MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anita Bogdan
Zarządzanie przedsiębiorstwem 321[05].O1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Maria Majewska
mgr in\
. Barbara Sternal
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Anita Bogdan
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].O1.02,
 Zarządzanie przedsiębiorstwem , zawartego w programie nauczania dla zawodu technik
rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Podejmowanie działalności gospodarczej 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 14
4.1.3. Ćwiczenia 14
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Prowadzenie działalności gospodarczej 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzające 28
4.2.3. Ćwiczenia 29
4.2.4. Sprawdzian postępów 31
4.3. Elementy rachunkowości 32
4.3.1. Materiał nauczania 32
4.3.2. Pytania sprawdzające 45
4.3.3. Ćwiczenia 46
4.3.4. Sprawdzian postępów 49
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 50
6. Literatura 55
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zarządzaniu
przedsiębiorstwem.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\
onych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Moduł 321[05].O1
Podstawy działalności
przedsiębiorstwa
w agrobiznesie
321[05].O1.01
Organizowanie działalności
przedsiębiorstwa
321[05].O1.03
321[05].O1.02
Prowadzenie działalności
Zarządzanie przedsiębiorstwem
marketingowej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posłu\
yć się podstawowymi kategoriami ekonomicznymi i rolniczymi,
- identyfikować przedsiębiorstwa funkcjonujące w systemie agrobiznesu,
- korzystać z usług instytucji i organizacji działających na rzecz wsi i rolnictwa,
- określać zadania instytucji wspomagających działalność gospodarczą,
- charakteryzować podstawowe czynniki produkcji,
- określać warunki i mo\
liwości uzyskania kredytów,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- u\
ytkować komputer,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 określić cele i funkcje przedsiębiorstwa,
 scharakteryzować strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa,
 zastosować przepisy prawa cywilnego i handlowego,
 przygotować dokumentację związaną z podejmowaniem działalności gospodarczej,
 zaprojektować obsługę handlową przedsiębiorstwa,
 określić potrzeby zaopatrzeniowe przedsiębiorstwa,
 zaplanować gospodarkę zapasami,
 dokonać wyboru dostawców,
 określić strategie przedsiębiorstwa,
 opracować strategie przedsiębiorstwa dotyczące obsługi handlowej, wytwórczej
i zaopatrzeniowej,
 zastosować zasady komunikowania się ze współpracownikami,
 przeprowadzić negocjacje,
 określić funkcje kierownictwa przedsiębiorstwa,
 określić style pracy kierownictwa,
 określić strukturę zatrudnienia,
 przygotować dokumenty związane z zatrudnieniem pracowników,
 przeprowadzić rozmowę kwalifikacyjną,
 zastosować zasady rachunkowości,
 scharakteryzować majątek trwały i obrotowy,
 określić z
ródła majątku przedsiębiorstwa,
 scharakteryzować formy opodatkowania przedsiębiorstwa,
 zarejestrować przychody w ewidencji przychodów,
 dokonać ewidencji zakupów i sprzeda\
y w odpowiednich rejestrach,
 zaewidencjonować przychody i rozchody w ksią\
ce przychodów i rozchodów,
 wypełnić deklaracje podatkowe,
 sklasyfikować koszty,
 sporządzić rachunek kosztów stałych i zmiennych,
 obliczyć próg rentowności,
 sporządzić zestawienie przepływów pienię\
nych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Podejmowanie działalności gospodarczej
4.1.1. Materiał nauczania
Przedsiębiorstwo jest to podmiot gospodarczy prowadzący działalność na własny rachunek
w celu osiągnięcia określonych korzyści.
Przedsiębiorca to osoba fizyczna, prawna, a tak\
e nieposiadająca osobowości prawnej spółka
prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność
gospodarczą.
Działalność gospodarcza to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, usługowa,
handlowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych w sposób
zorganizowany i ciągły.
Przedsiębiorstwa mo\
na klasyfikować według ró\
nych kryteriów. Z punktu widzenia
form własności mo\
na wyró\
nić przedsiębiorstwa:
- prywatne osób fizycznych i spółki,
- spółdzielcze,
- państwowe.
Indywidualna działalność gospodarcza jest podejmowana na podstawie ustawy
o działalności gospodarczej. Prowadzenie tej działalności podlega wpisowi do ewidencji,
którego dokonuje właściwy terenowo organ administracji państwowej.
Spółka jest formą prawną przedsiębiorstwa. Jest umową, na mocy, której wspólnicy
zobowiązują się dą\
yć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz jeśli
umowa lub statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny, określony sposób.
Spółki dzieli się na:
- spółki handlowe, których funkcjonowanie reguluje Kodeks Spółek Handlowych:
- jawna,
- partnerska,
- komandytowa,
- komandytowo-akcyjna,
- z ograniczoną odpowiedzialnością,
- akcyjna,
- spółki cywilne, których funkcjonowanie reguluje Kodeks Cywilny:
- cywilna.
Mo\
na je te\
podzielić na:
- spółki kapitałowe:
- z o.o.,
- akcyjna,
- spółki osobowe  pozostałe.
Spółka cywilna (s.c.) powstaje w wyniku zawarcia umowy między przynajmniej dwoma
wspólnikami, którzy są zobowiązani dą\
yć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego
przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności poprzez wniesienie umownych
wkładów. Cel zawiązania spółki mo\
e być jednorazowy lub ciągły. Umowa spółki powinna
być zawarta na piśmie i powinna zawierać:
- oświadczenie o utworzeniu spółki,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
- przedmiot działania i cel gospodarczy,
- określenie wspólników,
- zobowiązanie do oznaczonych działań i wniesienie wkładów.
W umowie mogą się równie\
znalez
ć uregulowania:
- sposób obliczania zysków i strat,
- sposób podziału zysków i strat,
- zasady prowadzenia spółki,
- zasady udzielania zaliczek i zwrotu wydatków,
- zasady udzielania pełnomocnictw lub prokury na prowadzenie spraw spółki,
- zasady wypowiadania udziałów w spółce,
- zasady rozliczeń po zakończeniu działalności spółki.
Od 1 stycznia 2001 roku spółka cywilna w myśl prawa o działalności gospodarczej nie
jest przedsiębiorcą, a działalność gospodarczą prowadzą wspólnicy na podstawie umowy,
a nie spółka jako jednostka organizacyjna. Wspólnikami w spółce cywilnej mogą być
zarówno osoby fizyczne, jak i prawne, tak\
e jednostki organizacyjne nie posiadające
osobowości prawnej, niemniej dopuszczone do udziału w obrocie cywilnoprawnym i mające
zdolność nabywania praw. Jeśli przychody netto ze sprzeda\
y towarów lub świadczonych
usług przez spółkę cywilną w ka\
dym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągnęły
równowartość w walucie polskiej, co najmniej 400 000 euro, powstaje obowiązek
przekształcenia spółki w spółkę jawną.
Spółki handlowe prowadzą działalność jako wspólne firmy produkcyjne, usługowe
i handlowe. Są zawiązywane na czas nieokreślony lub oznaczony. Umowa spółki musi być
zawarta na piśmie w formie aktu notarialnego. Akt notarialny nie jest wymagany dla spółki
jawnej. Spółki prawa handlowego dzieli się na spółki osobowe i kapitałowe.
Spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej, mogą jednak nabywać prawa i zaciągać
zobowiązania. Ich cechą charakterystyczną jest to, \
e biorą w niej udział osoby, które się
znają i mają do siebie zaufanie, jak równie\
świadczą pracę na rzecz spółki. Spółka osobowa
prowadzi przedsiębiorstwo pod własną nazwą.
Spółka jawna (sp.j.) jest najbardziej typową spółka osobową. Odpowiedzialność za wyniki
spółki ponoszą wszyscy wspólnicy solidarnie i w sposób nieograniczony. Mimo, i\
nie
posiada osobowości prawnej, mo\
e jednak nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać
i być pozwana. Umowa winna być sporządzona na piśmie i zawierać:
- firmę i siedzibę spółki,
- określenie wkładów wnoszonych przez ka\
dego wspólnika i ich wartość,
- przedmiot działalności spółki,
- czas trwania spółki, jeśli jest oznaczony.
Wszyscy wspólnicy mają te same prawa i obowiązki. Obowiązki polegają na wniesieniu
wkładów i świadczeniu pracy własnej.
Spółka partnerska (sp.p.) jest spółką tworzoną przez wspólników  partnerów w celu
wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą.
Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby uprawnione do wykonywania tzw. wolnych
zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego,
doradcy podatkowego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarza,
notariusza, pielęgniarki, poło\
nej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy
majątkowego, tłumacza przysięgłego. Umowa spółki powinna być zawarta w postaci aktu
notarialnego. Spółka powstaje z chwilą wpisania jej do rejestru w sądzie rejestrowym.
Spółka komandytowa (sp.k.) jest spółką osobową, w której część wspólników 
komplementariusze odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, a część
udziałowców  komandytariuszy, tylko do wysokości wniesionych wkładów. Umowa spółki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
powinna być zawarta w postaci aktu notarialnego. Spółka powstaje z chwilą wpisania jej do
rejestru w sądzie rejestrowym.
Spółka komandytowo-akcyjna (S.K.A) jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie
przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki
odpowiada, co najmniej jeden wspólnik bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej
jeden wspólnik jest akcjonariuszem i nie odpowiada za zobowiązania spółki. Kapitał
zakładowy powinien wynosić, co najmniej 50000zł. Spółka powstaje na podstawie statutu,
sporządzonego w formie aktu notarialnego i wpisu jej do rejestru. Ka\
dy
z komplementariuszy ma prawo i obowiązek reprezentowania spraw spółki. W spółce
przekraczającej 25 akcjonariuszy obowiązkowo powołuje się radę nadzorczą.
Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną. Nale\
ą do nich spółka z o.o. i spółka
akcyjna (S.A.). Spółki te zawierane są na podstawie aktów zało\
ycielskich sporządzonych
w formie aktów notarialnych, do których zalicza się:
- umowę spółki z o.o.,
- statut spółki akcyjnej,
- akt przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną.
Podstawą prawną rozpoczęcia działalności jest wpis do rejestru sądowego. W spółkach
kapitałowych wspólnicy odpowiadają tylko do wysokości wniesionych udziałów, które mogą
być wnoszone w postaci gotówki lub wkładów rzeczowych.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) mo\
e być utworzona przez jedną lub
więcej osób. Zakładając spółkę, nale\
y zgromadzić kapitał zakładowy w wysokości co najmniej
50000 zł w postaci udziałów o równej lub nierównej wartości nominalnej. Wartość jednego
udziału nie mo\
e być ni\
sza ni\
500 zł. Sprawy spółki reprezentuje zarząd, składający się
z jednego lub więcej członków. W przypadku większej liczby wspólników (powy\
ej 25) lub,
jeśli kapitał zakładowy przekracza 500000 zł, nale\
y powołać radę nadzorczą. Organami
sp. z o.o. są: Zarząd Spółki, Rada Nadzorcza, Zgromadzenie Wspólników.
Spółka akcyjna (S.A.) mo\
e być tworzona przez jedną lub więcej osób. Wymagany jest
kapitał zakładowy min. 500000 zł. Dzieli się go na akcje o równej wartości nominalnej. Cena
jednej akcji nie mo\
e być mniejsza ni\
1 zł. Organami S.A. są: Zarząd, Rada Nadzorcza,
Walne Zgromadzenie. Akcje dają prawo głosu na walnym zgromadzeniu i prawo do udziału
w zysku (dywidenda).
Spółdzielnie powstają jako dobrowolne i samorządne zrzeszenie o nieograniczonej liczbie
osób (członków) prowadzących wspólną działalność gospodarczą w interesie swoich
członków, w celu zaspokojenia ich potrzeb. Podstawą tworzenia i działania spółdzielni
w Polsce jest Prawo Spółdzielcze. Zało\
ycielami spółdzielni mo\
e być 10 osób fizycznych
lub 3 osoby prawne. Ka\
dy członek spółdzielni niezale\
nie od zajmowanego stanowiska
i wysokości udziału w spółdzielni, dysponuje tylko jednym głosem.
Przedsiębiorstwa państwowe to samodzielne, samorządne i samofinansujące się podmioty,
posiadające osobowość prawną. Właścicielem przedsiębiorstwa jest Skarb Państwa,
w imieniu, którego działa właściwy minister. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r.
o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych przewiduje dwa sposoby
przeprowadzenia prywatyzacji. Prywatyzacja bezpośrednia polega na zmianie właściciela
poprzez likwidację przedsiębiorstwa w drodze sprzeda\
y, oddanie do odpłatnego korzystania,
wniesienie do spółki. Ten sposób stosuje się dla przedsiębiorstw zatrudniających do 500 osób.
Prywatyzacja pośrednia odbywa się przez komercjalizację przedsiębiorstwa, czyli
przekształcenie w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Minister Skarbu następnie zbywa
akcje lub udziały nale\
ące do Skarbu Państwa innym właścicielom w drodze oferty
publicznej, przetargu publicznego, rokowań na podstawie zaproszeń lub nieodpłatnego
przekazania do 15% akcji osobom uprawnionym, najczęściej pracownikom.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Cele przedsiębiorstwa
Podstawowym celem przedsiębiorstwa jest trwanie i rozwój. Realizując ten cel
przedsiębiorstwo realizuje równie\
inne cele:
- społeczne  tworzenie miejsc pracy, pomna\
anie majątku narodowego, zasilanie bud\
etu
państwa przez płacenie podatków,
- własne cele przedsiębiorstwa  zdobywanie nowych rynków, poprawa rentowności,
zwiększenie sprzeda\
y, ugruntowanie pozycji na rynku,
