ONTOLOGIA  NAUKA O BYCIE
ONTOLOGIA  NAUKA O BYCIE
Idealizm i realizm ontologiczny
© JarosÅ‚aw Kucharski
© JarosÅ‚aw Kucharski
Pojęcie bytu
" ONTOLOGIA  nauka o bycie
Parmenides z Elei
«% To on  byt, logos  nauka
540 pne.  470 pne
" BYT  TO CO ISTNIEJE / JEST ISTNIEJ
CE
ISTNIEJ
CY POJEDYC
CZO / OGÓA
RZECZY
STNIEJ
CYCH
" SUBSTANCJA
PODA
OŻE INNYCH WA

SNOÅšCI
NIEKIEDY UŻYWANE JAKO POJ
CIE TOŻSAME
Z BYTEM
Arystoteles
384-322 pne
© JarosÅ‚aw Kucharski
Problem tożsamości i zmiany
" Co decyduje, że byt jest ten sam,
mimo, że ulega ciągłym przemianom?
mimo, że ulega ciągłym przemianom?
" Propozycja rozwiÄ…zania:
«% Każdy byt posiada pewnÄ… ISTOT
:
cześć bytu stanowiącą o jego
tożsamości
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sokrates  nauczyciel Platona
Sokrates
469-399 pne
" Przeciwstawiał się sofistom
«% SOFIÅšCI  wÄ™drowni nauczyciele i filozofowie,
nauczali przede wszystkim retoryki. Ich uczniowie
nauczali przede wszystkim retoryki. Ich uczniowie
często zostawali władcami w polis
«% PROTAGORAS  pierwszy z sofistów, jego główna
myśl to:  człowiek jest miarą wszystkich rzeczy
" Sokrates chciał nauczać prawdziwej wiedzy
niezależnej od człowieka
Protagoras
480-410 pne
© JarosÅ‚aw Kucharski
Metoda Sokratesa
Sokrates
" Nie zostawił po sobie żadnych pism 469-399 pne
«% Jego myÅ›l jest rekonstruowana dziÄ™ki tekstom
uczniów  przede wszystkim Platona i Ksenofonta
" W trakcie nauczania  starał się ustalić istotę
zjawisk np. pobożności lub dobra
" Stosował metodę elenktyczną i majeutyczną
«% M. ELENKTYCZNA  zbijanie w dialogu tez
rozwmócy
«% M. MAIEUTYCZNA  doprowadzanie do odkrycia
prawdy przez rozmówcę
© JarosÅ‚aw Kucharski
Intelektualizm Sokratesa
Sokrates
469-399 pne
" Nauczał cnoty  chciał poprawiać ludzi
«% Ludzie postÄ™pujÄ… z
le, bo nie wiedzÄ…, co jest
właściwe
właściwe
«% Należy im to uÅ›wiadomić  doprowadzić do
poznania prawdy o dobru i złu
«% Poznanie prawdy spowoduje, że ludzie przestanÄ…
czynić zło
" Utożsamił cnotę z wiedzą o cnocie 
INTELEKTUALIZM ETYCZNY
© JarosÅ‚aw Kucharski
Platon
Platon
427  347 pne
" Uczeń Sokratesa, jeden z najbardziej wybitnych
myślicieli w historii
myślicieli w historii
" Twórca systemu idealizmu obiektywnego,
koncepcji duszy nieśmiertelnej, wizji idealnego
państwa i wychowania człowieka
" Wciąż oddziałuje na kulturę
© JarosÅ‚aw Kucharski
Jaskinia Platona
Platon
427  347 pne
Potem powiedziałem: - Przedstaw sobie obrazowo, jako następujący stan
rzeczy, naszą naturę ze względu na kulturę umysłową i jej brak.
Zobacz! Oto ludzie są niby w podziemnym pomieszczeniu na kształt ja-
skini. Do groty prowadzi od góry wejście zwrócone ku światłu, szerokie na
skini. Do groty prowadzi od góry wejście zwrócone ku światłu, szerokie na
całą szerokość jaskini. W niej oni siedzą od dziecięcych lat w kajdanach;
przykute mają nogi i szyje tak, że trwają na miejscu i patrzą tylko przed
siebie; okowy nie pozwalają im obracać głów. Z góry i z daleka pada na
nich światło ognia, który się pali za ich plecami , a pomiędzy ogniem i ludz
-
mi przykutymi biegnie górą ścieżka, wzdłuż której widzisz murek zbudowa-
ny równolegle do niej, podobnie jak u kuglarzy przed publicznością stoi
przepierzenie, nad którym oni pokazują swoje sztuczki.
