Sinjoroj, se la diabloj en la infero foje ekhavus la ideon, konstrui urbon, ¸i estus sendube tia, kia SelmecbĄnya1.
Pardonu min la tiea meritplena magistrato pro żi tiu mallado; ¸i celas esti nek ofendo, nek moko, precipe rilate al la lo¸antoj tie, kiuj ja neniel kulpas pri tio, ke iliaj prapatroj konstruis sur tiel fola loko. Afabla leganto, kiu ankora ne veturis en tiu kurba lando, imagu al vi trimil montopintojn, samtiom da valoj, dekkelkajn rokojn, dense trakonstruitajn per domoj de żiaj formoj, kies antao estas ofte trieta¸a, dum la malantao modeste żeflanki¸as al monto.
Se vi iras tra żi tiu urbo, pavimita de la naturo, via ko-ro ¸iselflue pleni¸as de humanismaj sentoj, kaj kortużite vi eksuspiras: ”Çu eż żi tie lo¸as homoj!”
La regiono estas teda, malbela, la vetero malagrabla.
La frosta Szitnya2, ”amatino de nuboj”, perforte tiras al siaj seki¸intaj mamoj siajn amatojn, kien ajn ili klopo-1 SelmecbĄnya a mallonge Selmec: urbo en Karpatoj, nun: Banska "tiavnica en Slovakio.
2 Szitnya: la plej alta monto że SelmecbĄnya.
3
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
das. Kaj se ¸i ne żehavas nubojn, ¸i montras sin ofendi-ta, kaj blovas kiel eterna fralino. Do se ne pluvas, vento siblas tra la zigzagaj stratoj kaj intervojetoj.
Deprima urbo estas tiu żi! La aero estas venena pro minejaj haladzoj, pro ¸ia akvo kreskas kropo sur la kolo de palviza¸aj knabinoj kaj malspritaj viroj. Çe la triajara rekrutado tagis nur kvar el sescent armematuraj junuloj, por esti ”homo de la imperiestro” 3. (Mi preska hon-tas skribi pri tio.)
Foje mi vidis en la ”inspektoreja” strato granda¸an virinon grimpi supren anhelante kaj turmentate pro la-ci¸o, kun gapige granda korbo surdorse (ja en SelmecbĄnya oni a suprengrimpas, au malsupreniras; tertium non datur4.
La korbo fumis, kiel kamentubo. Mi kredis, ke ia aîo żia bruli¸is ene, do mi postkriis la malfeliżan slovakinon:
"Avino, brulas via korbo!
Ridetante żi turnis al mi sian stangrizan viza¸on, kaj diris kun patrina fiero:
"Ej , ne ja. Mia Nacko pipas en ¸i.
Kaj fakte: diablido adoleskanta sidis kare korbofun-de, kiu jam pipfumadis, kaj kiun la patrino ankora devis porti surdorse.
3 ”homo de la imperiestro”: soldato de la komuna armeo de Astrio-Hungario.
4 tertium non datur: tria eblo ne ekzistas (latine).
4
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Nenie en la mondo la Dia prizorgo estas tiel partiema, kiel en SelmecbĄnya. Por la surmonte lo¸anta Stevo Csemez la suno levi¸as unu horon pli frue, kaj subiras unu horon pli malfrue, ol por lia senpera najbaro, la sub-lo¸anta Stevo Kutlik, kaj plue: la geografia situo nenie montras tiel originalajn trafikajn cirkonstancojn, kiel żi tie.
La filino de gesinjoroj Csemez, Kristina, ekzemple el-stari¸as posttagmeze en la verde farbitan dompordon, kaj kiam per siaj nigraj okuloj revemaj żi ekvidas fralinon Bohużka Mirkowszki sur la najbara montokresto promeni en la ¸ardeno, żi salutas żi tiun afable, per klino de sia mirinda kapeto, kaj per freża, sonora vożo transdemandas:
"Çu vi tagman¸is, Bohużka?
Bohużka turnas sin je la afabla, agrabla kaj konata vożo, kaj saltante kuras renkonte al la malgranda Kristina ¸is la rando de la montokresto, kie komenci¸as profundo fakanta; ili estas apena dudek pażojn unu de la alia: ili povas babili laplace:
"Jam eż forgesite. Kie vi estos hodia?
"Hejme, " respondas Kristina.
"Çiam nur hejme! Estus pli bone, se vi transvenus al mi posttagmeze.
"Mi mem volus, Bohużka, żar mi havos netolereblajn gastojn Ś homojn malbelajn Ś
5
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Nu, nu, nur haltu! Kiuj estas tiuj tre malbelaj homoj? Çu vere malbelaj?
La bela Kristina ekridis. Adinte żian sonoran ridon, żesis kanti la najtingaloj en la ”nigra makiso”. Ili atentis al la pli bela vożo.
"Çu vere malbelaj? Tiaj ja, Bohużka. La maljuna mingrafo5 estos że ni kaj profesoro CsutkĄs.
"Hu, Kristina, do vi vere devas transfu¸i al ni.
"Mi anka farus, se vi ne estus tiel malproksime.
Kaj fakte, de la domo Csemez ¸is gesinjoroj Mirkowszki kużis vojo pli ol unu kaj duonhora, ja oni devis de-scendi ¸is la Luterana pre¸ejo, żirkairi la urbon direk-te al Szél-mino kaj sur żtona żtuparo apud la katolika domo de Dio suprengrimpi ¸is Klopacska6, de kie jam kondukas tolerebla vojo ¸is la domo Mirkowszki.
"Malgra tio, ke estas malproksime, Kristinjo, żu estas ¸ene por vi?
"Ne, ne, Bohużka Ś se antae mi vin vizitis, kaj ve-spero min trafis, mi povis tranokti że vi, " sed nun Ś
nun, vi scias, vi ja scias Ś neelble Ś
5 mingrafo: heredata titolo de distrikta żefinspektoro de fiskaj minejoj.
6 Klopacska: turo kun pendanta ligna tabulo, per kies frapado (klakigo) oni konigis skipożan¸on por la ministoj en SelmecbĄ-
nya.
6
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
La animitan, belegan viza¸on de Kristina inundis ru¸o. Okulkatena feinkoloro, eż żielarko povus proenvii.
"Prave, prave Ś Tiu knabo sentaga! Eż pensi pri li
Ś " rediris Bohużka humorperde, " mi eż forgesis, ke li estas en la mondo.
Kristinjo senvorte rigardis malsupren en la valfakon, sur kies fundo kaj flankoj, kiel ekdancintaj terbuloj fabe-laj, ekvivis la tegmentoj, nigrigitaj de la tempo, kaj komencis movi¸i, żanceli¸i, kvaza volante ekvoji ien al la Baka-minejo.
"Venu do vi, karaj! Venu vi, Bohużka Ś " proponis Kristina, kaj ektiris la blankan tulan tukon sur la kapo tiel profunden sur la okulojn, ke nenio vidi¸is el la bela viza¸eto krom la pinto de la mentoneto " peceto da żielo.
7
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Unua żapitro
Sinjoro instruisto CsutkĄs kaj sinjoro Demetrio LuppĄn estos prezentitaj al la afabla leganto.
Geedzeco estas certe unu el la plej belaj aferoj żi-monde. Dio min gardu, ke mi ¸in fordisputu de la sekva generacio; żar se ni jam trinkis el la cirbotelo, trin-ku anka la ceteraj, la la logiko de la cigano en la anekdoto7. Do se mi ¸in ne malaprobas że la postrestontoj, mi havas nenian kazon " retrorigarde en la tempon "
kritiki inter niaj antauloj anka kavaliron Demetrio LuppĄn a sinjoron instruiston CsutkĄs, pro tio, ke ili sopiris en tiun varman banakvon, en kiun enpażinte, oni balda emus eksteren.
Pli granda malfeliżo estas, ke la inklino tiris ilin al la sama bankuvo, ilin, kiuj estas laeble plej grandaj amikoj ekde tiom da jaroj.
Ja, karaj gesinjoroj, tio ne estas miriga że homoj, kiuj senżese kunestas, inter kiuj reciprokaj estimo kaj kon-7 anekdoto: Trovinte botelon kun nigra enhavo, la cigano gustu-mis ¸in. Je la demando de siaj kamaradoj: kio enestas, li senvorte pludonis ¸in. La dua faris la samon al la tria kamarado, por ke anka tiu ne restu ekstere de la gustumado de la "
ciro.
8
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
sento regas, kies naturo, inklinoj kaj pensmaniero kun-fluas en certan samformecon, kaj kiuj tiel longe kunla-
dadas, kunobservadas Kristinjon de sia tria similulo, anima-korpa amiko, kemiprofesoro Stefano Csemez, ¸is ili enami¸as al żi ¸is la oreloj.
Almena mi konsideras tre natura, ke tio devis okazi tiel kaj ne alimaniere. Samtempe ekbrilis en ilia koro la
”somero de maljunuloj” kaj la sama floro enradiki¸is en la sekaj grundoj. Se io min mirigas, estas nur, ke sinjoro Stefano Csemez mem ne enami¸is al iu, ja ili estis unu animo en tri korpoj, kaj ekde la mondokreo neniam esti-
¸is inter ili ajna pridisputinda demando a diferenco de opinioj, se ne koncerne la ¸uon de flartabako.
Çi-kampe la tri sinjoroj estis memstaraj potenculoj.
Kavaliro LuppĄn ja asertadis, ke flartabako devas esti enspirata, samkiel hufmagneto a frotita sigelvakso alti-ras nadlon a papereron " do de malproksime; por nenia rezono oni proksimigu la tabakon al la nazotruoj, devalutante tiel la żielan plezuron, kiu la żi metodo atingas frenezigan gradon. Sed sinjoro instruisto CsutkĄs ne povas tion akcepti, li kolektis sian sciencon same ne sur sterkamaso, por ke per ia surfaca kaj nenatura Ś
nenatura kaj individuaża Ś individuaża kaj malbona ku-timo li lasu fali tiun kardinalan principon, la kiu la nazotruoj estas kreitaj rekte por esti enżtopataj per tabako.
