20 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
Stabilno� finansowa  poj�cie, cechy
i sposoby jej zapewnienia
Cz�� I
Magdalena Kiedrowska, Pawe" Marsza"ek
Wprowadzenie nansowych, przyczyniając si� do lepszego dopasowa-
nia interesów inwestorów i oszcz�dzających. Z"agodze-
Koniec XX wieku przyniós" g"�bokie przeobraŻenia go- nie zasad wejĘcia na rynek finansowy, swobodne prze-
spodarki Ęwiatowej. Wraz z nią zmienia"y si� równieŻ p"ywy kapita"ów, poprawa dost�pu do informacji oraz
kszta"t i zasady funkcjonowania systemów finanso- nasilenie presji konkurencyjnej na instytucje finanso-
wych. Zmiany te wywo"ywa"a przede wszystkim roz- we doprowadzi"y rynki finansowe do stanu zbliŻonego
szerzająca si� na coraz to nowsze dziedziny globaliza- konkurencji doskona"ej2. Ponadto, poprzez zwi�ksze-
cja, której drog� torowa"y deregulacja finansowa oraz nie roli rynku redukcji uleg" udzia" banków w finanso-
post�p technologiczny. Ten pierwszy czynnik  waniu przedsi�wzi�� inwestycyjnych, a przez to 
wzmocniony w Europie utworzeniem wspólnego ryn- w pewnym stopniu  kreacja pieniądza przez te insty-
ku, a nast�pnie ustanowieniem Unii Gospodarczej tucje. Zdaniem J.C. Tricheta, oznacza to mniej inflacjo-
i Walutowej oraz wprowadzeniem euro  pozwoli" genne finansowanie gospodarki3.
na liberalizacj� operacji finansowych i zwi�kszy" kon- Skala zmian, jak równieŻ ich si"a i szybkoĘ� spo-
kurencj� na rynku us"ug finansowych. Post�p technolo- wodowa"y jednak  kruchoĘ� i niestabilnoĘ� systemów
giczny (szczególnie rozwój informatyzacji i telekomu- finansowych. Nastąpi" teŻ wzrost niepewnoĘci. Jak bo-
nikacji) przyczyni" si� natomiast do powstania nowych wiem zauwaŻa A. Crockett, praktycznie niemoŻliwe
us"ug oraz technik finansowych, a takŻe usprawni" jest dokonanie jakichkolwiek prognoz dotyczących dal-
i przyspieszy" dokonywanie rozliczeł
. Zmiany te za- szego rozwoju i przysz"ego kszta"tu systemu4. Rozwój
owocowa"y zwi�kszeniem p"ynnoĘci oraz pog"�bie- nowych instrumentów finansowych (zw"aszcza instru-
niem si� rynków finansowych. Znacznie wzros"a kon- mentów pochodnych), gwa"towne przep"ywy kapita"o-
kurencja mi�dzy instytucjami finansowymi, jak rów- we oraz szybkie reakcje graczy rynkowych uczyni"y ry-
nieŻ mi�dzy poszczególnymi rynkami. Wzrós" popyt nek finansowy wysoce zmiennym. Ponadto, pog"�bi"a
na wi�kszą zyskownoĘ� i przejrzystoĘ� dzia"ał
operacji si� korelacja mi�dzy cenami aktywów finansowych
finansowych. Wszystko to wymusza"o innowacyjnoĘ� oraz poziomem stóp procentowych w róŻnych centrach
i adaptacyjnoĘ� instytucji finansowych1. finansowych, co u"atwia przenoszenie si� szoków.
Opisane tendencje przynios"y bezsprzeczne korzy-
Ęci. Znacząco wzros"a efektywnoĘ� dzia"ał
instytucji fi- 2
J.C. Trichet: World-wide tendencies in financial systems. Deutsche Bundes-
bank Ausz�ge aus Presseartikeln, nr 49, Oktober 2000, s. 4.
3
Ibidem, s. 5.
1 4
Zob np.: J.C. Trichet: Preserving financial stability in increasingly globa- A. Crockett: Managing changes in the European financial systems: lessons
lized world. Speech at European Financial Market Convention, Paris, Ju- from experience. Deutsche Bundesbank Ausz�ge aus Presseartikeln, nr 49,
ne 2001. Oktober 2000, s. 35.
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 21
PrzeobraŻenia systemu finansowego wymog"y nowania rynków finansowych nie b�dzie moŻliwe bez
równieŻ koniecznoĘ� przeformu"owania roli i kszta"tu zapewnienia odpowiedniego bezpieczeł
stwa narodo-
polityki gospodarczej, w tym przede wszystkim polity- wych systemów finansowych, jak równieŻ stabilnoĘci
ki pieni�Żnej. Pojawi"y si� poglądy, Że w warunkach w skali mi�dzynarodowej. W pracach teoretycznych,
globalizacji prowadzenie przez dany kraj autonomicz- raportach i analizach coraz cz�Ęciej zacz�"o pojawia�
nej polityki pieni�Żnej nie jest moŻliwe. Odnosi si� to si� poj�cie stabilnoĘci finansowej (stabilnoĘci systemu
do dyskutowanego w literaturze tzw. trylematu gospo- finansowego). SwoistoĘ� tego zagadnienia sprawia, Że
darki otwartej. Oznacza on, Że w gospodarce otwartej trudno jest jednoznacznie oddzieli� kwestie praktycz-
niemoŻliwe jest jednoczesne utrzymanie ca"kowitej ne, teoretyczne i polityczne. Niektóre poglądy moŻ-
swobody przep"ywów kapita"owych i sta"ego poziomu na bowiem zaliczy� do kaŻdej z tych grup.
kursu walutowego, przy jednoczesnym ukierunkowa- Celem niniejszego opracowania jest scharakteryzo-
niu polityki pieni�Żnej na cele wewn�trzne. Próby po- wanie cech, które powinien mie� stabilny system finan-
godzenia tych sprzecznych celów skutkują zak"ócenia- sowy, oraz sposobów ich zapewnienia. Po omówieniu
mi w stabilnoĘci gospodarki danego kraju5. Pogląd ten poj�cia i znaczenia stabilnoĘci finansowej we wspó"-
jest szeroko rozpowszechniony, mimo Że  na co zwra- czesnym systemie finansowym w opracowaniu przed-
cają uwag� P. Bofinger i T. Wollmersh�user  trylemat stawiono cechy stabilnego i silnego systemu finanso-
dotyczy tylko skrajnych wariantów tych celów i moŻli- wego, dzieląc je na dwie grupy  makro i mikro. Na-
we jest przekszta"cenie wspomnianego  trójkąta nie- st�pnie opisano najwaŻniejsze zjawiska wywo"ujące
moŻnoĘci w  trójkąt moŻliwoĘci . Rozwiązaniem jest niestabilnoĘ� oraz konsekwencje tej ostatniej. Brak sta-
tutaj przyj�cie przez bank centralny jednej ze strategii bilnoĘci finansowej zasadniczo zwi�ksza ryzyko wybu-
managed floating6. chu kryzysu, dlatego teŻ duŻo uwagi poĘwi�cono kwe-
Wspomniana kruchoĘ� systemów finansowych po- stiom związanym z samymi kryzysami. Ostatnia cz�Ę�
woduje wi�kszą ich wraŻliwoĘ� na szoki i kryzysy. przedstawia dzia"ania podj�te w celu stworzenia nowej
Konsekwencją post�pującego zbliŻania si� poszczegól- architektury mi�dzynarodowego systemu finansowego
nych rynków jest równieŻ wzrost ryzyka  zaraŻenia (mające zapewni� stabilnoĘ� finansową). W pierwszej
si� kryzysem (contagion risk), z czym wiąŻe si� pro- kolejnoĘci skupiono si� na rozwiązaniach problemów
blem tzw. niewinnych ofiar  krajów, które doĘwiad- na szczeblu mikro, nast�pnie na szczeblu makro
czają kryzysów z przyczyn przez siebie niezawinio- i wreszcie na szczeblu ponadnarodowym.