- indywidualne cele pracowników przedsiębiorstwa  wzrost wynagrodzenia, poprawa
warunków pracy, udział w zyskach, utrzymanie miejsca pracy, korzyści dodatkowe.
Cele przedsiębiorstwa wynikają z jego misji i wizji. Misja jest celem ogólnym opartym na
przyjętych zało\
eniach dotyczących jego zamierzeń, które chce osiągnąć w przyszłości.
Wizja to obraz przyszłości firmy, czyli miejsce docelowe, do którego dą\
y przedsiębiorstwo,
wyra\
one najczęściej pozycją lub udziałem w rynku. Hierarchię celów przedsiębiorstwa
przedstawia rysunek 1.
Misja
Cele
strategiczne
Cele
taktyczne
Cele operacyjne
Zadania
Rys. 1. Hierarchiczna struktura celów przedsiębiorstwa [2, s. 40]
Funkcje przedsiębiorstwa mo\
na podzielić na podstawowe i pomocnicze
(wspomagające). Funkcje podstawowe stanowią główny przedmiot działalności firmy
i obejmują fizyczne wytwarzanie (produkcja), sprzeda\
(handel), dostarczanie oraz obsługę
produktu (usługi). Funkcje pomocnicze obejmują działania zapewniające realizację działań
podstawowych i mają wpływ na ich efektywność. Nale\
ą do nich infrastruktura firmy,
zarządzanie zasobami ludzkimi, badanie i rozwój, zaopatrzenie surowce i materiały,
zarządzanie finansami.
Struktury organizacyjne przedsiębiorstwa
Stanowisko pracy to odpowiednio wyposa\
one miejsce pracy, w którym pracownicy
wykonują określone zadania. Wyró\
nia się stanowiska pracy umysłowej i fizycznej.
Komórka organizacyjna to zespół ludzi i środków, kierowany przez jednego
zwierzchnika, wykonujący określone, wyodrębnione jednorodne lub pokrewne działania.
Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa jest to układ i system wzajemnych zale\
ności
i powiązań między komórkami organizacyjnymi. W strukturze organizacyjnej występują
więzi:
- hierarchiczne  słu\
bowe, uwzględniające zale\
ności podwładny  przeło\
ony,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- funkcjonalne  specjalistyczne, wynikające z podziału pracy i funkcji pełnionych przez
poszczególne stanowiska i komórki organizacyjne,
- technologiczne, wynikające z przedmiotu działania przedsiębiorstwa, zapewniające
sprawny przebieg procesów,
- informacyjne, wynikające z obowiązku wzajemnego informowania się, zapewniając
w ten sposób przepływ informacji między pracownikami i komórkami organizacyjnymi.
W zale\
ności od ilości szczebli zarządzania i liczby podwładnych podległych
bezpośrednio jednemu przeło\
onemu, wyró\
niamy struktury smukłe i płaskie.
Struktura smukła charakteryzuje się du\
ą liczbą szczebli zarządzania i małą rozpiętością
kierowania. Struktura płaska charakteryzuje się małą liczbą szczebli zarządzania, du\
ą
rozpiętością kierowania, du\
ymi komórkami organizacyjnymi.
W zale\
ności od dominującej więzi organizacyjnej wyró\
nia się trzy podstawowe
struktury organizacyjne:
- liniową,
- funkcjonalną,
- sztabowo-liniową.
Kierownik naczelny
Kierownik 1 Kierownik 2 Kierownik 3
P P P P P P P P P
Rys. 2. Struktura liniowa [15, s. 11]
Istotą struktury liniowej (rys. 2) jest zasada jedności rozkazodawstwa. Ka\
dy podwładny
ma tylko jednego przeło\
onego. Struktura ta mo\
e być stosowana w małych firmach, o mało
zró\
nicowanej produkcji, w wojsku. Zalety to prostota i zrozumiałość zale\
ności
organizacyjnych, łatwość utrzymania dyscypliny, mo\
liwość udzielania jasnych poleceń,
jasno wyznaczone kompetencje i odpowiedzialność. Wady to: mała elastyczność, szerokie
kompetencje zarządzających we wszystkich dziedzinach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Kierownik naczelny
Kierownik ds. Kierownik ds. Kierownik ds.
Kierownik Kierownik Kierownik
zakładu zakładu zakładu
P P P P P P P P P
Rys. 3. Struktura funkcjonalna przedsiębiorstwa [15, s. 11]
Struktura funkcjonalna (rys. 3) oparta jest na zasadzie specjalizacji w zakresie funkcji
kierowniczych. Ka\
dy podwładny ma wielu przeło\
onych, z których ka\
dy jest
wyspecjalizowany w określonych czynnościach i w tym zakresie wydaje pracownikowi
polecenia. Stosowana jest przez małe przedsiębiorstwa o ograniczonym zakresie wyrobów
czy usług. Zalety tej struktury to: fachowość w podejmowaniu decyzji, krótka droga
przekazywania informacji i decyzji, łatwość przystosowania się do zmian otoczenia. Wadami
tej struktury są: nakładanie się i krzy\
owanie uprawnień decyzyjnych, bardzo częste sytuacje
konfliktowe, poczucie niepewności i brak stabilizacji u podwładnych i przeło\
onych,
manipulowanie poleceniami przez podwładnych.
Strukturą, która próbuje skomasować zalety i wyeliminować wady dwóch poprzednich
struktur jest struktura sztabowo-liniowa (rys. 4). Zachowuje zasadę podporządkowania tylko
jednemu kierownikowi i zapewnia fachowość decyzji. Specjaliści tworzą komórki sztabowe
pełniące funkcje doradcze, wspomagające kierowników liniowych. Komórki te nie mają
uprawnień decyzyjnych.
Kierownik
naczelny
sztab
sztab sztab
Kierownik 1 Kierownik 2 Kierownik 3
P P P P P P P P P
Rys. 4. Struktura sztabowo-liniowa [15, s. 12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 W du\
ych przedsiębiorstwach, wielozakładowych lub międzynarodowych, czy
globalnych występują struktury macierzowa i dywizjonalna. W strukturze macierzowej
występuje podwójna zale\
ność: hierarchiczna pozioma i funkcjonalna pionowa. Kierownik
ds. produkcji podlega kierownikowi zakładu (zale\
ność hierarchiczna) i kierownikowi
ds. produkcji w centrali. W strukturze dywizjonalnej występuje wyodrębnienie, pogrupowanie
zakładów bądz
to według kryterium geograficznego (np. Europa południowo-wschodnia),
bądz
przedmiotowego (gips, cement).
Zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej
Krok 1
Na początku szereg pytań  do siebie :
- Czy posiadam cechy przedsiębiorcy?
- Jaki jest mój pomysł na firmę?
- Co, komu, gdzie i za ile będę sprzedawał?
- Jaki jest popyt na mój produkt?
- Jakie nakłady mogę ponieść i jaki dochód planuję uzyskać?
- Jakie są zagro\
enia i konkurencja?
- Jakie są z
ródła finansowania?
Krok 2
Wybór formy prawnej i rejestracja firmy
Wybór formy działalności gospodarczej dla ka\
dego przedsięwzięcia wymaga
indywidualnego podejścia, ale zawsze nale\
y odpowiedzieć sobie na pytanie:
- W jakim celu chcemy zało\
yć spółkę?
- Czy znajdą się wspólnicy, jeśli tak to ilu?
- Czy przedsięwzięcie dotyczy rozległej działalności gospodarczej, a tym samym czy rodzi
du\
e ryzyko i konieczność zaanga\
owania wysokiego kapitału,
- Czy zamierzamy prowadzić mały zakład, anga\
ując niewielki kapitał,
a odpowiedzialność majątkową ograniczymy do minimum?
Wa\
nym czynnikiem wyboru jest czas, w którym mo\
emy prawnie usankcjonować naszą
działalność gospodarczą oraz mo\
liwość ponoszenia kosztów związanych z działalnością firmy.
Rejestracja firmy
Proces rejestracji jest uzale\
niony od wybranej formy prawnej.
Ewidencjonowana działalność gospodarcza
Wpis do ewidencji działalności gospodarczej w Urzędzie Gminy.
Spółka cywilna
1. Podpisanie umowy spółki między wspólnikami.
2. Wniesienie opłaty skarbowej od umowy spółki w Urzędzie Skarbowym.
3. Wpis do ewidencji działalności gospodarczej w Urzędzie Gminy.
Spółka jawna
1. Podpisanie umowy spółki miedzy wspólnikami.
2. Wpis do rejestru handlowego w Sądzie Gospodarczym.
Spółka komandytowa
1. Podpisanie umowy spółki między wspólnikami (w formie aktu notarialnego).
2. Wpis do rejestru handlowego w Sądzie Gospodarczym.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
1. Podpisanie umowy spółki między wspólnikami (w formie aktu notarialnego).
2. Ustanowienie władz spółki.
3. Wniesienie kapitału.
4. Wpis do rejestru handlowego w Sądzie Gospodarczym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Krok 3
Zgłoszenie firmy w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym  otrzymanie numeru
identyfikacyjnego w systemie REGON. Aby uzyskać numer statystyczny REGON nale\
y
wypełnić  Wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Urzędowego Podmiotów Gospodarki
Narodowej lub o zmianę cech objętych wpisem . Jest to formularz RG-1.
Jeśli ktoś chce zaniechać działalności gospodarczej  wypełnia formularz RG-2
 Wniosek o skreślenie podmiotu z Krajowego Rejestru Urzędowego Podmiotów Gospodarki
Narodowej .
Krok 4
Otwarcie konta bankowego:
- wyrobienie pieczątki firmy,
- zało\
enie konta rachunkowego w banku,
- zło\
enie wzorów podpisów osób uprawnionych do dysponowania środkami pienię\
nymi
na rachunku.
Krok 5
Rejestracja firmy w Urzędzie Skarbowym  zgłoszenie obowiązku podatkowego:
- przedło\
enie we właściwym terytorialnie Urzędzie Skarbowym następujących
dokumentów: umowa spółki, odpis z rejestru handlowego, zaświadczenie o nadaniu
numeru REGON, informacja o rachunku bankowym,
- wybór formy opodatkowania i sposobu prowadzenia ewidencji podatkowej,
- rejestracja w zakresie podatku od towarów i usług VAT i podatku akcyzowego.
Krok 6
Zgłoszenie do ZUS obowiązku ubezpieczenia  zgłoszenie osoby prowadzącej działalność
gospodarczą, osoby współpracującej z rodziny, osób zatrudnionych w firmie do
ubezpieczenia we właściwym terytorialnie oddziale ZUS.
Krok 7
Zawiadomienie innych instytucji w zale\
ności od potrzeb:
- Państwowa Inspekcja Sanitarno-Epidemiologiczna, gdy działalność jest związana
z produktem spo\
ywczym.
- Państwowa Inspekcja Pracy,
- Państwowa Inspekcja Handlowa,
- Komenda Stra\
y Po\
arnej,
- Inspektorat Ochrony Środowiska,
- Inspektor Nadzoru Budowlanego /państwowy/,
- Zakład Gazowniczy, Energetyczny, Wodociągi i Kanalizacja, Telekomunikacja,
- Towarzystwo Ubezpieczeniowe.
Mała firma na rynku
Wśród ok. 2,5 mln. podmiotów gospodarczych działających w kraju znakomitą większość
(ok. 90%) stanowią przedsiębiorstwa zaliczane do małych i średnich. Podobny jest udział
drobnych przedsiębiorstw w rozwiniętych gospodarczo krajach europejskich [14, s. 81]. Na
podstawie Ustawy prawo o działalności gospodarczej, za małego przedsiębiorcę uwa\
a się
takiego, który w poprzednim roku obrachunkowym:
- zatrudniał średniorocznie mniej ni\
50 pracowników,
- osiągnął przychód netto ze sprzeda\
y towarów, wyrobów i usług nie przekraczający
równowartości 7 milionów euro lub suma aktywów jego bilansu nie przekroczyła
równowartości w złotych 5 milionów euro.
Specyfika małych firm:
- mały udział w rynku,
- bezpośrednie zarządzanie firmą przez właściciela lub właścicieli,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- uproszczona struktura organizacyjna,
- brak dostępu do rynku kapitałowego,
- ograniczony dostęp do z
ródeł zaopatrzenia i gotówki,
- du\
a podatność na wpływy otoczenia,
- ograniczone mo\
liwości badań i rozwoju,
- kłopot z zatrudnieniem wysoko wykwalifikowanej siły roboczej,
- krótki proces decyzyjny,
- wy\
sza intensyfikacja pracy,
- lepsza znajomość mo\
liwości zatrudnionych pracowników,
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest przedsiębiorstwo?
2. Co to jest działalność gospodarcza?
3. Jakie są etapy zakładania firmy w formie spółki jawnej, a jakie ewidencjonowanej
działalności gospodarczej?
4. Jakie spółki zalicza się do osobowych a jakie do kapitałowych?
5. Jakie informacje powinna zawierać umowa spółki cywilnej?
6. Na czym polega specyfika spółki komandytowej, a na czym partnerskiej?
7. Co to jest spółdzielnia?
8. Jakie są wady, a jakie zalety struktury liniowej?
9. Czym ró\
ni się struktura liniowa od funkcjonalnej?
10. Jakie są cele przedsiębiorstwa?
11. Jakie są podstawowe a jakie pomocnicze funkcje przedsiębiorstwa?
12. Na czym polega specyfika małych firm?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Chcesz zało\
yć własną firmę. Dokonaj analizy mocnych i słabych stron prowadzenia
działalności gospodarczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić mocne strony prowadzenia działalności gospodarczej,
2) określić ograniczenia wynikające z prowadzenia własnej firmy,
3) wymienić cechy, jakie powinien posiadać przedsiębiorca,
4) ocenić siebie jako potencjalnego przedsiębiorcę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4, flamastry,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Ćwiczenie 2
Przygotuj dokumentację potrzebną do zało\
enia własnej firmy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać informacje na temat procedury rejestracji firmy,
2) podjąć decyzję o rodzaju działalności,
3) dobrać odpowiednią dokumentację,
4) wypełnić wnioski:
 wpis do ewidencji producentów,
 o nadanie numeru REGON  RG-1,
 zgłoszenie do ZUS,
 wnioski do urzędu skarbowego.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4,
- przykładowe dokumenty( wniosek o wpis do ewidencji producentów, wniosek o nadanie
numeru REGON  RG-1, zgłoszenie do ubezpieczeń  ZUS ZUA, zgłoszenie płatnika
składek ZUS ZFA, NIP-1 zgłoszenie o nadanie numeru NIP, przykładowy wniosek
o zało\
enie rachunku bankowego),
- komputer z dostępem do Internetu,
- Polska Klasyfikacja Działalności (PKD),
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Chcesz razem z kolegą prowadzić działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej.
Sporządz
umowę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać informacje na temat spółki cywilnej,
2) podjąć decyzję o rodzaju działalności,
3) określić przedmiot działania i cel gospodarczy, wysokość wkładów i inne warunki
(lokalizacja, podział zysków, sposób reprezentowania spółki),
4) spisać umowę ze wspólnikiem (wspólnikami).
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4,
- przykładowe wzory umów,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować podmioty gospodarcze?
1
1

