Miałem 10 lat i chciałem zabijać hitlerowców
Prof. Julian Kulski, fot. Agencja Wydawnicza i PR MAGED
Prof. Julian E. Kulski, autor autobiograficznej książki "Dziedzictwo Orła Białego",
jako chłopiec żył w przedwojennej Warszawie. Widział potem jej gruzy usłane
ludzkimi trupami. Mając 10 lat chciał bronić Polaków, zabijając hitlerowców. Jako
14-latek chwycił za broń, by walczyć w powstaniu warszawskim. Po porażce czekał
na III wojnę światową. Jan Nowak-Jeziorański wydał mu rozkaz: nie czekaj, ucz się.
Tak zrobił  został jednym z najlepszych architektów świata. W rozmowie z Jackiem
Gądkiem mówi o Warszawie, o wojnie, o swoim legendarnym "Goliacie", o swoim
ojcu i sobie. Bo przeżył cudem.
Jacek Gądek: - Ile jest cudu w tym, że w ogóle możemy rozmawiać?
Prof. Julian E. Kulski: - Cud - dużo w tym prawdy. Już pierwszego dnia powstania
warszawskiego byłem ranny. Nasza grupa przenosiła broń ze schowków z ul. Suzina
przez ul. Krasińskiego i nakryli nas Niemcy z wozów policyjnych. My, sześć osób,
właściwie zaczęliśmy powstanie przedwcześnie. Zanim wybuchło o godzinie 17, to
my już o 14 zaczęliśmy się bić. Niemcy zaczęli do nas strzelać, myśmy się bronili.
Jak skończyła się ta strzelanina?
Niemcy zaczęli się wycofywać, ale sprowadzili czołg i stanęli nim na Placu Wilsona.
I zaczął do mnie i kolegów strzelać karabin maszynowy z tego czołgu. Trafił mnie w
rękę, ale uciekłem. Jeden z moich kolegów został zabity, a kolejny ranny. Wieczorem
mnie opatrzono i wyruszyliśmy do Kampinosu. Wracając stamtąd znowu miała
miejsce wielka strzelanina, na północ od Żoliborza - walczyliśmy tam przez 24
godziny.
Potem też miałem szczęście, bo zostaliśmy wysłani na patrol i znalez
liśmy się w
domu, który został otoczony przez niemieckie czołgi, ale na szczęście Niemcy nie
weszli do środka. Gdy w końcu oswobodziliśmy Żoliborz była wielka radość 
cywilna ludność pomagała nam kopać okopy i wznosić barykady. Nazwaliśmy to
miejsce Republiką Żoliborską  broniliśmy jej przez 60 dni.
W czasie wojny kolejnych cudów było wiele?
& ale po wojnie również miałem wiele wypadków. W swoim życiu pracowałem w
ok. 30 krajach świata, w których miały miejsce rewolucje. Byłem też jeńcem. Miałem
ciekawe życie&
& a miał pan przez te wszystkie wojenne i powojenne lata świadomość, że
zawsze obok czai się śmierć? Że groz
ba utarty życia nieustannie wisi nad
panem?
Śmierć była bardzo realna, ale myśmy się nie bali.
Dlaczego?
Z dwóch powodów. Po pierwsze: byliśmy młodzi i głupi. A po drugie: dobrze
znaliśmy politykę Hitlera wobec Polaków. Niemcy od początku chcieli nas wybić i
zabrać naszą ziemię. Z każdym rokiem widzieliśmy jak Niemcy mordują rodziny
naszych kolegów i sądziliśmy, że i tak nie dożyjemy końca wojny. Ta świadomość
była bodz
cem do tego, aby się bić i zginąć z bronią w ręku.
Widzieliśmy dymy z pożarów, jak Niemcy palili Żydów w warszawskim getcie. Ono
nie było daleko. Cały Żoliborz był pokryty pyłem z ciał ludzkich. Niemieckie
bestialstwo nie miało granic.
W momencie wybuchu wojny miał pan 10 lat. Jak pan pamięta tę Warszawę
sprzed wojny? Jaka była?
Piękna i wesoła  to był Paryż środkowej Europy. Kawiarnie były pełne, ludzie
uśmiechnięci, piękne parki, dużo tańców. Wakacje spędzaliśmy w Zakopanem albo
nad morzem na Helu. Dla mnie to życie w Warszawie było bardzo szczęśliwe.
Na rok, dwa przed wybuchem wojny pan miał świadomość, że wybuchnie?
