Globalizacja w przemyśle
spożywczym
dr Piotr Chechelski
Konferencja naukowa
 Globalizacja w rolnictwie
Warszawa 13 września 2007 roku
1
Zakres prezentacji
" Zasięg procesów globalizacji w polskim
przemyśle spożywczym
" Udział KTN w produkcji polskiego przemysłu
spożywczego
" Ocena wpływu KTN na rozwój przemysłu
spożywczego
2
KORPORACJA TRANSNARODOWA
(FIRMA GLOBALNA)
Na potrzeby opracowania przyjęto, że za korporację
transnarodową można uznać firmę, która:
1. posiada kilkuprocentowy udział w światowym rynku lub
sektorze produkcji,
2. działalność prowadzi przynajmniej na dwóch kontynentach
3. produkty wytwarzane przez nią, nie należą do grupy
produktów niszowych,
4. posiada cechy takie jak: efektywność, elastyczność,
innowacyjność, wiedzę i sieciowość,
5. istotnym kryterium jest też wielkość obrotu i kapitału
reprezentowanego przez danÄ… firmÄ™. W praktyce jest to
przedsiębiorstwo o obrotach przekraczających miliard USD
rocznie.
3
Największe korporacje transnarodowe na świecie
działające w przemyśle spożywczym według stanu na 31 maja 2004 roku
Kraj, z którego
Wartość Wartość
Pozycja na
Lp.
Nazwa
Nazwa Lp.
rynkowa sprzedaży
Pochodzi większość
 Liście
Firmy globalnej
Firmy globalnej
w mld USD w mld USD
Global 1000 kapitału
1. 106,24
1.
Coca-Cola 20 125,56 Unilever Hol./W. Brytania
2.
Nestle 25 104,87 2. Altria USA 81,83
3.
Altria 27 98,20 3. Nestle Szwajcaria 70,14
4.
PepsiCo 33 91,28 4. BAT Wielka Brytania 46,98
5.
Unilever 54 65,30 5. Kraft Foods USA 31,01
6. PepsiCo 26,97
6.
Kraft Foods 80 51,47 USA
Diageo
7.
119 40,65 7. Coca-Cola USA 21,04
BAT 8. Imperial Tobacco Group 20,92
157 30,37 Wielka Brytania
8.
Danone Groupe 9. Diageo 17,31
9.
212 23,16 Wielka Brytania
Cadbury 17,60 10. Danone Groupe 16,04
10.
293 Francja
Schweppes
Sara Lee 11. Sara Lee 15,08
11.
286 18,12 USA
Cadbury
16,32 12. 11,81
Heineken 321 Schweppes Wielka Brytania
12.
Imperial 13. Altadis 11,57
13.
326 16,23 Hiszpania
Tobacco Group
14. SAB Miller
14.
Wm. Wrigley Jr. 374 14,10 Wielka Brytania 11,37
15.
Interbrew 403 13,20 15. Heineken Holandia 11,30
SAB Miller Belgia
16.
448 12,07 16. Interbrew 8,60
Altadis
17.
615 8,93 17. Orkla Norwegia 6,76
Pernod Ricard 8,91 Grecja
18.
618 18. Coca-Cola HBC 4,96
5,92 19.
19.
Coca-Cola HBC 911 Pernod Ricard Francja 4,32
Orkla 20. Wm. Wrigley Jr. USA
20.
986 5,42 3,07
4
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie Lista Global 1000, Business Week 2004, nr 13/14, s. 59-71.
Udział w wartości sprzedaży korporacji transnarodowych filii
w Polsce w 2003 roku
Lp Nazwa Wartość Wartość sprzedaży Wartość
Udział w wartości
. firmy sprzedaży polskiej filii sprzedażya
sprzedaży
globalnej w mld USD w mln zł w mln USD
w %
1. Unilever 106,24 2 242,6 590,2 0,56
2. Nestle 70,14 1 431,8 376,8 0,54
3. BAT 46,98 1 825,2 480,3 1,02
4. PepsiCo 26,97 533,3b 140,3 0,52
5. Diageo 17,31 300,9 79,2 0,46
6. Danone Groupe 16,04 1 255,9c 330,5 2,06
7. Altadis 11,57 1 307,4 344,1 2,97
8. SAB Miller 11,37 2 493,7 656,2 5,77
9. Heineken 11,30 3 204,6 843,3 7,46
10. Wm. Wrigley Jr. 3,07 808,2 212,7 6,93
a
szacunkowe przeliczenie według wartości 1 USD = 3,8 zł (styczeń 2004 roku); b 2002 rok; c Danone Sp. z o. o. wraz z Bakoma (w której Danone jest większościowym
5
udziałowcem).
