Rozdział 2 Teorie rozwoju Teorie psychoanalityczne Freud, Carl Jung, Alfred Adler, Erik Eriksona, Jane Loevinger Objaśnienie ludzkiego zachowania przez zrozumienie leżących u jego podstaw procesów zachodzących w psyche Freudowska teoria rozwoju psychoseksualnego Freud zakładał, ze zachowaniem rządzą procesy nie tylko świadome, lecz również nieświadome Libido najbardziej podstawowy popęd, od urodzenia jest motywacją dla prawie wszystkich działań Mechanizmy obronne: wyparcie, zaprzeczenie rzeczywistości, projekcja Struktura osobowości: id (jego trzonem jest libido), ego (wykonawczy el. osobowości, superego (normy). Nie wszystkie z tych elementów pojawiają się w chwili narodzin! Id- niemowlę jest nim owładnięte Ego rozwija się w wieku 2-4 do 5 lat Superego przed rozpoczęciem edukacji szkolnej Fazy rozwoju psychoseksualnego (pierwsze 5-6 lat znaczącym procesem)
Faza Wiek Strefy erogenne Główne zadania rozwojowe (potencjalne źródła konfliktów) Pewne cechy dorosłych zafiksowane na tym etapie oralna 0-1 Usta, język, wargi Odstawienie od piersi Zachowania oralne, palenie tytoniu i objadanie się, bierność i łatwowierność analna 2-3 Odbyt Trening czystości Zorganizowanie, skąpstwo, upór lub ich przeciwieństwa falliczna 4-5 Genitalia Kompleks Edypa Próźność, beztroska lub ich przeciwieństwa latencji 6-12 Brak Rozwój mechanizmów obronnych brak genitalna 13-18 Genitalia Dojrzała intymność seksulana Dorośli, którym udało się zintegrować poprzednie etapy, powinni dotrzeć do poziomu szczerego zainteresowania innymi i do dojrzałej seksualności
Okres latencji przez Freuda nie jest etapem psychoseksualnym, bo libido nie było inwestowane w ciało Konflikt Edypa -3-4 lata, w jej trakcie "chłopiec naiwnie pragnie przy uzyciu nowo odkrytego źródła przyjemności zadowolić swoje najstarsze źródło przyjemności matkę", zaczyna więc zazdrościć ojcu, postrzega go jako potężnego to ma moc kastracyjną, boi się go. Procesem obronym jest tu identyfikacja chłopiec stara się dopasować swoje zachowanie do zachowania ojca.. to, co przejmuje od ojca "wewnętrzny ojciecłł jest rdzeniem dla superego. U dziewczynek podobny konflikt, z tym że są zazdrosne o ojca. Mechanizm obronny to identyfikacja z matką.
Teorie stadiów rozwoju psychospołecznego według Eriksona Erikson w przeciwieństwie do Freuda uważał, zę rozwój wnika z interakcji pomiędzy wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi wymogami Rozwój trwa przez całe życie rozwój poczucia tożsamości wiek Rozwijana cecha ego Potencjalna zyskana siła Niektóre zadania i działania w tym stadium 0-1 Podstawowa ufność a nieufność Nadzieja Ufność w matkę lub innego głównego opiekuna. Kluczowy element wczesnego bezpiecznego przywiązania 2-3 Autonomia a wstyd i zwątpienie Wola Nowe umiejętności fizyczne dają możliwość wolnego wyboru, pojawia się trening czystości, dziecko uczy się kontroli, ale jeśli jest nieodpowiednio traktowane, może nabawić się wstydu 4-5 Inicjatywa a poczucie winy Zdecydowanie Organizacja działań w jakimś celu, podwyższenie poziomu asertywności i agresji, edypalny konflikt z rodzicem tej samej płci wzbudza poczucie winy 6-12 Pracowitość a poczucie niższości Kompetencja Przyswojenie podstawowych kulturowych umiejętności i norm wraz z umiejętnościami szkolnymi i sposobem użycia narzędzi 13-18 Tożsamość a niepewność roli Wierność Przystosowanie pojęcia siebie samego do zmian związanych z pokwitaniem , dokonuje się wyboru pracy, osiąga