Kaj zorge enżtopataj. La nocio de truo ja mem sugestas 9
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
la nocion de ia manko. Se ne alian, almena tiun de korpa kontinueco. Manko estas forigenda! Kaj per kio ¸i forigendus, se ne per tabako?
Sed la afero farendas kun certa modereco kaj bongu-sto. La ujo devas esti dece submetata dum la satigado de la nazo, pinżate inter la montro-kaj dikfingroj, por ke la konscio pri la perdo de falanta tabako ne ¸enu la plezuron. Koncerne żi punkton, t.e. la subtenadon de la ujo, viro povas elmontri pli da gracio, ol sufiżas, por loge for-turni la kapon de żiuj virinoj.
La opinion de sia meritplena kolego konfesas anka sinjoro Csemez, sed kun la esenca diferenco, ke la subtenado de la ujo estas nura sensencaîo; flartabakanto, staranta sur alta żtupo de perfekteco certe ne submetas sin al tia koncepto; vera fakulo " dum la superflua tabako faladas " eligas la langon, kaj subkaptas la perdi¸ontajn erojn. Çi tiu estas la sola ¸usta sistemo la sinjoro Csemez, kiun defendi li konsideras sia devo żiufo-je, kiam necesas.
Krom żi detale konturitan diferencon de opinioj nur profundi¸ema esploranto kapablas trovi iomete diferen-cajn ecojn inter ili, anka kies figuroj, viza¸oj preska samformi¸is kun la tempopaso; eż la haroj, ekde kiam kavaliro LuppĄn portas perukon. Malgra tio ni ne konsideras afero superflua, lasi fali kelkajn vortojn por la pli funda konigo de żi meritplenaj viroj, prezentante pli de-10
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
tale almena sinjorojn CsutkĄs kaj LuppĄn. Sinjoro profesoro Csemez estas intera fenomeno kaj proporcia mik-saîo de tiuj du; żiuj inteligentaj homoj, eż palpe, plej klare orienti¸as pri li.
La identiga priskribo de sinjoro CsutkĄs, ekstraktita lavorte el lia pasporto de la pasinta jaro, estas jena: Religio: Luterana
Naski¸is en: Podzencsok, departemento Trencsén A¸o: kvardekok-jara.
Viza¸o: oblonga
Nazo: normala
Okuloj: bluaj
Haroj: blondaj, grizeti¸antaj
Speciala konilo: nazo ru¸a.
Anka per la priskribo de la persono de kavaliro LuppĄn ni tuj pretos menciante, ke en lia pasporto, post la plenigo de la koncernaj rubrikoj, vidi¸as diferenceto nur en du punktoj, viza¸o: ”ovala”, speciala konilo: ”nazo malhele blua”.
Kontrae, kiom pli vastan kampon malfermas por kontemplado la spirita mondo de żi tiuj viroj!
Sinjoro instruisto CsutkĄs estas fanatika pedagogo, vera Pestalozzi, kiu elirante el plej modernaj principoj fundamentas siajn sukcesojn instruadajn per la amo de siaj disżiploj, trovas en ¸i sian rekompencon kaj ¸istede fanfaronadas per ¸i. Li parolas malmulte, en silenta en-11
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
profundi¸o sidadas żiuvespere inter siaj du amikoj, nur malofte levas la okulojn, faras la sia konata metodo unu tiron el la tabakujo, kaj silente murmuras: ”Ili krożi¸as al mi Ś”
Poste li fermas la okulojn, żajnas askulti la amikojn, foje-tempe hm-hm-as kaj kapjesas, certigas ilin perkape, dormeti¸as, veki¸as, kiel kokino sidanta sur balancilo.
"Jes, jes Ś ili krożigas Ś " li veki¸as alarmite kun żi tiuj vortoj, żirkarigardante senkomprene.
Liaj amikoj, kiuj jam scias, ke sub tio li komprenas la amon de siaj instruatoj, ekde multaj jaroj tiomgrade alkutimi¸is al żi ade-reaj ekvokoj, ke ili konsideras tion nur kiel pensanstataigajn ”hm” kaj ”hja”, kaj trovas tion tute natura. Sinjoro instruisto CsutkĄs estas homo vas-te respektata, kaj kvankam en lia pasinteco ne trovi¸as tiom da brilaj kaj mal¸ojaj memorindaîoj, pri kiuj kavaliro LuppĄn povas fieri, tamen mi devas mencii, ke jes ja, okazis al li mirinda evento, kiu lin levas en la senperan proksimecon de la literaturhistorio.
Li estis la profesoro pri poetiko de Petśfi!
Adu, gesinjoroj, tiu de Petśfi! Çu iu edukus pli valo-ran homon, ol lin por la nacio? " Li, sinjoro instruisto CsutkĄs, donis al li la rudimentojn. Nu, kiu povus diri, ke la rudimentoj ne estis bonaj? Neniu. Parolas la faktoj, żiam la faktoj Ś vere nur la faktoj.
12
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Kvankam malicaj langoj flustradas, ke onidire pri li skribis Aleksandro Petrovics8 (sinjoro CsutkĄs kutimas lin mencii per żi tiu nomo): ”tamen min kvalifikis pluraj miaj profesoroj-azenoj per ’nekontentiga’, mi falis anka en poetiko”, sed żar parolas la faktoj, żiam kaj żie, la faktoj diras, ke tio ne estas vera, la atentika notregistro ja trovi¸as ¸is-żi-tage en la arkivo de la lernejo, kaj el ¸i evidenti¸as, ke Petśfi ricevis de li bonan noton. " Çar li ja tuj rekonas, en kiu kio każi¸as!
Pri żi tiu Petśfi rakonti¸as en Selmec romantika legendo, pri kiu żiu scias ion, sed tute neniu ¸in konas, nur sinjoro instruisto CsutkĄs.
Generacio sekvas generacion en la granda, flave farbita liceo, sed ili eż ereton ne forprenas el la legendo pri Petśfi. Fidele antauloj ¸in transdonas almemore de po-steuloj, kaj la rememoro zorge vigilas super ¸i, kaj kon-servas ¸in, kiel homo gardas siajn okulojn. Żi tie żiam-eterne vivos tiel manke-nekomplete, kiel mi trovis ¸in kvaronan jarcenton post la restado tie de la poeto.
Se sinjoro CsutkĄs volus paroli! Ś Li scias! Li devas tion scii, żar al li ja la legendo rilatas.
Sinjoro CsutkĄs ne estas homo fermanta sian bużon pri tiaj aferoj, kaj ne temas pri tio, ke li ne volus rakonti: li volonte kontentigas la plażon de siaj amikoj kaj ko-8 Petrovics: origina familia nomo de la plej fama hungara poeto Petśfi.
13
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
natoj, sinjoro CsutkĄs estas komplete ”bona homo”, kiu povas nei nenion al ili; kaj ili sufiże lin petadas, deman-dadas, sed por kia celo, se li havas la econ, ke krom la
”praelection” 9 kaj teorio de flartabakado pri nenio alia li kapablas paroli longe. La monotoneco kaj specifeco de lia tridekjara instruista kariero faris por li la aferon neebla, prezenti ion ajn krom parkeritaîo.
Nur vino povas malligi al li la langon, kio ja ne povus esti obstaklo por rakonti la legendon, żar sinjoro CsutkĄs tre ofte trinkas vinon, kaj ekde pluraj jaroj en tiaj kazoj żiam pridiskuti¸as żi aventura kaj malklara parto de la meritplena vivo en la rakonto, ke la pufhara Petrovics lo¸is tie, sur la monto super la liceo że la maljuna fisk-oficeja hajduko Mazur, kies filo anta nelonge revenis el la legio, kie li ricevis pordistinge sur vizitkarto glu-itan pecon da banda¸o, żiritan el la tuko, per kiu oni pansis la sangantan kruron de la vundita Garibaldi. Kio?
Çu ekzistas pli alta honorigo? A ie ekzistas pli granda heroo, ol Garibaldi en la historio kaj de la Malnova, kaj de la Nova Mondoj? Ne ekzistas, kiu dirus, ke ekzistas?
Neniu asertus. Kaj sinjoro CsutkĄs anka ne konsilas tion, żar tia homo ekhavus malfacilaîojn kun li, kun liaj argumentoj. Çar argumentoj estas akra armilo, neesprimeble akra armilo Ś Kiu ne kredas, al tiu li pruvos tion.
Ni vidu ekzemple la kazon de carino Katarina Ś
9 praelection: prelego (latine).
14
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Kurte kaj koncize, en tiaj okazoj sinjoro CsutkĄs mal-proksimi¸as tiagrade de la baza penso servinta por eli-ro, ke revenonte li jam dormemi¸as, lia kapo sindone velkas super la tablon, kaj li balbutetas duone cisdorme, duone jam transe: ”Ili krożi¸as al mi Ś”, kaj li transgli-tas en dormon.
Sed kavaliro LuppĄn estas homo, ho alispeca! Nura babilo, la korpi¸inta malfermiteco, liajn rememorojn li ne tenas sub seruro. Li rakontas eż aferojn, kiuj neniam okazis kun li, pri kiuj sole li imagas, ke li travivis, trasu-feris ilin.
Çi tiuj estas malgajigaj rememoroj, dolore tremigan-taj lian koron dum la rakontado, eltordantaj larmojn el liaj okuloj. Tamen li refabeladas ilin, żar agrabla estas al li żi pia mal¸ojo.