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie Lista 500, Rzeczpospolita z 15.04.2004, s. 28; Lista Global 1000, Business Week 2004, nr 13/14, s. 56.
Korporacje transnarodowe jako największe,
najbardziej ekspansywne na świecie
odgrywajÄ… kluczowÄ… rolÄ™ w procesie globalizacji
sektora rolno-spożywczego.
W Polsce w 2005 roku udział korporacji
transnarodowych wynosił:
" 42% w sprzedaży artykułów spożywczych
" 38% w produkcji przemysłu spożywczego
" 15-17% w pozyskiwaniu produktów rolnych
6
Korporacje transnarodowe działające w polskim przemyśle
spożywczym w 2006roku
Działy produkcji Nazwa korporacji transnarodowych oraz kraj pochodzeniaa
Produkcja mięsna i podrobów Smithfield Foods (USA), Danish Crown (Dania), L.D.C. (Francja)
Przetwórstwo ryb Orkla Foods (Norwegia)
Przetwórstwo mleka ( z lodami) Danone (Francja), Nestlé (Szwajcaria), Hochland (Niemcy), Dr Oetker (Niemcy)
Produkcja zbożowo-mÅ‚ynarska i Nestlé (Szwajcaria), Dr Oetker (Niemcy)
makaronowa
Produkcja tłuszczów Bunge Investment (USA), A.D.M. (USA), Unilever (Holandia/Wielka Brytania)
roślinnych
Przetwórstwo Orkla Foods S.A. (Norwegia), H.J. Heinz Company (USA), Pernod Ricard (Francja), PepsiCo (USA),
owoców i warzyw Bonduelle (Franca), Coca Cola (USA), Novartis (Szwajcaria), Royal Numico (Holandia)
Produkcja pasz Cargill (USA), Provimi Holding B.V. (Holandia), Mars Inc. (USA), Nestlé SA (Szwajcaria), Smithfield
Foods (USA)
Produkcja cukru British Sugar Overseas Ltd. (Wielka Brytania), Sudzucker AG (Niemcy), Nordzucker AG(Niemcy)
PepsiCo (USA), Nestlé S.A.(Szwajcaria), Kraft Foods (USA), Cadbury Schwepps (Wielka Brytania), Mars In. (USA),
Produkcja słodyczy
Danone (Francja), Ferrero Group (WÅ‚ochy), Wm Wrigley (USA), Lindt & Sprüngli (Szwajcaria), Storek (Niemcy)
Tchibo (Niemcy), H.J. Heinz Company (USA), Unilever (Holandia/Wielka Brytania), Nestlé S.A.(Szwajcaria), Kraft Foods
Produkcja koncentratów, dodatków,
(USA). Sara Lee Douve Egberts (USA), Orkla Foods (Norwegia), Elite (Izrael), Dr Oetker (Niemcy), Royal Numico
kawy i pozostałej żywności
(Holandia), Tata Group (Indie)
Produkcja piwa Heineken International B.V. (Holandia), SAB Miller (Wielka Brytania), Carlsberg AS(Dania)
Produkcja Coca Cola (USA), Pepsi Co (USA), Nestlé S.A.(Szwajcaria), Gerveis Danone (Francja), Cadbury
napojów bezalkoholowych Schweppes (Wielka Brytania)
Produkcja wyrobów tytoniowych Altria-Philip Morris (USA), British American Tabacco (Wielka Brytania), Altadis (Hiszpania), Imperial
Tabacco Group (Wielka Brytania), Scandinavian Tabacco (Dania), Gallaher Group (Wielka Brytania)
Produkcja i dystrybucja Diageo (Wielka Brytania), Philip Beverage Company (USA), Pernod Ricard (Francja), Vin&Spiryt AB
wyrobów spirytusowych (Szwecja), Brown-Forman (USA)
7
a
w statystyce PAIZ jako inwestorzy w Polsce często występują spółki córki KTN, dlatego może być podany inny kraj pochodzenia spółki, tak jak w przypadku firmy Coca-Cola, gdzie podano kraj pochodzenia kapitału
Grecję, a wiadomo, że jest to firma pochodząca z USA czy BAT z filią w Niemczech, podczas gdy siedzibę ma w Wielkiej Brytanii.