Tak. Po pierwsze: mój ojciec, który był wiceprezydentem miasta, na polecenie
prezydenta Stefana Starzyńskiego pojechał do Niemiec, aby zakupić tam autobusy
dla miasta. I tam zauważył, że wszystkie niemieckie fabryki produkują czołgi i
uzbrojenie, a nie autobusy. Ojciec był na wojnie polsko-sowieckiej, w Legionach
Polskich i był też oficerem wywiadu, więc dobrze poinformował rząd o niemieckich
przygotowaniach do wojny.
Sam, gdy miałem 9 lat, spędziłem lato w Bydgoszczy  stacjonowały tam oddziały
broni pancernej., Ich czołgami nawet jez
dziłem, więc byłem doskonale przygotowany
do wojny. Podobnie jak dzieci z tego pokolenia byłem harcerzem. Byłem
przygotowany do walki o Polskę i wojna nie była niespodzianką.
Pan, jako chłopiec, przeczuwał: Niemcy najadą Polskę?
Spodziewałem się wojny, ale zwycięskiej. Sama klęska 1939 roku była dla mnie
wielką niespodzianką.
Gdzie zastał pana wybuch wojny?
Byłem na wakacjach w Kazimierzu nad Wisłą z siostrą i matką. Ojciec zawiózł mnie
tam, ale sam dwa dni póz
niej wyjechał, na dzień przed wybuchem wojny prezydent
Starzyński przysłał samochód po niego i wrócił do Warszawy, bo był komendantem
w obronie przeciwlotniczej. Ja chciałem jechać z nim, bo zależało mi na tym, aby ta
wojna nie zaczęła się i nie zakończyła beze mnie.
To się w jakimś stopniu udało?
Szkoła mnie nudziła, harcerstwo też nie bardzo lubiłem. Chciałem walczyć. Moje
modlitwy się spełniły, Hitler ich wysłuchał. Ale jak zaczęła się wojna, to nie
wiedziałem, że będzie tak okropna, bo co może sobie wyobrazić 10-letni chłopiec.
Pana koledzy, którzy mieli ok. 10 lat myśleli podobnie?
Tak. Moi koledzy z Żoliborza to były dzieci z oficerskich rodzin, z podobnym
dziedzictwem walki o niepodległość Polski. Nawet pamiętam, jak przed wojną w
szkole zbieraliśmy pieniądze na to, aby kupić wojenne łodzie podwodne. Nie byłem
wyjątkiem.
Mając 10 lat chciał pan iść na wojnę, bronić Polaków i zabijać hitlerowców?
Tak. Wszystkich, którzy chcieli najechać Polskę.
Jakie obrazki z czasów wojny ma pan w głowie?
Po kapitulacji Warszawy ojciec przywiózł nas do miasta. Zobaczyłem gruzy, trupy
ludzi. Miałem 10 lat i to było moje pierwsze osobiste doświadczenie tego, co znaczy
wojna  to nie jest zabawa.
Jak to się stało, że został pan "Goliatem"? Nie tylko dlatego, że był pan, i nadal
jest, imponującej postury?
Mój harcmistrz na Żoliborzu Ludwik Berger tuż po kapitulacji zaczął przygotowywać
Szare Szeregi. Zebrał harcerzy i zaczął kształcić ich na wojsko. Jak tylko Niemcy
zamknęli szkoły, ja spotkałem Bergera, a ojciec, który został zatrzymany przez
Gestapo, oddał mu mnie pod opiekę.
Obawiał się że może mnie w coś "wpakować", albo ja go "wpakuję", bo jako 10-letni
chłopiec chodziłem z kolegami po ulicach i zbierałem niewypały, żeby robić z nich
granaty. Jeden raz, na szczęście mnie przy tym nie było, nitrogliceryna spadła mu na
ziemię, a wybuch rozerwał rękę. Tak więc ojciec obawiał się i doszedł do wniosku, że
lepiej bym mieszkał pod dachem Bergera. To on nosił pseudonim "Goliat" i był
wyższy nawet ode mnie.
Berger był legendarnym dowódcą harcerzy, wszyscy go kochali, a ja miałem
szczęście, że z nim mieszkałem. Na początku byłem jego gońcem, a w 1941 r. zapytał
mnie, czy jestem gotowy złożyć wojskową przysięgę. Złożyłem ją nocą koło parku
na Żoliborzu. Gdy zginął w strzelaninie, w hołdzie dla niego przyjąłem pseudonim
"Goliat".
