Wyrok
Sądu Najwyższego
z dnia 27 lutego 2003 r.
IV CKN 1819/00
Naruszenie prawa do wizerunku osoby fizycznej (art. 23 k.c.) następowałoby wówczas, gdyby
opublikowana w prasie bez zgody tej osoby fotografia wykonana była w sposób umożliwiający
identyfikację tej osoby.
OSP 2004/6/75
106677
Dz.U.1984.5.24: art. 4
Dz.U.1964.16.93: art. 23
glosa częściowo krytyczna Błeszyński J. OSP 2004/6/75
Sentencja
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marka Piotra K. przeciwko "POLSKA-PRESSE" Spółce z
o.o. Oddział Prasa Bałtycka w Gdańsku o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 27 lutego 2003
r. na rozprawie kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 czerwca 2000 r. -
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie faktyczne
Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego Polska-Presse Spółki z o.o. Oddział Prasa Bałtycka w
Gdańsku na rzecz powoda Mariana Piotra K. 10.000 zł z odsetkami i oddalił powództwo w pozostałej
części. Powód domagał się od pozwanego kwoty 20.000 zł w związku z tym, że w wydawanej przez
pozwanego gazecie (...) w dniu 13.V.1999 r. zamieszczono wizerunek powoda na fotografii. Fotografię tę
opatrzono na górze tytułem: "W centrum Gdańska biją i okradają". Taka publikacja, zdaniem powoda,
naruszyła jego dobra osobiste.
Podstawą rozstrzygnięcia stały się następujące ustalenia faktyczne:
Pozwany Polska-Presse jest wydawcą dziennika (...). W dodatku do gazety z 13.V.1999 r. na
stronie pierwszej opublikowano zdjęcie trzech mężczyzn opatrzone tytułem: "W centrum Gdańska biją i
okradają". Pod tym tekstem zamieszczono notatkę o napadach na turystów zagranicznych, kradzieżach
samochodów, libacjach, nielicznych patrolach policyjnych, lęku mieszkańców. Osobą sfotografowaną na
zdjęciu był powód, którego można było zidentyfikować po charakterystycznej kurtce, torbie i sylwetce.
Powód został rozpoznany przez sąsiadów, współpracowników i członków rodziny. Spowodowało to
odmowę udzielenia powodowi wcześniej obiecanej pożyczki na uruchomienie sklepu. Fotografia zawierała
wizerunek powoda. Wprawdzie został on sfotografowany od tyłu, lecz jego strój w zestawieniu z sylwetką
pozwalał znajomym na identyfikację powoda. Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne zeznania świadków,
którzy twierdzili, iż rozpoznali powoda na zdjęciu. Umieszczenie fotografii na pierwszej stronie poczytnego
dodatku pod tytułem sugerującym powiązanie osób uwidocznionych na tej fotografii ze światem
przestępczym pozwalało na stwierdzenie, że doszło do naruszenia nie tylko prawa powoda do wizerunku,
ale także jego dobrego imienia. Uzasadniało to w rezultacie zasądzenie na rzecz powoda od pozwanego
na podstawie art. 448 ż 1 k.c. zadośćuczynienia w wysokości 10.000 zł.
W wyniku apelacji pozwanego, w której zarzucono m.in. naruszenie przepisu art. 24 i 448 k.c., Sąd
Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok (w pkt III i IV) w ten sposób, że oddalił powództwo i rozstrzygnął o
kosztach postępowania za obie instancje.
W związku z tym, że powód dochodził jedynie zadośćuczynienie na podstawie art. 448 k.c., Sąd
Apelacyjny badał, czy zachodziły przesłanki zasądzenia takiego zadośćuczynienia przewidziane w tym
przepisie oraz w art. 79 ustawy z 4.II.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz.
83).