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie informacji prasowych i dostępnej literatury.
Udział korporacji transnarodowych w wartości przychodów ze sprzedaży poszczególnych sektorów przemysłu spożywczego w Polsce w 2003 i 2005 roku
Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi Przychody korporacji Udział korporacji
Wyszczególnienie Nazwy największych firm globalnych w poszczególnych działach
całego działu transnarodowych transnarodowych
w mld zła w danym dziale w przychodach działu w %
w mld zł
2003 2005 2003 2005 2003 2005
Przemysły spożywcze o bardzo wysokim stopniu globalizacji
Philips Morris; B.A.T.; Altadis; Imperial Tabacco Group; Scandinavian
Przemysł tytoniowy 11,60 14,01 11,01 13,62 94,9 97,2
Tabacco; Gallaher
Heineken International Company; SAB Miller; Carlsberg Breweries
Przemysł piwowarski 8,78 9,18 7,27 7,67 82,8 83,5
1,21
b
Przemysł olejarski 2,19 2,57 2,22 55,4 86,4
Bunge Investment; A.D.M.; Unilever
Kraft Foods; PepsiCo; Danone,
Przemysł cukierniczy 5,25 7,57 3,85 5,47 73,3 72,3
Nestlé; Ferrero; Mars Inc.; Cadbury Schweppes;
Lindt & Sprüngli.;Storck
Produkcja koncentratów Nestlé; Unilever; Elite; 5,89
6,21 3,93 4,23 66,8 68,1
spożywczych H.J. Heinz Cargill Inc.; Tchibo; Kraft Foods; Saralee Doueve Egberts;
Orkla Foods; Dr Oetker, Tata Group
Przemysł cukrowniczy Nordzucker; Sodzucker; 4,35
5,39 1,93 2,54 44,5 47,1
British Sugar Overseas Ltd.
Pernod Ricard; Philip Beverage Company; 6,13
Przemysł spirytusowy 6,44 1,11 3,00 18,1 46,6
Vin&Spiryt AB; CDEC
Produkcja napojów
Coca-Cola; PepsiCo; Nestlé; Danone; Cadbury Schweppes 3,42 3,72 1,34 1,72 32,3 46,1
bezalkoholowych
7,72
PrzemysÅ‚ paszowy Cargill Inc.; Nestlé; Provimi Holding B.V.; Mars Inc.; Smithfield 8,80 2,45 2,82 31,8 32,1
Foods
Przemysł owocowo - 10,32 8,3 19,5
Bonduelle, Pernod Ricard; Royla Numino;
11,48 0,86 1,96
warzywny
H.J Heinz; Coca-Cola, PepsiCo, Nestlé; Orkla Foods; Novartis
Przemysł mleczarski 14,53 18,9 1,74 2,73 12,0 14,4
Danone; Hochland; Nestlé, Unilever, Dr Oetker
Smithfield Foods (Animex);
Przemysł mięsny 24,57 32,36 3,85 4,45 15,7 13,8
Danish Crown (Sokołów); LDC (Drosed);
Przemysł młynarski i
4,20 3,99 0,48 0,53 11,4 13,5
makaronowy Nestlé (ToruÅ„), dr Oetker
3,42
Przemysł rybny 2,25 0,16 0,18 7,0 5,6
Orkla Foods
Przemysł piekarski 2,61 3,36 - - - -
Przemysł winiarski 1,56 1,02 - - - -
Razem
115,37 138,34 41,19 53,14 35,65 38,41
Przemysł spożywczy
8
a b
firmy powyżej 9 osób 2006 roku
y
ródło: Obliczenia szacunkowe na podstawie niepublikowanych danych GUS oraz Rzeczpospolita  Lista 500 za lata 2003-2005 oraz Rzeczpospolita  Lista 2000 za lata 2003-2005 oraz innych informacji agencyjnych i prasowych oraz MEMBR i AC Nielsen.