Lia viza¸o animi¸as; lia vożo fari¸as milda, supla, kiam kun plej sinceraj signoj de emocio li revokas elme-more la morton de la bedarata edzino: kiel la karme-mora kużis dum pluraj tagoj en la lito, luktante kun la nenii¸o; kun kia zorgego li gardosidadis tage-nokte że la agonianta patrino, kiu " albrakante al si lastafoje siajn etulojn alkore " diris al ili kun velka rideto: ”Ne ploru, mi revenos por vi, mi vin kunportos”.
Ś Kaj żi post nelonge kunportis amba.
15
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
La malgranda Lażjo mortis duonjaron poste je pulm-inflamo. Dio mia, Dio mia, kiel sa¸a, kiel afabla infano li estis !
Sinjoro LuppĄn darigus tiel pri mil kaj unu aferoj, rilataj al la eta Lażjo kaj la postmortinta filino Estera, se sufoka plorsingultado ne superregus liajn vortojn Ś
Ś Kvankam en żiuj żi aferoj eż vorteto da vero ne każi¸as. La pasintecon de kavaliro LuppĄn, ekde lia infana¸o ¸is la hodiaa dato, konas żiu homo en Selmec, kaj certe tre bone scias, ke li neniam havis edzinon, sekve anka infanojn.
Sed eż se oni scias la malon, oni lin ne kontradiras, żar li tion sankte kredas, kredas sen esti proe mense per-turbita. Ne, ne, al la mingrafo (en Selmec anka la filo heredas la rangon de la patro) tute ne mankis klapo en la kapo.
Li estas sa¸a, brava kaj honesta homo, kun żiuj karak-teraj trajtoj de fraleco, sed en żi unu afero tre unika, tre dis-kutima.
Pluraj homoj rekondukas la aferon al tio, ke kavaliro LuppĄn iam estis enami¸inta al juna, bela knabino, kiun żiaj gepatroj ne volis edzinigi al li. La knabino malgaji¸is proe tiom, ke żi glutis venenon, kaj mortis en teruraj su-feroj. Al la trosentema humoro de sinjoro LuppĄn (vere trosentema deklaras lin la Selmecanoj) forte efikis żi tiu 16
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
evento, kaj li falis en altan febron, el kiu apena li povis restari¸i.
Dum żi tiu malsano, daranta du monatojn, okazis kredeble lia ofte rememorata familia vivo, żi-dume naski¸is, kreskis kaj mortis lia trezoreto: la malgranda Lażjo kaj la blonda, an¸elviza¸a Esterinjo Ś
Eble iomas vero pri tio, sed ni havas finfine nenion komunan kun tio, kaj lapromese prezentinte amba bravajn sinjorojn, ni povas kun trankvila konscienco transiri al la dua żapitro de nia rakonto, kiu " îure mi promesas " ne estos tiel teda, kiel la unua.
17
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Dua żapitro
Deżiro de floreto " tri manoj etendi¸as Kiel menciite de la żarma Kristinjo en la enkonduko, kavaliro LuppĄn kaj sinjoro CsutkĄs estis gastoj de sinjoro Csemez żi-posttagmeze por iom da fantoludo. Çi nobla amuzo okazis kutime alterne, foje że unu, foje że la alia. Hodia venis la vico de la ”orfaristo”. Tiel oni nomis epitete sinjoron Csemez pro lia eco, ke li senżese rompis al si la kapon pri orfarado, kaj esprimis żiun nocion per oro. Maja pluvo egalvaloris por li kvintalon da oro; se li ladis iun inter siaj instruatoj, li diris, ke ties cerbo kaj diligento valoras oron, kaj se li bondeziris al iu, anka tion li esprimis en oro: ”żiuj haroj viaj fari¸u oro!”
ktp. Tio estis lia malforta flanko, sed vidante liajn mul-tajn bonajn ecojn, oni povis pasi preter tio kun bona konscienco.
Do ili fantoludis, nome en la ¸ardena labo. La vitoj, entruditaj en la Selmecan grundon, pruvi¸is laużajne maldika korpo sur la latoripoj, kaj la suno nemalhelpa-te trabrilis sur la tri kalvi¸antajn vertojn, eltordante terurajn żviterojn el la bravaj sinjoraj personoj. Feliże, la bela Kristinjo " la supera komisio " regaladis ilin per refreżiga biero, kiu tenis ilin dare viglaj kaj atentaj en 18
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
la velkiga varmo. Kristinjo mem sidis apud la patro, rigardante liajn kartojn, kio povis esti tre utila, żar li jam plurfoje elvokis: ”Oraj kartoj venas al mi!”
Kontrae, kavaliro LuppĄn kaj sinjoro instruisto CsutkĄs estas hodia veraj ”dupoj”, eż la ”bela tercio” ne funkcias por ili, żiupase ili stumblas-falas, kaj ridetante kaj kun tia pacienco ili akceptas la batojn de la sorto, falantajn sur ilian nukon, ke sinjoro Csemez konsideras, ke estas ¸usta afero doni konkretan formon al sia miro:
"Horribile dictu10 Ś Hodia vi estas tre distrataj! Hodia vi estas, estimataj sinjoroj, vera orminejo. Mi jam gajnas la kvinan forinton. Noch a’ Glas, Kristin! 11
Sekve de żi ”ora” deziro la kara infano stari¸is, kaj ver-
żis bieron el unu de la krużoj, entombigitaj en la glacia sino de sitelo, starigita sub rozarbeto, unue al la patro, poste al la ceteraj, kiuj kun dankoplenaj okuloj ¸in akceptis el la blankaj manetoj.
Sed żi tiuj dankoplenaj rigardoj havis tre suspektin-dan aspekton. Iom kompetenta psikologo povus mal-kovri en ili diversajn kombinaîojn: amsopiron, deziron, esperon kaj kontentecon. Ja ili havis kazon kontenti pri la elektito de sia koro. Ÿi estas tiel belega, kvaza żi estus ne de patrino, sed naskita de la libera, kaprica fantazio 10 Horribile dictu: Eż diri terure (latine).
11 Noch a’ Glas, Kristin!: Ankora unu glason (da biero), Kristina! (germane)
19
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
de poetoj, kiu traflugas super la universo, elektas kolo-rojn de feaj floroj por la viza¸o kaj lipoj, pruntas la formon de la frunto że la żielvolbo, la sveltecon de la staturo że susurantaj kanoj, la brilon de la okuloj że dia-manto, ties formon że migdalo, la koloron że la malhe-la nokto; kaj kion ¸i pruntas że la rozo, rubeno, roso, sunradio, ¸i esprimas kun peka trokura¸o per ses literoj: ideala.
Tia idealo estis Kristina.
Mem la brava sinjoro Csemez, kiun ja krom la beleco de oro nenio plezurigas, ne povis ne murmureti al si, kiam li fojefoje îetis deflankan rigardon al la jam plen-kreskanta junulino (Kiel rapide kreskas żi tiuj infanoj!):
”Ecce! mulier formosa12 Ś”
Kaj kiam foje lia kolego CsutkĄs rimarkigis al li inter kvar okuloj: ”Nu, vi atingis, al kio vi sopiris: vi serżadis żiam oron, kaj jen, havata estas la granda peco da vera oro: Kristinjo”, sinjoron Csemez ekregis kura¸aj pensoj kaj mirindaj ideoj enlo¸i¸is en lian cerbon.
”Jes ja, oro Ś pura oro estas żi tiu knabino! He-he-he!
La homoj estas malsa¸aj, kaj opinias oro la koton. La koton, la homon. Kaj denique13, se la tuta mondo eraras, la tuta mondo tamen pravas; se la tuta mondo rigardas 12 Ecce! mulier formosa: Jen! plaża virino (latine).
13 denique: finfine (latine) 20
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Kristinjon oro, żi estas certe el oro de la ungopintoj tute
¸is la kalkanoj.”
Kaj krome memori¸is al li tiuj diversaj kavaliraj romanoj, pri kiuj sinjoro LuppĄn (kiu kaptas por tiaj) ofte parolas. Riżaj princoj kaj re¸idoj descendas el siaj kaste-loj al malriżaj pażtistaj filinoj; la knabino havas ne¸e blankajn manetojn, la re¸ido brilan kronon, li genui¸as anta żi, suspirante: ”Knabineto, ni interżangu: via mano estu mia kaj mia krono via.”
Tio ja estas sufiże granda folaîo, sed povas okazi, żar se ne povus, la historio pri tio ne estus presita.
Poste iun fojon sinjoro CsutkĄs diris anka:
"Vi, Stevo (la nomo Stefano plinobli¸is je ”Stevo” en Selmec)! Çi tiu oreto via estas żiam pli granda. Post pli-malpli transkreskos en fianżinon. Oni żin forportos de vi!
Sinjoro Csemez frapite streżis la okulojn al sia meritplena kolego.
"Forportos? He-he-he! Sed mi żin ne donos!
Je żi tiu originala deklaro sinjoro CsutkĄs balancis la kapon, poste eltiris sian buntan nazotukon el la pożo, skuante ¸in kaze de singardemo, por ke se hazarde pa-priko estus surżutita de buboj lernejaj (ofta kazo, se li forgese lasas ¸in sur la katedra tablo), " li ¸in elskuu, kiom eblas; kaj post kiam li spertis, ke ¸i estas libera żi 21
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
unu fojon de żiaj fremdaj kaj nekonvenaj elementoj, dufoje li traviżis per ¸i siajn żvitantajn viza¸on kaj frunton.
"Ho, tute ne, tute ne! Ili krożi¸as al mi Ś Pri kio temas? Jes ja, ili krożi¸as Ś Kio koncernas vian antaan aserton, amiko Stevo Csemez, ¸i ne estas, la mia mo-desta opinio, sur la nivelo de żi epoko. Mi kredas, ke ¸i ne estas Ś mi estas konvinkita, amiko Stevo Csemez, ke vi elparolis nepripensitajn vortojn.., żar la virino estas destinita Ś " Nu, por kio?
