Dwudziesto078aangelsa

Temat: Oryginalny świat poezji Leśmiana.

Bolesław Leśmian, jego właściwe nazwisko - Lesman, urodzony w 1877 roku lub rok,
dwa lata później w Warszawie. Zmarł w 1937 roku również w tym mieście. Poeta,
prozaik, eseista, tłumacz, dramaturg, z zawodu rejent. Pochodził ze środowiska
spolszczonej inteligencji żydowskiej.
Jego twórczość zaczęła się rozwijać w klimacie poezji i literatury Młodej
Polski, z której poeta przejął główne tendencje, rozwinął je jednak na swój
własny, niepowtarzalny sposób, tak że możemy mówić o odrębności jego poezji.
Leśmian zetknął się również w ciągu swojego życia z literaturą dwudziestolecia
międzywojennego. Także treści przez nią głoszone na swój sposób przekształcił.
Filozofowie, którzy kształtowa li jego postawę to Nitzche i Bergson. Obaj
głosili kult życia i siły to znaczy energii potrzebnej do tego życia. Bergson
szczególną rolę w poznaniu świata przypisywał intuicji i popędowi życiowemu,
negując skuteczność poznania świata za pomocą słów. Był panteistą, to znaczy
utożsamiał Boga z przyrodą.
Na Leśmiana oddziaływał również kierunek filozoficzny zwany egzystencjonalizmem.
Głosił on rozdarcie wewnętrzne człowieka wynikające z jego świadomości, która
odbierała niedoskonałą rzeczywistość. Egzystencjonaliści uważali, że człowiek
jest samotny, "skazany na wolność", która jest ryzykiem, nie daje oparcia,
zatrważa człowieka tak, że w końcu tan neguje wszystko z wyjątkiem śmierci.
Leśmian przetworzył te tendencje witalizmu i dekadentyzmu, a nawet katastrofizmu
na język alegorycznej i symbolicznej poezji. Katastrofizm i witalizm jest
wspólny wszystkim prądom literacko-filozoficznym Międzywojnia, bergsonizmu i
egzystencjonalizmu, z jakimi zetknął się poeta w okresie Młodej Polski.
Natomiast alegoryzacja poezji pochodzi z twórczości Młodej Polski. Stamtąd też
zaczerpnął poeta ludowość.
Leśmian napisał cztery zbiory poezji polskojęzycznej: "Sad rozstajny", "Łąka",
"Napój cienisty" i "Dziejba leśna", oraz wiersze rosyjskojęzyczne pod tytułem:
"Pieśni Wasylisy Przemądrej". Wszystkie tendencje światopoglądowe poety, takie
jak zachwyt nad naturą i wola niczym nie skrępowanego człowieka, prostota,
ludowość oraz katastrofizm przeplatają się w jego zbiorach poetyckich. Ilustrują
to różne cytaty z jego wierszy np. z cyklu "Nieznana podróż Sindbada Żeglarza".
W tym cyklu występuje witalizm, pokora wobec piękna natury. Poeta pisze:
"Zesłałbym w pokorze na pierwszym lądzie z pierwszym oto płazem...
Klęknijmy kornie przed kwiatem, przed głazem.
I błogosławmy ... motylom, kwiatom i ptakom i pszczołom.
A ty mi wówczas błogosławiąc... szalej!
I maluczkością świata się oszołom!".
Korne uwielbienie natury doprowadza do szaleńczej ekstazy, w której natura
pozwala, według słów poety "żyć na oślep nie wiedząc, że to się zwie życiem".
Żyć bez żadnej refleksji nad przemijaniem, śmiercią, mimo że się wie o niej.
"I nie znając pokuty, modlitw, ni pogrzebu
Jak owoc co się paszczy żarłocznej spodziewa
Z łoskotem i łomotem w mrok śmierci spaść z drzewa".
Życiem dla bohatera lirycznego wierszy Leśmiana jest apoteoza natury, w którą
ucieka człowiek przed Bogiem-Stwórcą, gdyż bóg jak pisze poeta:
"W kształt mnie ludzki rozżałobnił
A jam znów się upodobnił kwiatom".
W jednym z wierszy ukazuje nam poeta "Niepojętą zieloność", "Zieloną światłość".
Ludziom "zdawało się, że coś w niebie woła Zielona światłość jarzyła dokoła
Ujrzeliśmy, że klęczymy Nie wiedząc jak i kiedy zdjęci zapatrzeniem".