Uwaga: Udział w danym rynku przemysłu spożywczego w Polsce nie zawsze odpowiada udziałami w produkcji działów tego przemysłu.
Zmiany w produkcji
przemysłu spożywczego w procentach
(produkcji żywności, napojów i wyrobów tytoniowych)
80
przyrost (+), spadek (-) w stosunku do 1988 roku
70
60
przyrost (+), spadek (-) w stosunku do roku poprzedniego
50
40
30
20
10
0
-10
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* I-IV
2007
* wstępny szacunek według danych przedsiębiorstw o załodze powyżej 49 osób
9
Handel zagraniczny
produktami przemysłu spożywczego
Wyszczególnienie 2000-2002 2003 2004 2005 2006
Eksport produktów przemysłu spożywczego
 w mld zł 10,4 14,4 19,3 23,3 27,2
 w mln euro 2 710 3 270 4 250 5 780 6 980
 w procentach sprzedaży sektora 10,7 13,7 16,5 18,0 20,7
 w procentach eksportu rolno-spożywczego 83,3 81,4 81,3 81,9 83,8
Import produktów przemysłu spożywczego
(w mln euro) 2 335 2 340 2 870 3 650 4 170
Saldo obrotów (w mln euro) 375 930 1 380 2 130 2 810
Rentowność i płynność finansowa głównych branż przemysłu spożywczego w 2006 roku
według udziałów korporacji transnarodowych w wartości przychodów ze sprzedaży
Branże Rentowność ROE Płynność finansowa
Tytoniowa -2,52 -7,06 0,91
Piwowarska 14,87 34,73 0,70
Cukiernicza 5,78 14,23 1,61
Koncentratów spożywczych 6,07 17,76 1,64
Olejarska 4,68 11,50 1,23
Spirytusowa 4,60 9,99 1,47
Napojów bezalkoholowych 6,77 18,25 1,09
Cukrownicza 8,02 11,90 1,69
Paszowa 3,67 12,50 1,75
Owocowo-warzywna 3,66 10,04 1,42
MÅ‚ynarska 4,14 12,80 1,15
Mięsna 2,17 13,13 1,10
Mleczarska 1,57 7,58 1,36
Rybna 2,50 12,22 1,24
Drobiarska 0,79 6,17 1,04
Ziemniaczana 1,96 4,00 2,84
Piekarska 5,08 13,78 1,17
11
Winiarska 1,54 3,46 1,33
WYNIKI
Analiza działalności korporacji transnarodowych skłania do zróżnicowanej oceny ich
wpływu na polski przemysł spożywczy. Najsilniejszy pozytywny wpływ działalności KTN dotyczył
przede wszystkim procesu transformacji, tworzeniu konkurencyjnego rynku i umiędzynarodowienia
działalności gospodarczej. Jednak po około piętnastu latach okazało się, że zaangażowanie w
przemiany sprzyjało głównie interesom samych korporacji, które stały się najsilniejszymi firmami na
polskim rynku artykułów żywnościowych.
Przeprowadzona w IERiGŻ-PIB analiza ekonomiczno-finansowa wpływu korporacji
transnarodowych na rozwój i sytuacją ekonomiczną przemysłu spożywczego i jego działów w Polsce
wykazała, że:
" działy przemysłu spożywczego, w których przeważały filie korporacji transnarodowych
miały lepsze wyniki ekonomiczne od innych działów tego przemysłu,
" firmy globalne osiągały lepsze wyniki ekonomiczno-finansowe od średnich wyników
działów przemysłu, w którym działały,
" firmy globalne osiągały lepsze wyniki od największych firm z kapitałem krajowym w tych
samych działach.
Wpływ korporacji transnarodowych był i jest bardzo istotny dla wyników działania innych
firm w tym przemyśle (szeroko rozumiane naśladownictwo).
