks Mendelssohn - Bartholdy - autor dzie³ symfonicznych i fortepianowych oraz lustrator muzyczny Szekspirowskiego "Snu nocy letniej" (st¹d pochodzi w³aœnie znany marsz weselny)
- Robert Schuman - twórca pieœni, utworów symfonicznych i fortepianowych, a tak¿e typowo romantycznego koncertu na fortepian z orkiestr¹
- Ferenc Liszt - wirtuoz gry fortepianowej, rozpowszechni³ poemat symfoniczny i wprowadzi³ do muzyki motywy zaczerpniête z wêgierskiego folkloru
- Fryderyk Szopen - autor nowych form pianistycznych - ballad muzycznych, a tak¿e polskich mazurków i polonezów, etiud
- Hector Berlioz - pog³êbi³ tzw. muzykê programow¹, maj¹c¹ odtworzyæ konkretne treœci obrazowe, prze¿yciowe, a nawet epicko-narracyjne, autor "Symfonia fantastyczna"
- Richard Wagner - reformator muzyki operowej w kierunku zmiany tradycyjnej opery na "dramat muzyczny"

III. Romantyzm w malarstwie.
- Joseph William Turner - wybitny pejza¿ysta, malarz obrazów o nastroju impresjonistycznym
- John Constable - romantyczny pejza¿ysta, pokazuj¹cy przyrodê w jej "codziennym" wygl¹dzie
- Eugene Delacroix - wybitny portrecista, ale i autor obrazów o tematyce historycznej (np.: "Wolnoœæ wiod¹ca lud na barykady"
- Theodor Gericault - pejza¿ysta, autor obrazów przedstawiaj¹cych ludzkie dramaty

IV. Romantyzm w Anglii
- William Szekspir - prekursor angielskiego preromantyzmu, stworzy³ nowy typ teatru i dramatu; przez romantyków by³ uznany prekursorem nowego nurtu
- Samuel Richardson - autor utworów sentymentalnych (np.: "Klaryssa, czyli historia m³odej damy", "Pamela, czyli cnota nagrodzona"),
 - James MacPherson - autor "Pieœni Osjana" - motywy zaczerpniête ze staroceltyckich pieœni ludowych, charakterystyczny dla angielskiego preromantyzmu jest kult wieków œrednich
- Thomas Percy, Samuel Coledridge i William Wordsworth - autorzy "Ballad lirycznych" i twórcy manifestu nowej poezji oraz twórcy kierunku zwanego "szko³¹ jezior" - nastrojowoœæ, melancholijna zaduma, siêganie do pieœni ludowych, tendencja do wzorowania siê w poezji na mowie potocznej
- Walter Scott - twórca nowoczesnej powieœci historycznej - "Waverley", "Rob Roy", "Hrabia Robert z Pary¿a"
- George Byron - autor poematów ("Wêdrówki Childe Harolda"), powieœci poetyckich ("Giaur") i dramatów, twórca nowego typu bohatera romantycznego uosabiaj¹cego zasadnicze konflikty epoki; wprowadzi³ do poezji orientalizm
- Charles Dickens - powieœciopisarz realistyczny, autor powieœci obyczajowych zawieraj¹cych krytycyzm niesprawiedliwych praw angielskich; w jego powieœciach odnajdujemy ostr¹ satyrê i ³agodny humor - "œmiech przez ³zy" - "Opowieœæ wigilijna" , "David Copperfield", "Klub Pickwicka"