Sąd Apelacyjny stwierdził, że zgodnie z art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby w nim przedstawionej. Zezwolenie takie nie jest
wymagane na rozpowszechnienie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w
związku z pełnieniem funkcji publicznej. To samo dotyczy wizerunku stanowiącego jedynie szczegół
całości (takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza). Termin "wizerunek" oznacza wytwór
materialny, który za pomocą środków plastycznych przedstawia rozpoznawalną podobiznę danej osoby.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, dla osoby, której jedynym z
ródłem wiedzy jest zdjęcie opublikowane przez
pozwanego, postać przedstawiona na zdjęciu tyłem nie jest rozpoznawalna. Nie można zatem przyjąć, że
pozwana opublikowała w gazecie wizerunek powoda. Rozpowszechnia wizerunek jedynie taki utwór,
którego cechy pozwalają na identyfikację osoby w nim przedstawionej. Nie jest zatem
rozpowszechnianiem wizerunku opublikowanie fotografii, na której brak jest cech mogących służyć
identyfikacji osoby fizycznej, a osoby bliskie i znajomi uzyskują z innych z
ródeł (w szczególności na
podstawie informacji uzyskanych od pozostałych uczestników sfotografowanego zdarzenia) wiedzę co do
tego, kogo dana fotografia przedstawia. Sąd Apelacyjny rozważał też to, czy doszło w wyniku
opublikowania zdjęcia do naruszenia innego dobra osobistego w związku z informacjami znajdującymi się
nad i pod opublikowanym zdjęciem. Sąd ten ostatecznie stwierdził, że powód nie wystąpił z roszczeniami
na podstawie art. 24 k.c., a domagał się jedynie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. W ocenie Sądu,
nie zostało naruszone prawo do prywatności, ponieważ powód został przedstawiony na zdjęciu od tyłu, a
więc w sposób uniemożliwiający osobom postronnym jego identyfikację.
W kasacji powoda wskazano naruszenie art. 24 ż 2 k.c., art. 448 k.c., art. 12 ust. 1 pkt 1 prawa
prasowego oraz art. 227 i 233 ż 1 k.c. Podnosząc te zarzuty, skarżący domagał się zmiany zaskarżonego
wyroku i zasądzenia od pozwanego zadośćuczynienia, ewentualnie - jego uchylenia i przekazania sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne
znaczenie. Jeżeli zatem skarżący dostrzega naruszenie tego przepisu przez Sąd drugiej instancji w tym,
że Sąd dokonał "dowolnej oceny materiału dowodowego wobec odmowy wiary przesłuchanym
świadkom", to zarzut taki został niewłaściwie sformułowany i nie mógł być brany pod uwagę w
postępowaniu kasacyjnym. Skarżący nie wykazuje bowiem tego, że przedmiotem postępowania
dowodowego były fakty niemające istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Nie może być uznany za zasadny także zarzut naruszenia przepisu art. 233 ż 1 k.c. W
uzasadnieniu skargi kasacyjnej nie wykazano tego, że w zakresie oceny zebranego w sprawie materiału
dowodowego Sąd drugiej instancji naruszył podstawowe reguły dotyczące takiej oceny, a mianowicie -
zasady logicznego rozumowania i kojarzenia faktów oraz zasady doświadczenia życiowego. Wbrew temu,
co twierdził skarżący, Sąd Apelacyjny ustalił jednak fakt rozpoznania powoda na opublikowanym w
gazecie (...) zdjęciu na podstawie zeznań świadków, będących członkami rodziny powoda i jego
znajomymi. Nie odmówił zatem wiary zeznaniom tych świadków co do faktu rozpoznania powoda,
natomiast fakt taki uznał za pozbawiony znaczenia w zakresie określania przesłanek prawnej ochrony
wizerunku powoda. Uznał bowiem fakt wspomnianej identyfikacji za niewystarczający dla udzielenia
ochrony prawnej powodowi przy założeniu, że powód domagał się zadośćuczynienia w związku z
naruszeniem jego prawa do wizerunku. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie jest rozpowszechnieniem
wizerunku publikacja fotografii, której brak jest cech pozwalających na identyfikację sfotografowanej
osoby, a osoby bliskie i znajomi (świadkowie) uzyskali z innych z
ródeł informację o tym, kogo przedstawia
fotografia (w szczególności - od pozostałych uczestników sfotografowanego zdarzenia; s. 3 uzasadnienia
zaskarżonego wyroku).
Niezasadność podniesionych w kasacji zarzutów naruszenia przepisów prawa procesowego
powoduje to, że kontrola zaskarżonego wyroku mogłaby być dokonywana tylko w ramach zarzutów
zgłoszonych w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3931 pkt 1 k.p.c.).
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika to, że Sąd Apelacyjny szerzej rozważał zagadnienie,
czy doszło do naruszenia dobra osobistego powoda, a jeżeli tak - to jakiego. Eliminując możliwość
naruszenia wizerunku powoda, Sąd drugiej instancji brał także pod uwagę możliwość naruszenia jego
innego dobra osobistego, a mianowicie - prawa do prywatności.
Należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, że o naruszeniu prawa osobistego w
postaci wizerunku osoby fizycznej (art. 23 k.c.) można by mówić wówczas, gdyby opublikowana w prasie
fotografia (bez zgody osoby sfotografowanej) wykonana była w sposób umożliwiający rozpoznanie tej
osoby. Znaczenie wtórne w tym względzie miałyby już cechy pozwalające na identyfikację przez
czytelników prasy osoby sfotografowanej. Nie miałby zatem znaczenia sposób fotograficznego ujęcia
danej osoby fizycznej (np. przedstawienie jej sylwetki z przodu, z tyłu lub z profilu; fotografia całej postaci
lub tylko niektórych jej fragmentów; sfotografowanie charakterystycznych cech ubioru lub zachowania się
osoby fizycznej i in.). Rozpoznawalność (możliwość identyfikacji osoby fizycznej) na opublikowanej w
prasie fotografii musiałaby mieć charakter bardziej uniwersalny (powszechny) w dwojakim przynajmniej
znaczeniu. Po pierwsze, nie mogłaby się ograniczać tylko do wąskiego kręgu osób najbliższych i
znajomych rozpoznanej osoby. Po wtóre, z
ródłem takiego rozpoznania powinien być już sam sposób
fotograficznego ujęcia, pozwalający na identyfikację (ustalenie tożsamości) osoby sfotografowanej. W
pozostałych wypadkach należałoby przyjmować brak możliwości rozpoznania (identyfikacji) osoby
sfotografowanej. Personalna anonimowość opublikowanej w prasie fotografii osoby fizycznej, wyrażająca
się w niemożności jej identyfikacji, oznaczałaby zatem brak naruszenia dobra osobistego tejże osoby
fizycznej w postaci jej wizerunku w rozumieniu przepisu art. 23 k.c.
Brak podstaw do przyjęcia naruszenia dobra osobistego powoda w postaci jego wizerunku nie
oznacza tego, że nie mogło dojść do naruszenia innego dobra osobistego skarżącego. Określony krąg
świadków (dziesięcioro) rozpoznało jednak powoda na kolorowej fotografii, opublikowanej w dniu
13.V.1999 r., mimo że na fotografii tej przedstawiono powoda z tyłu, ubranego w niebieską kurtkę i z
niebieską torbą w towarzystwie innych mężczyzn. Co więcej, z zeznań świadków wynikało to, że nie mieli
oni poważniejszych trudności w rozpoznaniu (zidentyfikowaniu) sylwetki powoda. Nad i pod opublikowaną
fotografią zamieszczony został przez Redakcję gazety (...) tekst o wyraz
nie pejoratywnym charakterze
(informacja o biciu i okradaniu, rozbojach, napadach na zagranicznych turystów, o kradzieżach
samochodów, tzw. libacjach pod chmurką, nieliczna ilość patroli policyjnych i obawy okolicznych
mieszkańców). Powód mógł więc czuć się w sposób uzasadniony dotknięty treścią wspomnianego tekstu,
ponieważ zestawienie tego tekstu z fotografią powoda może prowadzić do wniosku, że Redakcja gazety
zaliczyła także powoda do grupy osób wykazującej przestępcze zachowanie w centrum Gdańska. W takiej
sytuacji nie ma znaczenia to, jakie osoby rozpoznały powoda na fotografii (np. osoby bliskie, znajomi lub
inne jeszcze osoby) i jaka była liczba tych osób. Opublikowanie fotografii powoda w prasie i zaopatrzenie
jej w zdecydowanie pejoratywne informacje, sugerujące określone działanie przestępcze powoda, może
uzasadniać wniosek, że doszło do naruszenia dobra osobistego powoda w postaci jego czci (dobrego
imienia) w rozumieniu art. 23 k.c. Dlatego należało podzielić sformułowany w kasacji zarzut naruszenia
tego przepisu, skoro Sąd Apelacyjny - jak się okazuje - bezpodstawnie przyjął, że nie doszło w ogóle do
naruszenia żadnego dobra osobistego skarżącego ze strony pozwanego Wydawcy. Apelacja
wspomnianego zarzutu musiała spowodować uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
W razie naruszenia dobra osobistego pokrzywdzony mógłby, oczywiście, zrezygnować z roszczeń
niemajątkowych (określonych w art. 24 ż 1 k.c.) i ograniczyć się tylko do żądania stosownego
zadośćuczynienia za krzywdę (art. 448 k.c.). Pozwany mógłby bronić się zarzutem, że wspomniane
naruszenie dobra osobistego powoda (jego czci) nastąpiło jednak w okolicznościach wyłączających
bezprawność działania pozwanego w rozumieniu przepisu art. 24 ż 1 k.c. Otwarte pozostaje zatem
zagadnienie ewentualnego wykazania przez pozwanego przyczyn eliminujących wspomnianą
bezprawność i ewentualnie - określenie wysokości należnego powodowi zadośćuczynienia z art. 448 k.c.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 k.p.c. orzekł jak w sentencji.