12
Perspektywy dla przedsiębiorstw przemysłu spożywczego
Perspektywy dla przedsiębiorstw przemysłu spożywczego
z polskim kapitałem
z polskim kapitałem
Dla polskich przedsiębiorców w przemyśle spożywczym, (w kilkunastoletniej perspektywie czasu)
pozostają następujące drogi do utrzymaniu się na rynku:
podjęcie współpracy z globalnymi firmami handlowymi w ramach produkcji  pod własnymi markami ;
podjęcie współpracy (kooperacji) z globalnymi firmami produkującymi co w przypadku firm przemysłu
spożywczego wydaje się bardzo trudne z uwagi na wielkość, poziom techniczny i organizacyjny firm
krajowych;
podjęcie produkcji towarów w niszowych segmentach rynku m.in. produktów ekologicznych,
regionalnych;
podjęcie próby rywalizacji na rynku międzynarodowym a póz
niej globalnym.
Zdarzenia te mogą zostać opóz
nione lub przyspieszone za sprawÄ…:
polityki ochronnej w stosunku do małych i średnich firm prowadzonej przez rząd Polski,
Unię Europejską i inne organizacje międzynarodowe;
szybkości koncentracji przedsiębiorstw z polskim kapitałem;
okresowemu wzrostowi rentowności branży;
ruchów antyglobalnych na świecie, kryzysów gospodarczych, wojen itp.,
popytu na wyroby danej branży (np. wzrost eksportu, spożycia).
Aktualnie polskim firmom najbardziej przeszkadza w rozwoju brak kapitału oraz wiedzy.
13
KONKLUZJE
Polska jest krajem, w którym istnieją tylko podmioty globalizowane,
nie mamy własnych podmiotów globalizujących.
Procesy transformacji gospodarczej, w tym także procesy
globalizacji spowodowały zmiany w łańcuchu żywnościowym w
Polsce. W ciągu niespełna 20 lat zmieniała się ranga ogniw w
łańcuchu żywnościowym przechodząc od rolnictwa poprzez
przemysł i aktualnie do handlu.
Spośród bezpośrednich inwestycji zagranicznych ulokowanych w
przemyśle spożywczym aż 73% przypadło na korporacje
transnarodowe.
Najszybszy wzrost udziału KTN miał miejsce w działach przemysłu
spożywczego o wysokiej rentowności i możliwościach rozwoju.
Poziom globalizacji w poszczególnych działach przemysłu
spożywczego jest bardzo różny od praktycznie w 100%
zglobalizowanego przemysłu tytoniowego do przemysłu
piekarniczego bez KTN.
14
 W Polsce w przemyśle spożywczym działają prawie wszystkie
największe korporacje transnarodowe istniejące w tym sektorze na
świecie.
Udział KTN w przemyśle spożywczym w Polsce, dynamicznie
wzrasta, w 2006 roku osiągnęły one ponad 38% udziału produkcji
sprzedanej.
Po wstąpieniu Polski do struktur UE proces globalizacji w przemyśle
spożywczym uległ spowolnieniu co było wynikiem wyraz
nego
ożywienia gospodarczego w tym przemyśle (wzrost produkcji
eksportu i popytu krajowego).
KTN są zdecydowanie bardziej efektywne od przedsiębiorstw z
polskim kapitałem.
15
 W działach o wysokim stopniu globalizacji nastąpił szybki wzrost
koncentracji produkcji, w przeciwieństwie do pozostałych działów.
Działy przemysłu spożywczego, w których dominują KTN stały się
bardziej konkurencyjne na rynku międzynarodowym.
Integracja z UE korzystnie wpływa na ograniczenie praktyk
monopolistycznych korporacji transnarodowych np. transferu zysków,
tworzenia karteli itp. poprzez działania kontrolne jej organów i
nakładane sankcje.
W działach o wysokim stopniu zglobalizowania istnieje groz
ba
hiperkonkurencji dla podmiotów z kapitałem krajowym zarówno ze
strony korporacji transnarodowych jak i globalnych sieci handlowych.
Wpływ KTN był bardzo istotny zarówno na wyniki
ekonomiczno  finansowe poszczególnych działów przemysłu
spożywczego, jak i działania innych firm w tym przemyśle
(naśladownictwo).
16
Dziękuję za uwagę.
17