Choroba niedokrwienna serca wynika z dostarczania niedostatecznej iloĘci tlenu i sub- stratów energetycznych w stosunku do aktualnego zapotrzebowania miĘnia sercowego. NajciŻszą jej postacią jest zawał czyli martwica czĘci miĘnia sercowego. Najczstszą jego przyczyną jest gwałtowne zamknicie ttnicy wiełcowej w wyniku zaawansowanego procesu miaŻdŻycowego lub zakrzepu krwi. Martwica moŻe nastąpi takŻe w sporadycz- nie wystpującym skurczu ttnic wiełcowych lub silnym, nagłym stresie. Osoba, u której wystąpił zawał serca odczuwa dyskomfort w klatce piersiowej oraz ból umiejscowiony najczĘciej za mostkiem, promieniujący do barków, ramion (czĘciej lewego), szyi, Żuchwy. Ból zawałowy moŻe promieniowa takŻe do Żeber, pleców (midzy łopatkami) oraz brzucha (sugeruje niestrawnoĘ). Cechuje go najczĘciej duŻe nasilenie i długi czas trwania. JeĘli ból typowy dla niedokrwienia nie ustpuje po 15-20 minu- Dr n.k.f. E. Smolis-Bąk, dr n.k.f. B. Kazimierska tach od podania leków rozszerzających naczynia wiełcowe (np.nitrogliceryny), naleŻy niezwłocznie wezwa pomoc medyczną. Zawałowi serca towarzyszy czsto teŻ niepokój, Konsultacja: Prof. dr hab. Hanna Szwed uczucie lku, ogromnego osłabienia, obfite poty, dusznoĘ, kołatanie serca, zasłabnicia, niekiedy utrata przytomnoĘci. Zdarzają si teŻ przypadki bezbólowego zawału miĘnia Wstp, czyli co powinieneĘ wiedzie o zawale serca. sercowego (zwanego niemym), wystpującego najczĘciej u chorych z cukrzycą lub u osób Serce - centralny punkt układu krąŻenia - pracuje przez całe Życie człowieka. Działając w wieku podeszłym. Objawy mogą by wtedy nietypowe i manifestowa si np. dusznoĘcią jak pompa ssąco-tłocząca przetacza krew do naczył oraz transportuje tlen i substancje lub silnym osłabieniem. Zawał jest nie tylko zagroŻeniem biologicznym, ale takŻe psycho- odŻywcze do najodleglejszych czĘci organizmu. U dorosłego człowieka logicznym i społecznym. serce uderza około 70 razy na minut i pompuje około 70 ml krwi pod- wi pod- Pamitaj! Czynniki ryzyka dzielimy na: Pa amita czas kaŻdego skurczu, czyli około 5 litrów na minut i 7000 litrów na ów na dob. Aby mog"o wykona t ogromną prac niezbdne jest dostar- 1. Takie na które masz wpływ i moŻesz z nimi walczy: ostar- 1. Takie na n czenie mu odpowiedniej iloĘci energii. - palenie papierosów Tlen i energi doprowadzają do miĘnia sercowego naczynia - wysoki poziom cholesterolu krwionoĘne, oplatając je w kształcie wiełca (dlatego nazywane - cukrzyca są naczyniami wiełcowymi). Misieł sercowy odŻywiany jest - nadwaga i otyłoĘ przez krew płynącą lewą i prawą ttnicą wiełcową oraz ich - mała aktywnoĘ fizyczna licznymi odgałzieniami. Prawa ttnica wiełcowa unaczy- - stres nia przedsionki, prawą komor i dolną Ęcian lewej komory. - nadciĘnienie ttnicze Lewa zaĘ (składająca si z pnia, ttnicy przedniej zstpującej 2. NiezaleŻne od Twojej woli: i okalającej) lewą komor i przedsionki. Ttnice wiełcowe są - wiek stosunkowo niewielkie (ich Ęrednica wynosi 2-3 mm) i dzielą - płe si na coraz mniejsze naczynia, podobnie do pnia i gałzi - obciąŻenia genetyczne drzew. - niski status społeczno-ekonomiczny W celu udroŻnienia naczył wykonuje si koronarografi czyli badanie ttnic wieł- Pamitaj! cowych z kontrastem. Uwidocznia ono naczynia wiełcowe oraz pozwala zlokalizowa Najodpowiedniejszym miejscem do leczenia zawału serca jest szpital miejsce, w którym doszło do ich zamknicia. JeĘli jest to moŻliwe, w trakcie koronaro- grafi i wykonuje si angioplastyk wiełcową. Polega ona na wprowadzeniu do ttnicy z oddziałem