nych. Problem ten dotyczy w najwi�kszym stopniu
pał
stw zaliczanych do grupy tzw. emerging markets
(krajów wschodzących)7. Poj�cie i znaczenie stabilnoĘci finansowej
PowaŻną fal� kryzysów przynios"y lata 90. Najbar-
dziej spektakularnymi by"y: kryzys w krajach naleŻą- Tak mocno obecnie akcentowane znaczenie stabilnoĘci
cych do Europejskiego Systemu Walutowego w latach finansowej dla efektywnego funkcjonowania zarówno
1992-1993, kryzys meksykał
ski w 1994 r., azjatycki narodowych systemów finansowych, jak i ca"ej gospo-
w 1997 r. czy wreszcie kryzys rosyjski rok póęniej. Cha- darki Ęwiatowej nie jest sprawą nową. JuŻ w okresie po-
rakterystyczne, Że kryzysy te wyst�powa"y równieŻ wojennym stabilnoĘ� finansową wymieniano jako je-
na rynkach wschodzących, powodując oprócz proble- den z czterech podstawowych warunków zrównowaŻo-
mów gospodarczych rozpowszechnienie si� ubóstwa, nego wzrostu gospodarczego, zapewniającego wysoki
a nawet zawirowania polityczne8. stopieł
zatrudnienia wszystkich czynników produk-
Kryzysy finansowe oraz ich nast�pstwa dowiod"y, cji9. Na początku lat 70. R. McKinnon jako wynik swo-
Że czerpanie korzyĘci z wi�kszej efektywnoĘci funkcjo- ich badał
przedstawi" wniosek, Że stabilne i silne sys-
temy finansowe wspierają szybszy wzrost gospodarczy-
5 10
A. Wojtyna: Kryzysy finansowe a skuteczno� polityki makroekonomicz-
. RównieŻ wielu wspó"czesnych ekonomistów pod-
nej.  Bank i Kredyt , nr 7-8/2001, s. 98.
kreĘla, Że stabilnoĘ� systemu finansowego jest niezb�d-
6
P. Bofinger, T. Wollmersh�user: Managed floating: Understanding the new
international monetary order. W�rzburg Economic Paper No. 30, Septem- nym warunkiem prawid"owego funkcjonowania syste-
ber 2001.
mu gospodarczego. Wp"yw systemu finansowego
7
Terminem tym okreĘla si� kraje, które nie by"y wczeĘniej  z róŻnych przy-
na tempo wzrostu uwzgl�dniano na przyk"ad w mode-
czyn  integralną cz�Ęcią gospodarki Ęwiatowej, podj�"y jednak reformy
zmierzające do zliberalizowania swoich gospodarek i otwarcia ich na wy- lach wzrostu endogenicznego11. Niektóre elementy od-
mian� mi�dzynarodową. Podj�te reformy umoŻliwi"y im wejĘcie
9
na ĘcieŻk� zrównowaŻonego wzrostu gospodarczego (W. Ma"ecki, A. Jako pozosta"e warunki wymieniano: wysoką wydajnoĘ�, wysoki poziom
S"awił
ski, R. Piasecki, U. �u"awska: Kryzysy walutowe. Warszawa 2001 zatrudnienia oraz wspó"prac� mi�dzynarodową (G. Brown: The conditions
Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 9). for high and stable growth and employment.  The Economic Journal , No.
8
Gospodarki tych krajów ponios"y najpowaŻniejsze konsekwencje zaburzeł
. 111, May 2001, s. C30-C44).
10
Kryzys meksykał
ski i azjatycki doprowadzi"y do spadku poziomu PKB Za: K. Virolainen: Financial stability analysis at the Bank of Finland. BIS
rz�du 10% (F.S. Mishkin: Financial Policies and the Prevention of Finan- Papers No. 1, Basle, March 2001, s. 186-196.
11
cial Crises in Emerginig Markets Countries. NBER Working Papers 80878, A. Wojtyna: Polityka ekonomiczna a wzrost gospodarczy.  Gospodarka Na-
Cambridge, January 2001, s. 1). rodowa nr 6/1995, s. 5-6.
22 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
noszące si� do stabilnoĘci finansowej zawarto teŻ dla stabilnoĘci mogą by� tylko znaczące w sensie ilo-
wtzw. konsensusie waszyngtoł
skim12. Ęciowym zmiany cen aktywów oraz problemy dotykają-
StabilnoĘ� finansowa jest teŻ ĘciĘle związana z innym ce wielu instytucji finansowych. Okresy wzrostów lub
celem polityki gospodarczej, a mianowicie stabilnoĘcią spadków cen aktywów, jak równieŻ upad"oĘci pojedyn-
cen. W bardzo obszernej literaturze dotyczącej relacji mi�- czych instytucji są bowiem nieod"ączną cechą Życia go-
dzy tymi kategoriami13 najcz�Ęciej wskazuje si� na kom- spodarczego.
plementarnoĘ� stabilnoĘci finansowej i stabilnoĘci cen. Inne podejĘcie prezentuje J.C. Trichet, postrzegając
Nie ulega wątpliwoĘci, Że zak"ócenia w systemie finanso- stabilnoĘ� finansową jako zdrową sytuacj� oraz harmonij-
wym mogą znacznie utrudni� zachowanie stabilnego po- ne wspó"dzia"anie rozmaitych instytucji finansowych,
ziomu cen. Z drugiej zaĘ strony korzystne kszta"towanie w po"ączeniu z bezpiecznym i przewidywalnym funkcjo-
si� poziomu cen b�dzie sprzyja"o stabilnoĘci finansowej. nowaniem rynków pieni�Żnych18. J.K. Solarz uwaŻa nato-
Trzeba jednak pami�ta�, Że komplementarnoĘ� ta dotyczy miast, Że stabilnoĘ� finansowa jest stanem dynamicznej
d"ugiego okresu. W krótkim okresie stabilnoĘ� finansowa i trwa"ej równowagi na powiązanych ze sobą rynkach fi-
i stabilnoĘ� cen mogą stanowi� cele konkurencyjne. nansowych. WyróŻnia on przy tym bieŻącą i przysz"ą sta-
Oczywiste są równieŻ powiązania mi�dzy stabil- bilnoĘ� systemu finansowego. Pierwsza wyznacza akcep-
noĘcią finansową a kwestiami wspó"pracy mi�dzynaro- towalny zakres zmian stanów na poszczególnych ryn-
dowej, równowagi bilansu p"atniczego i zad"uŻenia za- kach. StabilnoĘ� przysz"a (perspektywiczna) odnosi si�
granicznego poszczególnych krajów. Dlatego uzasad- natomiast do braku istotnych s"aboĘci, mogących unie-
nione wydaje si� twierdzenie, Że zapewnienie stabilno- moŻliwi� w"aĘciwą i terminową reakcj� instytucji poĘred-
Ęci systemu finansowego jest warunkiem koniecznym nictwa finansowego na szoki asymetryczne19.