W plik u nie można odnalez
ć części obrazu z identyfik atorem relacji rId4.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Jaskinia Platona
Platon
427  347 pne
- WidzÄ™ - powiada.
Więc zobacz, jak wzdłuż tego murku ludzie noszą
różnorodne wytwory, które sterczą ponad murek; i
posągi, i inne zwierzęta z kamienia i z drzewa, i
posągi, i inne zwierzęta z kamienia i z drzewa, i
wykonane rozmaicie i oczywiście jedni z tych, co je
noszą, wydają głosy, a drudzy milczą.
- Dziwny obraz opisujesz i kajdaniarzy osobliwych.
- Podobnych do nas - powiedziałem. - Bo przede
wszystkim czy myślisz, że tacy ludzie mogliby z
siebie samych i z siebie nawzajem widzieć cokol-
wiek innego oprócz cieni, które ogień rzuca na
przeciwległą ścianę jaskini?
© JarosÅ‚aw Kucharski
Jaskinia Platona
Platon
427  347 pne
- Jakimże sposobem? - powiada - gdyby całe życie nie mógł żaden głową
poruszyć?
- A jeżeli idzie o te rzeczy obnoszone wzdłuż muru? Czy nie to samo?
- No, cóż.
- No, cóż.
- Więc gdyby mogli rozmawiać jeden z drugim, to jak sądzisz, czy nie by-
liby przekonani , że nazwami określają to, co mają przed sobą, to, co widzą?
- Koniecznie.
- No, cóż? A gdyby w tym więzieniu jeszcze i echo szło od im przeciw-
ległej ściany, to, ile razy by się odzywał ktoś z przechodzących, wtedy, jak
myślisz? Czy oni by sądzili, że to się odzywa ktoś inny, a nie ten cień, który się
przesuwa?
© JarosÅ‚aw Kucharski
Jaskinia Platona
Platon
427  347 pne
- Na Zeusa, nie myślę inaczej - powiada.
- Więc w ogóle - dodałem - ci ludzie tam nie co innego braliby za praw-
dę, jak tylko cienie pewnych wytworów.
- Bezwarunkowo i nieuchronnie - powiada.
- A rozpatrz sobie - dodałem - ich wyzwolenie z kajdan i uleczenie z nie-
świadomości. Jak by to było, gdyby im naturalny bieg rzeczy coś takiego przy-
niósł; ile razy by ktoś został wyzwolony i musiałby zaraz wstać i obrócić szyję,
i iść, i patrzeć w światło, cierpiałby robiąc to wszystko, a tak by mu w oczach
migotało, że nie mógłby patrzeć na te rzeczy, których cienie poprzednio oglą-
dał. Jak myślisz, co on by powiedział , gdyby mu ktoś mówił, że przedtem
oglądał ni to, ni owo, a teraz coś bliższego bytu, że zwrócił się do czegoś, co
bardziej istnieje niż tamto, więc teraz widzi słuszniej; i gdyby mu ktoś teraz po-
kazywał każdego z przechodzących i pytaniami go zmuszał, niech powie, co to
jest . Czy nie myślisz, że ten by może był w kłopocie i myślałby, że to, co
przedtem widział, prawdziwsze jest od tego, co mu teraz pokazują?
- Z pewnością - powiada.
W plik u nie można odnalez
ć części obrazu z identyfikatorem relacji rId4.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Jaskinia Platona
Platon
427  347 pne
- Nieprawdaż? A gdyby go ktoś zmuszał, żeby patrzał w samo światło, to
bolałyby go oczy, odwracałby się i uciekał od tych rzeczy, na które potrafi
patrzeć i byłby przekonany, że one są rzeczywiście jaśniejsze od tego, co
mu teraz pokazujÄ…?
- Tak jest - powiada.
- Tak jest - powiada.
- A gdyby go ktoś - dodałem - gwałtem stamtąd pod górę wyciągał po ka-
mieniach i stromiznach ku wyjściu i nie puściłby go prędzej , ażby go wy-
wlókł na światło słońca, to czy on by nie cierpiał i nie skarżyłby się i nie
gniewał, że go wloką, a gdyby na światło wyszedł, to miałby oczy pełne bla-
sku i nie mógłby widzieć ani jednej z tych rzeczy, o których by mu teraz
mówiono, że są prawdziwe?
- No nie - powiada - tak nagle przecież.
- I myślę, że musiałby się przyzwyczajać, gdyby miał widzieć to, co na górze.