2) porównać spółki osobowe i kapitałowe?
1
1

3) rozró\
nić spółkę jawną i cywilną?
1
1

4) rozró\
nić spółkę z o.o. i S.A.?
1
1

5) sporządzić umowę spółki cywilnej?
1
1

6) określić cele przedsiębiorstwa?
1
1

7) określić funkcje podstawowe i pomocnicze przedsiębiorstwa?
1
1

8) rozró\
nić struktury organizacyjne przedsiębiorstw?
1
1

9) przygotować dokumentację związaną z podejmowaniem działalności
gospodarczej?
1
1

10) określić etapy zakładania firmy?
1
1

11) scharakteryzować dobrego przedsiębiorcę?
1
1

12) wymienić najwa\
niejsze organa spółki z o.o., S.A., spółdzielni?
1
1

13) określić specyfikę małych firm?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2. Prowadzenie działalności gospodarczej
4.2.1. Materiał nauczania
Rola rynku w działalności handlowej, zaopatrzeniowej, produkcyjnej
Rynek powstaje w wyniku społecznego podziału pracy oraz jego pogłębiania
w procesach gospodarowania. Podstawowym warunkiem funkcjonowania rynku jest
wyodrębnienie sprzedających i kupujących, stanowiących podmioty rynku, którzy
reprezentują oraz kształtują popyt (kupujący) i poda\
(sprzedający) a tak\
e wzajemne relacje
między kupującymi i sprzedającymi. Przedmiotami rynku są towary i usługi.
Podmiotami rynku są:
- gospodarstwa domowe,
- przedsiębiorstwa produkcyjne (przemysłowe i gospodarstwa rolne),
- przedsiębiorstwa handlowe,
- przedsiębiorstwa usługowe (transportowe, ubezpieczeniowe, itd.),
- banki,
- państwo.
Przedmioty rynku to:
- produkty,
- usługi,
- praca,
- finanse.
Rynek mo\
na klasyfikować według ró\
nych kryteriów:
- przedmiotowego,
- geograficznego (lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy),
- dominującego podmiotu rynku (nabywcy  konsumenta, sprzedawcy  producenta),
- liczby sprzedawców i nabywców działających na rynku (tabela 1).
Tabela 1. Formy rynku [2, s. 45]
Nabywcy
Wielu małych Kilku średnich Jeden du\
y
Wielu małych Polipol Oligopson Monopson
Kilku średnich Oligopol Oligopol bilateralny Monopson bilateralny
Jeden du\
y Monopol Monopol ograniczony Monopol bilateralny
Działalność handlowa
Działalność handlową firma mo\
e realizować jako:
- sprzeda\
hurtową,
- sprzeda\
detaliczną,
- sprzeda\
poprzez działalność agenta.
Działalność hurtowa polega na zakupie du\
ych, jednorodnych partii towarów oraz
kompletowaniu dostaw, w celu dalszej ich sprzeda\
y nabywcom instytucjonalnym, rzadko
indywidualnym. Do podstawowych funkcji hurtowników nale\
y:
- planowanie i negocjowanie warunków dostaw oraz dokonywanie zakupów,
- gromadzenie i przechowywanie zapasów produktów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Sprzedawcy
- przekształcanie asortymentu produkcyjnego w handlowy,
- organizowanie przebiegów towarów,
- finansowanie procesów wymiany,
- badanie rynku i przekazywanie informacji rynkowych producentom i detalistom,
- promocja towarów,
- ustalanie cen hurtowych towarów (mar\
a hurtowa),
- prowadzenie działalności szkoleniowej, instrukta\
owej, doradczej dla detalistów,
- ponoszenie ryzyka handlowego.
Działalność agentów
Agent to osoba fizyczna prowadząca w imieniu zleceniodawcy, lecz na własny rachunek
działalność gospodarczą. W handlu zagranicznym to pośrednik, który w zamian za prowizję
prowadzi w imieniu zleceniodawcy i na jego rachunek transakcje handlowe [10, s. 5].
Handel detaliczny to ostatnie ogniwo dystrybucji, za pośrednictwem którego produkty
docierają do ostatecznego nabywcy. Detalista to pośrednik między konsumentem
a producentem lub hurtownikiem. Detalista ma bezpośredni kontakt z klientem, dzięki czemu
mo\
e dostarczać swoim partnerom rynkowym cennych informacji. Do podstawowych funkcji
detalistów zaliczamy:
- zbieranie i gromadzenie informacji o popycie,
- zakup produktów i dobór asortymentu (asortyment to celowo dobrany zestaw towarów
oferowanych konsumentom w danym punkcie sprzeda\
y detalicznej),
- magazynowanie zapasów, promocja i oferowani produktów do sprzeda\
y,
- dostarczanie informacji o produkcie konsumentowi,
- ponoszenie ryzyka handlowego,
- świadczenie usług posprzeda\
nych.
Tabela 2. Ró\
nice między hurtem a detalem [opracowanie własne]
Handel hurtowy Handel detaliczny
Ograniczona ilość klientów (instytucjonalni) Du\
a liczba klientów
Terminy płatności Bezzwłoczna zapłata za zakupione towary
Większe partie sprzedawanych produktów Niewielka ilość sprzedawanych jednorazowo
produktów
Brak bezpośredniego kontaktu z konsumentem Bezpośredni kontakt z konsumentem
Cena producenta powiększona o mar\
ę hurtową Cena najwy\
sza, powiększona o mar\
ę hurtową
i detaliczną
Działalność zaopatrzeniowa
Zaopatrzenie ma na celu zaspokojenie potrzeb produkcyjnych przedsiębiorstwa i dotyczy
głównie materiałów. Polega zatem na zakupie niezbędnych przedsiębiorstwu środków
produkcji, np. maszyn i urządzeń, nasion, nawozów. Etapy zaopatrzenia:
- oszacowanie własnych potrzeb,
- wybór dostawcy,
- negocjowanie warunków zakupu,
- zapewnienie dostawy.
Przy planowaniu własnych potrzeb w zakresie zaopatrzenia powinniśmy brać pod uwagę
następujące elementy:
- zapotrzebowanie na materiały, surowce i towary,
- właściwą jakość materiałów, surowców i towarów,
- czas dostawy,
- rodzaj dostawcy,
- cenę materiałów, surowców i towarów [2, s. 65].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Czynniki decydujące o wyborze danego dostawcy:
- cena materiałów, surowców i towarów,
- termin dostawy,
- wiarygodność i solidność dostawców,
- liczba dostawców,
- czas dostaw, zgodny z planem produkcji lub sprzeda\
y,
- okres i sposób zapłaty,
- stosowane upusty, rabaty,
- dodatkowe usługi,
- koszty dostawy,
- mo\
liwości zwrotów,
- reklamacje.
Ograniczenie liczby dostawców do jednego lub kilku mo\
e być korzystne, poniewa\

obni\
a koszty zaopatrzenia i daje mo\
liwość wynegocjowania lepszych warunków umowy.
Z drugiej strony następuje silne uzale\
nienie przedsiębiorstwa od dostawcy. Większa liczba
dostawców zmniejsza ryzyko uzale\
nienia, ale zwiększa koszty i utrudnia organizację
zaopatrzenia.
Warunki zakupów z dostawcami mogą mieć charakter umów o dostawę, kooperacyjnych
lub kontraktacyjnych. Umowy o dostawę powinny zawierać przedmiot dostawy
i szczegółowe warunki płatności i dostawy. Umowy kooperacyjne zawierane są z reguły na
dłu\
szy okres czasu pomiędzy zainteresowanymi przedsiębiorstwami. Obejmują one z reguły
indywidualnie zamawiane elementy kooperacyjne (części, zespoły, materiały) lub
świadczenie usług niezbędnych do wyprodukowania wyrobu finalnego. Umowy
kontraktacyjne są rodzajem umów kooperacyjnych i mogą być np. zawierane przez rolników
z zakładami przetwórstwa rolno-spo\
ywczego na przyszłe dostawy produktów rolniczych
w określonej ilości, terminie i cenie.
Zapasy to dobra, które nie są u\
ywane w danej chwili, a będą u\
yte w przyszłości.
Poziom zapasów zale\
y od:
- cyklu dostaw, czyli czasu pomiędzy dostawami,
- regularności transportu,
- wielkości zu\
ycia,
- sezonowości zaopatrzenia i produkcji.
Zapasy mogą być prawidłowe lub nieprawidłowe. Wśród zapasów prawidłowych mo\
na
wyró\
nić:
- bie\
ące, inaczej produkcyjne  ilość materiałów niezbędnych do produkcji w czasie od
jednej do drugiej dostawy; największe są w dniu dostawy, najmniejsze w dniu
poprzedzającym kolejną dostawę,
- minimalne  ilość materiałów niezbędnych do produkcji na wypadek zakłócenia
terminowości dostaw,
- maksymalne  suma zapasu produkcyjnego i minimalnego; w pełnej wysokości
występuje tylko w dniu dostawy (rys. 5).
Zapasy sezonowe są wynikiem dostaw w określonym czasie i wynikają z sezonowej
produkcji (zaopatrzenie zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego).
Zapasy nieprawidłowe są wynikiem niewłaściwej gospodarki. Mogą być nadmierne lub
zbędne. Nadmierne są rezultatem złej organizacji dostaw lub przerw w produkcji (mogą być
zu\
yte w dłu\
szym okresie czasu). Zbędne, powstają wówczas, gdy nastąpiła zmiana profilu
produkcji, mogą te\
wynikać z niewłaściwej jakości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Rys. 5. Kształtowanie się zapasów [2, s. 70]
Kalkulacja kosztów zapasów
Koszty uzupełniania (odnawiania) zapasu:
- koszty stałe (niezale\
ne od wielkości pojedynczej dostawy): koszty działu zakupów,
utrzymania własnego taboru samochodowego,
- koszty zmienne (zale\
ne od wielkości pojedynczej dostawy): koszt zło\
enia zamówienia,
koszty zmienne transportu, koszty ubezpieczenia, opłaty celne, badania laboratoryjne
dostawy.
Koszty utrzymania zapasu:
- koszty stałe (niezale\
ne od wielkości zapasu): amortyzacja budowli magazynowych,
amortyzacja wyposa\
enia magazynowego, koszty personelu magazynowego,
- koszty zmienne (zale\
ne od wielkości zapasu): zamro\
onego kapitału, naturalnych strat
i ubytków magazynowych, kradzie\
y i innych strat, ubezpieczenia zapasu.
Koszty braku zapasu:
- koszty stałe (niezale\
ne od wielkości braku): koszty awaryjnego zakupu, przestawienia
linii produkcyjnej, postoju linii (brak surowca do produkcji), utrata klienta,
- koszty zmienne (zale\
ne od wielkości braku): koszty awaryjnego zakupu (np. wy\
sza
cena zakupu), utracona mar\
a od niesprzedanej pozycji.
Działalność wytwórcza polega na celowym i świadomym działaniu człowieka skierowanym
na wytworzenie oraz pomna\
anie ilości określonych dóbr (produktów). Prowadzona w sposób
zorganizowany i ciągły nazywania jest procesem produkcyjnym. Wytworzone produkty mogą
słu\
yć do zaspokajania bezpośrednich potrzeb konsumentów (dobra konsumpcyjne) lub do
wytwarzania innych dóbr (produkcyjne). W ka\
dym procesie produkcyjnym mo\
na wyró\
nić
proces technologiczny  podstawowy do wytwarzania danego dobra i pomocnicze 
wspomagające lub warunkujące prawidłowy przebieg procesu technologicznego. Proces
technologiczny dzieli się na fazy technologiczne, a te z kolei na mniejsze elementy (rys. 6).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
PROCES
PRODUKCYJNY
Proces Procesy
technologiczny pomocnicze
Fazy obróbki
konserwacje i remonty
technologicznej
maszyn i urządzeń
gospodarka transportowa
Operacje
technologiczne
magazynowanie
Zabiegi
gospodarka wodna
technologiczne
gospodarka paliwami
Czynności
i energią
oczyszczanie ścieków
Ruchy robocze
kontrola jakości
Ruchy
elementarne
inne
Rys. 6. Struktura procesu produkcyjnego [15, s. 13]
W zale\
ności od rodzaju produkcji, asortymencie i ich pracochłonności mo\
na wyró\
nić
trzy podstawowe typy produkcji:
- jednostkowa  wytwarza się pojedyncze produkty lub ich niewielką ilość (statki, cię\
kie
maszyny, torty weselne),
- seryjna  wytwarza się partie produktów, składające się z ich większej liczby
(samochody, odzie\
),
- masowa  wytwarza się du\
ą liczbę jednorodnych wyrobów (produkcja stali, cementu,
cukru).
W zale\
ności od powiązania ze sobą poszczególnych stanowisk roboczych, rozró\
nia się
produkcję:
- potokową  ściśle powiązane stanowiska pracy, wyraz
ne określenie trasy i kierunku
przebiegu przedmiotu produkcji, stanowiska rozmieszczone zgodnie z kolejnością
przebiegu procesu, proces przebiega równomiernie, bez przerw,
- niepotokową  kierunek przemieszczani przedmiotu produkcji mo\
e być zmienny, więzi
pomiędzy poszczególnymi stanowiskami nie są ściśle określone.
Produkcję mo\
na równie\
klasyfikować według dominujących nakładów na
pracochłonną, kapitałochłonną i materiałochłonną. Ze względu natomiast na organizację
procesu produkcyjnego pod względem powiązania ze sobą poszczególnych procesów
i operacji, wyró\
niamy organizację szeregową (ka\
da następna operacja, obejmująca całą
partię wyrobów odbywa się po zakończeniu poprzedniej) i równoległą (ka\
da następna
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
operacja obejmująca jednostki wyrobu odbywa się po zakończeniu poprzedniej
i przekazywane są pojedyncze wyroby).
Cykl produkcyjny to czas, jaki upływa od momentu pobrania surowca lub materiału do
produkcji, do momentu przekazania wyrobu do magazynu wyrobów gotowych.
W ka\
dym procesie produkcyjnym powinna być prowadzona kontrola jakości procesów
produkcji. Jakość jest, bowiem, czynnikiem określającym konkurencyjność wyrobów. Jakość
jest to pojęcie zło\
one i trudne do zdefiniowania. Mo\
na ja określić jako:
- ogół cech produktu lub usługi decydujący o zdolności do zaspokajania stwierdzonych lub
przewidywanych potrzeb konsumenta,
- skupianie się na wytwarzaniu coraz lepszych produktów i sług po coraz korzystniejszych
cenach,
- coś, czego klient pragnie, oczekuje, kupuje z uwzględnieniem ceny i czasu dostawy.
Znanych jest wiele systemów zapewnienia jakości, ró\
niących się między sobą przede
wszystkim celem działania, zbiorem wymagań i zasadami funkcjonowania. W produkcji
i przetwarzaniu \
ywności wdra\
ane są najczęściej takie systemy i metody zapewnienia
jakości jak:
- Dobra Praktyka Produkcyjna GMP/ Dobra Praktyka Higieniczna GHP,
- system zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego \
ywności  Analiza Zagro\
eń
i Krytyczne Punkty Kontroli HACCP,
- systemy oparte na normach ISO serii 9000 i 14000,
- systemy zgodne z zasadami Kompleksowego Zarządzania Jakością TQM.
Systemy te są ze sobą powiązane i powinny być kolejno wdra\
ane (rys. 7)
HACCPP
Normy ISO
HACCP
GMP/GHP
TQM TQM
serii 9000
Rys. 7. Zale\
ności systemów zapewnienia jakości  powiązania i kolejność wdra\
ania [4, s. 314]
Strategię przedsiębiorstwa mo\
na definiować jako:
- plan, który określa sposób rozwoju firmy w przyszłości,
- formułowanie celów oraz sposobów ich osiągania,
- proces przygotowania i prowadzenia działalności zmierzającej do osiągnięcia
po\
ądanego celu,
- koncepcję dostosowania firmy do zmian w otoczeniu,
- sposób urzeczywistniania misji firmy, czyli proces osiągania sukcesu,
- proces określania podstawowych, długoterminowych celów przedsiębiorstwa [2, s. 259].
Strategia to plan działania przedsiębiorstwa związany z jego pozycją w otoczeniu (teraz
niejszą
i przyszłą) oraz pewien względnie trwały i konkretny sposób działania [2, s. 259].
Podstawą konstruowania strategii jest analiza jego otoczenia oraz mo\
liwości wewnętrznych,
czyli wykorzystania potencjału ziemi, kapitału, pracy oraz informacji. Na podstawie
dokonanej analizy mogą zostać określone główne cele działalności oraz sposoby poprawy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
wykorzystania podstawowych zasobów. Przy opracowywaniu strategii chodzi przede
wszystkim o to, aby dopasować atuty przedsiębiorstwa do mo\
liwości, które stwarza
otoczenie, a jednocześnie zminimalizowanie zagro\
eń wewnętrznych i zewnętrznych
[8, s. 229]. Na analizę strategiczną przedsiębiorstwa składają się analiza makrootoczenia,
otoczenia konkurencyjnego oraz analiza zasobów przedsiębiorstwa.
Do podstawowych metod analizy strategicznej zaliczamy analizę SWOT. Polega ona na
określeniu słabych i mocnych stron przedsiębiorstwa (czynniki wewnętrzne) oraz
pojawiających się szans i zagro\
eń (czynniki zewnętrzne), opisaniu ich wpływu na rozwój
organizacji, a tak\
e mo\
liwości osłabiania lub wzmacniania siły ich oddziaływania. Zderzenie
ze sobą szans i zagro\
eń z mocnymi i słabymi stronami firmy pozwala na określenie jej
pozycji strategicznej. W analizie SWOT nie jest konieczne systematyczne wyodrębnianie
i opisywanie wszystkich czynników, ale zidentyfikowanie czynników kluczowych, które
mogą mieć decydujący wpływ na przyszłość przedsiębiorstwa. Ka\
de przedsiębiorstwo,
niezale\
nie od specyfiki powinno:
- maksymalnie wykorzystać mocne strony,
- słabe strony spróbować przekształcić w mocne,
- maksymalnie wykorzystać szanse,
- unikać zagro\
eń.
Do mocnych stron firmy mo\
na zaliczyć:
- wysoki poziom badań rozwojowych i technologicznych,
- dobre powiązania z dostawcami i odbiorcami,
-  przebojowy produkt ,
- nowoczesna technologia,
- dobrze przygotowana kadra,
- nowoczesna struktura organizacyjna.
Do słabych stron zalicza się:
- słabo rozwinięta sieć dystrybucji,
- silne uzale\
nienie od jednego produktu,
- relatywnie niska jakość usług,
- brak nadań rynku i skutecznego marketingu,
- niesprawny system komunikacji.
Szanse to:
- stabilizacja gospodarcza kraju,
- stabilizacja pieniądza,
- otwarcie rynków zagranicznych na polskie towary,
- tanie kredyty,
- dopływ nowoczesnej technologii,
- wysoka siła nabywcza społeczeństwa.
Zagro\
enia:
- rosnąca konkurencja,
- wzrost stopy inflacji,
- wzrost cen paliw i energii,
- niska siła nabywcza społeczeństwa,
- słaba infrastruktura,
- zwiększone wymagania konsumentów,
- wzrost rygorów ochrony środowiska.
Zarządzanie to proces polegający na planowaniu i podejmowaniu decyzji dotyczących
wykorzystania zasobów ludzkich rzeczowych, finansowych, a tak\
e informacyjnych oraz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
koordynacja działań ludzkich dla osiągnięcia zało\
onych celów w sposób najbardziej
efektywny [16, s. 91]. Zarządzanie mo\
na rozpatrywać jako proces realizacji funkcji:
- planowania (projektowanie stanu wymaganego),
- organizowania (tworzenie zbioru określonych działań),
- motywowania (obsadzanie stanowisk, stosowanie bodz
ców),
- kontroli (porównanie stanu wymaganego z faktycznym).
Zarządzanie jest działalnością celową i kreatywną, a wymienione funkcje nale\
y
realizować aby osiągnąć wytyczone cele (rys. 7).
Zasoby
finansowe
Decyzje
w zakresie:
Zasoby
rzeczowe
Planowania
Działania
nakierowane
Cele
Organizowania
na
firmy
osiągnięcie
Zasoby ludzkie
Motywowania
celów firmy
Kontrolowania
Zasoby
informacyjne
Rys. 7. Elementy składowe zarządzania [15, s. 92].
Zasoby finansowe  pieniądze w gotówce, wkłady bankowe, zyski, dotacje.
Zasoby rzeczowe  budynki, wyposa\
enie techniczne, maszyny i urządzenia, komputery.
Zasoby ludzkie  pracownicy przedsiębiorstwa.
Zasoby informacyjne  sprawozdania, prognozy, informacje rynkowe, bazy danych.
Planowanie jest czynnością, której celem jest przygotowanie przyszłych działań. Dzięki
planowaniu minimalizuje się ryzyko niepowodzenia.
Organizowanie jest to efektywne i racjonalne realizowanie wytyczonych celów
przedsiębiorstwa przy optymalnym wykorzystaniu zasobów. Polega na dostosowaniu struktur
przedsiębiorstwa do jego celów, zasobów, otoczenia. Podstawą jest zatem stworzenie
właściwej struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa.
Motywowanie to pobudzanie ludzi do działania, stosowanie ró\
nych środków w celu
harmonizowania celów pracowników z celami przedsiębiorstwa (m.in. system nagród i kar).
Kontrolowanie polega na porównywaniu stanu rzeczywistego z zaplanowanym
standardem, na sprawdzaniu i korygowaniu wykonywanej pracy. Celem nadrzędnym kontroli
jest eliminacja niedociągnięć i błędów.
Kierownicy i kierowanie
Praca kierownicza obejmuje wszystkie wy\
ej wymienione funkcje zarządzania.
Kierowanie polega na wywoływaniu aktywności podwładnych zgodnie z celami firmy.
Określenia kierownik u\
ywa się, niezale\
nie od jego faktycznego tytułu, w odniesieniu do
wszystkich osób, które mają władzę w firmie, czyli mają mo\
ność wpływania na działalność
innych osób w firmie. Wśród kierowników mo\
na wyró\
nić kierowników bezpośredniego
nadzoru (najni\
szego szczebla), szczebli pośrednich i naczelnych (najwy\
szego szczebla).
stanowiska kierowników ró\
nią się umiejscowieniem ich w hierarchii organizacyjnej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
PRZEDSI