kardiologicznym, do którego powinno si trafi jak najszyb- wiełcowej cewnika z balonikiem. Napompowany balonik udraŻnia ttnic w zabloko- ciej. Natychmiastowa specjalistyczna pomoc pozwoli na zmniejszenie wanym miejscu. Aby zmniejszy ryzyko ponownego obkurczenia si naczynia, do Ęwiatła obszaru martwicy w sercu, które dziki temu bdzie wydajniej pracowało. ttnicy moŻe zosta wprowadzony tzw. stent czyli mała metalowa rurka o siateczkowatych Najlepsze efekty terapeutyczne osiąga si w ciągu tzw. złotej godziny Ęcianach. (1-2 godziny) od wystąpienia bólu. JeĘli nie kwalifi kujesz si do angioplastyki wiełcowej i mimo brania leków miewasz bóle wiełcowe (co grozi ponownym zawałem), by moŻe zostaniesz poddany leczeniu chirurgicznemu czyli tzw. by-passom (pomostowanie ttnic wiełcowych). Nie bój si szpitala! Nie obawiaj si. Zaufaj lekarzowi i innym specjalistom. Wszystkie ich poczyna- Szpital jest miejscem, w którym pacjenci z zawałem serca są kompleksowo leczeni czyli: nia działają na Twoją korzyĘ, chroniąc Ci przed powikłaniami zawału. - przyjmują leki, - przechodzą bezpieczny program rehabilitacji, Terapia po zawale to nie tylko leki Żyj zdrowo! - korzystają z porad psychologa, - nie pal papierosów, - uczą si jak unika czynników ryzyka choroby wiełcowej i Ży prozdrowotnie. - dbaj o prawidłową mas ciała, - mierz swój obwód w pasie - wraz z jego wzrostem zwiksza si Musisz wiedzie! prawdopodobiełstwo zachorowania (u kobiet >80 cm, u mŻczyzn >94 cm), Aby trafnie postawi rozpoznanie i by nowoczeĘnie leczonym musisz przejĘ w szpitalu - unikaj diety wysokotłuszczowej i wysokocholesterolowej, dokładną diagnostyk w oparciu midzy innymi o: - kontroluj swoje ciĘnienie ttnicze krwi, - wywiad (szczegółowa rozmowa z lekarzem na temat Twoich dolegliwoĘci), - unikaj stresów, - elektrokardiogram (EKG), - kontroluj poziom cukru i dbaj o jego prawidłowe wartoĘci, - badanie poziomu enzymów Ęwiadczących o obecnoĘci i wielkoĘci martwicy miĘnia - badaj poziom cholesterolu, sercowego (troponina, CKMB), - ogranicz spoŻywanie alkoholu, - echokardiografi. - bądę aktywny fizycznie. Po rozpoznaniu zawału serca najpilniejszą sprawą jest przywrócenie Nie wolno Ci! przepływu krwi w zamknitej ttnicy wiełcowej. Efekt taki moŻna uzyska - wykonywa czynnoĘci związanych z napinaniem miĘni na bezdechu np. pchanie sa- poprzez: mochodu, przesuwanie szafy, - podanie leków rozrzedzających krew (leczenie trombolityczne), - unosi na długo rąk do góry np. wieszając firanki lub malując sufit, - udroŻnienie zamknitego naczynia (wykonywane w oddziale kardiologicznym - dęwiga ciŻarów, dysponującym odpowiednią aparaturą). - ciŻko pracowa fizycznie. Polecane formy aktywnoĘci fizycznej: Stosowanie nowoczesnego leczenia i rehabilitacji - spacery (chodę stopniowo nawet do 5 km dziennie), pomoŻe Ci w powrocie do aktywnego Życia. - szybkie marsze, - chodzenie po schodach, Musisz! - gimnastyka dostosowana do Twoich moŻliwoĘci, - bra regularnie leki przepisane przez lekarza, - jazda na rowerze, - dba o swoją sprawnoĘ fizyczną, - pływanie (bez nurkowania), - rekreacyjne uprawianie sportu, - znaleę czas na odpoczynek w ciągu dnia. - rekreacyjnie traktowane zespołowe gry sportowe. MoŻesz w porozumieniu z lekarzem: wicz w dobrze przewietrzonym pomieszczeniu u - po powrocie ze szpitala stopniowo włączy si do prac domowych i czynnoĘci dnia codziennego, lub na ĘwieŻym powietrzu - wykonywa drobne czynnoĘci na działce, 3-5 razy w tygodniu po 30 minut - stopniowo wróci do pracy zawodowej lub codziennie 10-15 