Naturze przysługują te atrybuty co - jak zauważa Jacek Trznadel - Boskiemu
Dzieciątku w noc Bożego Narodzenia.
Częścią tej boskiej, szalonej natury są wątki erotyczne występujące bardzo
często w wierszach Leśmiana, jak chociażby w cyklu "W malinowym chróśniaku".
Natura pośredniczy w miłości ciała.
"Duszno było od malin któreś szepcząc rwała
A szept nasz tylko wówczas nacichał w ich woni,
Gdym wargami wygarniał z podanej mi dłoni
Owoce przepojone wonią twego ciała
I stały się maliny narzędziem pieszczoty".
Pełen życiowych sił człowiek chce zakosztować wolnej woli - wolności. Żądza
wolności powoduje u niego bunt przeciw Bogu, co wyraża poemat "Eliasz"
nawiązujący do biblijnego proroka, który na wozie został porwany do Boga. Eliasz
Leśmiana osiągnąwszy "Boga na wprost woła: "pość mię tam w bezbożyznę, puść na
wolną wolę Niech czuję że zwyciężam, lub wiem, że wygasam".
Później poeta woła w tym wierszu: "Wszechświat skoczył się". Bytem najwyższym
jest więc dla bohatera lirycznego owa "bezbożyna":
"W ten zmierzch ponadniebny,
gdzie już nie ma stworzenia i Bóg - niepotrzebny".
W tym najwyższym bycie nazwany "bezświatem Eliasz sam się unicestwia, by jeszcze
przedtem "stwierdzić jasnowidztwem ostatniego tchnienia możliwość innej Jawy niż
Jawa Istnienia !"
Bóg u Leśmiana w innych wierszach, jak na przykład "Przechodzień" jest
utożsamiany ze złem, szatanem.
"Śmierć moja w jarach namiot rozpina
Zagrodę spalił wróg
Gdy przedostatnia bije godzina
Sny niszczy Bóg, sam Bóg !"
Zbawieniem staje się zwykły człowiek, który nie jest apostołem Boga (tak jak u
chrześcijan), lecz odrębną, niezależną od niego istotą.
"A szedł przechodzie ...
I dłonie, i dłonie podał mi obie
I zbawił, i zbawił mnie"
Ta tęsknota człowieka do niczym nieskrępowanej wolnej woli, posuniętej aż do
samounicestwienia wynika u poety z zachwytu nad pierwotną, żywiołową naturą
człowieka, którą odnajdujemy również w "Balladach przepełnionych ludowością. W
świecie wyobrażeń ludowych jest miejsce na zwycięstwo nad złem, dobrotliwą
ironię, tragizm, makabrę i wyciszenie pełne radości. Przykładów mogą dostarczyć
"Ballady".
Ballada "Dusiołek", gdzie poeta odwołuje się do wierze ludowych w duszące
człowieka podczas snu zmory. Chłop z tego utworu, gdy właśnie spotkał się z taką
zmorą i zwyciężył ją, mówi do Boga:
"Nie dość Ci żeś potworzył mnie, szkapę i wołka
Jeszcześ musiał takiego zmajstrować Dusiołka".
Tragiczno-makabryczny taniec, pełen lubieżności, Świdrygi i Midrygi, dwóch
opojów z piękną dziewczyną opisuje ballada "Świdryga i Midryga". Ballada ta to
jeden z nielicznych wierszy, gdzie koncepcja Boga i zaświatów zgadza się z
chrześcijańskimi wyobrażeniami. Bóg do końca wierzy w dobroć dziewczyny i
obiecuje jej szczęśliwy raj, gdzie się z nim złączy.
"Ty pójdziesz tą doliną gdzie ustaje łkanie
A ja pójdę górą na twe spotkania
Ty opatrzysz me rany
Ja twych pieszczot ciernie
I będziem odtąd w siebie wierzyli bezmiernie!"