realizacji wszystkich czterech tradycyjnie postrzega- NiezaleŻnie od róŻnic definicyjnych, nie budzi za-
nych celów polityki gospodarczej. strzeŻeł
fakt, Że stabilnoĘ� finansowa jest fundamental-
Mimo niekwestionowanego znaczenia, poj�cie sta- nym warunkiem funkcjonowania gospodarki kaŻdego
bilnoĘci finansowej nie jest jednolicie rozumiane. Naj- kraju. Tworzy ona podstawy do racjonalnych decyzji
cz�Ęciej przez stabilnoĘ� finansową rozumie si� brak o alokacji kapita"u, a przez to sprzyja procesom inwe-
(nieobecnoĘ�) kryzysów finansowych14. Nawet tak pro- stycyjnym i oszcz�dzaniu. Brak pewnego i bezpieczne-
ste sformu"owanie budzi wątpliwoĘci, a to ze wzgl�du go systemu finansowego wiąŻe si� natomiast z niepew-
na niejednorodnoĘ� pojmowania kryzysu finansowe- noĘcią i ryzykiem, zniech�ca do zawierania d"ugookre-
go15. Na potrzeby niniejszego opracowania przyjmuje sowych umów oraz uniemoŻliwia w"aĘciwe funkcjono-
si� za M. Bordo et al., Że kryzysami finansowymi są wanie instytucji poĘrednictwa finansowego.
epizody gwa"townych zmian na rynku finansowym, Pojawiające si� w minionych latach zak"ócenia sta-
związane z niedoborem p"ynnoĘci i niewyp"acalnoĘcią bilnoĘci  a przede wszystkim związane z nimi koszty
uczestników rynku i (lub) interwencjami w"adz pu-  zwróci"y uwag� spo"ecznoĘci mi�dzynarodowej
blicznych mającymi temu zapobiec16. na koniecznoĘ� poznania ęróde" niestabilnoĘci i ich po-
Jak jednak podkreĘla A. Crockett, nie naleŻy za- tencjalnych konsekwencji dla poszczególnych rynków
wsze utoŻsamia� braku stabilnoĘci z kryzysem. Nie za- czy pał
stw. Wiele krajów mia"o przy tym konkretne
wsze bowiem niestabilnoĘ� wywo"uje kryzys. Dlatego powody (moŻliwoĘ� udzia"u w rynku Ęwiatowym,
teŻ autor ten definiuje stabilnoĘ� finansową jako stan, szybszy wzrost gospodarczy itp.), by zapewni� stabil-
w którym dzia"alnoĘ� gospodarcza nie jest zak"óca- noĘ� swoich systemów finansowych. Szczególne zna-
na przez zmiany cen aktywów ani przez problemy in- czenie mia"o to dla emerging markets, które upatrywa-
stytucji finansowych w wywiązywaniu si� z ich zobo- "y w stabilnoĘci systemu finansowego szans� utrwale-
wiązał
17. Crockett zwraca teŻ uwag�, Że zagroŻeniem nia i kontynuacji procesów rozwojowych. Zacz�to wi�c
poszukiwa� p"aszczyzny porozumienia w dziedzinie
12
Zawiera on warunki uznawane za konieczne do osiągni�cia zrówno-
zapewnienia stabilnoĘci finansowej. Priorytetowe zna-
waŻonego wzrostu (zob. A. Wojtyna: Polityka..., op.cit., s. 6).
czenie nadano pracom, których celem by"a identyfika-
13
Zob. np.: S. Cechetti, S. Krause: Financial structure, macroeconomic sta-
bility and monetary policy, NBER Working Papers 8354, Cambridge, Sep- cja cech, jakie powinien mie� bezpieczny i stabilny sys-
tember 2001; M. Goodfriend: Financial stability, deflation and monetary
tem finansowy. Dokonano równieŻ znacznego post�pu
policy. Federal Reserve Bank of Richmond Working Papers, No. 01-01, Ja-
w monitorowaniu i wykrywaniu potencjalnych zabu-
nuary 2001.
14
Zob. np.: J. Fidrmuc, F. Schardax: Increasing integration of applicant coun- rzeł
systemów finansowych, jak równieŻ we wprowa-
tries into international financial markets: implications for financial and
dzaniu sprzyjających temu regu", procedur i instytucji.
monetary stability. BIS Conference Paper, No. 8, Basle 2000, s. 92.
15 Niekiedy na przyk"ad, co jest swoistym nieporozumieniem, stosuje si�
18
poj�cia kryzysu finansowego i kryzysu walutowego jako synonimy. J.C. Trichet: Introductory Remarks.W: Independence and Accountability.
16
M. Bordo, B. Eichengreen, D. Klingebiel, M. S. Martinez-Peira: Is crisis pro- Developments in Central Banking, Banque de France  Bicentennial Symp-
blem growing more severe? Economic Policy. A European Forum, No. sium, Paris, May 2000, s. 195-200.
19
32/2000, s. 55. J.K. Solarz: Mi�dzynarodowy system finansowy. Analiza instytucjonal-
17
A. Crockett: Theory and practice of financial stability. W: Essays in inter- no-porównawcza. Warszawa 2001 Biblioteka MenedŻera i Bankowca, s.
national finance, No. 203, Princeton 1997, s. 2. 183-184
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 23
Wzrost zainteresowania stabilnoĘcią finansową wiarygodnie i szybko, mimo wyst�pujących zak"óceł
),
przejawia si� mi�dzy innymi zaangaŻowaniem w bada- (3)  zewn�trzna stabilnoĘ� (system nie wzmacnia po-
nia nad kryzysami finansowymi wielu mi�dzynarodo- jawiających si� szoków zewn�trznych ani sam nie wy-
wych organizacji, tworzeniem róŻnego rodzaju stowa- wo"uje szoków finansowych).
rzyszeł
i grup roboczych, zajmujących si� analizą Próba rynków jest jednym ze sposobów okreĘlenia
zmian zachodzących w gospodarce Ęwiatowej, jak rów- cech, sprawiających, Że dany system jest stabilny. MoŻ-
nieŻ powstawaniem nowych instytucji odpowiedzial- na tego dokona� równieŻ w inny sposób. W literaturze
nych za popraw� stabilnoĘci systemu finansowego. przedmiotu stabilny system finansowy najcz�Ęciej jest
Zapewnienie stabilnoĘci finansowej nie moŻe by� opisywany za pomocą:
jednak celem samym w sobie. Jak bowiem podkreĘla  warunków, jakie powinien spe"nia� taki system23,
A.G. Heldane et al., zachodzi wymiennoĘ� mi�dzy sta-  zestawu standardów, dotyczących ca"ego syste-
bilnoĘcią systemu finansowego a jego efektywnoĘcią. mu finansowego  np. Macroprudential Indica-
Przywiązywanie zbyt duŻej wagi do bezpieczeł
stwa tors i Aggregated Microprudential Indicators24,
i przewidywalnoĘci moŻe przynieĘ� ograniczenie efek- Special Data Dissemination Standard (MFW) -
tywnoĘci. I przeciwnie, dąŻenie do zapewnienia jak lub tylko pewnego jego obszaru, np. Core Princi-
najwi�kszej efektywnoĘci moŻe tworzy� ęród"a poten- ples for Effective Banking Supervision
cjalnych zak"óceł
stabilnoĘci, mogących rozwiną� si� (BCBS)25 w odniesieniu do banków, Objectives
w kryzys finansowy20. Wybór odpowiednich proporcji and Principles of Securities Regulation (IO-
mi�dzy tymi dwoma elementami decyduje o kszta"cie SCO) wobec rynków papierów wartoĘciowych,
rozwiązał
instytucjonalnych, jak równieŻ okreĘla prio- Insurance Core Principles (IAIS) w odniesieniu
rytety w"adz na wypadek koniecznoĘci dokonania wy- do ubezpieczycieli26,
boru.  elementów narodowych systemów oceny syste-
mu finansowego, np. wykorzystywanego przez
Bank Norwegii modelu RIMINI27 lub financial
Cechy stabilnego systemu finansowego stability analisys Banku Finlandii28.