BIORSTWO
przedsiębiorstwa, pełnionymi funkcjami i niezbędnymi umiejętnościami. Do funkcji
kierowniczych zaliczamy:
- interpersonalne  reprezentant, lider, łącznik,
- informacyjne  odbiorca, nadawca, rzecznik,
- decyzyjne  innowator, rozwiązujący problemy, alokator zasobów, negocjator.
Do pełnienia tych funkcji potrzebne są następujące umiejętności:
- koncepcyjne  analizowania, interpretowania, przewidywania,
- społeczne  motywowania, kształtowani klimatu organizacyjnego,
- techniczne  organizowanie procesów i pracy.
W sposobie pełnienia funkcji kierowniczych mo\
na wyró\
nić ró\
ne wzorce
postępowania kierownika w stosunku do grupy, zwane stylami kierowania. Rozró\
niamy
następujące style kierowania:
- autokratyczny  kierownik sam wyznacza cele, dokonuje podziału zadań i określa sposób
ich wykonania, sam podejmuje decyzje, du\
ą wagę przywiązuje do kontroli,
- demokratyczny  kierownik wspólnie z grupą ustala cele, szanuje autonomię grupy
w zakresie podziału zadań i przyjęcia sposobów ich wykonywania, rozwiązywanie
problemów i podejmowanie decyzji odbywa się przy współudziale członków grupy,
- nie ingerujący  kierownik piastujący stanowisko, mało interesuje się wykonywaniem
zadań i problemami podwładnych; mo\
e to oznaczać brak kompetencji lub podwładni
mają bardzo wysokie kwalifikacje, du\
e doświadczenie i wykonują prace wymagające
du\
ej samodzielności, lub zespół składa się ze specjalistów reprezentujących ró\
ne
dziedziny.
W zale\
ności od typu pracowników, którymi kieruje mo\
na wyró\
nić cztery style kierowania
 przywództwa.
1. Instruowanie  przeło\
ony udziela podwładnemu wyraz
nych wskazówek dotyczących
sposobu, miejsca i czasu wykonania pracy. Szczegółowo nadzoruje i kontroluje jego
pracę.
2. Inspirowanie  kierownik podsuwa pomysły, wyjaśnia wątpliwości, wysłuchuje
zastrze\
eń i komentarzy pracownika, odwołuje się do dobrej woli i poczucia obowiązku
pracownika.
3. Współuczestnictwo  przeło\
ony docenia kompetencje pracownika i daje mu dość du\
y
zakres autonomii. Stawia mu wyzwania, aby pobudzić jego motywację. Odwołuje się do
ambicji i aspiracji. Okazuje mu zaufanie i docenia wkład w nowe rozwiązania.
4. Delegowanie  kierownik daje podwładnemu pełną autonomię. Wyznacza cele, ale
sposób ich osiągania pozostawia pracownikowi. Pozwala w pełni decydować o sposobie,
miejscu i czasie wykonywani pracy. Docenia samodzielność i kreatywność.
Pozyskiwanie odpowiednich ludzi do firmy nie jest rzeczą łatwą, poniewa\
to
pracownicy są głównym czynnikiem decydującym o przewadze konkurencyjnej współczesnej
firmy na rynku.
Zarządzanie zasobami ludzkimi, czyli pracownikami przedsiębiorstwa to proces, na
który składa się:
- ustalenie zapotrzebowania na pracowników,
- pozyskiwanie pracowników o właściwych kwalifikacjach,
- utrzymywania niezbędnych i po\
ądanych pracowników,
- motywowania pracowników do pracy,
- przestrzegania zobowiązań prawnych wobec pracowników.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Główne cele zarządzania zasobami ludzkimi (ZZL) to:
- zapewnienie organizacji właściwych ludzi na właściwych stanowiskach, wtedy kiedy są
potrzebni,
- efektywne wykorzystanie pracowników,
- utrzymanie najlepszych pracowników w firmie,
- motywowanie pracowników do wydajniejszej pracy [15, s. 131].
Tak więc zadania działu ZZL to:
- planowanie personelu (zatrudnienia, sposobów oceniania, systemu wynagrodzeń,
szkoleń i karier),
- dobór personelu (rekrutacja, selekcja, wprowadzenie do nowej pracy),
- ocenianie personelu (ocenianie bie\
ące, okresowe, samoocena),
- wynagradzanie personelu (płace, wynagrodzenia materialne w formie pienię\
nej,
wynagrodzenia niematerialne  status, uznanie, samorealizacja),
- rozwój personelu (kształcenie, doskonalenie, planowanie karier).
Etapy zatrudnienia [17, s. 369]
1. Planowanie zasobów ludzkich  ma na celu zaspokajanie przyszłych potrzeb kadrowych
organizacji z uwzględnieniem zarówno czynników wewnętrznych jak i czynników
otoczenia (rynek pracy).
2. Rekrutacja  zebranie dostatecznej liczby kandydatów, spośród których kierownicy będą
mogli wybrać potrzebnych im wykwalifikowanych pracowników. Metody rekrutacji to:
ogłoszenia na tablicach ogłoszeń, prasowe, internetowe, radiowe, telewizyjne.
3. Selekcja  dwukierunkowy proces, w którym organizacja podejmuje decyzję, czy
zaoferować kandydatowi pracę, a kandydat podejmuje decyzję, czy tę pracę przyjąć.
Etapy procesu zatrudnienia:
- wypełnienie podania o pracę,
- wstępna rozmowa kwalifikacyjna,
- testy,
- sprawdzenie dotychczasowych doświadczeń i referencji,
- pogłębiona rozmowa kwalifikacyjna,
- badania lekarskie,
- oferta pracy.
Wprowadzenie do pracy  dostarczenie nowym pracownikom potrzebnych im informacji, aby
mogli bezkonfliktowo i skutecznie w niej działać. Przekazywane informacje powinny zawierać:
- informacje ogólne,
- przegląd historii firmy, jej dą\
eń, operacji, celów,
- szczegółowe zasady polityki organizacji, regulaminu pracy, świadczeń.
Ocena efektywności  oceny nieformalne  ocena na bie\
ąco, dobrze lub z
le wykonana praca
(relacja kierownik  podwładny) i oceny sformalizowane  sformalizowana procedura oceny
efektywności pracy, w wyniku której ustala się kto z pracowników zasługuje na podwy\
kę
lub awans, a komu potrzebne jest dodatkowe przeszkolenie. Cele oceniania:
- oficjalne powiadomienie pracowników o tym, jak się ocenia ich bie\
ącą efektywność,
- wyró\
nienie pracowników zasługujących na podwy\
ki, związane z osiągnięciami
w pracy,
- ustalenie, którym pracownikom są potrzebne dodatkowe szkolenia,
- wyró\
nienie kandydatów do awansu.
Ocenianie jest równie\
podstawą do wynagradzania. Spotyka się systemy tradycyjne
wynagradzania  powiązane z określonym stanowiskiem lub opisem stanowiska pracy, np. na
podstawie ilości podwładnych, szczebla w hierarchii słu\
bowej i nowy system  wią\
ący je
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
z ustalaniem i osiąganiem celów organizacji, zwany równie\
nową płacą lub płacą
strategiczną.
Szkolenie i doskonalenie  procesy słu\
ące do utrzymania lub podwy\
szania wydajności
pracy na aktualnie zajmowanym stanowisku (szkolenie) lub do rozwijania umiejętności
potrzebnych w przyszłej pracy (doskonalenie).
Awanse, przeniesienia, kary
Awans to przejście na wy\
szy poziom w hierarchii słu\
bowej (awans pionowy). Istotne
jest aby był zasłu\
ony  oparty na względach merytorycznych, a nie na protekcji.
Celem przeniesienia pracowników jest:
- zdobycie nowego doświadczenia,
- obsadzenie pojawiających się nowych miejsc,
- otworzenie ście\
ek awansu,
- utrzymanie zainteresowania pracą.
Kary  ostrze\
enie, nagana, okres próbny, zawieszenie, dyscyplinarne przeniesienie,
degradacja, zwolnienie z pracy.
Komunikacja werbalna i niewerbalna
Komunikacja niewerbalna to  język ciała . Bardzo istotne są w niej takie czynniki, jak:
- przestrzeń społeczna (dystans)  według teoretyków istnieją 4 rodzaje dystansu (intymny,
osobisty, społeczny i publiczny)  jest to wyraz uczuć lub władzy, choć ró\
ni się
w zale\
ności od wzorców kulturowych,
- symbole  równie\
podkreślają dystans, władzę, zajmowane stanowisko,
- wyraz twarzy, mimika,
- kontakt wzrokowy.
Komunikacja werbalna to przekazywanie informacji za pomocą wyrazów. Du\
ą rolę
odgrywają tu takie czynniki, jak:
- akcent (badania dowiodły, \
e jest wa\
niejszy ni\
treść wiadomości),
- stopień płynności mowy (świadczy o kompetencji i odpowiedzialności),
- zawartość (treść) wypowiedzi, jest onauzale\
niona od władzy oraz związków
międzyludzkich, uzale\
nionych od przyjętego systemu kulturowego.
Negocjacje w biznesie
Negocjacje to proces porozumiewania się, zazwyczaj dwóch stron, prowadzony po to,
aby osiągnąć porozumienie w jakiejś sprawie. Mają du\
e znaczenie w pracy ludzi
zajmujących się działalnością gospodarczą, bowiem oznacza ona konieczność ciągłego
uzgadniania warunków współpracy, przy czym ka\
da ze stron zainteresowana jest
osiągnięciem (wynegocjowaniem) takich warunków, które będą korzystne dla tej właśnie
strony. Warunkiem osiągnięcia porozumienia (skuteczności negocjacji) jest szukanie takich
rozwiązań, które pozwalają na zaakceptowanie ich przez dwie negocjujące strony, co jest
mo\
liwe, gdy strony widzą konflikt i mają wolę jego rozwiązania [11, s. 58].
Konflikty są czymś naturalnym i nieuniknionym w postępowaniu ludzi. Nie wszystkie
muszą być destruktywne, wręcz przeciwnie mogą być twórcze i innowacyjne. Konflikty
w firmie oznaczają spór dwóch lub więcej osób albo grup, wynikający z konieczności
dzielenia się ograniczonymi zasobami albo pracami lub zajmowania odmiennej pozycji,
ró\
nych celów, wartości albo spostrze\
eń. W rozwiązywaniu konfliktów kierownicy mogą
posługiwać się dominacją albo przymusem, jednak\
e najskuteczniejszym sposobem są
właśnie negocjacje. Prowadząc je nale\
y kierować się następującymi zasadami:
- ustalić jasne cele i wyjaśnić z czego one wynikają,
- nie spieszyć się, w razie wątpliwości, naradzić się z kimś,
- być dobrze przygotowanym, opierać się na sprawdzonych danych,
- zachować elastyczność stanowiska,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
- dowiedzieć się, jaka jest motywacja drugiej strony,
- w razie braku postępu w jednym punkcie przejść do następnego,
- nauczyć się słuchać,
- być stanowczym, ale sprawiedliwym,
- panować nad swoimi emocjami,
- nauczyć się rozumieć innych,
- ocenić ka\
de posunięcie w aspekcie realizowanych celów firmy,
- brać pod uwagę wpływ obecnych negocjacji na przyszłe.
Do prowadzenia negocjacji nale\
y się dobrze przygotować i prowadzić je posługując się
uprzednio opracowanym arkuszem negocjacji, według następującego schematu:
1. określ strony negocjacji,
2. określ przedmiot negocjacji,
3. ustal składy zespołów negocjacyjnych,
4. zdefiniuj główny cel negocjacji i cele dodatkowe,
5. spróbuj ustalić cel główny i dodatkowy przeciwnika,
6. oszacuj koszt negocjacji,
7. opracuj taktykę wyjściową,
8. przygotuj wstępne porozumienie.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są podmioty funkcjonujące na rynku?
2. Czym ró\
ni się monopol od monopsonu?
3. Co to jest rynek?
4. Jak dzieli się rynek według kryterium przedmiotowego a jak według geograficznego?
5. Czym ró\
ni się sprzeda\
hurtowa od detalicznej?
6. Jakie funkcje pełnią hurtownicy?
7. Jakie są podstawowe funkcje handlu detalicznego?
8. Na czym polega organizacja zaopatrzenia?
9. Jakie czynniki decydują o wyborze dostawcy?
10. Czym ró\
ni się umowa o dostawę od umowy kontraktacyjnej?
11. Od czego zale\
y poziom zapasów?
12. Co to są zapasy minimalne i maksymalne?
13. Co to są zapasy nieprawidłowe?
14. Jakie są koszty braku zapasów?
15. Na czym polega analiza SWOT?
16. Co zalicza się do mocnych, a co do słabych stron firmy?
17. Jakie funkcje składają się na proces zarządzania?
18. Na czym polega zarządzanie przez delegowanie?
19. Czym ró\
ni się styl zarządzania demokratyczny od nieingerującego?
20. Jaki jest cel zarządzania zasobami ludzkimi?
21. Na czym polega rekrutacja, a na czym selekcja?
22. Jakie są zasady pisania CV i listu motywacyjnego?
23. Jakie informacje powinna zawierać umowa o pracę?
24. Na czym polega komunikacja werbalna a na czym niewerbalna?
25. Co to są konflikty i jak oddziałują na funkcjonowanie przedsiębiorstwa?
26. Co to są negocjacje?
27. Jak nale\
y się przygotować do negocjacji?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządz
kontrakt na dostawę warzyw (pomidorów) do zakładu przetwórstwa
owocowo-warzywnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić dostawców i odbiorców,
2) określić cenę i ilość kontraktowanych warzyw,
3) określić termin i warunki dostaw,
4) określić wymagania zakładu odnośnie jakości, sposobu uprawy,
5) określić kary z tytułu nie wywiązania się z umowy,
6) sporządzić umowę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4, flamastry,
- wzory umów kontraktacyjnych,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj analizę SWOT określonego przedsiębiorstwa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać wyboru analizowanego przedsiębiorstwa,
2) wyszukać mocne i słabe strony przedsiębiorstwa,
3) ocenić szanse i zagro\
enia dla analizowanego przedsiębiorstwa,
4) sformułować wnioski.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4, flamastry,
- przykłady analizy SWOT,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Jesteś właścicielem małej firmy. Przeprowadz
rozmowę kwalifikacyjną z kandydatami do
pracy. Sporządz
umowę o pracę z wybranym kandydatem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić stanowisko pracy, na które poszukujesz pracownika,
2) określić wymagania, jakie musi spełnić kandydat na stanowisko,
3) zaplanować przebieg rozmowy,
4) zaplanować pytania, jakie postawisz kandydatowi,
5) określić, jakie pytania mo\
e on tobie zadać jako przyszłemu pracodawcy,
6) zainscenizować z kolegą lub kole\
anką rozmowę kwalifikacyjną,
7) sporządzić umowę o pracę z wybranym kandydatem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- biurko, krzesło dla właściciela firmy i kandydata,
- arkusze papieru formatu A4, flamastry,
- przykładowe wzory umów o pracę,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Jesteś właścicielem małej firmy. Pracownicy \
ądają podwy\
ek płac o 15%. W obecnej
sytuacji nie jesteś w stanie spełnić ich \
ądań. Mo\
esz z zaoferować im najwy\
ej 5%. Rozwią\