minut. (czasem konieczna jest zmiana stanowiska pracy), - prowadzi samochód i podróŻowa samolotem, Przerwij wiczenia gdy: - powróci do spokojnego Życia seksualnego. - poczujesz si ęle, - pojawi si ból wiełcowy, dusznoĘ, bóle lub zawroty głowy, owy, AktywnoĘ fizyczna: - bdziesz bardzo zmczony, - Twoje serce bdzie biło nieregularnie lub gwałtownie. - wpływa na popraw funkcjonowania układu krąŻenia i układu oddechowego, - poprawia sprawnoĘ fizyczną, Pamitaj! - pomaga utrzyma prawidłową mas ciała, Uzyskaj pozwolenie swojego lekarza prowadzącego na rozpoczcie wiczeł - normalizuje ciĘnienie krwi ttniczej, i uzgodnij z nim stopieł i rodzaj aktywnoĘci. - poprawia przemian materii, - reguluje gospodark lipidową, Gimnastykując si, przeplataj poszczególne rodzaje wiczeł - obniŻa poziom cukru, np. wiczenia dynamiczne z wiczeniami oddechowymi. - odprŻa psychicznie. Zaczynaj gimnastyk od wiczeł łatwiejszych i mniej obciąŻających, przechodząc póęniej do trudniejszych i bardziej intensywnych. Kołcz gimnastyk wiczeniami rozluęniającymi. Przyk"adowy zestaw wiczeł: II. WICZENIA IZOMETRYCZNE MAAYCH GRUP MIóNIOWYCH (iloĘ powtórzeł: 4 razy, napicie miĘni ok. 3 sek, rozluęnienie ok. 3-4 sek) I. WICZENIA ODDECHOWE (iloĘ powtórzeł: 4-6 razy) 1. Pozycja leŻąca/siedząca/stojąca 1. Pozycja leŻąca/siedząca/stojąca - zaciĘnicie dłoni wdech nosem - uniesienie barków w gór wdech nosem - otwieranie dłoni wydech ustami - opuszczenie barków wydech ustami 2. Pozycja leŻąca/siedząca/stojąca 2. Pozycja leŻąca/siedząca/stojąca, rce na brzuchu - napicie miĘni poĘladków wdech nosem - wdech nosem z uwypukleniem brzucha - rozluęnienie miĘni wydech ustami - wydech ustami z wciągniciem brzucha 3. Pozycja leŻąca 3. Pozycja siedząca/stojąca - napicie miĘni uda prawego/lewego wdech nosem - wspicie nóg na palce wdech nosem - rozluęnienie miĘni wydech ustami - opuszczenie pit na podłoŻe wydech ustami 4. Pozycja leŻąca 4. Pozycja siedząca/stojąca - wciĘnicie głowy w poduszk wdech nosem - ugicie łokci wdech nosem - rozluęnienie miĘni wydech ustami - wyprostowanie wydech ustami 5. Pozycja leŻąca 5. Pozycja siedząca/stojąca, dłonie oparte na biodrach - wciĘnicie rąk w podłoŻe wdech nosem - odchylenie łokci w tył ze Ęciągniciem łopatek wdech nosem osem - rozluęnienie miĘni wydech ustami - powrót do pozycji wyjĘciowej wydech ustami III. WICZENIA DYNAMICZNE (iloĘ powtórzeł: 6-8 razy) y) 6. Pozycja siedząca - delikatne, spokojne odchylenie głowy w tył wdech nosem em m m m 1. Pozycja leŻąca na plecach, nogi wyprostowane - wyprost głowy wydech ustami - spokojne skrty głowy w prawo i w lewo 7. Pozycja siedząca 2. Pozycja leŻąca na plecach, nogi wyprostowane - signicie prawą rką do lewego ucha wdech nosem - zginanie nadgarstków i stóp wdech nosem - opuszczenie wydech ustami - prostowanie wydech ustami 8. Pozycja siedząca 3. Pozycja leŻąca na plecach, nogi ugite w kolanach - uniesienie prostych rąk w gór wdech nosem - prostowanie w gór nogi prawej/lewej - opuszczenie rąk wydech ustami - opuszczenie nogi prawej/lewej 4. Pozycja leŻąca na plecach, nogi wyprostowane 13. Pozycja stojąca w rozkroku, dłonie oparte na biodrach - krąŻenie biodrami - zginanie nogi prawej/lewej w stawie kolanowym - prostowanie nogi prawej/lewej w stawie kolanowym 14. Pozycja stojąca, dłonie oparte o oparcie krzesła 5. Pozycja leŻąca na plecach, nogi wyprostowane - odstawienie prawej/lewej nogi w bok - unoszenie nogi prawej/lewej w gór - powrót do pozycji wyjĘciowej - opuszczanie nogi prawej/lewej 15. Pozycja stojąca, dłonie