KaŻda z tych metod przedstawia pewien zbiór
Stabilny system finansowy cech, uwaŻanych za  wzorcowe i niezb�dne do uzna-
nia danego systemu za stabilny. W opracowaniu przed-
Stabilny i silny system finansowy powinien w"aĘciwie stawione zostaną najwaŻniejsze z nich. Zgodnie z aktu-
wype"nia� trzy podstawowe funkcje, a mianowicie21: (1) alną literaturą przedmiotu, cechami takim są:
motywowa� uczestników systemu finansowego do nale- 1) w skali makro
Żytego dzia"ania, (2) generowa� swobodnie dost�pnych  stabilizująca polityka gospodarcza, czyli:
informacji, wywierających wp"yw na decyzje finansowe  zdrowe podstawy ogólnogospodarcze,
oraz (3) zapewnia� instytucjom i podmiotom indywidu-  spójnoĘ� instrumentów polityki monetarnej i fi-
alnym moŻliwoĘ� skutecznego reagowania na bodęce skalnej,
rynkowe i wykorzystywania dost�pnych informacji.  przygotowana i sekwencyjna liberalizacja finan-
W"aĘciwie skonstruowany system finansowy jest sowa.
najlepszym zabezpieczeniem przed kryzysami finanso- 2) w skali mikro
wymi i ich konsekwencjami. Sprawia on, Że ryzyko wy-  odpowiednia struktura i w"aĘciwe funkcjonowa-
stąpienia kryzysu zmniejsza si� nawet w trudnych wa- nie rynku, czyli:
runkach gospodarczych. Taki system musi przej� z po-  zdrowe ramy prawne,
wodzeniem  prób� rynków (test of markets), która  wiarygodnoĘ� i przejrzystoĘ� (odpowiednie zasa-
wykaŻe, czy spe"nia on odpowiednie warunki. Do wa- dy rachunkowoĘci i informacji),
runków tych naleŻą22: (1) odpowiednia elastycznoĘ�  naleŻyte zarządzanie i nadzór w"aĘcicielski (cor-
(system funkcjonuje efektywnie, alokując kapita"y na- porate governance),
wet w warunkach gwa"townie zmieniających si� oko-  skuteczny nadzór i kontrola,
licznoĘci), (2) pr�ŻnoĘ� (transakcje są przeprowadzane
23
Np. D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework for financial stability.
IMF, Washington DC 1998; J. Fidrmuc, F. Schardax: Increasing ..., op. cit.;
Financial Stability in Emerging Market Economies ..., op.cit.
20 24
A.G. Haldane, G. Hoggart, V. Saprta: Assesing financial system stability, effi- O. Evans, A. M. Leone, M. Gill, P. Hilbers: Macroprudential Indicators of
ciency and structure at the Bank of England. BIS Papers No. 1, Basle 1998, s. 1. Financial System Soundness. IMF, Washington DC, April 2000.
21 25
Financial Stability in Emerging Market Economies. A Strategy for Formula- W.R. White: What Have We Learned From Recent Financial Crises and Po-
tion, Adoption and Implementation of Sound Principles and Practices to licy Responses? BIS Working Papers, No. 84, Basle, January 2000.
26
strenghten Financial Systems. BIS  IMF, Basle  Paris, April 1997, s. 9-10, Report of the Working Group on Strenghtening Financial System Soudness,
21. W innym uj�ciu uznaje si�, Że funkcjami systemu finansowego jest BIS, October 1998.
27
transformacja p"ynnoĘci oraz ryzyka. �. Eitrheim, B. Gulbrandsen: Amodel based approach to analysing finan-
22
Zob. np.: D. T. Brash: Promoting financial stability: the New Zealand ap- cial stability. BIS Paper No. 1, Basle, March 2001, s. 311-330.
28
proach. BIS Review, 53/2001. K. Virolainen: Financial stability ..., op.cit., s. 186-196.
24 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
 dyscyplina rynkowa, W"adze monetarne muszą mie� swobod� realizacji nad-
 odpowiednia sie� bezpieczeł
stwa. rz�dnego celu stabilnoĘci cen, a w"adze fiskalne muszą
Pierwsza grupa sk"ada si� z makroekonomicznych mie� zdolnoĘ� kontroli wydatków publicznych i egze-
warunków odnoszących si� równieŻ do sfery realnej. kwowania dochodów. Dla w"aĘciwego funkcjonowania
Wywierają one presj� na podejmowane decyzje finan- obu omawianych polityk niezb�dne jest takŻe zapew-
sowe oraz na otoczenie, w którym funkcjonuje system nienie odpowiednich rozwiązał
instytucjonalnych.
finansowy. Drugą grup� tworzą czynniki odpowiadają- Wlatach 80. i 90. w szerokim zakresie dokonywa"a
ce za si"� i stabilnoĘ� (robustness) samego systemu fi- si� liberalizacja i deregulacja systemów finansowych. Se-
nansowego. Dotyczą one g"ównie rynku kapita"owego, kwencja wydarzeł
z tym związanych oraz nast�pstwa li-
instytucji finansowych oraz regulacji, na podstawie beralizacji zostaną przedstawione w dalszej cz�Ęci opra-
których przeprowadzane są transakcje finansowe. Obie cowania. W tym miejscu wypada zasygnalizowa�, Że pro-
grupy czynników okreĘlają kszta"t systemu finansowe- ces ten znacząco wp"ywa" na warunki prowadzenia poli-
go. Od nich zaleŻy, czy system b�dzie w stanie spe"nia� tyki makroekonomicznej. Jak pokaza"y doĘwiadczenia
wspomniane postulaty dotyczące w"aĘciwego funkcjo- wielu pał
stw, niew"aĘciwie przeprowadzony proces li-
nowania. beralizacji zwi�ksza" ryzyko wystąpienia szoków i powo-
dowa" duŻą niestabilnoĘ�. Cz�sto prowadzi"o to do po-
Makroekonomiczne cechy stabilnoĘci finansowej waŻnych kryzysów. Pojawi" si� problem, czy moŻ-
na unikną� kosztów niew"aĘciwie przeprowadzonej dere-
StabilnoĘ� makroekonomiczna jest warunkiem wst�p- gulacji rynków finansowych. Mimo Że specyfika warun-
nym stabilnoĘci ca"ego systemu finansowego. W znacz- ków gospodarczych i systemów finansowych poszczegól-
nym stopniu zmniejsza jego wraŻliwoĘ� na szoki (jednak nych pał
stw znacznie utrudnia stworzenie uniwersalnej
nie eliminuje ryzyka wybuchu kryzysu) i u"atwia dąŻe- recepty na przeprowadzanie liberalizacji, sformu"owano
nia do poprawy sytuacji rynku finansowego w razie pewne g"ówne zasady, pozwalające na unikni�cie desta-
ewentualnych zaburzeł
. Stabilno� makro oznacza bilizacji systemu finansowego, a mianowicie32:
przede wszystkim zdrowe podstawy ogólnogospodarcze.  przeprowadzanie liberalizacji w odpowiednich
Zapewnienie ich wymaga takiej polityki makroekono- warunkach gospodarczych, w ramach ca"oĘcio-
micznej pał
stwa, która dąŻy do osiągni�cia zrównowa- wej strategii, mającej na celu zapewnienie bodę-
Żonej stopy wzrostu gospodarczego (zbliŻonej do poten- ców do w"aĘciwych zachował
uczestników ryn-
cjalnej). Konieczna jest wi�c odpowiednia konsekwencja ku i efektywnej dyscypliny rynkowej33;
wrealizacji celów polityki monetarnej (stabilny poziom  wzmocnienie nadzoru i zaostrzenie regulacji
cen) i fiskalnej (zdrowe finanse publiczne i rozwaŻna po- ostroŻnoĘciowych przed przeprowadzeniem li-
lityka zarządzania d"ugiem publicznym), prowadzenie beralizacji;
racjonalnej polityki strukturalnej i dbanie o równowag�  sekwencyjnoĘ� procesu liberalizacji (sequential
bilansu p"atniczego. Efektem dzia"ania w"adz powinny liberalization) dostosowana do tempa rozwoju
by� stabilne i przewidywalne wskaęniki gospodarcze ca"ego rynku finansowego (wykluczenie cz�Ęcio-
oraz odpowiedni poziom oszcz�dnoĘci narodowych wej liberalizacji, która zwi�ksza ryzyko wystą-
(prywatnych i publicznych), pozwalający na finansowa- pienia kryzysu).