Sinjoro CsutkĄs ru¸i¸is ¸is la oreloj. Subite li ligis nodon sur la elpożi¸ita tuko, kaj komencis ¸in mordadi.
"Mi kredas Ś, mi opinias, " analizante pli funde mi eż kura¸as aserti " ke mi proksimas la ¸ustan difinon, se mi rilatigas la esencon de la virina destino en strikta kaj sistemeca, sistemeca kaj ekskluda maniero al la ideo de edzini¸o. Çar la kerno de żiuj aferoj estas la amo Ś
ho, kiel ili krożi¸as al mi Ś
La maljuna orfaristo restis że sia starpunkto.
"Mi donos Kristinjon al neniu. Mi żin vartis ne por ke iu fripono żin akaparu, trovante żin preta, kiel rubuson surkampe, kaj deżiru kaj hamm Ś forman¸u.
"Sed la altiri¸o, la amo?
"Min żi amu!
"Tio ne sufiżas.
"Nu, żi amu anka vin Ś
22
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
CsutkĄs subite mallevis siajn grandajn palpebroharojn kaj ridetis.
"A se anka tio ne sufiżas, żi amu anka kavaliron LuppĄn.
CsutkĄs subite malfermis siajn okulojn kaj ne ridetis.
"Estas malfacile ordoni al la koro. La koro havas rajtojn, Stevo. Vi ne konas la koron. La koro estas delikata aîo, Stevo! Żi facile rompi¸as!
Sinjoro Csemez oscedis kaj diris kategorie, ke rompita vitro faras pli da bruo, ol rompita koro Ś Doma¸e mal-
żpari la tempon per tiaj senutilaj babiloj; iom kartludi valorus pli; li donos Kristinjon al neniu, se ne por tiel granda orpeco, kiom żi pezas. He-he-he! Por tiel granda orpeco, kiom Kristinjo pezas.
Sinjoro Csemez ruzete kuntiris unu okulon, kaj dum żiuj liaj trajtoj tordi¸is en unusolan grimacon, espriman-tan ruzecon, li eligis anka la langon, ekklakante per ¸i en speciala maniero.
"Kia ideo! " suspiris CsutkĄs, okulumante honteme al la sigelringo sur sia fingro, el kiu ankora multe mankis, por ke ¸i egalpezu Kristinjon.
Tiom kaj ne pli interparoli¸is pli frue koncerne Kristinjon inter sinjoroj CsutkĄs kaj Csemez. Deposte jam duonjaro forpasis, sinjoro CsutkĄs ne plu memoras tion, eble anka Csemez ne.
23
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Kaj Kristinjo estis hodia tiel bela, żirkafervorante ilin graciplene, la biero estis tiel bona, la flartabako tiel eskvizita, ke sinjoro CsutkĄs sentis sin kvaza levita en la żielon, kaj paginte kun rideto la kontribucion post perdita partio, kolektis la kartojn, intermiksis kaj levu-migis ilin de kavaliro LuppĄn, kaj per subita movo gli-tigis ilin en la internan pożon de sia jako.
Lian adacon sekvis silento de konsterni¸o. Kio nun okazos? Çiuj viza¸oj turni¸is demande al li.
Sinjoro CsutkĄs elprenis sian flartabakujon, metinte
¸in anta si sur la tablon, ripozigis sur ¸i la montro"kaj dikfingrojn de sia dekstra mano, por ke pli solena efiku, kion li estis dironta.
"Sinjoroj kaj fralino! Vi diros, ke ili krożi¸as al mi.
Jes ja, ili krożi¸as, sed Ś
Li trinkis guteton el sia glaso kaj darigis flustre:
"Sed tio ne sufiżas. Kiu diras, ke sufiżas? Vi ne diras, kavaliro. Anka Csemez ne diras, anka mi ne diras. "
Nu, se ne sufiżas, oni devas klopodi, ke sufiżu! Mi do diras, ke mi bezonas koron Ś Mi serżas koron, sinjoroj kaj fralino! Kavaliro LuppĄn ekbalancis la kapon kun suspiro.
"Anka mi Ś honorvorte mi diras, anka mi. Ni iras sur la sama vojo, diable sur la sama vojo Ś De kiam mia forpasinta edzino Ś
24
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Nu kio, jam dividu la kartojn! " interrompis ilin la orfaristo.
Sinjoro CsutkĄs levi¸is, kaj etendis amba manojn kun aktoreca patoso al Kristinjo kaj żia patro.
"Tiu koro estas żi tie, Stevo, " li elvokis emociite, "
żi tie mi ¸in trovis, ¸i estas Kristinjo; żi krożi¸os al mi, żi estos la mia, se vi żin donos al mi. Estos mia edzino. Kaj vi ne povas ne doni żin al mi, żar mi żin amas, żar Ś, żar
Ś żin mi feliżigos; żi krożi¸os al mi.
Samtempe kun tio li forte ekpremis la manon de la knabino kaj de sinjoro Csemez, fermis la okulojn, kaj atendis en mallumo la respondon de sinjoro Csemez, kiu embarasite rigardis żirka si, dum la knabino staris pala kaj tremanta, vane klopodante elżiri sian manon el tiu dika de CsutkĄs.
"Kiel vi starpunktas al tio, LuppĄn? " demandis le¸ere sinjoro Csemez, turnante sin al la kavaliro.
"Mi diras, ke vi farus pli bone donante la manon de Kristina al mi. Ho, kiel żi similas al mia forpasinta edzino. Mi kisus eż la lokon Ś
Emociite li viżadis la okulojn per sia pożtuko, sur kiu pompis la blazono de la LuppĄnoj, du kruce metitaj marteloj kun la subskribo: ”Glźck auf! 14”
Je tiuj żi vortoj sinjoro CsutkĄs subite ellasis la manon de Kristina kaj Csemez, kaj îetis teruran rigardon al la kavaliro, stumblinta en sia oracio.
"Sinjoro! Vi rigardis en miajn kartojn Ś A jes, jes, vi volas disdoni miajn kartojn al vi mem Ś tio estas Ś vi venas por ataki min, vi jeti¸as kontra min. Nu, bone.
Sed notu al vi Ś żi krożi¸as Ś żi krożi¸as al mi, sinjoro!
Çu vere, Kristina? Sinjoro CsutkĄs żirkaurigardis, sed el Kristina jam eż ombro ne vidi¸is. Kiel timigita kapreo-lo żi kuris el la ¸ardeno al la domo. Ÿia viza¸o ne plu estas pala, sed enflami¸inta, żia koro late batas, la brusto rapide levi¸adas. Dio mia, Dio mia, kiel granda malfeliżo żin trafis! Dio mia, Dio mia, kio nun fari¸os? Ś
Kaj dum żi blinde kuras, mem ne sciante, kial, kien, neatendite iu baras al żi la vojon.
"Ha-ho! ha-ho!
"Ho, jen kiuj, Bohużka kaj Ś
Bohużka kaj żia frato, Nikolao Mirkowszki. Tiu malbela knabo Nikolao, kun kiu żi kutimis żiutage babili tra la abismo, pro kiu żi nun ne povas viziti Bohużkan, post kiam li hejmenvenis el Budapeżto, ja li estas granda knabo kaj Ś
Kristina denove pali¸as, ektremas, inerte mallevas la manojn, żiaj kruroj malforti¸as, kaj żi staras anta siaj gastoj, kiel marmora statuo disfalonta.
26
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Kio, żu vi min eż ne kisas? Malvarme vi rigardas, "
plendas Bohużka. " Çu vi koleras, ke mi akompanigas min de Nikolao?
Kristina skuas la kapon silente, malgaje.
"Estas tute mia kulpo, " żi darigas.
"Batu min pro tio, kara. Li ne estus kura¸a veni; lin kura¸igis mi. Sed kiel pala, ekscitita vi estas? Çu okazis io?
Kristina inerte jesis per sia bela kapo. Kaj poste per subita turno żi saltis apud Nikolaon, kaj metis la mal-grandajn manetojn en liajn manojn.
"Çu vere, Nikolao, vi min amas, tre min amas?
Bohużka lasis fali la ventumilon pro żi tiuj neatendi-taj vortoj, kaj mire rigardis al sia amikino, kiu tenere premis sin al Nikolao.
La junulo flame ru¸i¸is. Żis nun ja eż ne unu sola vorto, unu sola aludo falis żi-rilate.
Ili babilis kune kelkfoje, jen żio! Kaj jen nun! Ś
"Çu mi vin amas, Kristina? Tre, mi vivas sole por vi!
Ho, Bohużka, diru, diru vi, kiel mi żin amas! Mi sola ne kapablas rakonti. Dio mia, kia feliżo! Kiu estus kredinta? Ekde la unua minuto, kiam mi vin ekvidis.
Nikolao tremis, kiel poplo.
"Çu mi estus kura¸inta prirevi? " li dari¸is kun in-terrompoj. " Ho, Kristina, do vi Ś żu anka vi deziras mian amon?
27
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Jes, " żi flustris kvaza lace, kun fermitaj okuloj.
"Çu vi demandas, vi petas min?
"Jes, " żi ripetis plende, każante sian belegan viza-
¸on inter la manoj. " Vi estas pli bona, ol la ceteraj, vi estas pli bela, ol la ceteraj, vi pli konvenas al mi, ol la ceteraj. Amu min do, jes amu min kaj mi Ś
"Kaj vi, Kristina?
"Mi? " kaj żi ellasis lin, kvaza veki¸inte el son¸o, kaj żia viza¸o fari¸is strange nenion diranta. " Mi? Kiu parolas pri mi? " żi diris preska modeste. " Çu vi ne sentas, kiel varmege estas?
"Ni iru en la labon, " proponis Bohużka embarasite, kiun ankora tenis ravita la frapanta romantikeco de la priskribita sceno. Ÿi mallevis honteme la okulojn, kvaza estus farinta żi ian grandan kulpon.