V. Romantyzm w Niemczech.
- Johann Wolfgang Goethe - sentymentalistyczny poeta, w którego twórczoœci dominowa³y nastroje buntu i d¹¿enia do odzyskania dawnej potêgi Rzeszy prowadz¹ce do kultu œredniowiecza oraz postawa "bólu istnienia"; autor dramatów :  "Goetz von Berlichingen", "Faust", powieœci "Cierpienia m³odego Wertera", ballad o charakterze ludowym ( "Œpiewak", "Król elfów")
- Friedrich Schiller - autor dzie³ , w których jako przedstawiciel m³odej generacji Niemców najdobitniej wyrazi³ d¹¿enia wolnoœciowe ("Zbójcy", "Intryga mi³oœci"); autor ballad ("Rêkawiczka") nawi¹zuj¹cych do wieków œrednich
- Johann Gottfried Herder - przedstawiciel nurtu ludowego w preromantyzmie niemieckim, autor pieœni ludowych z ca³ego œwiata - "G³osy ludów w pieœniach"
- Johann Gottlieb Fichte - filozof niemieckiego romantyzmu - w sztuce widzia³ w pewnym stopniu realizacjê "absolutu", tj. pierwotnego i powszechnego pierwiastka warunkuj¹cego byt, a w artyœcie widzia³ postaæ natchnionego geniusza
- August Wilhelm Schlegel - poeta i krytyk literacki, a jednoczeœnie wybitny filolog, t³umacz Szekspira i Calderona; dokona³ podzia³u literatury na staro¿ytn¹ i nowo¿ytn¹ (przy czym do tej drugiej zaliczy³ lit. chrzeœcijañsk¹); w poezji rom. Schlegel widzia³ "zbli¿enie rzeczy najbardziej przeciwnych";
- Friedrich Hegel - twórca zasady dialektycznej tzw. triady heglowskiej TEZA - ANTYTEZA - SYNTEZA
 - Friedrich von Hardenberg ( ps. Novalis) - autor nie dokoñczonej powieœci "Heinrich von Ofterdingen"
- Ludwig Tieck - teoretyk dramatu i entuzjasta Szekspira oraz t³umacz jego dzie³; najbardziej znane jego utwory to udramatyzowane baœnie ludowe, np.: "Kot w butach"
- Heinrich Kleist - wybitny dramaturg - "Rozbity dzban", "Ksi¹¿e Homburgu", "Bitwa w lesie toutoburskim"; twórczoœæ Kleista to : patriotyzm oraz nurt realistyczny
- Ernest Theodor Amadeus Hoffmann - autor fantastycznych powieœci, w których wystêpuj¹ motywy diabelskie, a bohaterowie prze¿ywaj¹ stany psychopatyczne ("Diabelskie eliksiry"), a tak¿e kompozytor ("Ondyna" - ludowo fantastyczna opera)
- Heinrich Heine - poeta, autor utworów lirycznych, poematów i powieœci oraz pamiêtników; popiera³ idee Rewolucji Francuskiej, Napoleona ("Grenadierzy") i sprzeciwia³ siê despotyzmowi pruskiemu, za co, po klêsce cesarza Francuzów, zosta³ uznany za zdrajcê i uda³ siê na emigracjê do Pary¿a; poezja Heinego to : ironia, prze³amywanie nastroju, nastrój romantyczno-poetycki czêsto za³amywany motywami prozy i brzydoty ("Rozmowa w stepach Paderbornu"); Heine nie by³ zdecydowanym zwolennikiem poezji rom., której krytyczn¹ ocenê da³ w szkicu "Szko³a romantyczna"; jako poeta wolnoœci by³ sympatykiem Polski (szkic "O Polsce")