nie wi�kszoĘci inwestycji ze ęróde" krajowych29. Przytoczone zasady odnoszą si� przede wszystkim
StabilnoĘci systemu finansowego sprzyja teŻ odpo- do pał
stw wschodzących i transformujących si�, które
wiednia koordynacja i dyscyplina polityki monetarnej jeszcze nie przeprowadzi"y pe"nej liberalizacji. Jakkol-
i fiskalnej30. Konieczne jest precyzyjne ustalenie relacji wiek w warunkach globalizacji rynków finansowych
mi�dzy obszarami oddzia"ywał
a celami tych dziedzin i ciąg"ego rozwoju instrumentów pochodnych, postulo-
polityki gospodarczej oraz taki dobór instrumentów, wana stopniowa liberalizacja jest praktycznie niemoŻli-
który zapewni ochron� przed zmiennoĘcią poziomu wa34, uwzgl�dnianie tych zasad pozwala minimalizo-
cen (w szczególnoĘci cen ŻywnoĘci), mi�dzynarodo- wanie potencjalnych problemów.
wych stóp procentowych i kursów walutowych (po-
32
Por.: M. Goldstein, P. Turner: Banking crises ..., op.cit., s. 43-44, Financial
wstających g"ównie za poĘrednictwem instrumentów
Stability in Emerging Markets Economies ..., op. cit., s. 47-48.
pochodnych), co pozwoli zmniejszy� ryzyko funkcjo-
33
Wymaga to zaprogramowania adekwatnego do przebiegu procesu liberali-
nowania kredytodawców i kredytobiorców. Zastosowa- zacji tempa wprowadzania odpowiednich przepisów prawnych, przejrzy-
stych regu" dzia"alnoĘci gospodarczej, standardów ksi�gowoĘci i rewizji
ne instrumenty polityki pieni�Żnej i fiskalnej muszą
(audytu), prawa prywatnej w"asnoĘci, dobrze zaprojektowanego systemu
by� spójne i zgodne z przyj�tym reŻimem kursowym31.
gwarantowania depozytów (DIS  deposit insurance scheme), tworzenia
w"aĘciwej struktury instytucjonalnej. Por.: M. Sasin: Financial Systems, Fi-
29
Financial Stability in Emerging Market Economies ..., op.cit., s. 21, 24. nancial Crises, Currency Crises W: M. Dąbrowski (ed.): Currency Crises in
30
M. Goldstein, P. Turner: Banking Crises in Emerging Economies: Origins Emerging Markets  Selected Comparative Studies. CASE Reports, No. 41,
and Policy Options. BIS Economic Papers, No. 46, Basle, October 1996, Warsaw 2001, s. 70.
34
s. 32. W. Ma"ecki, A. S"awił
ski, R. Piasecki, U. �u"awska: Kryzysy finansowe.
31
Szerzej: F. S. Mishkin: Financial Policies ..., op.cit., s. 33-36. op.cit., s. 180.
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 25
Koł
cząc omawianie makroekonomicznych pod- dejmowanie nadmiernego ryzyka38 przez w"aĘci-
staw stabilnoĘci warto podkreĘli�, Że  na co zwraca cieli i menedŻerów,
uwag� M. Goldstein  stabilnoĘ� makroekonomicz-  zapewnia� odpowiednie zasady wejĘcia (entry
na i stabilnoĘ� finansowa w znacznym stopniu si� uzu- policy)39 i wyjĘcia (exit policy)40,
pe"niają35. Realizacja polityki gospodarczej pał
stwa  tworzy� odpowiednie regulacje (dotyczące ra-
zgodnie z przedstawionymi zasadami wymaga bowiem chunkowoĘci, wyceny i sprawozdawczoĘci), za-
efektywnego i przewidywalnego systemu finansowego. pewniające wszystkim uczestnikom rynku dosta-
teczną informacj�.
Mikroekonomiczne cechy stabilnoĘci finansowej SkutecznoĘ� i przejrzystoĘ� norm prawnych w du-
Żym stopniu zaleŻą równieŻ od sposobu wprowadzenia
MoŻliwoĘci racjonalnego i efektywnego funkcjonowania w Życie poszczególnych przepisów i procedur oraz ska-
podmiotów gospodarczych zaleŻą, oprócz sprzyjającego li ich przestrzegania i egzekwowania w praktyce.
otoczenia makroekonomicznego, takŻe od czynników Odpowiednie akty prawne mają teŻ związek z wiary-
mikroekonomicznych, związanych z samym systemem godnoĘcią i przejrzystoĘcią systemu finansowego, b�dący-
finansowym. Niektóre ich aspekty zostaną omówione mi warunkiem zapewnienia uczestnikom rynku naleŻytej
szerzej, natomiast syntetyczne uj�cie warunków stabil- informacji. Brak przejrzystoĘci systemu finansowego
noĘci na szczeblu mikro zawiera schemat 1. (w szczególnoĘci niewystarczająca i z"ej jakoĘci informa-
Dla w"aĘciwego funkcjonowania podmiotów gospo- cja) uniemoŻliwia efektywne funkcjonowanie nadzoru,
darczych w skali mikro niezb�dny jest naleŻycie skonstru- kontroli w"aĘcicielskiej i dyscypliny rynkowej. Stanowi to
owany i efektywny system prawny. Takie czynniki, jak powaŻny problem w gospodarkach wschodzących, ale nie
przejrzyste akty prawne, efektywny system sądowniczy omija teŻ pał
stw o dojrza"ej gospodarce rynkowej41.