dorosłą tożsamość seksualną poszukuje nowych wartości 19-25 Intymność a izolacja Miłość Nawiązuje się intymne stosunki wykraczające poza miłość młodzieńczą, założenie rodziny 26-65 Kreatywność a zainteresowanie sobą i stagnacja Opiekuńczość Rodzi się i wychowuje dzieci, skupia uwagę na osiągnięciach zawodowychi/lub kreatywności i szkoli następne pokolenie, porzuca się zainteresowanie sobą na rzecz innych 65 i więcej Integralność ego a rozpacz mądrość Integrujei godzi z tożsamością się poprzednie etapy. Akceptacja samego siebie
Prawidłowe rozwiązanie wymaga doświadczeń negatywnych i pozytywnych Inni teoretycy psychoanalizy: Model Przywiązania Johna Bowlbyłego bazował na freudowskim przekonaniu, ze korzenie osobowości tkwią w pierwszych nawiązanych przez dziecko stosunkach społecznych stąd zainteresowanie relacją z matką (bo najwcześniejsze i być może najważniejsze) inspirowany teorią etologii (zachowanie zwierząt) postuluje, że efektem ewolucji jest wyposażenie nowonarodzonego dziecka w pewien zestaw instynktownych zachowań zmuszających otoczenie do poieki nad nim: płacz, uśmiech, kontak wzrokowy również matka odpowiada na "zaczepki" dziecka reagując na płacz, mówiąc wyższym głosem tak na zasadzie bodziec- reakcja rodzi się więź Teoria rozwoju ego Jane Loevinger skupiła się na ego rozwój człowiek z dzieciństwa dod dorosłości to 10 etapów, które w przeciwieństwie do eriksonowskiej i freudowskiej teorii nie mają nic wspólnego z wiekiem (!) nie wszyscy więc osiągną ten sam poziom i nie wszyscy dokonają tego w jednakowej perspektywie każdy etap to nowa perspektywa, nowe rozumienie świata i swojego związku z nim szczególną uwagę Bee zwraca na przejście ze stanu konformistycznego do opartego na własnym sumieniu (dzieje się to w okresie dojrzewania mniej-więcej) Krytyka teorii psychoanalitycznych niejasność wielu pojęć np. jak mierzyć identyfikację? brak definicji operacyjnych Teorie humanistyczne Twórca A. Maslow Wysunął założenie, że każda jednostka z zasady ma motywację wystarczającą , by osiągnąć pełnię swoich możliwości. Dąży do samourzeczywistnienia. Motywacje NIEDOBORU WZROSTU *działania mające na celu utrzymanie * czyli pragnienie bycia zrozumianym, fizycznej i emocjonalnej homeostazy, dawania innym i rozwijania się pogoń za jedzeniem, popęd seksualny, * zaspokojenie daje zdrowie chęć doświadczenia szacunku innych *zapobiega lub leczy schorzenie Słynna hierarchia potrzeb zaspokajana od dołu ku górze Optymistyczna teoria: nigdy nie jest za późno by się zmieniać, nie jesteśmy zdeterminowani przez dzieciństwo,podobnie jak loevinger akcentuje wyłaniające się potrzeby, a nie sztywne ramy wiekowe Również wiele niejasnych pojęć Teorie poznaczo-rozwojowe Teoria Piageta Główną kwestia, jaką badał: "Jak rozwija się myślenie", stworzył wiele technik badania myślenia dzieci Wg niego wszystkie dzieci przechodzą przez jednakowe, następujące po sobie etapy odkryć dotyczących świata, popełniając te same błędy i dochodzą do tych samych wniosków To nie środowisko nadaje kształt dziecku, lecz ono samo (także dorośli) aktywnie dązy do jego zrozumienia i przystosowania się Eksperyment Piageta: przelewamy wodę z niskiej szerokiej szklanki do wysokiej i wąskiej: 3-4 latki myślą i że w tej drugiej jest więcej wody, 7-latki już nie Schemat (działanie kategoryzujące), są schematy fizyczne i sensoryczne np. schemat patrzenia, schemat łapanie piłki, dziecko rodzi się ze skromnym zestawem schematów (patrzenie, smakowanie, dotykanie, słyszenie), a rzecz staje się obiektem dopiero gdzy specyficznie smakuje, jest specyficzne w dotyku Schematy są rozwijane przez kategoryzacje i porównywanie obiektów Procesy odpowiedzialne za zyskiwanie nowych umiejętności