konflikt prowadząc negocjacje.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić zespól negocjacyjny,
2) ustalić miejsce negocjacji,
3) ocenić swoje mo\
liwości w zakresie spełnienia roszczeń pracowników,
4) zaplanować przebieg negocjacji,
5) opracować scenariusz negocjacji,
6) zainscenizować negocjacje.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- biurko, krzesła dla właściciela firmy i pracowników,
- arkusze papieru formatu A4, flamastry,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 5
W lokalnej gazecie znalazłeś ogłoszenie o pracę, które cię zainteresowało. Przygotuj
niezbędne dokumenty aplikacyjne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się szczegółowo z wymaganiami na dane stanowisko,
2) określić własne zasoby (umiejętności, wykształcenie, doświadczenie),
3) przygotować CV,
4) przygotować list motywacyjny.
Środki dydaktyczne:
- przykładowe ogłoszenia o pracę,
- schematy CV (np. foliogramy),
- arkusze papieru formatu A4,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić podmioty i przedmioty rynku?
1
1

2) porównać wolną konkurencję i monopol?
1
1

3) sklasyfikować rynek według ró\
nych kryteriów?
1
1

4) rozró\
nić zapasy?
1
1

5) określić celowość magazynowania?
1
1

6) porównać koszty utrzymywania i braku zapasów?
1
1

7) określić cele sprzeda\
y hurtowej i detalicznej?
1
1

8) określić czynniki decydujące o wyborze dostawcy?
1
1

9) wymienić etapy procesu produkcyjnego?
1
1

10) sporządzić analizę SWOT wybranego przedsiębiorstwa?
1
1

11) określić funkcje zarządzania przedsiębiorstwem?
1
1

12) określić funkcje kierownicze?
1
1

13) rozró\
nić kierowników według szczebla zarządzania?
1
1

14) porównać styl demokratyczny i nieingerujący?
1
1

15) określić warunki delegowania zadań przez kierownika?
1
1

16) określić zadania działów personalnych firmy?
1
1

17) określić sposoby pozyskiwania pracowników?
1
1

18) porównać rekrutację i selekcję?
1
1

19) sporządzić CV i list motywacyjny?
1
1

20) sporządzić umowę o pracę?
1
1

21) porównać komunikację werbalną i niewerbalną?
1
1

22) określić z
ródła konfliktów w firmie?
1
1

23) przeprowadzić skuteczne negocjacje?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3. Elementy rachunkowości
4.3.1. Materiał nauczania
Podstawy rachunkowości
Rachunkowość to system ewidencji gospodarczej odzwierciedlającej w formie pienię\
nej
zjawiska i procesy gospodarcze oraz sytuację majątkową i wyniki działalności podmiotów
gospodarczych [2, s. 98]. Zgodnie z ustawą o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku
i zmianami obowiązującymi od 1 stycznia 2002 r. jednostki gospodarcze są zobowiązane do
stosowania zasad rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową
i finansową oraz wynik finansowy. Rachunkowość danej jednostki obejmuje:
- przyjęte zasady rachunkowości,
- prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmując zapisy
zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,
- okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów
i pasywów,
- wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,
- sporządzanie sprawozdań finansowych (bilans, rachunek zysków i strat, informacje
dodatkowe),
- gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji
zgodnie z ustawą o rachunkowości,
- poddanie badaniu i publicznemu ogłaszaniu sprawozdań finansowych w wypadkach
przewidzianych ustawą o rachunkowości.
Rachunkowość w firmie pełni funkcję:
- kontrolną  ochrona mienia i jego racjonalne wykorzystanie,
- informacyjną  tworzenie zbiorów danych i informacji niezbędnych do zarządzania
danym przedsiębiorstwem,
- decyzyjną  na podstawie analizy danych ujętych w urządzeniach księgowych
i sprawozdaniach, mo\
liwe jest podejmowanie decyzji dotyczących działalności
przedsiębiorstwa.
Rachunkowość powinna być prowadzona w sposób rzetelny, prawidłowy i jasny. Jest to
mo\
liwe dzięki stosowaniu zasad rachunkowości, do których nale\
ą:
- zasada memoriałowa  ujęcie w księgach ogółu operacji, wpływających na wynik
finansowy roku obrotowego; niezale\
nie od terminu ich zapłaty czy stopnia uregulowania
rozrachunków; przeciwieństwem zasady memoriałowej, stosowanej w polskiej
rachunkowości, jest zasada kasowa,
- zasada współmierności, mówi o powiązaniu przychodów i kosztów z okresem, którego
dotyczą (tzn. powiązanie przychodów z kosztami ich uzyskania w danym okresie itd.),
- zasada kontynuacji działalności  jest to domniemanie, \
e jednostka będzie kontynuować
działalność w nie zmniejszonym istotnie zakresie w przyszłości,
- zasada ostro\
nej wyceny  zakłada taką bie\
ącą wycenę majątku i kapitału, która nie
zniekształca wyniku finansowego; z zasady tej wynika nakaz aktualizacji (to znaczy
obni\
enia cen faktycznie zapłaconych lub poniesionych kosztów do ich wartości
rynkowej lub mo\
liwej do uzyskania),
- zasada istotności  zakłada takie zorganizowanie ewidencji, aby zapewniała
wyodrębnienie operacji, które wa\
ą przy ocenie sytuacji firmy, wyniku finansowego
i rentowności. Oznacza to, \
e jeśli wartość operacji jest nieznaczna, wówczas mo\
emy
stosować ujęcie uproszczone,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
- zasada ciągłości (porównywalności)  zakłada stałe stosowanie z okresu na okres raz
przyjętych zasad i rozwiązań, w celu zapewnienia porównywalności danych,
- zasada periodyzacji, polega na podziale zdarzeń gospodarczych na okresy i ujmowaniu
wyników działalności za te okresy,
- zasada wy\
szości treści nad formą  jednostki gospodarujące zobowiązane są do
stosowania zasad rachunkowości zapewniających rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji
majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego.
Majątek podmiotów gospodarczych
Podmiot gospodarczy do realizacji swoich działań wykorzystuje środki gospodarcze,
będące składnikami jego majątku, czyli aktywami. Ze względu na długość okresu, przez jaki
uczestniczą w działalności firmy, aktywa dzieli się na trwałe i obrotowe.
Aktywa
Aktywa trwałe (występują w wielu zdarzeniach gospodarczych i są zdolne
do zachowania swojej postaci przez okres dłu\
szy ni\
12 miesięcy).
- wartości niematerialne i prawne,
- rzeczowe aktywa trwałe,
- nale\
ności długoterminowe,
- inwestycje długoterminowe.
Wartości niematerialne i prawne:
- nabyte przez firmę prawa autorskie, patenty, licencje, koncesje,
- wartość firmy, koszty organizacji poniesione przy zało\
eniu lub rozszerzaniu spółki
akcyjnej,
- prawo wieczystego u\
ytkowania gruntów, spółdzielcze prawo do lokalu.
Rzeczowe aktywa trwałe:
- środki trwałe  grunty własne, budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny,
środki transportu, inne  zdatne do u\
ytku w momencie przyjęcia do u\
ywania,
- inwestycje rozpoczęte  ogół kosztów poniesionych w związku z trwającą budową,
monta\
em lub przekazaniem do u\
ywania nowego albo ulepszeniem ju\
istniejącego
środka trwałego.
Nale\
ności długoterminowe  okres spłaty wynosi powy\
ej roku.
Inwestycje długoterminowe:
- udziały i akcje,
- pozostałe długoterminowe papiery wartościowe,
- udzielone długoterminowe po\
yczki.
Aktywa obrotowe:
- zapasy,
- nale\
ności i roszczenia krótkoterminowe,
- środki pienię\
ne.
Zapasy:
- zakupione surowce do produkcji,
- półprodukty i produkcja w toku,
- produkty gotowe,
- towary handlowe.
Nale\
ności  sumy pienię\
ne nale\
ne danej firmie od innych osób za wcześniej wykonane dla
nich świadczenia:
- z tytułu dostaw i usług,
- publicznoprawne z tytułu podatków, składek ubezpieczeń społecznych, dotacji,
- od pracowników z tytułu pranych zaliczek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Środki pienię\
ne:
- znajdujące się w kasie,
- zgromadzone w banku na rachunku bie\
ącym i innych rachunkach bankowych,
- inne środki pienię\
ne.
y
ródła pochodzenia majątku  pasywa  wskazują, kto wyposa\
ył daną jednostkę
gospodarczą w środki odpowiedniej wartości i na jakich warunkach. Mo\
na je podzielić na
kapitały własne, zobowiązania długoterminowe, krótkoterminowe i fundusze specjalne.
Pasywa
Kapitały (fundusze własne)
Kapitał podstawowy:
- kapitał akcyjny w spółkach akcyjnych,
- kapitał udziałowy w spółkach z o.o.,
- kapitał wspólników w spółce jawnej,
- fundusz udziałowy w spółdzielniach,
- fundusz zało\
ycielski w przedsiębiorstwach państwowych.
Kapitał (fundusz) zapasowy  tworzony ustawowo lub zgodnie ze statutem lub umową spółki.
W spółdzielniach określany jest jako fundusz zasobowy.
Kapitał (fundusz) rezerwowy  jego utworzenie mo\
e być zapisane w statucie lub umowie.
Wynik finansowy netto  wynik ten mo\
e być dodatni, (zysk), lub ujemny (strata).
Kapitały obce
Zobowiązania długoterminowe  okres spłaty przypada po upływie roku:
- długoterminowe po\
yczki, obligacje, inne papiery wartościowe,
- długoterminowe kredyty bankowe,
- pozostałe zobowiązania długoterminowe.
Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne  okres spłaty przypada w ciągu roku od
dnia bilansowego  z tytułu:
- zaciągniętych po\
yczek,
- zaciągniętych kredytów bankowych,
- dostaw i usług wykonanych na rzecz danej firmy przez jej kontrahentów,
- podatków, ceł oraz składek ubezpieczenia społecznego,
- wynagrodzeń wobec pracowników,
- pozostałe zobowiązania wobec innych jednostek i osób (PZU, związków zawodowych).
Bilans majątkowy jest to dwustronne zestawienie wartości środków
gospodarczych  aktywów i z
ródeł ich pochodzenia  pasywów, sporządzane na określony
dzień i w określonej formie (tabela 3). Jest to podstawowe sprawozdanie przedsiębiorstwa,
prezentujące jego statyczny obraz. Bilans sporządzany jest, według określonego
znormalizowanego wzoru opublikowanego w załączniku ustawy o rachunkowości, na koniec
ka\
dego roku obrachunkowego, który z reguły pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać:
- dokładne oznaczenie podmiotu dla którego jest sporządzany,
- momentu bilansowego, czyli daty, na którą jest sporządzany,
- wyszczególnienie nazw i wartości poszczególnych składników aktywów i pasywów,
- sumy pośrednie aktywów i pasywów oraz sumy ogólne,
- podpisy osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową jednostki,
- datę sporządzenia bilansu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Przy sporządzaniu bilansu nale\
y przestrzegać następujących zasad:
- zasada równości finansowej  suma aktywów musi być równa sumie pasywów;
w bilansie te same składniki majątkowe są ujęte z dwóch punktów widzenia, rodzaju
środka i z
ródeł finansowania, (aktywa = pasywa),
- zasada ciągłości bilansowej  bilans zamknięcia jednego roku jest jednocześnie bilansem
otwarcia roku następnego,
- zasada rzetelnej wyceny  wykazane w bilansie składniki winny być zgodne ze stanem
faktycznym i odpowiednio rzetelnie wycenione,
- zasada ostro\
nej wyceny  nale\
y uwzględnić np. zmniejszenie wartości u\
ytkowej lub
handlowej poszczególnych składników, wyceny dokonywać tak, aby nie zawy\
ać ich
wartości,
- zasada wyceny według kosztu historycznego  składniki wyceniane są w cenie nabycia
lub koszcie ich wytworzenia.
Wzór bilansu
Nazwa i adres podmiotu
Regon
Bilans
Sporządzony na dzień & & & & & .
Tabela 3. Wzór bilansu [2, s. 112]
Lp. AKTYWA Suma Lp. PASYWA Suma
A Aktywa trwałe A Kapitał (fundusz) własny
I Wartości niematerialne I Kapitał (fundusz) podstawowy
i prawne
II Rzeczowe aktywa trwałe II Kapitał (fundusz) zapasowy
1. Środki trwałe III Pozostałe kapitały (fundusze)
rezerwowe
a. grunty IV Zysk (strata) z lat ubiegłych
b. budynki, lokale V Zysk (strata) netto
c. urządzenia techniczne B Zobowiązania i rezerwy
i maszyny na zobowiązania
d. Środki transportu I Rezerwy na zobowiązania
III Nale\
ności długoterminowe II Zobowiązania długoterminowe
IV Inwestycje długoterminowe III Zobowiązania krótkoterminowe
B Aktywa obrotowe
I Zapasy
1. materiały
2. półprodukty i produkty
w toku
3. produkty gotowe
4. towary
II Nale\
ności
III Inwestycje krótkoterminowe
SUMA AKTYWÓW SUMA PASYWÓW
Data i miejsce sporządzenia bilansu Podpisy osób odpowiedzialnych za gospodarkę
Podpis osoby sporządzającej bilans finansową jednostki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Sprawozdanie z przepływów pienię\
nych umo\
liwia dokonanie oceny kondycji finansowej
przedsiębiorstwa. Wyró\
nia się trzy typy strumieni pienię\
nych:
- z działalności operacyjnej (podstawowej),
- z działalności inwestycyjnej (operacje gotówkowe dotyczące zakupu lub sprzeda\
y
składników majątku trwałego),
- z działalności finansowej (dywidendy, odsetki).
Do sporządzenia sprawozdania wykorzystuje się informacje z bilansu, rachunku zysków
i strat i inne. Przykładowy wzór sprawozdania zawiera tabela 4.
Tabela 4. Sprawozdanie z przepływów pienię\
nych [8, s. 109]
Treść Wartość
A. Przepływy środków pienię\
nych z działalności operacyjnej
I. Wynik finansowy netto (zysk)
II. Korekty o pozycje:
1. amortyzacja
2. podatek dochodowy
3. zmiana stanu zapasów
4. zmiana stanu nale\
ności
5. zmiana stanu zobowiązań
III. Środki pienię\
ne netto z działalności operacyjnej (I + II)