VI.  Romantyzm we Francji.
- Jean Jacques Rousseau - prekursor romantyzmu francuskiego, autor romansu "Nowa Heloiza", zwolennik idei powrotu do natury, idei demokratycznych i kultu uczucia
- Germaine de Staael - poetka rewolucyjna, wrogo odnosz¹ca siê do cesarstwa Napoleona i z tego powodu emigrowa³a do Szwajcarii; podró¿owa³a po ca³ej Europie - "O Niemczech" , "O literaturze i jej powi¹zaniach z instytucjami spo³ecznymi"; podzieli³a literaturê europejsk¹ na : lit. Po³udnia ( poezja staro¿ytnej Grecji i Rzymu oraz poezja klasyków XVII-wiecznych) i Pó³nocy (niemiecka, angielska i skandynawska)
- Francois Rene de Chateaubriand - zaciek³y monarchista i papista, w trakcie rewolucji przebywa³ w Ameryce; autor opowiadania "Rene" oraz monumentalnych dzie³ ("Geniusz chrystianizmu, czyli piêkno religii chrzeœcijañskiej", "Mêczennicy"), w których dowodzi³ wy¿szoœæ legend chrzeœcijañskich nad mitami pogañskimi, tak uwielbianymi przez klasyków
- Alphonse de Lamartine - poeta, prozaik, w m³odoœci przyjmowa³ postawê biern¹, czêsto przybieraj¹c¹ charakter kontemplacyjnej ucieczki od rzeczywistoœci (zbiory wierszy "Medytacje", "Nowe medytacje"), a w latach dojrza³ych wybitny polityk (rozprawa "Historia ¿yrondystów")
- Victor Hugo - najwiêkszy z romantyków francuskich, dokona³ prze³omu romantycznego we Francji, np.: dramat "Cromwell" stanowi³ swego rodzaju manifest romantyczny i przyk³ad nowego typu dramaturgii; ideowo dramaturgia Hugo wyra¿a tendencje republikañskie i demokratyczne; Hugo by³ autorem licznych powieœci ("Nêdznicy", "Katedra Marii Panny w Pary¿u", Cz³owiek œmiechu") i wierszy (zbiory "Ody i ballady", "Liœcie jesienne", "Pieœni o zmierzchu")
- Alexander Dumas (ojciec) - autor powieœci historycznych - przygodowych i awanturniczych - twórca romansu historycznego
- George Sand - autorka przesyconych liryzmem powieœci "Indiana" , "Leila", w póŸniejszym okresie skierowa³a siê ku sprawom spo³ecznym i emancypacji kobiet
- Prosper Merimee - autor prozy powieœciowo-nowelistycznej i dramatów (zbiór krótkich utworów dramatycznych "Teatr Klary Gozul" - krytyka arystokracji i klerykalizmu) oraz powieœci historycznych, a tak¿e t³umacz Gogola, Puszkina
- Alfred de Vigny - pisarz i poeta-pesymista uciekaj¹cy od rzeczywistoœci w sferê idea³ów, które znajdowa³ w feudalnej przesz³oœci (przeciwieñstwo Hugo), autor powieœci "Cinq Mars", "Niewola i wielkoœæ ¿o³nierza"
- Alfred de Musset - poeta zamkniêty w krêgu liryki elegijnej, m.in. zbiór wierszy mi³osnych "Noce" oraz autor powieœci autobiograficznej "SpowiedŸ dzieciêcia wieku"

VII. Romantyzm w Rosji.
- Aleksander Bestu¿ew, Pawe³ Muchanow, Eugeniusz Oboleñski, Aleksander Odojewski, Konrad Rylejew - grupa poetów zwi¹zanych z dekabrystami, którzy wysuwali najœmielej has³a wolnoœciowe
- Aleksander Puszkin - przez pewien czas zwi¹zany z dekabrystami, st¹d w jego poezji czêsto powtarzaj¹ siê idee wolnoœciowe ("Pismo na Sybir") i poematów ("Eugeniusz Oniegin", "Rus³an i Ludmi³a"); proza Puszkina to : opowiadania "Córka kapitana", "Dama pikowa"; Puszkin to tak¿e autor dramatu romantycznego "Borys Godunow"
- Micha³ Lermontow - w jego poezji charakterystyczny jest silny nurt ludowoœci (poemat "Demon"); autor powieœci, np.: "Bohater naszych czasów"
- Miko³aj Gogol - autor ukraiñskich opowiadañ ludowych pe³nych fantastyki ludowej oraz opowiadañ i powieœci ( "Nos", "Szynel", "Martwe dusze") i komedii ("Rewizor", "O¿enek")
- Taras Szewczenko - wybitny poeta i pisarz romantyczny pochodzenia ukraiñskiego oraz uzdolniony malarz by³ bojownikiem o wolnoœæ polityczn¹ i spo³eczn¹ swego narodu; w swej poezji ukazywa³ piêkno ziemi ukraiñskiej w nastrojowych romantycznych obrazach; za sw¹ dzia³alnoœæ (wspó³pracowa³ z rosyjskimi i polskimi spiskowcami) i przekonania zosta³ skazany na zes³anie; spopularyzowa³ tak¿e w poezji rom. formê ludowej ukraiñskiej dumy i dumki;
5. Klasycystyczny a romantyczny model liryki.