Ten optymizm w wierszach Leśmiana jest krótkotrwały. Ustępuje miejsca
przekonaniom sprzecznym z chrześcijańskimi. Poeta przedstawia Boga w zaświatach
jako istotę dobrą, która nie jest w stanie zapewnić szczęścia człowiekowi, jak
Urszuli Kochanowskiej, która mimo faktu, że ma z bożej łaski dom "kubek w kubek
jak nasz Czarnoleski" nie jest szczęśliwa, bo nadaremno czeka na rodziców. Poeta
również przedstawia Boga jako istotę, która nie jest wietrzna, "Znika w brzozie"
/wiersz "Niewiara", czy wiersz "Betlejem", gdzie bohaterowi lirycznemu rozsypuje
się w proch wizja stajenki betlejemskiej i nie ma komu złożyć hołdu, choć chciał
to uczynić, jak Trzej królowie, Maria Magdalena nazywa go "śmiesznie
spóźnionym". Znikła ostatnia nadzieja, bohater mówi: "Nie ma po co powracać".
Również niemożność trafienia do Boga w zaświatach mamy ukazaną w wierszu "Po
śmierci", a w wierszu "Jam nie Osjan" Bóg i wiara chrześcijańska okazują się
tragiczną iluzją dla bohatera - poety. Osjan w zaświatach spotyka ducha
pseudo-boga, który mówi:
"Jam - Nie Bóg
Maskę boga przywdziałem
I za Niego stworzyłem bezrozumne światy,
za niego umrę na Krzyżu...
Płacząc w próżnię uchodzę.
Nikt się nigdy nie dowie czym byłem dla siebie."
Oryginalność poezji Leśmiana polega więc na niezwykłej metaforyce i
światopoglądzie, łączeniu bytu i nie-bytu, zła i dobra, zlewania ich w jedno.
Odwrócenie hierarchii pojęć filozofii chrześcijańskiej. Zamiast Boga-Zbawiciela
jest ukazana natura-zbawiciel i Zbawiciel-człowiek. Zamiast nieskończoności
wszechświata jego skończoność. Zamiast niepojętości Boga niepojętość natury i
niebytu. Zaświaty zamiast bytem pełnym szczęścia stają się najpierw bytem
niedoskonałym, a potem nicością, która przeraża człowieka. Do manifestacji
takiej postawy tragicznego humanizmu, niewiary we wszystko z wyjątkiem śmierci,
przy świadomości, że ta wiara w harmonię i Boga kiedyś istniała, skłania
bohatera lirycznego świat współczesny, w którym każde zdarzenie według słów
"Pejzażu współczesnego": "Dzieje się we krwi pożywką podchmielonym czasie",
"Niebo jest bez przyszłości, a słowo nie spokrewnia się z pozasłownym trwaniem."

Ten świat bez sensu istnieje, choć nie powinien. "Tak nie można trwać, a nadal
trwa się" i przeraża swoją tragedią, dlatego bohater liryczny ucieka w świat
tęsknych marzeń o pięknie i miłości przedstawionej w wierszu "Dziewczyna". W tym
wierszu bohater jest obserwatorem dwunastu braci, którzy "zbadali mur od marzeń
strony" i usłyszeli że, "poza murem płakał głos dziewczęcy, głos
zaprzepaszczony". Bracia stwierdzili, że płacz dziewczyny jest symbolem
istnienia. Chcieli uwolnić ją spoza muru, czyli rozkruszyć go młotami.
Dziewczyna jest metaforą tajemnicy istnienia, którą chcą zgłębić bracia. Gdy
umarli, pracowały za nich ich cienie. Gdy cienie się rozprysły - jak mówi poeta
- "pomarły jeszcze raz, bo nigdy dość się nie umiera..." zaczęły pracować same
młoty. Kiedy młoty skruszyły mur, okazało się że poza nim nic nie ma oprócz
głosu.
Sny o dziewczynie były "kłamliwie jawne". Cudy marzeń okazały się zmarniałe w
nicości". Znaczy to, że dążenia człowieka do całkowitego szczęścia, piękna, do
zgłębienia tajemnicy istnienia są według poety daremne. Dziwi się on gorzko:
"Takiż to świat! Niedobry świat! Czemuż innego nie ma świata? ". Świat idealny
zawsze pozostanie dla bohatera lirycznego tylko w wierszach, marzeniach. Bohater
liryczny przekonuje się, że ziszczenie marzeń, tęsknot, zgłębienie tajemnicy
istnienia dla ludzi (których uosabiają kolejno bracia, ich cienie i młoty)
okazuje się próżnią. Z takiego stanu rzeczy ludzie czasem drwią, czemu znowu
gorzko dziwi się poeta, zwracając się do jednego z takich ludzi: "A ty z tej
próżni czemu drwisz, kiedy ta próżnia nie drwi z ciebie? ".