B. Przepływy środków pienię\
nych z działalności inwestycyjnej
I. Nabycie wartości niematerialnych i prawnych
II. Nabycie rzeczowych składników majątku trwałego
III. Środki pienię\
ne netto z działalności inwestycyjnej (I + II)
C. Przepływy środków pienię\
nych z działalności finansowej
I. Zaciągnięcie długoterminowego kredytu bankowego
II. Spłata po\
yczki
III. Środki pienię\
ne netto z działalności finansowej (I + II)
D. Zmiana stanu środków pienię\
nych netto (A + B + C)
E. Środki pienię\
ne na początek roku obrotowego
F. Środki pienię\
ne na koniec roku obrotowego
Dowody księgowe są to dokumenty stanowiące podstawę do stwierdzenia dokonanej
określonej operacji gospodarczej i zaewidencjonowania jej w prowadzonych przez jednostkę
gospodarczą księgach rachunkowych. Klasyfikację dowodów księgowych przedstawia
tabela 5.
Tabela 5. Klasyfikacja dowodów księgowych [2, s. 123]
Kryterium podziału Rodzaj dowodu księgowego Charakterystyka
Otrzymane od kontrahentów, np.
Obce zewnętrzne
faktury dostawców
Zewnętrzne Przekazane w oryginale
kontrahentom, np. faktury
Wystawca dowodu
wystawione odbiorcom
Własne
Wewnętrzne Dotyczą operacji dokonywanej
wewnątrz jednostki, karty pracy,
dowody wydania
Podstawa ich Pierwotne (z
ródłowe) Stwierdzają dokonanie operacji
sporządzenia gospodarczej, np. faktury, dowody
wpłat.
Wtórne Zbiorcze Stanowią podstawę
do dokonania łącznych zapisów, np.
raport kasowy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
 Korygujące Korygują poprzednie zapisy, np.
faktura korygująca VAT.
Zastępcze Wystawiane do czasu otrzymania
obcego dowodu pierwotnego
Rozliczeniowe Ujmują dokonane zapisy według
nowych kryteriów klasyfikacyjnych.
Dowód księgowy powinien być sporządzony w języku polskim, a jego treść powinna być
pełna i zrozumiała, dopuszcza się stosowanie skrótów ogólnie przyjętych. Dowody księgowe
powinny być rzetelne, kompletne oraz wolne od błędów rachunkowych. Niedopuszczalne jest
dokonywanie przeróbek i wymazywanie błędnych zapisów. Błędy w dowodach własnych
mo\
na poprawiać wyłącznie przez skreślenie niewłaściwego zapisu i wpisanie właściwego.
Dowody obce oraz dowody własne zewnętrzne, przesłane uprzednio odbiorcy mogą być
poprawione przez wystawienie i przesłanie dokumentów korygujących.
Uproszczone formy rachunkowości w przedsiębiorstwie
Podatek jest to przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie materialne pobierane
przez państwo (urząd skarbowy) lub inny związek publiczny (terytorialny). Wyró\
niamy
podatki bezpośrednie  płacone od dochodów przedsiębiorstw (CIT) i dochodów
indywidualnych ludności (PIT) oraz pośrednie  płacone za pośrednictwem cen przy
nabywaniu towarów i usług (VAT, podatek akcyzowy).
W polskim podatku dochodowym od osób fizycznych wyró\
niamy dwie formy
opodatkowania:
- zasady ogólne  oznacza dla podatnika opłacanie podatku dochodowego od dochodów
faktycznie osiągniętych, czyli od przychodów pomniejszonych o koszty ich uzyskania;
podstawą jest prowadzona księga przychodów i rozchodów; dochód podlega
progresywnemu opodatkowaniu według określonych przepisami stawek,
- ryczałty  przedmiotem opodatkowania są osiągane przychody; w tej formie są do
wyboru karta podatkowa i ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.
Do 20 stycznia podatnik musi zło\
yć oświadczenie o wyborze formy opodatkowania, od
której jest uzale\
niona forma ewidencji:
- opodatkowanie na zasadach ogólnych  podatkowa księga przychodów i rozchodów,
- ryczałt ewidencjonowany  ewidencja przychodów,
- karta podatkowa  brak obowiązku prowadzenia ewidencji.
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych  podatek płacony jest w formie
zryczałtowanych stawek od 3% do 20%, który pobiera się bez pomniejszenia przychodu
o koszty uzyskania. Opodatkowaniu w tej formie podlegają przychody:
- z pozarolniczej działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne, spółki
jawne osób fizycznych, spółki partnerskie,
- osób fizycznych, nie prowadzących pozarolniczej działalności gospodarczej, osiągane
z tytułu najmu, podnajmu, dzier\
awy, poddzier\
awy,
- osób duchownych.
Podatnicy mogą opłacać w roku podatkowym ryczałt od przychodów ewidencjonowanych,
je\
eli w roku poprzedzającym rok podatkowy:
- uzyskali przychody z tej działalności, prowadzonej wyłącznie samodzielnie, w wysokości
nie przekraczającej 250 000 euro, lub
- uzyskali przychody z tej działalności, prowadzonej wyłącznie w formie spółki, a suma
przychodów wspólników nie przekroczyła kwoty 250000 euro.
Decydując się na ryczałt ewidencjonowany nale\
y prowadzić ewidencję:
- zakupu towarów,
- środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
- wyposa\
enia,
- przychodów (odrębnie za ka\
dy rok).
Podatek oblicza się i wpłaca co miesiąc. Od 2007 roku nie trzeba składać deklaracji
miesięcznych. Za ka\
dy miesiąc obliczony ryczałt nale\
y wpłacać na rachunek urzędu
skarbowego w terminie do 20 dnia następnego miesiąca. Za miesiąc grudzień  w terminie
zło\
enia zeznania (PIT-28)  do 31 stycznia następnego roku.
Zalety ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych:
- zamiast opodatkowania stawkami 19%, 30%, 40%  ryczałt według stawek od 3% do
20%,
- mniej skomplikowana księgowość,
- brak deklaracji miesięcznych i mo\
liwość zaliczek kwartalnych,
Wady:
- brak mo\
liwości rozliczania kosztów,
- utrata prawa do wspólnego rozliczania z mał\
onkiem,
- brak mo\
liwości zrezygnowania z ryczałtu w trakcie roku.
Przykładowe stawki ryczałtu zawiera tabela 6.
Tabela 6. Stawki ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych [21]
Lp. Stawki ryczałtu Wybrane rodzaje przychodu
z tytułu wykonywania wolnego zawodu,
ze świadczenia usług:
- reprodukcji komputerowych nośników informacji,
- pośrednictwa w sprzeda\
y pojazdów mechanicznych,
1. 20%
- pośrednictwa w handlu hurtowym,
- hoteli,
- parkingowych.
z działalności usługowej dotyczącej:
- pilotowania, organizowania i pośrednictwa turystycznego,
2. 17%
- zarządzania nieruchomościami,
- wynajmu samochodów osobowych.
z działalności gastronomicznej w zakresie sprzeda\
y napojów
3. 8,5%
alkoholowych o zawartości powy\
ej 1,5%
4. z działalności wytwórczej, robót budowlanych, przewozów ładunków
5,5%
taborem samochodowym o ładowności powy\
ej 2 ton
5. z działalności gastronomicznej,
3%
z działalności usługowej w zakresie handlu
Ewidencja przychodów
Zapisów dokonujemy na podstawie wystawionych faktur, które są potwierdzeniem
sprzeda\
y produktów lub wykonaniem usług. W przypadku sprzeda\
y bez faktury, wpisu do
ewidencji dokonujemy na podstawie wystawionego na koniec dnia dowodu wewnętrznego.
Zapisów dokonujemy w sposób chronologiczny na podstawie dowodów księgowych,
w czasie zapewniającym terminowe i właściwe rozliczenie zryczałtowanego podatku od
przychodów ewidencjonowanych, nie póz
niej jednak ni\
do dnia 20 ka\
dego miesiąca za
miesiąc poprzedni. Po zakończeniu ka\
dego miesiąca zapisy w ewidencji nale\
y podsumować
oraz obliczyć według stawek i wpisać kwotę nale\
nego podatku ryczałtowego, a tak\
e
obliczyć kwotę obni\
ki podatku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Tabela 7. Ewidencja przychodów [2, s. 146]
miesiąc& & & rok & & & & & strona& & & & ..
Lp. Data Data Nr dowodu na Kwota przychodu Ogółem Uwagi
wpisu wystawienia podstawie którego opodatkowanego wg przychód
faktury dokonano wpisu stawki (5+6+7)
8,5% 5,5% 3,0%
zł gr zł gr zł gr zł gr
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Suma strony
Przeniesienie
ze strony
Razem przychody
za miesiąc
Karta podatkowa daje mo\
liwość płacenia podatku w stałej wysokości według odpowiedniej
stawki kwotowej. Podatnik, chcąc skorzystać z tej formy opodatkowania musi zło\
yć wniosek
o zastosowanie tej formy. Przy prowadzeniu działalności nie mo\
na korzystać z usług osób
nie zatrudnionych u siebie, nie mo\
na te\
prowadzić innej działalności. Ten wymóg dotyczy
równie\
mał\
onka podatnika. Największą zaletą karty podatkowej obok stałych stawek
kwotowych podatku jest zwolnienie z obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań
podatkowych, wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Wysokość stawki podatku zale\
y
od rodzaju prowadzonej działalności, ilości zatrudnionych pracowników, liczby mieszkańców
i innych czynników, np. liczby godzin przeznaczonych na działalność w przypadku tzw.
wolnych zawodów (lekarza, stomatologa, lekarza weterynarii), zawartych załączniku do
ustawy o podatku dochodowym. Termin płatności podatku do 7 dnia miesiąca za miesiąc
poprzedni, za grudzień do 28 grudnia. Do dnia 31 stycznia roku następującego po roku
podatkowym zło\
enie deklaracji PIT-16A o wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne,
zapłaconej i odliczonej od karty podatkowej w poszczególnych miesiącach roku.
Podstawową formą opodatkowania od 1 stycznia 2003 r. jest opodatkowanie na zasadach
ogólnych, wią\
ące się z obowiązkiem prowadzenia podatkowej księgi przychodów
i rozchodów. Podatnik mo\
e jednak, w sytuacjach wymienionych w przepisach, zrezygnować
z opodatkowania na zasadach ogólnych i wybrać opodatkowanie ryczałtem od przychodów
ewidencjonowanych lub w formie karty podatkowej. Podatek płacony jest według stawek
19%, 30%, 40%. Za przychód z działalności gospodarczej uwa\
a się kwoty nale\
ne, choćby
nie były faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych
bonifikat i skont. Przychodem są równie\
m.in.:
- dotacje, subwencje, dopłaty,
- ró\
nice kursowe,
- odsetki od środków na rachunkach bankowych,
- wartość otrzymanych świadczeń w naturze.
Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów,
ale tak\
e w celu ich zachowania albo zabezpieczenia z
ródła przychodów.
Podatnicy osiągający dochody z działalności gospodarczej muszą bez wezwania wpłacać
w ciągu roku podatkowego zaliczki na podatek dochodowy, do 20 dnia następnego miesiąca.
Od 2007 roku nie muszą składać deklaracji miesięcznych. W terminie do 30 kwietnia
podatnik rozliczający się na zasadach ogólnych ma obowiązek zło\
yć zeznanie roczne na
formularzu PIT-36. Zalety opodatkowania na zasadach ogólnych:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- mo\
liwość rozliczania kosztów,
- mo\
liwość rozliczania strat z lat ubiegłych,
- prawo do ulg i odliczeń,
- prawo do wspólnego rozliczania się z mał\
onkiem oraz jako osoba samotnie
wychowująca dziecko,
- mo\
liwość korzystania z amortyzacji.
Wady:
- konieczność płacenia podatku według stawek 19%, 30%, 40%,
- konieczność prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.
Podatkowa księga przychodów i rozchodów jest uproszczonym narzędziem księgowym
słu\
ącym wyłącznie do celów podatkowych, na podstawie, której dokonuje się ustalenia
podstawy opodatkowania. Księga prowadzona jest w sposób określony w rozporządzeniu
Ministra Finansów z dnia 15 grudnia 2000 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi
przychodów i rozchodów. Księgę podatnik zakłada sam wg wzoru określonego w załączniku
do wymienionego rozporządzenia. Powinna być prowadzona w sposób rzetelny i niewadliwy,
czyli zgodnie ze stanem rzeczywistym i z przepisami rozporządzenia. Zapisy winny być
dokonywane na podstawie prawidłowych i rzetelnych dowodów księgowych. Przykład księgi
przedstawia tabela 8.
Tabela 8. Wzór podatkowej księgi przychodów i rozchodów [2, s. 153]
Podatkowa księga przychodów i rozchodów
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
imię i nazwisko (firma)
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
adres
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Rodzaj działalności
Uwaga: przed rozpoczęciem zapisów w księdze nale\
y się dokładnie zapoznać z przepisami rozporządzenia
i objaśnieniami zamieszczonymi w załączniku do rozporządzenia
Strona prawa księgi
Kontrahent Przychód
Wartość Pozostałe Razem
Opis
sprzedanych przychody przychód
zdarzenia
towarów
gospodarczego
i usług
Imię Adres
zł gr zł gr zł gr
i nazwisko
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Suma strony
Przeniesienie
z poprzedniej
strony
Razem od
początku roku
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Lp.
Data zdarzenia
Nr dowodu ksi
ę
gowego
Strona lewa księgi
Zakup
towarów Koszty Wydatki (koszty)
handlowyc uboczne
h i zakupu Koszty
materiałów reprezentacji Wynagrodzenia Pozostałe Razem
wg cen reklamy w gotówce wydatki wydatki
zakupu objęte i naturze (12+13+14)
limitem
zł gr zł gr zł gr zł gr zł gr zł gr zł gr
10 11 12 13 14 15 16 1
7
Dochód z działalności
W celu ustalenia dochodu (straty) osiągniętego w roku podatkowym nale\
y na odrębnej
stronie księgi przychodów i rozchodów zestawić:
- przychody osiągnięte w roku podatkowym (kolumna 9),
- ( ) minus wysokość kosztów uzyskania przychodów, tzn.:
(+) wydatki na zakup towarów handlowych i materiałów (kolumna 10),
(+) koszty uboczne (kolumna 11 księgi),
( ) wartość spisu z natury (remanentu końcowego),
(+) łączna kwota wydatków (kolumna 15),
( ) wartość składników wynagrodzeń w naturze, ujętych w innych kolumnach ni\