"Pieϖ IX" J. Kochanowskiego
- klasycystyczny model poezji - dominuj¹ regu³y klasyczne - normy gatunku, którym podporz¹dkowany by³ temat wypowiedzi, jêzyk i styl utworu (wznios³y w hymnie, patetyczny w odzie, zabawny we fraszce, melancholijny w trenie i elegii)
- istotn¹ cech¹ poetyki klasycystycznej jest wyrazistoœæ podmiotu i puenty lirycznej
- konstrukcja utworu polega na harmonijnym powi¹zaniu obrazu œwiata przedstawionego z bezpoœrednim wyznaniem podmiotu, czyli z puent¹ liryczn¹
- w "Pieœni IX" wystêpuje paralelizm (dwuwartoœciowoœæ, równoleg³oœæ wystêpowania, np.: dwa œwiaty) obrazu i puenty lirycznej
- obraz przemian zachodz¹cych w przyrodzie odwzorowany jest ze œwiata rzeczywistego, istnieje samodzielnie, niezale¿nie od prze¿yæ podmiotu i stanowi bodziec wywo³uj¹cy reakcjê "ja" lirycznego
- podmiot w klasycyzmie jest niezindywidualizowany, wypowiedzi jego dotycz¹ spraw ogólnych, s¹ nieosobiste i obiektywne, a niekiedy brzmi¹ jak sentencje
- zasada mimezis

"¯egluga" A. Mickiewicza
- romantycy  programowo mieszali rodzaje i gatunki literackie (synkretyzm rodzajowy i gatu- nkowy)
- istot¹ liryki romantycznej jest subiektywizm i emocjonalizm
- literatura mia³a byæ wyrazem osobowoœci autora, jego prze¿yæ i uczuæ
- liryka mia³a byæ "mow¹ uczuæ", tote¿ na plan pierwszy wysuwa siê funkcje ekspresywne (skierowane na nadawcê)
- s³owo mia³o byæ narzêdziem prze¿yæ poety
- romantyzm rozbija tradycyjny paralelizm obrazu i puenty lirycznej
- obraz przesycony pierwiastkami subiektywnymi traci samodzielnoœæ, przygotowuje puentê liryczn¹, wzmacnia siê jego ekspresyjnoœæ
- w sonecie "¯egluga" obraz ¿eglugi nie jest wzorowany ze œwiata rzeczywistego, jak w cytowanej "Pieœni IX", ale jest tak ukszta³towany, aby najpe³niej wyraziæ stan psychiczny "ja" lirycznego - poczucie mocy, dynamicznej radoœci, swobody
- zauwa¿amy personifikacjê i animizacjê okrêtu : d¹sa siê, zrywa z wêdzid³a, przewala, nurkuje, wznosi kark
- personifikacja informuje o doznaniach podmiotu:
- poczucie mocy : wznosi kark, zdepta³ falê, d¹sa siê
- radoœæ i dynamikê : przewala siê, nurkuje
- swobodê, wolnoœæ : leci, chwyta wiatr pod skrzyd³a
- metaforyzowany jest nie tylko obraz ¿eglugi, wyznanie podmiotu lirycznego konsekwentnie rozwija kr¹g metafor : "mój duch masztu lotem buja", "wyobraŸnia jak warkocz ¿agli", "padam na piersi okrêtu"
- powi¹zanie miêdzy stanem psychicznym podmiotu a "stanem psychicznym" okrêtu, który jest konsekwentnie personifikowany najpe³niej wystêpuje w wyznaniu : "zdaje siê, ¿e pierœ moja do pêdu go nagli"
- sonet Mickiewicza zachowuje wiêc paralelizm obrazu i puenty lirycznej, ale traci swoj¹ samoistnoœæ, stanowi tak¿e ukryt¹ formê wyznania podmiotu, jest subiektywn¹ wizj¹ œwiata, poprzez któr¹ "ja" liryczne wyra¿a swoje emocje, swoj¹ osobowoœæ