"Ne, ne! " kriis Kristina ribele, " tien ne!
"Kien do? " demandis Bohużka milde.
"Kien ajn! Elen en la mondon, " diris amare Kristina, kaj larmo ruli¸is tra żia bela viza¸o.
Nikolao rigardis sufere tiun ruli¸antan larmoguton, kaj pensis pri tio, se li nur povus ¸in forkisi de tiu żar-me-rava feinviza¸o.
28
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Tria żapitro
En kiu estas rakontataj eventoj, kiu ne povis trovi lokon en la antaa żapitro
Nikolao Mirkowszki estas unu el tiuj homoj, pri kiuj virinoj opinias: ili estas interesaj. Li havis grandajn, parolantajn okulojn bluajn, abundan hararon blondan, sveltan staturon kaj lertajn manierojn. Nur anta duonjaro li hejmenvenis, por kompletigi siajn ju-rajn studojn hejmurbe en la minista akademio, kaj se la bonżanco lin favoros, li ekvojos en la vivon kun la espero, fari¸i iam minafera konsilisto. Li povos tion atingi; li havas sufiżan talenton por tio; krome li povas anka adapti¸i al la vivo. Kiel dirite, li estas nur ekde duonjaro en Selmec kaj jam arbitranto ne nur en junularaj ren-kontejoj, en la ”Ora Meżujo” kaj że la ”Vigla Martelo”, sed anka en virinaj salonoj, żar li ne żiam tiel mallertas, kiel nun, kiam li staras muta, rigidi¸inta, enradiki-
¸inta en la tero anta Kristina, kaptante kontravole per la manoj al la folioj de robiniujo super la kapo, kiujn li kvaza volus demandi, dum li ilin fingrofrotas distrite:
”Çu żi min amas? Ś Ne amas Ś”
Neniel li povas kompreni, ke se Kristina lin amas, kial żi ploris, kial żi elprenis tiel rapide siajn manojn, dum li 29
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
demandis pri la reciprokado de sia amo, kaj kial żi fari¸is meditema kaj malgaja Ś
Dia malhelo estas en la virinaj koroj, sankta mistero, plena de poezio, żarme rava ombro de la timata realo.
Ho, la unua konfeso estas granda vorto poezia.
La herboj suspiras reveme al la bela knabino: ”Pażu żi tien, surtretu min: mi fari¸os pli freża, pli verda Ś”
La sunradio vokas malsupren al la junulo: ”Anka vi havas mondon, pli grandan ol la mia: pli grandan kaj anka pli belan Ś” La proksimi¸anta krepusko postla-sas ur¸an mesa¸on al la nokto: ”Ne venu, restu for Ś żi tie okazis io, kion vidante, eż vi ne povus resti malhe-la”Ś
Kaj kiuj elparolis żi tiujn grandajn vortojn, askulta-tajn kun frapita raviteco de la universo, la enami¸inta junulo kaj la kura¸a knabino, ankora plustaras mutaj, mallertaj, kaj atendas timeme, kun batantaj koroj , kiam la firmamento falos sur ilin.
"Ho , Dio mia, kion mi faris, kion mi faris Ś kion mi faris! " elflustras Kristina, kaj sentas, kvaza la mondo komencus kunpremi¸i en grandan, rondan knedaîon kaj turni¸i żirka żi kun sova¸a rapideco, żiam pli proksime.
Senforte żi mallevas la kapon kaj manojn, kiel mortan-ta birdo siajn flugilojn, żanceli¸e żi iras al Bohużka, kaj apogas sin al żi alżultre.
30
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Kaj Nikolao ne havas eż unu vorton responde, konso-le: obtuza apatio lin ekregas, kaj subpremas la naski-
¸ontan penson en ties ¸ermo. Çi neatendita evento donis tiel fortan pużon al lia koro, ke simile al trosvingata pendolo, ¸i kapricas inter ekstremoj. Kaj la ekstremoj buntas per specifaj bildoj, en mil renovi¸adantaj varian-toj, la tio, ke li kredas esprimi¸i penton, heziton, indi-ferenton, senesperi¸on, mal¸ojon a amon en la okuloj, vożo, gestoj de Kristina.
Fine Bohużka reakiras unua sian spiritan żeeston, kaj diras kun la kutima vigleco:
"Nu infanoj, tiom sufiżas el tio żi: ni iru vere ien.
Promenado efikos al vi bone, karulno. Nikolao, donu vian brakon!
Al Nikolao ankora restis tiom da sa¸o, ke li donis la brakon ne al Bohużka, sed al Kristina.
Tiu żi ektremis kaj ekskuis sin, kiel se fremda mano tużas dormanton.
"Dio mia, Dio mia! Mi vin ne komprenas Ś " ekpa-rolis Nikolao per subpremita vożo, kaj metis la manon, kiun la knabino hezitis akcepti, sur sian varmegan frunton.
"Çu vi Ś min? Çu mi diris ion?
Kaj mirante żi rigardis al Nikolao per siaj grandaj, parolantaj okuloj.
31
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Ne frenezigu min! Ne malfermu anta mi la żielon, nur por ke mi blindi¸u pro ¸ia lumo, kaj por ke poste ¸in fermu anta mi. Kiel eblas, ke vi estas tiel ege kruela?!
"Nu kio?! " petolis Bohużka, " estis nur żerceto, nenio alia.
"Çu żerco? " eksplodis Nikolao amare, kaj kovri¸is lia viza¸o per ru¸o. " Diri ”mi vin amas”, poste diri ”mi vin ne amas”, " żu tio estas żerco? Tio estas nur vortoj, kaj vortoj estas nur malplena aero! Sed aero povas en-havi venenon, karaj fralinoj! A vere, vere Ś ja morti-gi koron, anka estas żerco.
Kiam Bohużka rigardis al la tazita viza¸o de sia frato, żiaj ru¸aj lipetoj, kreitaj por kiso, tuj kurbi¸is je ploro. Kun natura timi¸o kaj żarma naiveco żi falis żirka la kolon de Kristina.
"Vidu, vidu, " żi diris viżante al si la larmojn, " nun restis vere nenio, ol Ś
La hezitema rigardo de Kristina alprenis demandan karakteron.
"OI ke vi amu żi tiun folan knabon Nikolao. Vidu, kiel li mal¸ojas Ś
Kun kata flatemo żi karesetis la mentoneton de Kristina, ambamane levis al si żian pendantan kapon, kaj per afabla, persvada vożo diris: 32
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Nu, jam amu lin! " Poste senpacience żi aldonis: "
Unufrape lin ekamu Ś nu, ekamu! Li faros ion kontra si. Li żiam estis obstina, neklinebla Ś
Kristina levis spiteme la kapon.
"Ne eblas, " żi diris malrapide, " mi ne povas fari, mi amas iun alian Ś Mi kredas Ś mi pensas.
"Vi amas iun alian! " kriis Nikolao, kaj liaj okuloj lar¸i¸is je grandeco de pugnoj. " Estas neeble! Pripen-su pli bone, diru, ke vi nur żercas!
La suno malheli¸is, antavento de proksimi¸anta tempesto tremigis la foliojn de la robiniujo, la varmego kreskis ¸is netolereblo. La junulo faris kelkajn pażojn por foriri, sed post iom da tempo li falsidi¸is senforte że arbotrunko, kaj kovris sian palan viza¸on.
"Vi kazis grandan doloron al mia koro, " li diris milde, kaj antagarde turnis sian riprożan rigardon, vualitan de larmoj, for de Kristina: ¸i ne doloru al tiu, kiun li tiel forte amas.
Żi tamen doloris al Kristina. Ÿi pażis żanceli¸e al Nikolao, kaj mallevis amba manetojn sur lian kapon.
"Nikolao, kio vin trafis? Çu vi koleras al mi, żar mi estis sincera al vi? Dio mia! Ne forlasu min, restu bon-kora, akceptu min kiel Ś, ho Dio, kiel elparoli? Ś kiel edzinon.
Nikolao tuj saltlevi¸is, la larmoj seki¸is el liaj okuloj, lia viza¸o fari¸is fiera.
33
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Estu trankvila. Anka mi ne plu sopiras al vi, " li diris obtuze, per mezurita vożo, " sed mi vin anka ne forlasos. La amo estas senmorta! La amo ne perdi¸as, kiel surtretita vermo, nur alprenas ian formon. Amu, kiun vi volas, sed estu mia edzino.
Poste li rektigis sin en sia tuta alto, liaj okuloj îetis faj-rerojn. Mirfrapite Kristina retroiris pażon for de li, kaj diris afable, sed malgaje:
"Jes, Nikolao; mi volas fari¸i via edzino, por ke vi min konsolu per via sindona amo, por ke vi helpu al mi toleri la vivon, por ke Ś
Torenta larmopluvo trakovris la belan viza¸on.
Ho, Nikolao ne povis plu rigardi tion senage. La de-mono de kolerego lin ekposedis, disgalopis tra liaj vejnoj, kaj ekfajreris el liaj okuloj. Senkonscie kaj kun certa krudeco li ekprenis la brakon de la knabino, lia mina-ca, malmilda vożo tremis.
"Ne, ne Kristina! Neniam, ne Ś Neniam ion ajn Ś Ni mortos! Kaj vi, kaj mi. Mi ne permesas, eż se la firmamento krevos, falos, mi ne cedos Ś Mi ne cedos eż ha-reton vian, efemeran ombreton de via unusola hareto, îetitan sur la muron Ś Vi mortos! " li kriis, kaj lia vożo lati¸is je tondro, " se vi ne diros la nomon de la viro, kiun vi amas!
Kristina provis rideti, mordis en la lipojn per siaj blankaj dentetoj, por subpremi la larmojn.