kolumna 13.
=Dochód
Od ustalonej podstawy opodatkowania, czyli wszystkich osiągniętych dochodów,
zgodnie z ustawą o podatku dochodowym, przedsiębiorca ma prawo dokonać odliczeń, m.in.
składek na ubezpieczenie społeczne, na rzecz organizacji, do której przynale\
y, wydatków na
cele rehabilitacyjne i innych. Oprócz odliczeń od dochodu istnieje mo\
liwość skorzystania
przez podatnika z ulg podatkowych, czyli dokonania odliczeń od podatku obni\
onego
o kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne (7,75%).
Podatek od towarów i usług  VAT, czyli podatek od wartości dodanej  to podatek
pośredni, który z zało\
enia ma w jak najmniejszy sposób oddziaływać na ostateczną cenę
towaru i usługi podlegającej opodatkowaniu. W Polsce został on wprowadzony przez Ustawę
z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U.
nr 11 poz. 50). Jednak konieczność harmonizacji polskiego prawa podatkowego z prawem UE
zmusiła polskiego ustawodawcę do uregulowania tej kwestii w nowej "Ustawie o podatku od
towarów i usług" z dnia 11 marca 2004 roku. Podstawową stawką jest stawka 22%, dla
niektórych towarów i usług przewidziano stawki obni\
one: 7% oraz 3% (stawka 3% obejmuje
nieprzetworzone produkty rolne a 7% m.in.: leki, ksią\
ki, zabawki, \
ywność itp.). Istnieje
równie\
stawka 0%, która obowiązuje przy:
- wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów,
- eksporcie towarów.
Przy świadczeniu usług w handlu i gastronomii podatnik mo\
e obliczać kwotę VAT od
wartości brutto towaru (art. 85 Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług)
stosuje wówczas stawki:
- 18,03% wartości brutto, dla towarów i usług objętych stawką 22%,
- 6,54% wartości brutto dla towarów i usług objętych stawką 7%,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Uwagi
- 2,91% wartości brutto dla towarów i usług objętych stawką 3%.
Rejestr zakupów i sprzeda\
y
Istnienie i zakres obowiązku ewidencjonowania dla potrzeb podatku VAT, zale\
y od statusu
podatnika. Mo\
e on:
- być całkowicie zwolniony z obowiązku ewidencji  dotyczy podatników wykonujących
czynności zwolnione z podatku VAT,
- mieć obowiązek prowadzenia ewidencji uproszczonej (jeśli wartość sprzeda\
y nie
przekroczyła 80000 zł),
- mieć obowiązek prowadzenia ewidencji pełnej (pozostali podatnicy).
Ewidencję sprzeda\
y nale\
y wypełniać systematycznie i chronologicznie, zgodnie ze
wzorem podanym w tabeli 9. Nale\
y podać numer faktury, datę wystawienia faktury, numer
identyfikacyjny nabywcy i wartość sprzeda\
y z rozbiciem na poszczególne stawki podatkowe
VAT. W ostatniej kolumnie wpisuje się obliczoną kwotę podatku VAT nale\
nego z tytułu
świadczonych usług lub sprzedanych towarów.
Tabela 9. Wzór rejestru sprzeda\
y VAT [2, s. 150]
Sprzeda\
opodatkowana
Stawką Stawką 7% Stawką 3% Stawką 0%
22%
Lp.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Suma strony:
Przeniesienie ze strony:
Razem:
Ewidencja zakupów umo\
liwia wykazanie podatku VAT naliczonego w zakupionych
materiałach, usługach obcych, którego kwotę potrąca się od podatku nale\
nego i dopiero
ró\
nicę pomiędzy podatkiem nale\
nym a naliczonym wpłaca do urzędu skarbowego. Je\
eli
podatek naliczony jest większy od nale\
nego, następuje zwrot podatku z urzędu skarbowego
na konto podatnika. Zwrot nadwy\
ki następuje w dwóch formach:
- pośredniej  zmniejszenie podatku w następnym miesiącu (zasada),
- bezpośredniej  uzyskanie tej kwoty nadwy\
ki z urzędu skarbowego (wyjątkowo).
Przykładowy wzór ewidencji zakupów przedstawia tabela 10.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
netto
netto
netto
netto
VAT
VAT
VAT
VAT
Warto
ść
Warto
ść
Warto
ść
Warto
ść
Nr faktury
Data wystawienia
faktury
Nr identyfikacyjny
nabywcy
Warto
ść
sprzeda
\