czy odpowiednie przepisy ostroŻnoĘciowe, przyczyniają Dla przejrzystoĘci i wiarygodnoĘci systemu finanso-
si� do sprawnego funkcjonowania systemu finansowego, wego pierwszorz�dne znaczenie mają równieŻ w"aĘciwe
awszelkie niedociągni�cia w tej dziedzinie mogą by� ęró- zasady rachunkowoĘci i klasyfikacja aktywów. UmoŻli-
d"em powaŻnych problemów na rynkach finansowych wiają one bowiem kredytodawcom, kredytobiorcom,
(kiedy decyzje podejmowane przez uczestników rynków w"aĘcicielom i udzia"owcom, menedŻerom oraz nadzoro-
finansowych opierają si� na zmowach, korupcji, nepoty- wi uzyskanie informacji o funkcjonowaniu, wydajnoĘci
zmie, uk"adach koleŻeł
skich itp.)36. WaŻne jest stworze- i zyskownoĘci podmiotu. Skuteczne zasady rachunkowo-
nie takiego systemu prawnego, w którym przestrzegane są Ęci wyróŻniają si� czterema podstawowymi cechami42:
formy oraz warunki kontraktów i gdzie dokonanie zabez-  precyzją iloĘciową i jakoĘciową,
pieczenia prawnego, "ącznie z braniem w posiadanie  istotnoĘcią i przejrzystoĘcią  poszczególne po-
przedmiotu zabezpieczenia, jest moŻliwe bez nadmierne- zycje w"aĘciwie oddają rzeczywistą sytuacj�,
go opóęnienia. Z punktu widzenia zagroŻeł
dla systemu  pe"noĘcią  dostarczana informacja obejmuje
finansowego prawne zabezpieczenia kredytów są szcze- wszystkie aspekty dzia"alnoĘci podmiotu, ze
gólnie waŻne. JeŻeli system zabezpieczeł
funkcjonuje szczególnym naciskiem na jego aktualną i przy-
w"aĘciwie, w znacznym stopniu moŻe ochroni� banki sz"ą sytuacją finansową,
przed problemami wynikającymi z niesp"acanych kredy-  terminowoĘcią  informacja dostarczana regular-
tów. Sprawny system prawny w zakresie wspomagania nie i na czas (odpowiednio do podejmowanych
systemu finansowego powinien w szczególnoĘci37: decyzji).
 tworzy� jasne prawa i obowiązki oraz wytycza�
granice odpowiedzialnoĘci karnej uczestników
38
Wniniejszym opracowaniu przez nadmierne ryzyko rozumie si� przekro-
rynku finansowego,
czenie przez instytucje finansowe ograniczeł
nak"adanych na ich portfel
 tworzy� zasady wspomagające si"y rynku (dyscy- aktywów lub niedope"nienie przez nie wymogów kapita"owych.
39
Wprzypadku instytucji finansowych powinno ono dotyczy� w szczegól-
plin� rynkową) i Ęrodowisko, które umoŻliwia
noĘci: (1) wysokoĘci kapita"u początkowego, (2) wymagał
w"aĘciwych
funkcjonowanie tylko rentownym instytucjom
kwalifikacji g"ównych udzia"owców i menedŻerów, (3) wymogu przejrzy-
finansowym (w szczególnoĘci bankom) i przed- stej struktury w"aĘcicielskiej (corporate structure), (4) wymogu w"aĘciwej
struktury organizacyjnej (oraz odpowiedniej jakoĘci systemu kontroli
si�biorstwom,
wewn�trznej), (5) w przypadku banku zagranicznego  kontroli poziomu
 stwarza� bodęce do w"aĘciwego i efektywnego
nadzoru w kraju pochodzenia (D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a frame-
funkcjonowania podmiotów oraz ogranicza� po- work ..., op.cit., s. 11).
40
Przede wszystkim chodzi tu o stosowne Ęrodki zaradcze i restrykcje do-
tyczące s"abych podmiotów (w szczególnoĘci instytucji finansowych), zdro-
35
M. Goldstein, P. Turner: Banking crises ..., op.cit., s. 34. we prawo upad"oĘciowe (nie dostarczające bodęców do pokusy naduŻycia),
36
Por.: F.S. Mishkin: Financial Policies ..., op cit., s. 24; J.L. Walker: Building rozsądne stosowanie zasady  za duŻy, Żeby upaĘ� (Too-Big-To-Fail) (ibi-
the Legal and Regulatory Framework. W: Building an Infrastructure for Fi- dem, s. 10; F.S. Mishkin: Financial Policies ..., op.cit., s. 17-19, 30).
41
nancial Stability, ed. E. S. Rosengren, J. S. Jordan, Federal Reserve Bank of Por.: J.L. Walker: Appendix: Guiding Principles and Core Requirements for
Boston Conference Series No. 44, June 2000, s. 31. Legal System in a Market Economy. W: Building an Infrastructure ...,
37
D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework ..., op.cit., s. 11; Financial op.cit., s. 61-66.
42
Stability in Emerging Market Economies ..., op. cit., s. 25-27. Financial Stability in Emerging Market Economies ..., op.cit., s. 28.
26 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
Schemat 1 Mikroekonomiczne cechy stabilnego i zdrowego systemu finansowego
System prawny
naleŻycie sformu"owane moŻliwoĘ� egzekwowa- zdolnoĘ� ustanowienia odpowiednie rozwiązania
prawo w"asnoĘci nia w praktyce postano- i w"aĘciwego oszacowa- prawa upad"oĘciowego
i kontraktowe wieł
podpisanych umów nia zabezpieczenia
Rachunkowo�, przejrzysto� i  ujawnienia
w"aĘciwa klasyfika- sta"y i skuteczny regularnie publiko- bieŻące publikowa- dost�pnoĘ� obiek-
cja kredytów i reali- mechanizm rewido- wane informacje nie istotnych da- tywnych ratingów
styczne szacowanie wania/audytu o zdolnoĘci kredy- nych finansowych kredytowych
aktywów towej instytucji (wskaęników ma- i informacji o moŻ-
finansowych kroekonomicznych, liwoĘciach zacią-
poziomu rezerw, gni�cia kredytu
statystyk sektora
bankowego, itp.)
Zarządzanie i corporate governance
Wymóg adekwatnoĘci zwalnianie menedŻerów egzekwowanie odpowie- powszechne stosowanie
kapita"owej wspó"mier- za z"e wyniki dzia"alnoĘci dzialnoĘci karnej skutecznych systemów
ny do podejmowanego menedŻerów zarządzania ryzykiem
ryzyka i wewn�trznej kontroli
Struktura rynku
sektor widoczny limity p"ynny dopuszcze- skuteczny udzia" pał
-
finansowy udzia" koncentracji rynek mi�- nie do uŻy- i pewny stwowych
otwarty zagranicz- sektora dzybankowy cia pe"nego system instytucji
na nowych nych instytu- finansowego i kapita"owy zestawu in- p"atniczy finansowych
wykwalifi- cji w ca"oĘci strumentów i rozlicze- w ca"oĘci
kowanych aktywów finansowych niowy aktywów
uczestników sektora sektora
Nadzór i kontrola
odpowiedni poziom weryfikacja informacji nt. stosowanie norm naleŻyte uprawnienia
przejrzystoĘci zarządzania ryzykiem, stworzonych przez do uzyskiwania
i niezaleŻnoĘci wewn�trznej kontroli mi�dzynarodowe grupy potrzebnych informacji
(politycznej i finanso- i jakoĘci aktywów robocze (Basle Commit- i egzekwowania grzywien
wej) nadzoru poprzez regularne audyty tee, FSF itp.)
wykwalifikowany przeprowadzanie wspó"praca odpowiednie miary w"aĘciwa strategia
personel, skonsolidowanego organów nadzoru do poszczególnych na wypadek niewy-
odpowiednie ęród"a nadzoru (m.in. wymiana typów ryzyka p"acalnoĘci
finansowe informacji)
Sie� bezpieczeł
stwa
jawne systemy gwarantowania stosowne obciąŻenie stratami surowe warunki wykorzystywania
depozytów nastawione na ochron� poszczególnych udzia"owców publicznych ęróde" finansowania
drobnych deponentów
Łród"o: opracowanie w"asne na podstawie: Annex 1, Illustrative list of indicators of robust financial systems. W: Financial Stability in Emerging Market Econo-
mies ..., op.cit., s. 74-76.