34
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Kiun mi amas? Neniun, Nikolao! Neniun, neniun Ś
La e˛o de la monto Szitnya rediris dufoje: ”NeniunŚ”
Nikolao ne lasis żin, sed dum per unu mano li żin for-pużis impete, per la alia li premis żian brakon tiel forte, ke la malfeliżulino eksiblis pro la akuta doloro. Li ne plu estis homo, sed îaluza, sova¸a besto. Monstro, kiu ne pensas, sed kuntreni¸as de pasioj.
"Ne estas vere, Kristina! Vi min trompas! Mi devas scii Ś mi volas!
"Do bone; mi vin ne amas, sed anka alian ne, almena ne tian, kian mi povus nomi; mi revas pri viro, tiel bela, kiel Don Alvira en la romano ”Nigra Virino” kaj tiel brava kaj facilanima, kiel Athos en la ”Tri musketeroj”, tiel amanta, tiel senkompara, kiel Gaston en la ”Tri oraj haroj”, tiel multescia, kiel Ivan Berend en la ”Nigraj dia-mantoj”.
"Tiam vi estas ja vera malsa¸ulineto! " ekridis Bo-hużka bonhumore. " Vi askultu nur al la vortoj de tiuj nubirantaj poetoj!
"Ho Dio, mi mem ne scias vere, kia li devus esti Ś Mi sentas nur, ke ne tute tia, kiel Nikolao Ś Ve, mia kapo preska krevas! Se Nikolao estus iomete, nur tre iomete alia, mi lin vere amus Ś, sed nun Ś nun Ś
Nikolao nun pli preme tenis żian brakon.
35
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Ś Nun mi volas fari¸i via edzino nur, żar vi estas bela Ś, tute plaża knabo, kaj onklo CsutkĄs kaj LuppĄn petis min edzine de mia patro en la labo.
Kun timema rigardo żi turnis sin al la ¸ardeno.
Kaj vere, sur la vojeto, borderita de riboj, la tri sinjoroj pażis al ili.
Kavaliro LuppĄn atingis unua la gejunulojn. Lia viza-
¸o brilis de żiela-miela afableco.
"Jen, jen, " li alvokis joviale, " vi certe ploris, Kristina! Kiu vin plorigis? Aha! CsutkĄs. Nun mi jam memoras Ś CsutkĄs. Damnita maljuna fripono Ś Sed żit, jen li venas Ś Li povus adi Ś
Sinjoro LuppĄn retrorigardis esplore.
"Jes, jes, damnita maljuna fripono, kiu krome estas anka ridinda. Jes, jes, mi kura¸as aserti anta la tuta mondo Ś
Kun heroa gesto li returnis sin por żirkarigardi, żu CsutkĄs ankora malproksimas, poste li darigis malla-
te:
"Sed żar li estas tre galoplena homo Ś mi ne volus, ke tio venu en liajn orelojn, la troa galo malutilas al lia sano. Vere, fralino, vi faris bone, ke vi forkuris. Mi pri-jesas, Kristina mia! Per nenio vi estus povinta min dis-tingi kontra la ”maljunulo”. Tio estis konfeso, Kristina.
Delikata, sed komprenebla; mi ¸in komprenis !
36
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Ho, ho, onklo LuppĄn, " interrompis lin Kristina kun ruzeta rideto.
Virinoj kapablas en la sama minuto plori, malami, koleri, ami, revi kaj rideti. Samtempe ili estas naivaj sim-plulinoj kaj rafinitaj diplomatoj.
La alparolo ”onklo” frapis kavaliron LuppĄn.
"Ej vi, ej vi, raneto, knabineto! Vidu, vidu, kiel żi min priżercas. Hm, Kristina Ś mi kredas, vi ne tro insistas pri la alparolo ”onklo” kaj pretas ¸in żan¸i je pli ¸usta. Pli
¸usta, mi diris, Kristina, sed mi povus diri anka: pli dolża! Ś
Nikolao metis maltrankvile unu piedon sur la alian, kaj se la petega rigardo de Bohużka lin ne mildigus, Dio povus diri, kiel tranże li ofendus la mingrafon.
"Onklo LuppĄn żercas, " diris Kristina, kaj levis sian katunan antatuketon kun gracia petolemo, tiel ke ¸i kovru tute żian viza¸on anta sinjoro LuppĄn, kaj anka tiun afektitan mienon, kiu igis Bohużkan, vidanta ¸in deflanke, eksplodi en petolan ridon.
"Jam denove! " diris LuppĄn plendavoże. " Çu mi aspektas, kiel żercanto? Ne tiel, Kristina! La vortoj de serioza viro, kiel mi, valoras kvaza ili estus presitaj.
Poste vidu, mi estas tute por tio, ke oni min amu. Çiuj miaj fibroj estas por tio. Mi povas min konsideri provi-ta, sperta individuo, ne ia adoleskulo, że kiu ankora 37
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
verdas en la kapo, kiu bolkape ekvojas en la Saharon de la vivo .
Sinjoro LuppĄn spiris profunde że tiu żi pompa esprimo, li volis vidi la efikon, kiun li elvokis per ¸i sur la viza¸o de Kristina, por kiu celo li kontravole kaptis post żia antatuko, por ¸in flankentiri kun aminda pe-tolo.
"Ne, ne, ne! " żrikis Kristina, kurante kelkajn pażojn for al Nikolao.
La maljuna amanto postkuris żin, kaj ameme prenis la kurantan an¸elon, stumblintan je trogo surkorta, że la talio. Ho, kiel bategis żia koro! Ś
"Kie do mi żesis! Ś Jes ja, jes ja Ś " li balbutis kun fajrerantaj okuloj.
"En la dezerto Saharo, " lin atentigis Bohużka.
"Jes do. Mi diris, ke mi jam estas sperta homo, ¸uis la plezurojn de la geedzeca vivo, mi enestis en żi sankta ligo, mi jam entombigis unu edzinon. Ho mi jam entombigis unu, kaj kapablas anka alian Ś
La emocii¸o, kiel kutime en tiaj kazoj, malhelpis lin por momento en la parolado, kaj kvaza lacigita de la plezuro, li ellasis la gracian talion de Kristina, pro kies tużo mirinda, ekscita varmego inundis liajn vejnojn, kaj pulsante galopis tra liaj senforti¸intaj membroj.
38
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Etombigi, jes ja, entombigi Ś A pli precize, ne ja!
Ś Kion mi diras? Mi volis uzi la vorton: feliżigi. Adu, Kristina, feliżigi! Vi estas inda fari¸i mia edzino.
En żi tiu momento, kiam sinjoro LuppĄn jam tute regis la situacion, neatendite alpażis sinjoro CsutĄs, kaj metis sian dikan, vilan manon, havantan nun plumban pezon, sur lian żultron.
"Homo! " li diris, surpezante anka la alian manon.
" Ne estu triviala! Çu vi ne vidas, ke żi fremdas al vi, kiel sanskrita litero al mi. Fakte, la knabina koro estas litero, żu ne, Csemez? Litero muta, tamen parolanta. Mi konas żi tiun literon, LuppĄn, kaj scipovas ¸in legi. Ÿi krożi¸as al mi Ś
"Amikoj! " interrompis ilin sinjoro Csemez, alpren-ante seriozan mienon, dum li umadis sur la ora żeno de sia horlo¸o per unu mano, " la afero, kiun vi tużas, estas delikata privataîo; la objekto, kiu mallongigis la hodiaan fantoludon, estas familia afero, kaj dum unupar-te ¸i ne meritas tiom da vortoj, kiom tiel eminentaj kaj bravaj viroj malżparas por ¸i, aliparte konsideru anka, ke żeestas junaj gastoj de mia filino, la eta Bohużka kaj Nikolao, por kiuj estas ankora tro frue kunaskulti tiajn tiel nomatajn ”scenojn” Ś
39
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Sinjoro CsutkĄs kapbalancis jese, sed Nikolao anta-
enpażis, kaj levinte fiere sian belan kapon, diris per de-cida, sonora vożo:
"Permesu al mi, kara sinjoro, sed mi havas nenion kontra tiu żi sceno; eż, mi mem volas en ¸i roli; anka mi amas Kristinan, anka mi petas vin por żia mano Ś
Sekvis silento solena.
Sinjoro CsutkĄs viżis per tuko sian żiam pli żvitantan frunton, kaj apena adeble grumblis: ”Junuleto trokura¸a.”
Kavaliro LuppĄn mordis sian lipon, kaj levis la manojn alżiele, kvaza plendante al la forpasintino en la alto: ”Vidu, kara, vidu Esterinjo, Lażjo mia, denove kia misaîo!”
Nur sinjoro Csemez konservis sian flegmon, kaj alri-gardinte sian kunulon kun ru¸i¸inta viza¸o de la kapo
¸is la piedoj, antaparole snufis unufoje el la tabakujo, kaj lasis fermi¸i ¸ian kovrilon kun tiel aplomba klako, ke antavideblis tiu eksterordinara evento, per kiu la sino de la sekva minuto estis gravedi¸anta.
Kaj tiu żi ekterordinara evento estis la deklaro de sinjoro CsutkĄs.
"He-he-he! La situacio kompliki¸as. Vera Gordia nodo! Ś Anka ¸is nun la situacio estis delikata, je unu fadenlar¸o pli a malpl, ne gravas Ś Nu, juna sinjoro, bone, tre bone, he-he-he! Anka vi pażis en la arenon!
40
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Kial ne? Mi konas vian patron. Brava honestulo kaj mia bona amiko Ś Nu, atendu iom, balda mi distranżos żi tiun Gordian nodon per io. He-he-he!
"Patro! " diris Kristina, prenante la manon de sia patro, " mi devas al vi konfesi, ke Ś
"Çit! Vi devas konfesi nenion. Mi faris elaboratum15
en mia kapo responde al la deklaroj de miaj karaj amikoj, kaj żi elaboratum neniom tużi¸as pro żi tria deklaro, samkiel ne povus tużi¸i sekve de viaj vortoj. Żi estas firma, kiel Ciono. La vera amo estas kiel oro de tri karatoj, sed anka la vorto de vera viro estas, kiel oro de tri karatoj. Kaj Stefano Csernez estas vera viro.