"Goliat" był postacią legendarną, a swojego ojca również może pan tak
określić?
Jeśli chodzi o obowiązki ojca, to były one nieporównanie większe  był
wiceprezydentem miasta i wielkim przyjacielem prezydenta Stefana Starzyńskiego.
Walczyli razem w wojnie polsko-sowieckiej, a potem pracowali w Ministerstwie
Skarbu. W 1935 r. Starzyński został prezydentem miasta i sprowadził mojego ojca na
swojego zastępcę.
Podczas oblężenia Warszawy rząd na emigracji przysłał samolot po Starzyńskiego,
by ratować mu życie. Odmówił. Zapytał mojego ojca, czy wraz z rodziną chce
polecieć tym samolotem. Ojciec odpowiedział, że nie  zostanie z nim i będzie
kontynuował walkę z Niemcami.
Jakieś trzy tygodnie póz
niej Starzyński został aresztowany po tym jak Niemcy
przyszli do Ratusza. A mój ojciec z rąk podziemia został jego następcą  to z rąk
Polaków stał się prezydentem miasta. Niemcy uważali go za burmistrza, bo
ustanowili swojego gubernatora, którym był Ludwig Leist.
Pana ojciec znalazł się w bardzo trudnej sytuacji.
Tak - bo był w konspiracji. Większość mieszkańców Warszawy nie wiedziała, że jest
prezydentem miasta z ręki podziemia, myśleli za to, że jest kolaborantem. Nie mógł
się wytłumaczyć, a nawet niektórzy dziennikarze z prasy podziemnej z
le o nim pisali.
Potem rząd podziemny przywoływał ich do Ratusza, gdzie przepraszali ojca.
Każdego dnia był w niebezpieczeństwie, wielokrotnie aresztowany. Cudem uratował
i siebie, i mnie.
Pan był młodym chłopcem walczącym na wojnie. Ojciec był prezydentem
miasta. Ta sytuacja zniszczyła państwa życie rodzinne? Rozstał się pan z ojcem?
Oczywiście, że tak. Musiałem mieszkać u mojego harcmistrza Bergera. Ojciec był w
Ratuszu, gdy zaczęło się powstanie, chciał przyjechać na Żoliborz, bo wiedział, że w
jego domu mieszka osiemnastoosobowa drużyna, a trwało to tydzień.. Musieliśmy
być przy broni i czekać na rozkaz do godziny "W". Ojciec wiedział o tym i chciał się
pożegnać, ale to się nie udało. Spał przez kilka dni w Ratuszu. Pierwszy miesiąc
Powstania spędził na starówce, a po jej klęsce przeszedł kanałami, z których wyszedł
bardzo okaleczony w nogi, i cudem przeżył. Ja byłem wtedy w okopach Żoliborza,
ranny i chory na zapalenie płuc. Tak się złożyło, że przez parę dni leżeliśmy razem w
domu na ul. Felińskiego.
W ostatnim dniu powstania czołgi dostały się tam, a ojciec wiedząc, że jak Niemcy
zobaczą mnie-powstańca, to mnie zabiją, więc zmusił mnie, bym przeszedł na Plac
Wilsona, gdzie walczył mój oddział.
Powiedział mi wtedy, że jeżeli przeżyję wojnę, dostanę się do obozu jeńców, to
żebym nie wracał do kraju, póki nie będzie wolnej i niepodległej Polski. Powiedział,
abym pojechał do Londynu, gdzie jego brat był radcą w polskiej ambasadzie.
Koniec wojny to dla pana był początek nowego etapu w żuciu?
Od 10 do 14 roku życia tylko walczyłem. Nie uczyłem się. Jedyne co umiałem, to bić
się. Gdy dotarłem do Londynu, byłem jedynie skórą i kośćmi, nie mogłem chodzić.
Przez 3-4 lata miałem koszmary nocne.
Chciał pan nadal walczyć?
Stryj z ambasady znał Jana Nowaka-Jeziorańskiego, który przyjeżdżał podczas wojny
z raportami od Naczelnego Wodza i on kontaktował go z Winstonem Churchillem i
Anthonym Edenem. Znali się dobrze, więc stryj poprosił Jeziorańskiego, aby zabrał
mnie na obiad i namówił&
Na co?