y
brutto
Sprzeda
\

wolna od
podatku
Podatek nale
\

ny
od sprzeda
\

y
Tabela 10. Wzór ewidencji zakupów VAT [2, s. 151]
Zakupy opodatkowane słu\
ące Zakupy
sprzeda\
y opodatkowanej opodatkowane
słu\
ące
sprzeda\
y
Inwestycyjne Pozostałe opodatkowanej
i zwolnionej
wartość VAT wartość VAT wartość VAT
netto netto netto
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Suma strony:
Przeniesienie ze
strony:
Razem:
Do 25 dnia ka\
dego miesiąca nale\
y zło\
yć deklarację VAT-7. W przypadku rozliczenia
kwartalnego do 25 dnia pierwszego miesiąca następnego kwartału (VAT-7K).
Istota rachunkowości zarządczej
Rachunkowość zarządcza jest działem rachunkowości, który korzystając z danych
pochodzących z ró\
nych z
ródeł, w tym danych dostarczonych przez rachunkowość finansowa
i rachunek kosztów, ma za zadanie dostarczyć informacji niezbędnych do zarządzania
przedsiębiorstwem i podejmowania decyzji gospodarczych.
Koszty, pojęcie, klasyfikacja
Koszt jest to wyra\
ona w pieniądzu wartość nakładów, czyli celowo zu\
ytych zasobów
rzeczowych, ludzkich i finansowych w związku z określoną działalnością. W rolnictwie
problemem w wycenie kosztów jest brak w rodzinnych gospodarstwach rolnych kategorii
płacy oraz du\
y udział materiałów i surowców wytwarzanych we własnym zakresie, czyli
tzw. samozaopatrzenie produkcyjne. Głównym zadaniem analizy kosztów jest dostarczenie
informacji o kształtowaniu się kosztów w ró\
nych przekrojach klasyfikacyjnych.
Klasyfikacja kosztów
Według rodzaju prowadzonej działalności:
- koszty działalności operacyjnej, ponoszone na realizację podstawowych zadań
przedsiębiorstwa:
- działalności produkcyjnej,
- handlowej,
- usługowej,
- koszty działalności inwestycyjnej, ponoszone w celu stworzenia nowych lub
powiększenia wartości istniejących środków trwałych,
- koszty działalności finansowej, związane z operacjami finansowymi prowadzonymi przez
przedsiębiorstwo,
- koszty działalności związane z funduszami celowymi (np. zakładowy fundusz świadczeń
socjalnych).
Według struktury wewnętrznej:
- koszty proste, o jednorodnej treści ekonomicznej, nie dające się rozło\
yć na elementy
prostsze (wynagrodzenie, amortyzacja),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Lp.
Nr faktury
Data wystawienia
faktury
Nr identyfikacyjny
nabywcy
Warto
ść
zakupu brutto
Zakupy za które nie
przysługuje odliczenie
od podatku
Zakupy nie
opodatkowane
Zakupy obj
ę
te stawk
ą
0%
VAT podlegaj
ą
cy
odliczeniu
- koszty zło\
one, składające się z ró\
nych rodzajów kosztów (własne usługi remontowe,
transportowe).
Układ rodzajowy kosztów grupuje pierwotne, jednorodne składniki kosztów, dzięki czemu
mo\
na poznać, jaki jest wpływ i znaczenie poszczególnych czynników produkcji
w przedsiębiorstwie na jego wyniki finansowe i ekonomiczne oraz na które z pozycji kosztów
powinny być skierowane działania usprawniające, mające na celu obni\
enie kosztów.
W układzie tym koszty dzieli się na materialne i niematerialne.
Koszty materialne:
- zu\
ycia materiałów,
- zu\
ycia paliw i energii,
- zu\
ycia maszyn (amortyzacja),
- usług obcych (remontowych, transportowych),
- inne koszty materialne.
Koszty niematerialne:
- wynagrodzeń i narzutów na wynagrodzenia,
- odpisów na fundusze specjalne,
- inne koszty niematerialne.
Układ kalkulacyjny kosztów, pozwala na określenie kosztów jednostkowych wyrobów
i usług. Koszty dzieli się na bezpośrednie i pośrednie.
Koszty bezpośrednie odnoszą się do konkretnego wyrobu, usługi, zlecenia. Do kosztów
tych zalicza się materiały i płace bezpośrednie. W rolnictwie są to koszty siły roboczej
zatrudnionej bezpośrednio do przeprowadzenia zabiegów agrotechnicznych i obsłudze
zwierząt, siły pociągowej stosowanej w danej działalności, środków produkcji zu\
ytych
w procesie produkcji (pasze, nasiona, środki ochrony roślin), koszty urządzeń i pomieszczeń
dla zwierząt.
Koszty pośrednie związane są ze zu\
yciem czynników produkcji, które nie łączą się
bezpośrednio z wytwarzaniem konkretnego produktu, a wynikają z funkcjonowania
przedsiębiorstwa jako całości. Zalicza się do nich koszty wydziałowe, ogólne
przedsiębiorstwa, koszty sprzeda\
y.
Klasyfikacja kosztów według ich zmian  jest jednym z najwa\
niejszych i najczęściej
stosowanych podziałów kosztów w analizie i ocenie działalności przedsiębiorstwa.
W zale\
ności od wielkości produkcji wyró\
niamy koszty stałe i zmienne.
Koszty stałe są niezale\
ne od wielkości produkcji i w pewnych granicach pozostają na
jednakowym poziomie. Nale\
ą do nich amortyzacja majątku trwałego, wydziałowe
i ogólnozakładowe koszty administracji i zarządu. Dzieli się je na koszty bezwzględnie stałe
i skokowo stałe, czyli w pewnym przedziale wielkości produkcji są stałe, po czym następuje
skokowy wzrost.
Koszty zmienne zmieniają się wraz z rozmiarami produkcji. Nale\
ą do nich m.in. koszty
materiałów bezpośrednich, robocizny bezpośredniej, zu\
ycia energii technologicznej. Dzieli
się je na koszty proporcjonalnie zmienne  zmieniające się w takim stopniu jak wielkość
produkcji, degresywne  zmieniające się wolniej w stosunku do zmian produkcji
i progresywne  zmieniające się szybciej ni\
rozmiary produkcji.
Rachunek kosztów stałych i zmiennych
Rachunek kosztów to ogół działań zmierzających do odzwierciedlania procesów
zaopatrzenia, produkcji handlu zachodzących w przedsiębiorstwie, poprzez ujęcie,
zgrupowanie i interpretację w określonych przekrojach kosztów własnych wytworzenia
i sprzeda\
y produktów przedsiębiorstwa za pewien okres, w celu uzyskania mo\
liwie pełnych
informacji niezbędnych do ustalenia wyników i kierowania przedsiębiorstwem [2, s. 189].
W rachunku kosztów pełnych uwzględnia się łącznie koszty produkcji stałe i zmienne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
W rachunku kosztów zmiennych natomiast produktom przypisuje się tylko zmienne koszty
wytwarzania. Koszty stale traktowane są jako koszty całego okresu sprawozdawczego.
Próg rentowności
Analiza progu rentowności obejmuje badanie tzw. punktu równowagi, w którym
uzyskiwane przychody są równe ponoszonym kosztom. Jest to punkt, w którym
przedsiębiorstwo nie osiąga zysku, ale te\
ju\
nie przynosi strat. Próg rentowności mo\
e być
wyra\
ony ilościowo i jakościowo. Przy wyznaczaniu przyjmuje się zało\
enia:
- wartość produkcji jest równa wartości sprzeda\
y,
- koszty stałe są jednakowe dla ka\
dej wielkości produkcji,
- jednostkowe koszt zmienne są stałe,
- jednostkowe ceny są stałe.
Na poziom progu rentowności wpływa wielkość produkcji, cena wyrobu, jednostkowe koszty
zmienne, koszty stałe produkcji.
W punkcie równowagi przychody (Ps) są równe kosztom całkowitym(Kc).
Ps = Kc
Przychody (Ps):
Ps = Q x C
Q  wielkość produkcji/sprzeda\
y,
C  cena.
Koszty całkowite (Kc):
Kc = Ks + Q x Kzj
Ks  koszty stałe,
Kzj  koszty zmienne jednostkowe.
Q * C = Ks + Q x Kzj
Ks
stąd: Pri =
C - Kzj
Ks *C
Prw =
C - Kzj
Pri  próg rentowności ilościowy,
Prw  próg rentowności wartościowy [2, s. 199].
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest rachunkowość?
2. Na czym polega funkcja informacyjna, a na czym kontrolna rachunkowości?
3. Na czym polega zasada memoriałowa?
4. Co zalicza się do majątku trwałego?
5. Co to są nale\
ności?
6. Co to są pasywa?
7. Jakich zasad nale\
y przestrzegać przy sporządzaniu bilansu?
8. Jakie dokumenty zalicza się do pierwotnych, a jakie do wtórnych?
9. Czym ró\
ni się rozliczanie na tzw. kartę od ryczałtu od przychodów
ewidencjonowanych?
10. Jakie są wady a jakie zalety poszczególnych form opodatkowania?
11. Co to jest dochód, przychód, koszt?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
12. Co zalicza się do przychodów, a co do kosztów?
13. Jakie są podatki pośrednie, a jakie bezpośrednie?
14. Jakie są podstawowe formy uproszczonej ewidencji księgowej?
15. Co to jest rachunkowość zarządcza?
16. Jak klasyfikuje się koszty?
17. Do czego słu\
y układ kalkulacyjny kosztów?
18. Jakie są koszty bezpośrednie, a jakie pośrednie?
19. Co to jest próg rentowności i jak się go oblicza?
20. Czym ró\
ni się rachunek kosztów stałych i zmiennych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj ewidencji przychodów na podstawie posiadanych dokumentów (faktury,
dowody wpłat, inne).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uporządkować posiadane dokumenty wg dat wystawienia,
2) wypełnić ewidencję przychodów z uwzględnieniem daty wystawienia, numeru dowodu,
ró\
nych stawek opodatkowania (8,5%, 5,5%, 3%),
3) zsumować przychody.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- dokumenty (faktury, dowody wpłat),
- wzór ewidencji przychodów podatku zryczałtowanego,
- kalkulator,
- stanowisko komputerowe z dostępnym oprogramowaniem podatkowym,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dokonaj zapisów w Rejestrze zakupów oraz w Rejestrze sprzeda\
y.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uporządkować posiadane dokumenty wg dat wystawienia, z podziałem na dokumenty
dotyczące zakupu i dotyczące sprzeda\
y wyrobów i usług,
2) dokonać zapisów w Rejestrze zakupów VAT,
3) dokonać zapisów w Rejestrze sprzeda\
y VAT.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- Rejestry zakupów i sprzeda\
y VAT,
- dokumenty (faktury, dowody wpłat, umowy kupna  sprzeda\
y),
- kalkulator,
lub
- stanowisko komputerowe z dostępnym oprogramowaniem podatkowym,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Ćwiczenie 3
Oblicz nale\
ny podatek VAT.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uporządkować posiadane dokumenty wg dat wystawienia, z podziałem na dokumenty
dotyczące zakupu i dotyczące sprzeda\
y wyrobów i usług,
2) dokonać zapisów w Rejestrze zakupów VAT i obliczyć na ich podstawie podatek VAT
naliczony,
3) dokonać zapisów w Rejestrze sprzeda\
y VAT i obliczyć na ich podstawie podatek VAT
nale\
ny.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- Rejestry zakupów i sprzeda\
y VAT,
- dokumenty (faktury, dowody wpłat, umowy kupna  sprzeda\
y),
- kalkulator,
lub
- stanowisko komputerowe z dostępnym oprogramowaniem podatkowym,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Oblicz przychody, koszty i dochody na podstawie zapisów w księdze przychodów
i rozchodów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) posegregować posiadane dokumenty według dat wystawienia,
2) dokonać zapisów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów, zgodnie z zasadami
jej wypełniania, z podziałem na przychody z działalności operacyjnej, pozostałe
przychody, koszty materiałów, wydatki,
3) zsumować wszystkie przychody i koszty,
4) obliczyć dochody odejmując od wszystkich przychodów wszystkie koszty.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- podatkowa księga przychodów i rozchodów,
- dokumenty (faktury VAT, dowody wpłat, listy płac, inne),
- kalkulator,
lub
- stanowisko komputerowe z dostępnym oprogramowaniem,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Wypełnij roczne zeznanie dla podatników opodatkowanych na zasadach ogólnych PIT
roczne  36.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zebrać niezbędne informacje: NIP, nazwa, adres, nazwa i rodzaj działalności,
2) wpisać z podatkowej księgi przychodów i rozchodów informacje o przychodach
i kosztach,
3) wpisać sumę wpłaconych zaliczek na podatek dochodowy,
4) wpisać sumę zapłaconych składek na ubezpieczenie społeczne (mo\
liwość odliczenia od
dochodu),
5) wpisać sumę zapłaconych składek na powszechne ubezpieczenie zdrowotne (mo\
liwość
odliczenia od podatku),
6) dokonać obliczeń.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- niezbędne dane identyfikacyjne (NIP, adres, nazwa, dane osobowe),
- podatkowa księga przychodów i rozchodów,
- informacje o zapłaconych składkach ZUS,
- informacje o zapłaconych zaliczkach na podatek dochodowy,
- formularz PIT-36,
- instrukcja wypełniania PIT-36,
- kalkulator,
lub
- stanowisko komputerowe z dostępnym oprogramowaniem podatkowym (np. Druki IPS),
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 6
Sporządz
bilans majątkowy firmy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać podziału na aktywa (majątek) i pasywa (z
ródła kapitału) firmy,
2) dokonać zestawienia aktywów wg kolejności aktywa trwałe, aktywa obrotowe,
3) dokonać zestawienia pasywów wg kolejności kapitały własne, kapitały obce
długoterminowe, kapitały obce krótkoterminowe.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4, flamastry,
- przykładowe dane firmy  posiadany majątek, z
ródła finansowania
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozró\
nić zasady rachunkowości?
1
1

2) rozró\
nić składniki majątku trwałego?
1
1

3) rozró\
nić składniki majątku obrotowego?
1
1

4) określić z
ródła majątku przedsiębiorstwa?
1
1

5) scharakteryzować formy opodatkowania przedsiębiorstwa?
1
1

6) zarejestrować przychody w ewidencji przychodów?
1
1

7) dokonać ewidencji zakupów w rejestrze zakupów VAT?
1
1

8) dokonać ewidencji sprzeda\
y w rejestrze sprzeda\
y VAT?
1
1

9) zaewidencjonować przychody i rozchody w podatkowej księdze
przychodów i rozchodów?
1
1

10) wypełnić deklaracje podatkowe?
1
1

11) sklasyfikować koszty wg ró\
nych kryteriów?
1
1

12) porównać rachunek kosztów stałych i zmiennych?
1
1

13) obliczyć próg rentowności?
1
1

14) obliczyć podatek dochodowy?
1
1

15) obliczyć podatek VAT nale\
ny i naliczony?
1
1

16) określić celowość rachunkowości zarządczej?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Niektóre zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku. Wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez
uzasadnienia nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
-
-
-
- zestaw zadań testowych,
-
-
-
- karta odpowiedzi.
-
-
-
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Zasada memoriałowa to zasada, która polega na
a) dokonywaniu zapisów na podstawie daty zaistnienia zdarzenia gospodarczego
niezale\
nie od terminu zapłaty.
b) wycenie składników majątkowych i kapitałów tak, aby nie został zniekształcony
wynik finansowy.
c) podziale składników gospodarczych na okresy i ujmowaniu wyników działalności za
te okresy.
d) stosowaniu w kolejnych latach przyjętych zasad rachunkowości.
2. Osobowość prawną ma
a) spółka cywilna.
b) spółdzielnia.
c) spółka komandytowa.
d) spółka jawna.
3. W skład majątku trwałego wchodzą
a) towary.
b) kapitały obce.
c) budynki.
d) inwestycje krótkoterminowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
4. Określenia  oni zrobili, oni zadecydowali są charakterystyczne dla stylu kierowania
a) autokraty.
b) demokraty.
c) wydziału.
d) nie ingerującego.
5. Po dokonaniu wpisu do ewidencji działalności gospodarczej przedsiębiorca otrzymuje
a) potwierdzenie o zało\
eniu firmy.
b) potwierdzenie z urzędu skarbowego.
c) zaświadczenie o wpisie do ewidencji.
d) zaświadczenie z urzędu statystycznego.
6. Rozpoczynając działalność gospodarczą, nale\
y zło\
yć w banku wniosek dotyczący
a) opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.
b) wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.
c) uzyskania numeru NIP.
d) zało\
enia rachunku bankowego.
7. W skład aktywów obrotowych wchodzą
a) wyroby gotowe.
b) zobowiązania wobec dostawców.
c) inwestycje długoterminowe.
d) urządzenia transportowe.
8. Materiały zu\
ywane w produkcji między kolejnymi dostawami, to zapas
a) produkcyjny.
b) maksymalny.
c) rezerwowy.
d) nieprawidłowy.
9. Do podatków pośrednich zalicza się podatek
a) od nieruchomości.
b) dochodowy od osób fizycznych.
c) rolny.
d) VAT.
10. Struktura stosowana w małych firmach, w której ka\
dy podwładny ma jednego
bezpośredniego przeło\
onego to struktura
a) funkcjonalna.
b) sztabowo-liniowa.
c) liniowa.
d) macierzowa.
11. Aby dobrze przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej, nale\
y zebrać informacje o
a) sytuacji finansowej firmy.
b) dostawcach firmy.
c) wysokości wynagrodzenia.
d) zakładzie pracy i stanowisku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
12. Ewidencja do celów podatkowych powinna być prowadzona
a) według numeracji dokumentów.
b) w zale\
ności od wysokości kwot.
c) systematycznie i chronologicznie.
d) w miarę potrzeb.
13. Równowaga bilansowa polega na zrównowa\
eniu się
a) kapitałów własnych i obcych.
b) aktywów i pasywów.
c) majątku trwałego i obrotowego.
d) zobowiązań długoterminowych i krótkoterminowych.
14. Jeśli firma sprzedała wyroby za kwotę netto 10000 zł, przy stawce VAT 22%, a według
zapisów w rejestrze zakupów, podatek VAT naliczony wyniósł 2000 zł, oznacza to, \
e
a) otrzyma zwrot podatku w wysokości 2000 zł.
b) zapłaci podatek w wysokości 2000 zł.
c) otrzyma zwrot podatku w wysokości 200 zł.
d) zapłaci podatek w wysokości 200 zł.
15. Do środków trwałych zalicza się
a) stado podstawowe.
b) kredyty bankowe.
c) nale\
ności od odbiorców.
d) zobowiązania wobec pracowników.
16. Stałą, miesięczną kwotę, uzale\
nioną m.in. od rodzaju działalności i lokalizacji firmy
płaci się przy opodatkowaniu
a) na zasadach ogólnych.
b) przy pełnej księgowości.
c) ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.
d) na tzw. kartę podatkową.
17. Koszty środków ochrony roślin zaliczamy do kosztów
a) stałych.
b) zmiennych proporcjonalnie.
c) zmiennych progresywnie.
d) zmiennych regresywnie.
18. Działania mające na celu zebranie dostatecznie du\
ej liczby kandydatów do pracy to
a) rekrutacja.
b) selekcja.
c) motywowanie.
d) organizowanie.
19. Aby uzyskać numer REGON nale\
y zło\
yć wniosek do
a) urzędu skarbowego.
b) urzędu gminy.
c) urzędu statystycznego.
d) banku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
20. Jeśli koszty stałe wynoszą 2000 zł, koszty jednostkowe zmienne 20 zł/szt., cena sprzeda\
y
25 zł/szt., to próg rentowności ilościowy wyniesie:
a) 250 szt.
b) 400 szt.
c) 1000 szt.
d) 2000 szt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...............................................................................
Zarządzanie przedsiębiorstwem
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
6. LITERATURA
1. Agrobiznes. Wybrane zagadnienia prawne. WSiP, Warszawa 1999
2. Bryś J., Bryś R.: Zarządzanie firmą. Format AB, Warszawa 2002
3. Klepacki B. (red.): Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej. Format AB, Warszawa 1999
4. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik, Warszawa 2002
5. Mikina A., Sepkowska Z., Sienna M.: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w warunkach
gospodarki rynkowej. Część 1. Rea, Warszawa 2003
6. Niedzielski E., A
apińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP, Warszawa 1999
7. Stoner J.A.F., Freeman R., Gilbert D.R.: Kierowanie. PWE, Warszawa 2001
8. Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007 2013 (z elementami
prognozy do roku 2020). MRiRW, Warszawa 2005, www.minrol.gov.pl/
9. Czasopisma: Gazeta Prawna (równie\
www.gazetaprawna.pl)
Akty prawne:
1. Ustawa z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku
akcyzowym (Dz. U. nr 11 poz. 50).
2. Ustawa o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku (Dz. U. nr 54 poz. 535
z póz
n, zmianami).
3. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. (Dz. U. nr 80
poz. 350) wraz z póz
niejszymi zmianami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55