7. Pierwiastki klasycystyczne i romantyczne w "Odzie do m³odoœci" A. Mickiewicza - uniwersalnoœæ ody.

ODA - utwór wierszowany o charakterze pochwalno-panegirycznym o patetycznym stylu; opiewa wybitn¹ osobistoœæ, wydarzenie, instytucje lub idee; szczególnie eksponowane miejsce zajmowa³a oda w literaturze klasycystycznej; oda klasycystyczna to utwory okolicznoœciowe, opiewa³y donios³e wydarzenia i czyny wybitnych osobistoœci, charakterystyczne dla ody klasycystycznej s¹ : motywy mitologiczne, patos i d¹¿noœæ do hiperbolizacji; staro¿ytna tradycja ody  to grecka liryka chóralna - Kapullus, Kwindor, Horacy, a oœwieceniowa to Voltaire, Boilleau, Trembecki, Naruszewicz, KoŸmian; romantyczne ody pisali V. Hugo, G.G. Byron, A. Puszkin, A. Mickiewicz, J. S³owacki; w romantyzmie oda sta³a siê rozbudowanym utworem poetyckim o charakterze patetycznego manifestu œwiatopogl¹dowego;

Pierwiastki klasycystyczne
- klasycystyczny gatunek - oda;
 - idea³y - wolnoœæ, równoœæ, braterstwo;
 - s³u¿ba jednostki dla dobra spo³eczeñstwa;
 - idea³y utylitarne i jakobiñskie;
 - motywy mitologiczne : Herkules, niæ Ariadny, Syzyf, ambrozja i nektar;
 - poetyka klasycystyczna wg Boilleau:
- nierówny wiersz dla oddania faluj¹cych uczuæ
- przemyœlana kompozycja ( 2 w¹tki - m³odoœæ i staroœæ)
- styl retoryczny splata siê ze stylem emocjonalnym

Pierwiastki romantyczne:
- nowy pogl¹d na œwiat - siêganie, gdzie wzrok nie siêga, ³amanie, czego rozum nie z³amie
- nowe obrazowanie poetyki - u¿ywanie obrazów przecz¹cych zasadzie klasycznego, dobrego smaku - "p³az w skorupie" , "wody trupie" oraz nowe, szersze znaczenie s³owa "duch"
- romantyczny motyw lotu - nawi¹zanie do or³a
- mi³oœæ najwiêksz¹ si³¹ i moc¹ motywuj¹c¹ cz³owieka do dzia³ania
- heroizm i idea³y wolnoœciowe
- egocentryzm i samotnictwo
- profetyzm - "musimy patrzeæ oczyma duszy"
- kontrasty - dobro-z³o, m³odoœæ-staroœæ
- wywy¿szanie m³odoœci
- nowe pojêcie romantyczne - "mierz si³y na zamiary"
- s³ownictwo nacechowane emocjonalnie i subiektywizm w widzeniu œwiata
- bunt przeciw œwiatu i ¿¹dza dope³nieñ