Ja się spodziewałem, że wybuchnie III wojna światowa i Zachód rzuci się na Rosję,
by oswobodzić Polskę. Jeziorański zapytał, jakie mam plany, ja odpowiedziałem, że
czekam na tę III wojnę, która za parę dni się zacznie. On podpowiedział, że nie  że
to zły pomysł. Nie zgadzał się z gen. Władysławem Andersem. Stwierdził, że minie
50-100 lat nim Polska uzyska pełną niepodległość. I dał mi rozkaz, bo był kapitanem,
a ja szeregowcem: idz
do szkoły, ucz się, a tak będziesz bardziej przydatny dla kraju,
niż czekając na wojnę, która się nie zacznie. I ten rozkaz pamiętałem przez szkołę
podstawową, gimnazjum i uniwersytety.
Po wyjez
dzie na Wyspy, skoro przez kilka długich lat pan jedynie walczył, to
miał pan problemy z pisaniem i czytaniem?
Nie. Nawet początki tej książki spisałem na "rozkaz" lekarzy tak, abym doszedł do
równowagi psychicznej. Dali mi radę, bym spędził kilka miesięcy na pisaniu
dziennika. Więc spisałem go dzień po dniu począwszy od 1939 roku - pisałem
niejako na żywo. Wspomnienia te opublikowano na zachodzie pod tytułem "Dying,
we live" (umierając żyjemy). Nawet został nakręcony film na jej podstawie  na dwa
lata przed stanem wojennym w Polsce. Jednak wszystkie kopie zostały zniszczone.
Kiedy pan zdecydował, że się na architekturę? Skłoniła pana do tego profesja
ojca? Widok zburzonej stolicy?
Pamiętam polskich planistów, plany Stefana Starzyńskiego dla nowej pięknej stolicy.
Ale muszę się przyznać, że kierowały mną powody mniej wzniosłe. Miałem
trudności z chemią i matematyką, ale z drugiej strony pięknie pisałem po angielsku,
czemu nawet Anglicy się dziwili. Miałem dobre stopnie z literatury.
Kiedy przyszło do wyboru kierunku studiów, miałem trzy możliwości: prawo,
medycyna albo architektura. Myślałem, że będąc prawnikiem, będę siedział, a jako
bardzo ruchliwa i żywa osoba tego nie chciałem. Na medycynie trzeba byłoby się
nauczyć łaciny, a ja wtedy się już uczyłem angielskiego i miałem dosyć języków.
Pozostała mi architektura.
Dzisiaj jako architekt i obserwator Warszawy ma pan wrażenie, że coś w tym
mieście nie wyszło?
Wszyscy krytykują komunistyczne budownictwo, ale to, co się stało po odzyskaniu
niepodległości, było niepotrzebne. Zamiast robić plany urbanistyczne jak Starzyński
z moim ojcem, w Warszawie po 1989 r. chodziło o to, aby jak najwięcej pozyskać
inwestycji zagranicznych, powstały więc okropne hotele które z polską tradycją,
historią i architekturą nie mają nic wspólnego. Nadal też są budowane. Potrzebny jest
plan urbanistyczny  te budynki kiedyś zostaną zburzone, bo ziemia staje się droższa
od samych budynków.
Jak w pana marzeniach ta dzisiejsza i przyszła Warszawa powinna wyglądać?
Powinna kontynuować historię i tradycję Polski. Jak się przyjedzie do Warszawy, to
musimy czuć każdym ze zmysłów swoją ukochaną stolicę.
JULIAN EUGENIUSZ KULSKI
Syn JULIANA SPITOSLAWA KULSKIEGO, legionisty, uczestnika wojny polsko-
sowieckiej z 1920-21 roku, wielkiego społecznika, kawalera Orderu Virtuti Militari,
przedwojennego wiceprezydenta miasta Warszawy, zastępcy i przyjaciela Stefana
Starzyńskiego. Po aresztowaniu Starzyńskiego przez Gestapo 27 paz
dziernika 1939
roku, Julian S. Kulski dotrzymuje przysięgi złożonej wcześniej prezydentowi, że
miasta nie opuści i przez całą okupację trwać będzie na tym trudnym i
niebezpiecznym stanowisku.
Julian Eugeniusz Kulski urodził się 3 marca 1929 r. W czasie okupacji mieszkał na
Żoliborzu. Tam poznał Ludwika Bergera pseudonim "Goliat", przedwojennego
harcmistrza, organizatora jednego z pierwszych harcerskich ruchów oporu.