Asymilacja Akomodacja Równoważenie
Asymilacja Proces wchłaniania, przyjmowania pewnych zdarzeń i doświadczeń przez któryś ze schematów Np. dziecko sięga po ruchomą zabaweczkę nad łóżeczkiem i asymiluje do schematu patrzenia i sięgania, że coś jest ruchome Proces aktywny i selektywny (nie wszystkie nowe info zostaje zasymilowane) Akomodacja Proces uzupełniający, w trakcie którego pod wpływem nowych informacji, docierających do nas w drodze asymilacji następują modyfikacje schematu Czyli dziecko sięgające po zabaweczkę następnym razem sprawniej złapie ją, bo polepszyło schemat chwytu Równoważenie Podstawą jest założenie, że w procesie adaptacji dziecko daży do zachowania spójności, do zachowania "równowagi" koniecznej do racjonalnego zrozumienia świata Dziecko tworzyw więc spójne, mniej więcej wewnętrznie zgodne modele i teorie 3 momenty reorganizacji lub równoważenia : 18-24 miesiąc ż. dziecko odrzuca dominację schematów psychomotorycznych na rzecz pierwszej prawdziwej reprezentacji wewnętrznej 5-7 rok ż. pojawia się nowy zestaw schematów zwany operacjami (bardziej ogólne i abstrakcyjne działania, takie jaki dodawanie i odejmowanie w pamięci dojrzewanie dziecko odkrywa, w jaki sposób można posługiwać się (tzn. rozważać i analizować, reorganizować, porównywać) nie tylko pojęciami, ale również wydarzeniami i przedmiotami Te trzy główne typy równoważenia wyznaczają 4 stadia:
każde stadium bierze swój początek ze stadium poprzedniego w każdym stadium następuje przebudowa struktury myślenia dziecka nie jest konieczne przejście przez wszystkie stadia nie wszystkie dzieci osiągną jednakowy poziom, ale zawsze następuje taka właśnie kolejność Teorie Wygotskiego Utrzymywał, że formy myślenia dziecka wyrastają raczej ze społecznych interakcji niż prywatnych poszukiwań dziecka Zdobywaniu przez dziecko nowych umiejętności przewodzi dorosły (lub starsze rodzeństwo), który modeluje i konstruuje doświadczenie poznawcze proces ten nazywa się budowaniem rusztowania Najważniejszą rzeczą w budowaniu rusztowania jest język, którego rodzice używają objaśniając zadania, w przyszłości dziecko będzie korzystało z tego języka strefa najbliższego rozwoju- obejmuje zadania, które nie mogą być wykonane przez dziecko samodzielnie, ale jest ono w stanie je spełnić, gdzy zostanie wsparte radą, Wygotski sugeruje, ze tak dziecko najlepiej się uczy strefa najbliższego rozwoju w miarę zdobywania nowych umiejętności stale się poszerza teoria ta znalazła zastosowanie w edukacji, mianowicie nauczyciele powinni poprzez pytania, pokazy, objaśnienia budować dla dziecka rusztowanie, czyli nuczyciele powinni być w strefie najbliższego rozwoju dzicka, co w dużych klasach o zróżnicowanym poziomie jest prawie niewykonalne Krytyka teorii poznawczo rozwojowych Piaget mylił się co do konkretnego wieku, w którym dzieci rozwijają u siebie określone zdolności Piaget mylił się również co do rozmiaru i ogólnego charakteru samych etapów, np. większość 8latków podczas wykonywania niektórych zadań wykazuje zdolność myślenia na poziomie "operacji konkretnych", ale przy innych już nie , a wtedy , gdy mają do czynienia z zadaniem już im