Naprzód by mu najłatwiej było dojrzeć cienie, potem w wodach odbicia
łudzi i innych przedmiotów, ciała niebieskie i niebo samo po nocy łatwiej by
mógł oglądać patrząc na światło gwiazd i księżyca, niż po dniu widzieć
słońce i światło słoneczne. Platon, Państwo, ks. 7
© JarosÅ‚aw Kucharski
Jaskinia Platona
Platon
427  347 pne
© JarosÅ‚aw Kucharski
Idealizm Platona
Platon
427  347 pne
" Idee sÄ… wieczne, niezmienne, niematerialne,
niezależne od świata materialnego
" Idee sÄ… hierarchiczne
" Idee sÄ… hierarchiczne
" Najwyższą ideą jest idea Dobra/Piękna
" Tylko o Ideach można mieć Wiedzę
" Świat zmysłowy jest zmienny, niestały,
materialny
" O świecie zmysłowym można jedynie mniemać 
Prawda dotyczy świata idei
© JarosÅ‚aw Kucharski
Własności idei
Platon
427  347 pne
" Idee sÄ… Prawdziwym Bytem
«% Byty materialne sÄ… odbiciem idei
«% Byty materialne uczestniczÄ… w ideach
«% Byty materialne uczestniczÄ… w ideach
" Idee istnieją w świecie idealnym  również
stałym i niezmiennym
" Idee istniejÄ… poza czasem
" Idee stanowią wzorce dla bytów zmysłowych 
bóg (Demiurg), gdy stwarzał świat, stwarzał go
według idei
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sposób poznania idei
Platon
427  347 pne
Bo widzisz  powiada  właściwy rozwój miłości tak wyglądać powinien: Już za
młodu chodzi człowiek za ładnymi ciałami i jeśli go tylko dobrze przewodnik prowadzi,
kocha jedno z tych ciał i tam płodzi myśli piękne; niedługo jednak spostrzega, że piękność
jakiegokolwiek ciała i piękność innych ciał, to niby siostry rodzone, i że jeśli ma gonić za
istotą piękną, to musi dobrze oczy otworzyć i widzieć, że we wszystkich ciałach jedna i ta
istotą piękną, to musi dobrze oczy otworzyć i widzieć, że we wszystkich ciałach jedna i ta
sama piękność tkwi. A kiedy to zobaczy, zaczyna wszystkie piękne ciała kochać; tamten
gwałtowny żar ku jednemu. ciału przygasać w nim zaczyna, wydaje mu się lichy i mały. A
potem więcej zaczyna cenić piękność ukrytą w duszach niż tę, która w ciele mieszka; toteż
jeśli w kim duszę zdrową znajdzie, choćby nawet jej ciało nieszczególnie kwitło, wystarcza
mu to, i kochać zaczyna, i troszczy się, i znowu takie myśli płodzi, i szuka, kto by też
młodego człowieka rozwinąć potrafił; z czasem musi zobaczyć piękno ukryte w czynach i
prawach i znowu pozna, że i ono w każdym jest jedno i to samo. Wtedy mu się piękno ciał
zacznie wydawać czymś małym i znikomym.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Platon
427  347 pne
Od czynów przejdzie do nauk, a kiedy całą ich piękność
zobaczy, kiedy na takie skarby piękna spojrzy, nie będzie już
niewolniczo wisiał u jednostkowej formy jego, nie będzie ślepo
niewolniczo wisiał u jednostkowej formy jego, nie będzie ślepo
kochał piękności jednego tylko chłopaka albo człowieka
jednego, albo dążenia; nie, on na pełne morze piękna już
wpłynął i kiedy się na nim rozglądnie, płodzić zacznie słowa i
myśli wielkie i wspaniałe, gnany nienasyconym dążeniem do
prawdy; aż kiedy sił w tej pracy nabierze i hartu, jedyna mu
się wiedza ukaże, która naprawdę mówi o tym, co piękne.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Sposób poznania idei
Platon
427  347 pne
Ten, kto aż dotąd zaszedł w szkole Erosa, kolejne stopnie piękna prawdziwie
oglądając, ten już do końca drogi miłości dobiega. I nagle mu się cud odsłania: piękno samo
w sobie, on samo w swojej istocie. Otwiera się przed nim to, do czego szły wszystkie jego
trudy poprzednie; on ogląda piękno wieczne, które nie powstaje i nie ginie, i nie rozwija się
ani nie więdnie, ani nie jest z jednej strony piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a
ani nie więdnie, ani nie jest z jednej strony piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a
drugi raz odmienne, ani takie w porównaniu z czymkolwiek, a z czym innym inne, ani też dla
jednego piękne, a dla drugiego szpetne. I nie ukaże mu się piękno niby twarz albo ręce jakie,
lub jakakolwiek cząstka cielesna, ani jako słowo, ni wiedza jakakolwiek, ani jako cecha
jakiegoś, powiedzmy, stworzenia, ni ziemi, ni nieba, ani czegokolwiek innego, tylko piękno
samo w sobie niezmienne i wieczne, a wszystkie inne przedmioty piękne uczestniczą w nim
jakoś w ten sposób, że podczas gdy same powstają i giną, ono ani się pełniejszym nie staje,
ani uboższym, ani go żadna w ogóle zmiana nie dotyka.