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 27
Cechy te moŻna równieŻ odnieĘ� do klasyfikacji ak- nansowych i niefinansowych do profesjonalnego za-
tywów. Ich spe"nienie sprawi, Że zarówno zasady ra- rządzania ryzykiem. Za w"aĘciwy nadzór w"aĘciciel-
chunkowoĘci, jak i klasyfikacja aktywów b�dą wype"- ski odpowiada g"ównie sektor prywatny, ale pał
stwo
nia� swoje podstawowe zadanie  dają realny obraz sy- równieŻ moŻe odegra� tu istotną rol�. Oprócz wspie-
tuacji finansowej podmiotu, jego zysków i strat oraz ak- rających dzia"ał
z tej strony, podstawowymi warun-
tualnej wartoĘci rynkowej (moŻliwa jest realna wyce- kami naleŻytego nadzoru w"aĘcicielskiego są47:
na wartoĘci i w"aĘciwa klasyfikacja aktywów). Z punktu 1) dost�pnoĘ� przejrzystych i wiarygodnych infor-
widzenia w"aĘciwego funkcjonowania dyscypliny ryn- macje o kondycji finansowej podmiotów,
kowej bardzo waŻny jest teŻ stopieł
publicznego ujaw- 2) wyraęne rozgraniczenie mi�dzy obowiązkami (re-
niania (public disclosure) informacji przez podmioty sponsibilities) sektora publicznego i prywatnego,
gospodarcze (zw"aszcza instytucje finansowe)43. WaŻne 3) przestrzeganie  zasad dobrej praktyki w ra-
jest tutaj stworzenie odpowiednich wskaęników (doty- chunkowoĘci i niezaleŻnoĘ� zarządu,
czących m.in. koncentracji ryzyka, jakoĘci aktywów, 4) procedury umoŻliwiające pe"ną kontrol� we-
p"ynnoĘci, wyp"acalnoĘci, struktury w"asnoĘci, zarzą- wn�trzną oraz monitoring procesów decyzyj-
dzania poszczególnymi grupami ryzyk), dających uczest- nych i wykonawczych (czego warunkiem jest
nikom rynku jak najbardziej pe"ną i wiarygodną informa- mi�dzy innymi przejrzysta struktura i delegacja
cj�, bez ujawniania nadmiernej iloĘci szczegó"ów. uprawnieł
),
Cechą w"aĘciwego funkcjonowania rynku finan- 5) ogólne zasady (frameworks) odwo"ujące si�
sowego są równieŻ naleŻycie zarządzane instytucje fi- do praw rynku i nadąŻające za ich zmianami.
nansowe44. Obok wspomnianych juŻ elementów  Podstawowym warunkiem skutecznego nadzoru
systemu prawnego i zasad rachunkowoĘci  na jakoĘ� (supervision) ostroŻnoĘciowego jest natomiast jego au-
zarządzania wp"ywa prawid"owy nadzór w"aĘciciel- tonomia, uniemoŻliwiająca wszelkie ingerencje poli-
ski nad przedsi�biorstwami (corporate governance). tyczne i naciski ze strony banków, ich udzia"owców,
UmoŻliwia on ograniczenie tzw. problemu principal- deponentów, innych kredytodawców itd. Skuteczny
-agent, czyli szefa i pe"nomocnika (opisanego juŻ nadzór powinien ponadto by� wyposaŻony w odpo-
w 1776 r. przez A. Smitha), wynikającego z oddziele- wiednie ęród"a finansowania i zatrudnia� wykwalifi-
nia w"asnoĘci kapita"u od zarządzania nim i kontroli- kowanych pracowników. Musi on równieŻ dyspono-
45
. NajproĘciej nadzór w"aĘcicielski moŻna okreĘli� ja- wa� w"aĘciwym zestawem norm i standardów oraz
ko zasad�, zgodnie z którą menedŻerowie odpowiada- kluczowych zasad funkcjonowania. Niezb�dny jest teŻ
ją przed zarządem, a zarząd odpowiada przed udzia- dost�p do informacji potrzebnych do realizacji zadał

"owcami  w"aĘcicielami46. UmoŻliwia to tym ostat- postawionych przed nadzorem48. F.S. Mishkin prezen-
nim monitorowanie zarządzania i wp"ywanie na jego tuje siedem obszarów (cech) silnego i skutecznego
jakoĘ�, dzi�ki czemu mogą Żąda� na rynku wyŻszych nadzoru49:
cen za swoje udzia"y. Corporate governance ma wi�c 1) bezpoĘrednie dzia"ania naprawcze  tzw. kon-
zasadnicze znaczenie dla wywo"ywania w"aĘciwych cepcja PCA, która zostanie omówiona w dalszej
bodęców, sk"aniających menedŻerów instytucji fi- cz�Ęci opracowania,
2) skupienie si� na w"aĘciwym zarządzaniu ryzy-
kiem,
43
Szerzej: Multidisciplinary Working Group on Enhanced Disclosure Final Re-
3) ograniczenie zasady  za duŻy Żeby upaĘ� ,
port to BCBS, CGFS, IAIS, IOSCO, April 2000; F.S. Mishkin: Financial Poli-
4) odpowiednie uprawnienia wykonawcze dla or-
cies ..., op.cit., s. 22-23; D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework ...,
op.cit., s. 8-9; M. Goldstein, P. Turner: Banking crises ..., op.cit., s. 46-49.
ganów nadzoru
44
J.D. Wolfensohn twierdzi nawet, Że we wspó"czesnej Ęwiatowej gospodar-
5) niezaleŻnoĘ� organów nadzoru (w szczególnoĘci
ce zarządzanie firmami jest równie waŻne, jak rządzenie pał
stwami (J.D.
polityczna i finansowa),
Wolfensohn: ABattle for Corporate Honesty.  The Economist The World
in 1999, s. 38, za: H.J. Gregory: Building the Legal and Regulatory Frame-
6) przejrzysto� nadzoru,
work: Discussion. W: Building an Infreastructure ..., op.cit., s. 68).
7) ograniczenie udzielania poŻyczek podporząd-
45
A. Smith: An Inquiry Into The Nature of Causes of The Wealth of Nations.
kowanych (connection lending).
Edwin Cannan, Ed., University of Chicago Press 1976 (1776), s. 264-265,
za: H.J. Gregory, M.E. Simms: Corporate Governance: What It Is and Why It
Matters, 9th International Anti-Corruption Conference, Durban, South
47
Africa, 10-15 October 1999, s. 9. Por.: Report of the Working Group ..., op.cit., s. 7; D. Folkerts-Landau [i in-
46
Wed"ug wąskiej definicji, corporate governance dotyczy związków mi�dzy ni]: Toward a framework ..., op.cit., s. 13-14; H.J. Gregory: Building the Le-
menedŻerami, prezesami (zarządu) i udzia"owcami. Szeroka definicja od- gal and Regulatory Framework: Discussion, op.cit., s. 70-72, 74-76.