Sinjoro CsutkĄs kaj kavaliro LuppĄn konsideris ¸uste pro żi forte efikaj vortoj pażi anta la ”veran viron”, kaj varme premi lian manon.
"Dankon, " li diris, " sed żi tie estas diable varme.
Kie estas la biero, Kristina? Portu la krużojn post ni en la żambron. Jes, sinjoroj, ni iru en la żambron, żar, żar Ś
Li haltis, ne scipovis trovi la logikan fadenon, por fini la frazon.
"Çar " ja anka la krużoj estos tie. Anka vi rapidu, Kristina. Anka vi ados: Stefano Csemez ne sekretu-mas, kion li diras, tio estas dirita. Se li elpensas ion apar-tan, li porhavas rajton, se li diras sensencaîon, anka por tio; żiu mem estas sinjoro de siaj pensoj.
15 elaboratum: propono, plano (latine) 41
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Post żi scienca ekspliko li disrigardis kun memplaża viza¸o, kaj instigis aparte żiun żeestanton eniri la farbitan antakameron, de kie oni povis pażi rekte en lian kabineton.
Çi tiu estis żambro, inspiranta tuj scienculon. Ne nur pro tio, ke pasintjare oni balais en ¸i lastafoje, ke sur-planke, surse¸e, surżranke dise-mise kużażis dikaj, żimaj foliantoj, diversaj retortoj, kaldronoj, provotuboj kaj aparatoj, sed anka pro tio, ke sur la muroj kovrege pendis portretoj de doktaj viroj en talaro kaj kun nuda kolo, kaj tiuj de mondfamaj alkemiistoj. Kvankam la scienco de żiuj kune ne valoris żtopeton da bona piptabako; kaj se Csemez volis plezuri¸i per trajtoj de vera ”orfaristo”, kun bona fido li povus pendigi la portreton de juda uzu-risto, certa Luka Zeelig, kiu pruntadis je la salajrobileto de la sinjoroj instruistoj por ”moderaj” procentoj.
Dum la biero estis servata, deprimiteco regis en la malserena żambro, sed la biero subpremis la deprimon, kaj sinjoro Csemez, malbarinte lokon al żiuj kun la aten-tigo: nenio tużendas, kaj post kelka gor¸oraspa tuseta-do komencis jene sian elaboratum:
"Mi estas tre honorita Ś. Mi diras, vere. Kaj ke anka Kristina estas honorita, mi diras, samvere Ś Honorvorte.
Sed la afero statas tiel, ke mi havas principojn; mi ne donas la filinon, mi żin bezonas. Vi diras, żi estas bela, floranta kaj kara, kaj pro tio vi żin volas, sed anka mi 42
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
¸uste pro tio żin volas. Anka mi bezonas ¸uste la belan, la karan. Floru żi por mi! Çar ni konsideru la malon, se żi estus nek bela, nek kara, nek floranta, vi żin ne volus, sed mi anka tiam devus żin voli. El tio sekvas, ke tio min malavanta¸us, do mi meritas havi anka avanta¸on.
La maljuna Csernez estas homo kun obstina kapo, kaj ne ekzistas povo por eltiri el lia kapo tion, kion li plantis en
¸i; mi donos mian filinon nur al tiu homo Ś
Li prenis longan spiron, fermis la okulojn, kaj reîetis la kapon.
"Nur al tiu homo, nur al tiu Ś
Li faris mallongan pazon, kaj pugniginte amba manojn, li etendis la brakojn.
"Ś kiu portos al mi tiel grandan orpecon, kiel Kristina.
Morta silento, nur Bohużka subridas.
"Mi opinias, tiel grandan, veran orpecon. Se ¸i estos eż nur lodeton malpli, estos kiel neniom. Mi îuras, kiel neniom Ś
Kavaliro LuppĄn vigle intermetis:
"Revo! Tio estas revo, Stefano!
Sinjoro Csemez rigardis la interparolinton kun indig-no, kaj respondis kun digna, malrapida tono:
"Nun parolas la patro, sinjoroj, ne la bona amiko! La serioza, matura patro. Donu la żuldatan respekton! La ideo estas romantika, sed ne malsa¸a. Kion mi diris, tio 43
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
estas dirita. Ni ne parolu plu pri żi tiu temo. Transdonu tiun krużon, filino Kristina!
Sinjoro LuppĄn prenis sian żapelon że tiuj żi vortoj, kaj rediris el la pordo:
"Adia, Stevo! Neniam mi estus kredinta! Çi tiu maniero egalas la primokadon de malriżuloj. Bone, Stevo!
Mi diras, bone, Stevo! Jes, mi diras Ś
Batferminte post si la pordon, kaj farante kura¸ajn frapojn per la malfermita pluvombrelo tra la aero, li foriris grumblante. Nikolao sidis enpensi¸inte por momento apud sia fratino, kiu " post la vortoj de Csemez, la-santaj nenian pluan esperon " premis kura¸ige la manon de la frato; sed eble ne necesis kura¸igo: żi momen-ta malsereni¸o, vidi¸anta sur lia frunto, estis eble nur la efemera ombro de akużata, kura¸a ideo.
Montrante trankvilon, li stari¸is kaj pażis anta Csemez.
"Mi vin askultis, " li diris, " kaj vin kaptos per via propra vorto: mi portos al vi tiun grandan pecon de oro.
"Ne hodia, nek morga, mi mem ne scias, kiam: sed mi ¸in alportos, a " mi mortos.
En la okuloj de Kristina ekbrulis mirinda fajro, kiu "
simile al brulanta kandelo " żajnis emani longajn, mal-44
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
lar¸ajn flamojn al la junulo, kiu sub la influo de la bru-laj radioj mallevis sian animitan viza¸on.
"Ho, Nikolao, " flustris la knabino feliże, " tio estas bela, romantika vorto de vi. Amu min tiel forte! Nun mi sentas, kvaza anka mi vin amus, anka mi tiel forte vin amus.
Sinjoro CsutkĄs disrigardis senkomprene al la żirka-
starantoj, poste malgaje mallevis la kapon, kaj unu post la alia malfermis la trokreskintajn ungolancojn de siaj pugnigitaj manoj, kvaza li nombrus a klarigus ion hel-pe de tiuj al sia animo. Kelkaj stertorecaj suspiroj levi¸is de tempo al tempo el lia brusto, fine li fermis la okulojn, liaj longaj, tazitaj brovoj tiri¸is super ilin, kaj li ekirigis sian lar¸an manon al la ventro, por trapalpi la nukso-grandajn ar¸entajn butonojn sur la veżto, kvaza li di-venadus per ili: ”żu pastro Ś soldato Ś senfeligisto Ś”
Poste late li singultis du-trifoje, kaj balbute ellasis tra la dentoj:
"Nu, ne gravas Ś ne gravas! Ili kroż Ś krożigas al mi.
45
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Kvara żapitro
Estos klarigita la mirinda forto de la vorto ”tempus” 16 al la leganto La arbaristaj kaj ministaj lernantoj estas tre originalaj knaboj. Ili trovas grandan plezuron en provado de fortoj kun la mondo, socio, instruistoj kaj aktualaj ideoj, kiujn bagatelojn ili kunprenas sub la kolektiva nocio:
”indiferentaîo”, kaj neglektas.
La akademia junularo estas aparta żtateto, lamode-le de germanaj studentaj societoj; ¸i estas multrilate la karikaturo de la nuna socio, sed en certa aspekto havas apartajn trajtojn. La societa spirito for¸i¸as żi-kaze en veran fratecan żenon, kvankam ne sen miskreskaîoj. Se studento estas arestita pro misfaro, la ceteraj pretas oferi sian vivon por lin liberigi: amase ili sie¸adas la ju¸ejon,
¸is ¸i cedas anta la tempeste esprimi¸anta komuna volo " malfavore al la justeco; la justeco ja ne havas gor-
¸on por kriado, nek pugnojn por minacoj, nek grundon, domon a ajnan nemoveblaîon, sekve anka ne influon en SelmecbĄnya. Se drinkejestro a kafejestro ne kredi-tas al studento, tio estas tuj kazo por milito, kaj al tiu malfeliżulo ne restos kviete inter la antikvaj muroj de la 16 tempus: origine tempo, poste prokrasto, doma¸o, żirmateco.
46
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
or-fruktanta urbo; li povas tuj fermi sian negocejon, îeti
¸ian żlosilon en la plejprofundon de puto, żar pri kio la sta¸antoj ju¸as ”for”, tio estas mortinta por żiam. La estro de żi originala societo estas tiu, kiu trinkas plej multe da biero dum unu sido, kaj tiu ricevas la titolon de
”bierre¸o”.
La bierre¸o estas granda sinjoro, kun preska senlima potenco, kiun reguligas nur la żtatkonsilio, konsistanta el la du plej grandaj vintrinkantoj. La impostopagantaj servutuloj, la ”semitoj”, estas la unuajaruloj, kiuj sub-komandi¸as kiel servistoj al pli maljunaj studentoj, kaj submeti¸as kun blinda obeo, żiu al sia ”veterano”, por kio ili patronatas de żi lasta, kaj ricevas sian parton el la graco, ke la kvarajaruloj, ¸uantaj vastan reputacion, deg-ne permesas gastigi sin el ties monata stipendio; ja por żi tiuj jam żio permesatas en żi kulpa mondo: bati, frapi, frakasi, trapażi żion kaj żiun senpune; civila le¸o ilin ne retenas, homa forto ilin ne malhelpas, Dian le¸on ili ne atentas " respektas nur unusolan vorton inter żiaj teraj potencoj.
Çi unusola vorto estas: tempus.