Platon, Uczta
© JarosÅ‚aw Kucharski
Poznanie idei
Platon
427  347 pne
" Droga abstrakcji
«% Należy najpierw obserwować byty zmysÅ‚owe
«% Odnalez
ć w nich wspólną cechę
«% Odnalez
ć w nich wspólną cechę
«% Uznać, że cecha ta jest taka sama we wszystkich
bytach jÄ… posiadajÄ…cych
«% Skoro dana cech jest taka sama  musi być jednym
bytem
«% Jest jednym bytem, niezależnym od swoich
egzemplifikacji
«% Jest wiÄ™c ideÄ….
© JarosÅ‚aw Kucharski
Poznanie idei
Platon
427  347 pne
" Anamneza  druga droga poznania idei
«% Platon uważaÅ‚, że dusze przed wcieleniem istniejÄ…
w świecie, gdzie mogą poznać idee
w świecie, gdzie mogą poznać idee
«% W trakcie wcielenia, wiedza duszy zostaje zakryta
«% Można sobie przypomnieć wiedzÄ™ sprzed wcielenia
«% AnamnezÄ™ umożliwia metoda maieutyczna 
naprowadzania na odpowiedzi za pomocą pytań.
© JarosÅ‚aw Kucharski
Wiedza a mniemanie
Platon
427  347 pne
" Wiedza - dotyczy idei
«% PrawdÄ™ można poznać wyÅ‚Ä…cznie dziÄ™ki ideom
«% Wiedza o ideach jest staÅ‚a, niezmienna, pewna
«% Wiedza o ideach jest staÅ‚a, niezmienna, pewna
«% DrogÄ… do poznania idei jest matematyka
" Mniemanie  wiedza pozorna
«% Mniemanie dotyczy Å›wiata zmysÅ‚owego
«% Mniemanie zmienia swojÄ… zawartość
«% Jest niekiedy mylone z wiedzÄ…  najczÄ™tszy bÅ‚Ä…d
ludzi  nieoświeconych
© JarosÅ‚aw Kucharski
Trudności w koncepcji Platona
Platon
427  347 pne
"  Trzeci człowiek
«% Jan uczestniczy w idei czÅ‚owieka.
«% Uczestniczenie  sÄ… w jakiÅ› sposób podobne do
«% Uczestniczenie  sÄ… w jakiÅ› sposób podobne do
idei człowieka
«% Gdzie leży z
ródło owego podobieństwa?
«% Jeżeli nie ma go w Janie i w idei  musi być w
innej idei-  trzeciego człowieka
«% Konsekwentne przeprowadzenia rozumowania
grozi regresem w neiskończoność
© JarosÅ‚aw Kucharski
Trudności w koncepcji Platona
Platon
427  347 pne
" Uczestnictwo w wielu ideach
«% Marta może jednoczeÅ›nie uczestniczyć w idei
człowieka, kobiety, córki, żony, matki, kierowcy,
człowieka, kobiety, córki, żony, matki, kierowcy,
prezesa&
«% W jaki sposób zmienia siÄ™ uczestnictwo w ideach?
«% Jak można wytÅ‚umaczyć nabywanie nowych
własności i utratę starych?
© JarosÅ‚aw Kucharski
Cechy idealizmu platońskiego
Platon
427  347 pne
" Byt jest niezmienny i umożliwia zaistnienie
bytom pozornym (zmysłowym)
" Radykalny dualizm świata idei i świata bytów
" Radykalny dualizm świata idei i świata bytów
zmysłowych
" Nadrzędność idei nad bytami zmysłowymi
" Rozwiązuje problem tożsamości  byty
zmysłowe są tożsame dzięki ideom, idee są
niezmienne
" Możliwe jest poznanie idei  wiedza o bytach
zmysłowych to jedynie pozór wiedzy