znanym, wykazują złożoność myślenia częściej iż przy okazji zadania, z którym nie maja takiego doświadczenia Ale są też znamienite plusy ;) teorię Piageta charakteryzuje : Konstruktywizm wg Piageta dziecko konstruuje własny sposób rozumienia świata. Nie jest to proces pasywny, dziecko aktywnie dąży do zrozumienia Zmiany jakościowe Piaget podkreślił, ze np. 15stolatek zabiera się do rozwiązywania problemów i zadań nie tyle szybciej ale w zupełnie inny sposób niż 3latek Specyficzne pojęcie schematy, asymilacje, egocentryzm, zasada zachowania stałości (to z szklankami), pojęcie przedmiotu Teorie uczenia się (behawioralne) Akcentują to, a jaki sposób otoczenia kształtuje dziecko Ludzkie zachowanie niezwykle plastyczne, formowane przez dające się przewidzieć procesy uczenia się Ich wadą jest to, że nie pomagają w zrozumieniu ludzkiego rozwoju Warunkowanie klasyczne (bodziec bezwarunkowy, bodziec warunkowy, reakcja bezwarunkowa) Warunkowanie instrumentalne (Sknner, wzmocnienie pozytywne, negatywne, wygaszanie) Teoriapoznani społeczngo (Bandura, modelowanie, wzmocnienie wewnętrzne) ->>> wydaje mi się, że tyle razy to było przerabiane, że można to pominąć J Teorie rozwoju w okresie dojrzałości Przechodzenie cyklów życia: perspektywa socjologiczna Czyli to co mają do powiedzenia socjologowie J Pojęcie roli: treść pozycji społecznej oczekiwane zachowanie i charakterystyka osoby zajmującej tę pozycję Struktura społeczna to seria zazębiających się ze sobą pozycji społecznych (matka, studentka, pracownik) Rola zalezy od w jakimś stopniu od kultury i grupy pokoleniowej Pełnienie wieli u ról jednocześnie powoduje rozmaite tarcia (konflikt ról) Obciążenie roli gdy właściwości i umiejętności jednostki są niewspółmierne z wymaganiem roli Idea ról pomaga zrozumieć zmiany w życiu dorosłym, ponieważ można przewidzieć pewne zmiany ról związek z wiekiem Stadia życia rodzinnego (Evelyn Duvall)
Każde z nich wiąże się z przyjściem lub odrzuceniem pewnej roli, albo tez ze zmianą treści roli centralnej Model ten jest podstawa do wielu badań socjologicznych Model ten jednak pomija ważne role dziadków lub opiekunów starzejących się rodziców Nie uwzględnia procesu rozwoju po ukończeniu 60 r.ż, jakby po przejściu na emeryturę nie zachodziły już dalsze zmiany ról i sposobu życia Dodatkowo wadą tego modelu jest że uwzględnia tego, zę większość ludzie współcześnie przechodzi przez te etapy nie w tej samej kolejności (rozwody, śluby bez dzieci, dzieci bez ślubów, samotne matki)
Model pór dorosłości Levinsona
Centralnym pojęciem dla niego było struktura życia wzorzec lub projekt leżący u podstaw życia ludzkiego w danym okresie. Składa się z: Ról, jakie człowiek kreuje Próby zachowania między nimi równowagi Jakość i wzór utrzymywanych przez niego stosunków A wszystko to przefiltrowane przez jego osobowość i temperament Struktury życia nie są trwałe, dlatego zę zmieniają się role i relacje pomiędzy nimi Łączą je struktury przejściowe, w których struktury ulegają modyfikacji
4 ery Fazy nowicjatu wprowadzanie nowej struktury lub tworzenie jej Okres przejściowy bilan struktury nowicjatu Faza kulminacyjna jednostka tworzy udoskonalonąstrukturę życia
Każda era, faza, przejście mają określoną treść: zakres problemów i zadań Levinson nie twierdził, że każda era, faza, przejście jest lepsza, bardziej elegancka Podstawa życia człowieka są naprzemienne pojawiające się stabilne struktury życia i okresy przejściowe