Se minista sta¸anto skribus tempus sur centforinta monbileto, kaj ¸in forîetus surstrate, eble dum pluraj tagoj neniu ¸in levus, żar tiu żi vorto signifas: ”Żin ne tużu!” Kaj ve al tiu mortemulo, kiu ¸in tamen tużas. Se veterano diras pri semito: ”tempus al mia semito”, żi tiu 47
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
fari¸as tuj vere sankta kaj netużebla persono; se sur sub-
żtofo de mantelo estas inke skribita tempus, eż żtelisto ne kura¸as ¸in forpreni, a se ¸in tamen forprenas, la sekvan tagon tremante ¸in każportas returnen. Sur kio tempus ne vidi¸as, estas ”res nullius” 17: se iu ¸in żtelas, havas bonżancon, neniu rajtas ¸in serżi.
Sed żi tio estas tre ampleksa kaj anka ne amuza afero, krome ne apartenus al nia rakonto, se mi ne devus klarigi, kial la vorto tempus estis żizita sur la geedza ringo, kiun Nikolao Mirkowszki tiris sekvatage sur la fingron de Kristina.
Li venis posttagmeze, kaj trovis żin sola. Li estis pli pala ol kutime, la postsignoj de la nokto, tramaldormi-ta pro la hieraaj okazintaîoj, vidi¸is sur lia bela viza¸o, alivorte: lin faris pli interesa.
"Mi venis por adiai, Kristina.
Kristina demetis el siaj manoj la akvumilon, el kiu żi aspergis la florojn, kaj mirante direktis siajn grandajn, nigrajn okulojn al Nikolao.
"Kien vi iros? " żi demandis malrapide.
"En Kalifornion, San-Franciskon, a mi ne scias, kien
Ś En lokon, kie oni fosas oron.
"Ne żercu!
17 res nullius: jura esprimo, havaîo sen posedanto. Nenies aîo (latine).
48
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Jam hiera mi decidi¸is. Ne plu demandu; mi iros, Kristina, żar mi vin amas neesprimeble, kaj restis nur la demando, kiom Ś
"Kiom da funtoj mi pezas, żu ne! " diris Kristina ridetante, sed żia rideto estis trudita, senkolora.
"Jes, tion mi devas scii anta żio, Kristina, " respondis Nikolao serioze.
"Mi pezas okdek unu Ś Mi sidis pasintan semajnon sur la pesilo że la lama bużisto.
"Multe, tre multe! " li ekspiris kaj aliris żin malrapide, prenis żian maneton, kaj aldonis al siaj antaaj vortoj: " Sed ne gravas Ś Unu, du funtojn pli-malpli Ś
Post tio li elprenis el la veżtopożo ar¸entan ringon, sur kiu li mem gravuris nokte la vorton tempus, kaj tiris ¸in sur la fingron de la knabino.
"Jen al vi, Kristina, żi tiu ringo! Oran mi ne povas doni, mi ne povas malżpari oron, sed anka tia bone tagas por la celo: Ekde żi tiu momento vi estas mia fianżino. Çu ne vere?
La knabino balancis mute konsenton per sia bela kapo.
"Sed żu vi min atendos? Se dum pluraj jaroj mi ne revenus, vi ne adus famon pri mi, mi ne povus skribi leteron, żu malgra tio vi min atendos? Çar se ne, tiam
Ś tiam, eż se mia koro krevos, forîetu tiun ringon.
Anstata forîeti, Kristina levis ¸in al la lipoj kaj kisis.
49
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Mi vin dankas Ś " li flustris. " Dankon. Nun mi jam estas forta, nun mi jam atingos la celon. La memoro pri żi tiu momento min akompanos, kunestos kaj hel-pos. A la vera amo jam żesis fari miraklojn! Mi sentas, ke ne. Adia, kara Ś kara Kristina!
"Ne, ne, Nikolao Ś Eble vi ne devas for tiel rapide!
Haltu! Mi parolos kun mia patro, li devas for de tiu stranga ideo. Ne eblas, ke vi foriros, ne eblas.
Nikolao skuis la kapon.
"Mi konas vian patron, Kristina, li estas la plej obstina homo en la mondo. Dio kun vi, ankorafoje! Kon-servu vian amon al mi, pri vi mi zorgis, tiu ringeto vin konservos por mi Ś
La knabino prenis pretervole la brakon de Nikolao, kaj ne ellasis ¸in longe, ¸is żi konscii¸is, ke tio eble ne decas, kaj ru¸i¸inte żi ekflustris:
"Ho, faru, kion vi opinias ¸usta; mi vin amos żiam, kaj atendos eterne Ś Dio atestu por mi Ś
En la okuloj de Nikolao kolekti¸is larmoj, subite li for-turnis la viza¸on, kaj per kura¸a, lerta ekmovo li klinis sin malsupren al Kristina, kisis żiajn koralru¸ajn lipojn, kaj elimpetis kiel amoko tra la pordo.
Statue żtoni¸inta, senmova, per fiksitaj okuloj żi lin postrigardis, ekpremis la manojn alkore, kaj sentis, ke la vożo formortas, żiaj vivofortoj rapide konsumi¸as, simile al postsigno de surspiraîo sur klingo.
50
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Li foriris Ś " żi pli pensis, ol diris, kaj żia koro tordi¸is " Ś foriris, foriris! " żi kriis poste jam late. Sku-tata de ploro, żi falsidi¸is sur se¸on. Li ja estas kiel he-rooj en la romanoj.
51
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Epilogo
Ekde tiu tago neniu vidis Nikolaon Mirkowszki en Selmec. Li foriris sen postsignoj, forlasante la gepa-trojn, la fratinon. Dum tuta jaro ne venis famo pri tio, kien li malaperis, iris, en kiun-parton de żi vasta mondo lin pelis la pasio, żu li vivas a jam mortis.
Finfine venis letero al Kristina, kun pożta stampaîo el San-Francisko; ¸ia enhavo estis precize la sekva:
’Kara Kristina mia! Mi vivas. Mi havas dek sep funtojn da oro, ankora mankas nur sesdek kvar. La scio, ke fine vi estos mia, min vivigas kaj feliżigas. Vian respondon direktu al San-Francisko, ’Hotelo de Orserżistoj’. Tien mi iros por ¸i. Nikolao.”
Kristina tuj respondis:
”Kara Nikolao! Mi vin plu atendas! Mia patro estas neklinebla, li tamen iom progresigis la aferon. De kiam vi foriris, mi man¸as nur tiom, ke mi ne mortu pro mal-sato. Dio mia, kiel bone fasti por vi! Hodia mi pesigis min, kaj imagu, mi maldiki¸is dekkvar funtojn dum unu jaro. Se estos tiel anka plu, al vi ne malfacilos kunfosi la bezonatan pezon dum jaro.
Ho, Dio helpu, ke vi ¸in kunfosu! Kristina.”
52
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Pasis proksimume dek jaroj, sed respondo ne venis al la letero de Kristina. Dume la maljuna Csemez mortis, kaj la bela Kristina fari¸is floranta fralino, kiu jam hon-tetas, resti sub knabina kapornamo. Sed ja żiuj scias, kial żi ne edzini¸as! En fora lando, trans maroj fosas żia fian-
żo oron el sablo, kaj że żiu halto li suspiras. Anka la popolkanto tiel eternigis:
Li fosas la oron,
Hej, por kio li fosas! Ś
De la viza¸o de Tinjo Csemez Post żiu sablero
Unu rozo forflosas.
Nura famo pri li estis rakonto de vagabondo, revenin-ta el trans la oceano, la kiu li renkontis Nikolaon Mirkowszki en Brazilo, anta żirka tri jaroj, tiam li jam havis duonkvintalon da oro.
Dio mia, se oni povus mesa¸i al li, ke jam nenio necesas, venu nur li, flugu rapide!
Sinjoro CsutkĄs kaj kavaliro LuppĄn estas żiutagaj gastoj że Kristina; ili alkutimi¸is al la domo tiel, ke an-ka post la morto de la maljunulo ili tie kunvenadas por konversacii, snufi tabakon. Pri edzi¸o, amo jam neniu el ili pensas, estus anka vane, ja estas tie la ringo sur la fingro de Kristina: ”Tempus je mia fianżino!”
53
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
Pri kiu estas dirita tempus, tiun neniu kura¸as peti por edzino dum żia vivo.
Kristina atendis de tago al tago, jen kun perdi¸anta, jen kun revivi¸anta espero.
La necerteco havas ian doloran, tamen dolżan poezion.
Se la dompordo ekknaras, a io ekbruas ekstere: estas eble Nikolao, nun li metas la manon sur la klinkon; se la hundeto ekmurmuras, anka tio povas antasigni la alvenon de Nikolao; se la tondilo falas el żia mano, kaj bori¸as pinte en la plankon, kara gasto atendeblas że la domo: hodia alvenos Nikolao. Se kun sinjoro CsutkĄs, kiu nun fari¸is ankora pli vortżpara, hazarde ili elparo-las samtempe la saman vorton, renkontos sin la ge-amantoj, Dio mia, eble vere li aperos Ś
En tiaj okazoj sinjoro CsutkĄs faras snufon la sia sistemo kaj diras:
"Ne ekskludite! Se mi ne estus tiel maljuna, Kristina
Ś mi porirus, Kristina Ś jes, porirus kaj kaptinte je la orelo, mi lin rekondukus al vi. Çu vi adas, LuppĄn, mi estas tia homo, kiu lin porirus, żu vi adas, lin porirus!
Povas esti, ke mi faros tion, LuppĄn. Mi faros tion.
Li klinas la kapon, kaj viżas la larmojn el siaj malforti-
¸intaj okuloj.
54
FRAÛLINO EL ORO
e LIBRO
"Sed ne, ne! Mi ne povas iri, Kristina, mi ne povas ilin lasi Ś la knabojn Ś la disżiplojn, żar ili krożi¸as Ś