oparte o oparcie krzesła 6. Pozycja leŻąca na plecach, nogi ugite w kolanach - odstawienie prawej/lewej nogi w tył - unoszenie bioder w gór - powrót do pozycji wyjĘciowej - opuszczanie bioder 16. Pozycja stojąca w rozkroku, dłonie oparte o oparcie krzesła 7. Pozycja siedząca, dłonie na barkach - przenoszenie ciŻaru ciała z nogi na nog bez odrywania stóp od podłoŻa - krąŻenie ramionami w przód/tył 17. Pozycja stojąca, dłonie oparte o oparcie krzesła 8. Pozycja siedząca, ramiona w przód - krąŻenie prawą/lewą nogą wyprostowaną w stawie kolanowym o wewn trz - krąŻenia nadgarstkami na zewnątrz/do wewnątrz nąt 18. Pozycja stojąca, dłonie oparte o oparcie krzesła 9. Pozycja siedząca - półprzysiady - wyprost prawej/lewej nogi w kolanie - powrót do pozycji wyjĘciowej IV. WICZENIA Z PRZYBORAMI (iloĘ powtórzeł: 6-8 razy) 10. Pozycja siedząca 1. Pozycja leŻąca na plecach, w lewej/prawej dłoni mała poduszka - noŻyce pionowe - przeniesienie ramion bokiem w gór - noŻyce poziome - przełoŻenie poduszki do przeciwnej dłoni 11. Pozycja siedząca - opuszczenie ramion - naprzemienne unoszenie kolan 2. Pozycja leŻąca na plecach, 12. Pozycja siedząca w dłoniach mała poduszka ór - uniesienie prawej nogi i lewej rki w gór - przeniesienie ramion w przód - opuszczenie - przeniesienie ramion w prawo ór - uniesienie lewej nogi i prawej rki w gór - przeniesienie ramion w lewo - opuszczenie - opuszczenie ramion 3. Pozycja leŻąca na plecach, nogi ugite w kolanach, V. WICZENIA GIBKOCIOWE (iloĘ powtórzeł: 6-8 razy) pomidzy kolanami mała poduszka 1. Pozycja siedząca/stojąca, dłonie na biodrach - przeniesienie kolan w prawo/lewo bez odrywania stóp - skrt tułowia w prawo/lewo - wyprost tułowia 4. Pozycja leŻąca na plecach, nogi ugite w kolanach, w dłoniach woreczek - przekładanie woreczka pod prawym/lewym kolanem 2. Pozycja siedząca/stojąca, ramiona wzdłuŻ tułowia - skłon tułowia w prawo/lewo 5. Pozycja leŻąca na plecach, nogi ugite w kolanach, w dłoniach woreczek - wyprost tułowia - przekładanie woreczka pod biodrami 3. Pozycja siedząca, ramiona w przód 6. Pozycja siedząca, w dłoniach ksiąŻka - opad tułowia w przód - uniesienie ramion w gór wdech nosem - powrót do pozycji wyjĘciowej - opuszczenie ramion wydech ustami 4. Pozycja stojąca, dłonie na biodrach 7. Pozycja siedząca, ramiona w przód, w dłoniach ksiąŻka - krcenie biodrami w prawo i w lewo - zginanie i prostowanie nadgarstków 5. Pozycja stojąca przy krzeĘle, 8. Pozycja siedząca, w prawej/lewej dłoni ksiąŻka na odległoĘ jednego kroku - dotknicie do prawej/lewej tylnej nogi krzesła - skrtoskłony w prawo/lewo krzesła z dotkniciem przeciwną rką porczy krzesła 9. Pozycja siedząca, w dłoniach laska - przesuwanie laski po udach w przód i w tył 10. Pozycja siedząca, w dłoniach laska - unoszenie ramion nad głow wdech nosem - opuszczanie ramion wydech ustami 11. Pozycja siedząca, w prawej/lewej dłoni woreczek anem - przekładanie woreczka raz pod prawym raz pod lewym kolanem - przekładanie woreczka wokół brzucha z rki do rki VI. WICZENIA ROZLUŁNIAJŃCE (czas trwania: 20 sek -1 min) 1. Pozycja leŻąca na plecach - spokojne oddychanie połączone z myĘleniem o przyjemnych rzeczach 2. Pozycja leŻąca na plecach - odczucie ciŻaru prawej, lewej nogi - odczucie ciŻaru całego ciała 3. Pozycja siedząca - uniesienie ramion z jednoczesnym potrząsaniem wdech nosem - opuszczenie ramion z jednoczesnym potrząsaniem wydech ustami 4. Pozycja stojąca, dłonie na oparciu krzesła nogą - potrząsanie lewą nogą nogą wą nogą - potrząsanie prawą nogą