Harcerskie ugrupowanie przekształciło się w batalion sztabowy "Baszta". Pod
wpływem Bergera w 1941 roku dwunastoletni Julian złożył przysięgę żołnierską,
przyjął pseudonim "Chojnacki" i wstąpił w szeregi Związku Walki Zbrojnej. Rok
póz
niej Kulski został aresztowany przez gestapo i osadzony na Pawiaku. Gestapowcy
biciem i groz
bami żądali próbowali od niego wydobyć informacje dotyczące
organizacji podziemnej i współpracowników, "Chojnacki", 14-letni wówczas
chłopiec nie zdradził. Początkowo przygotowany do transportu do Oświęcimia, został
jednak zwolniony. Po tych wydarzeniach, Kulski zmuszony był opuścić stolicę, lecz
po powrocie z jeszcze większym zaangażowaniem kontynuował działalność
konspiracyjną. W listopadzie 1943 roku został zabity dowódca i przyjaciel chłopca,
32-letni wówczas Ludwik Berger. Zginął w strzelaninie na ul. Śmiałej. Juliusz Kulski
dla uczczenia pamięci przełożonego i przyjaciela przyjął pseudonim "Goliat",
przechodząc równocześnie z "Baszty" do 9 Kompanii Dywersyjnej AK "Żniwiarz".
1 sierpnia 1944 roku wybuchło powstanie warszawskie. Do walki w samym mieście
stanęło około 38 tysięcy żołnierzy miasta Warszawy, oraz około 11 tysięcy żołnierzy
obwodu podmiejskiego, wśród których był także piętnastoletni wówczas "Goliat".
Julian Kulski wziął udział w walkach zgrupowania "Żywiciel" na Żoliborzu. Niestety
jego kompania poniosła ogromne straty w czasie ataku na dworzec Gdański. Za
męstwo i odwagę w walce Kulski został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po
upadku powstania warszawskiego Julian Kulski trafił do obozu jenieckiego Stalag
XI-A Alten Grabow, skąd wydostał się w maju 1945 roku. Wraz z jeńcami
amerykańskimi i angielskimi trafił do alianckiego obozu przejściowego. Dzięki
sprytowi i pomysłowości kolegów, przebrany w angielski mundur bojowy z
naszywką "West Kent", opuścił Niemcy. Udając rannego szeregowca Williama
Jonesa, został zgłoszony angielskiej komisji kwalifikującej byłych jeńców do
transportu. Dzięki przebraniu "Goliat" przedostał się do Anglii. Na miejscu zdradził
swoją prawdziwą tożsamość, przyznał się, że jest żołnierzem Armii Krajowej i
poprosił o azyl w Wielkiej Brytanii. Dzięki temu, że do rzeczywistego wieku dołożył
sobie 3 lata, został włączony do ewidencji Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej
Brytanii. Tam otrzymał mundur i czarny beret ze srebrnym orłem w koronie.
Wyczerpany organizm i zły stan zdrowia nie pozwoliły Kulskiemu na długi pobyt w
wojsku. Po zwolnieniu ze służby Polak postanowił wznowić przerwaną w 1940 roku
naukę i zostać architektem. W 1946 roku rozpoczął studia w Szkole Architektury w
Oxfordzie. Za radą Jana Nowaka-Jeziorańskiego, po trzyletnim pobycie w Anglii
wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Zrezygnował ze stypendium kombatanckiego
przysługującego mu w Anglii i rozpoczął studia na wydziale architektury w Yale. Aby
zdobyć niezbędne fundusze na naukę Julian Kulski chwytał się różnych prac.
Zaczynał jako kucharz, a potem smołował dachy. Po kilku latach nauki i równoległej
ciężkiej pracy w różnych zawodach, osiągnął swój cel stając się jednym z
najlepszych współczesnych architektów amerykańskich.
Obecnie jako ekspert Banku Światowego odwiedza wiele krajów Azji, Ameryki
Południowej, Afryki i Europy nadzorując architektoniczne projekty związane ze
szkolnictwem i kulturą, które zasilane są funduszami Banku Światowego.
Jest autorem wielu książek i publikacji w tym: "Dziedzictwo Orła Białego" 
autobiograficznej powieści napisanej z rozmachem i swoistym mistrzostwem słowa,
o której Jan Nowak-Jeziorański napisał: "Zarówno pierwszy rozdział, opisujący
wojenne zmagania bohatera, jak i opisy jego powojennych losów wciągają jak
najlepszy thriller. Kiedy już zacznie się czytać jego książkę, nie można się od niej
oderwać".