48
nosi si� do takiego po"ączenia przepisów i regulacji prawnych, zasad obro- Zagadnienie skutecznego nadzoru jest szczegó"owo przedstawione w: Core
tu gie"dowego i dobrowolnych praktyk sektora prywatnego, które umoŻli- Principles for Effective Banking Supervision (Basle Core Principles). BCBS,
wia firmom przyciąganie kapita"u, skuteczne funkcjonowanie, generowa- Basle, September 1997.
49
nie zysków oraz wype"nianie jednoczeĘnie obowiązków nak"adanych F.S. Mishkin: Financial Policies ..., op.cit., s. 14-22. W innym opracowaniu
przez prawo i oczekiwania spo"eczne (I.M. Millstein: The Evolution of Cor- Mishkin przedstawia ciekawy zestaw  10 zaleceł
 dotyczących poprawy
porate Governance in the United States. W: Remarks to the World Econo- nadzoru bankowego na podstawie dokumentu autorstwa R. de Krivoy (F.S.
mic Forum,.Davos, Switzerland, February 1998, za: H.J. Gregory: Building Mishkin: Reforming Bank Supervisory: Discussion. w: Building an Infra-
the Legal and Regulatory Framework: Discussion, op.cit., s. 69). structure ..., op.cit., s. 134-135).
28 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
Niezbywalną cz�Ęcią stabilnego systemu finanso- Dzia"ania takie umoŻliwiają pozostawienie  zdro-
wego jest dyscyplina rynkowa prawid"owo oddzia"ują- wych instytucji i wyeliminowanie (dopuszczenie
ca na instytucje finansowe i przedsi�biorstwa. Chronio- do upad"oĘci) niewyp"acalnych (przy stosunkowo nie-
ny przez nią system jest z natury stabilny i bardziej od- wielkich kosztach). JeŻeli w danym kraju dzia"a rów-
porny na szoki zewn�trzne. Dla zapewnienia dyscypli- nieŻ system gwarantowania depozytów, poŻyczkodaw-
ny rynkowej muszą by� spe"nione cztery podstawowe ca ostatniej instancji jest praktycznie zwolniony z reali-
warunki  wszyscy uczestnicy rynku mają wystarczają- zacji drugiego z wymienionych zadał
.
ce informacje do podejmowania decyzji, potrafią je od- Podstawowym celem funkcjonowania wspomniane-
powiednio przetwarza�, kierują si� w"aĘciwymi bodę- go systemu jest ochrona oszcz�dnoĘci drobnych depo-
cami oraz w"aĘciwie korzystają z mechanizmu dyscy- nentów, w celu podniesienia ich zaufania do instytucji fi-
pliny rynkowej. Konieczne jest równieŻ ograniczenie nansowych, oraz ochrona systemów p"atniczych, a przez
zaangaŻowania pał
stwa w system finansowy, czego to zwi�kszanie stabilnoĘci systemu finansowego. Ponad-
wyrazem jest50: to, system taki ma umoŻliwi� ma"ym i nowo powsta"ym
1) duŻa przejrzystoĘ� dzia"ał
rządu dotyczących bankom konkurowanie z duŻymi bankami, cz�sto opiera-
systemu finansowego (np. jasny system opodat- jącymi dzia"alnoĘ� na ukrytych gwarancjach (np. wynika-
kowania systemu bankowego), jących ze stosowania zasady Too-Big-To-Fail), i stwo-
2) dąŻenie do funkcjonowania banków pał
stwo- rzy� odpowiednie  warunki wejĘcia , sprzyjające w"aĘci-
wych wed"ug zasad wolnorynkowych (tak jak wej dywersyfikacji rynku. Szczegó"owe rozwiązania do-
banki komercyjne), tyczące zasad funkcjonowania systemu gwarantowania
3) ograniczenie bezpoĘredniego kredytowania za- depozytów zaleŻą od specyfiki rynków finansowych po-
groŻonych banków przez pał
stwo (goverment- szczególnych pał
stw. W normalnych okolicznoĘciach
-directed lending) do wyjątkowych przypadków w"aĘciwie funkcjonujący system powinien53:
4) prywatyzacja banków pał
stwowych.  by� jasno zdefiniowany w przepisach prawnych
Spe"nienie tych warunków pozwoli na stworzenie i regulacjach,
sytuacji, w której niew"aĘciwie funkcjonujące podmio-  nak"ada� limity pokrycia,
ty (podejmujące nadmierne ryzyko, b�dące na kraw�-  obejmowa� wielu cz"onków,
dzi wyp"acalnoĘci itp.) b�dą eliminowane z rynku, co  interweniowa� szybko i rozwaŻnie,
wzmocni jego struktur�51. Ciąg"a i silna dyscypli-  posiada� odpowiednie fundusze, aby zapobiec
na rynkowa wzmaga takŻe skutecznoĘ� corporate go- niewyp"acalnoĘci,
vernance.  natychmiast wyp"aca� depozyty,
Sie� bezpieczeł
stwa (safety net) w wi�kszoĘci  mie� dost�p do bieŻących i pe"nych informacji
pał
stw stanowi integralną cz�Ę� infrastruktury finanso- na temat sytuacji finansowej banków,
wej. Jej w"aĘciwa konstrukcja, m.in. poprzez zwi�ksze-  wspó"pracowa� z nadzorem i instytucją kredyto-
nie zaufania do systemu bankowego, moŻe pozytywnie dawcy ostatniej instancji.
wp"ywa� na stabilnoĘ� systemu finansowego. Dwoma Do elementów sieci bezpieczeł
stwa cz�sto zali-
najwaŻniejszymi elementami sieci bezpieczeł
stwa są: cza si� równieŻ wspomniane juŻ zasady wyjĘcia (exit
poŻyczkodawca ostatniej instancji (lender of last re- policy). NaleŻycie sformu"owane prawo upad"oĘcio-
sort), którym zazwyczaj jest bank centralny, oraz sys- we umoŻliwia sprawne  pozbycie si� s"abych i nie-
tem gwarantowania depozytów (deposit insurance wyp"acalnych banków. Dopuszczenie do upadku
scheme). z"ych podmiotów dostarcza teŻ funkcjonującym insty-
Instytucja poŻyczkodawcy ostatniej instancji po- tucjom finansowym w"aĘciwych bodęców, wp"ywają-
winna spe"nia� trzy podstawowe zadania52: cych na ograniczenie podejmowanego ryzyka, przez
 chroni� integralno� systemu p"atniczego, co zwi�ksza si� stabilno� systemu finansowego.
 zapobiega� runom na banki i przekszta"caniu si�
ich w kryzysy bankowe,
 zapobiega� zaburzeniom p"ynnoĘci poszczegól- Łród"a niestabilnoĘci finansowej
nych banków, cz�sto prowadzącym do niewy-
p"acalnoĘci. NiestabilnoĘ� systemu finansowego
Pał
stwa mające relatywnie zdrowe i silne systemy
50
M. Goldstein, P. Turner: Banking crises ..., op.cit., s. 43-44.
finansowe są w stanie przezwyci�Ży� szoki ze-
51
A. Crockett: Market discipline and financial stability. Financial Stability
wn�trzne i zaburzenia stabilnoĘci. Brak stabilnoĘci
Review, June 2001, s. 166-173.
52
D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework ..., op.cit., s. 27. Omówie-
finansowej coraz cz�Ęciej jest natomiast kojarzony
nie literatury odnoszącej si� do instytucji poŻyczkodawcy ostatniej instan-
cji moŻna znaleę� np. w: X. Freixas, C. Giannnini, G. Hoggart, F. Soussa:
Lender of last resort: a review of literature, Financial Stability Review. No-
53
vember 1999, s. 151-168. D. Folkerts-Landau [i inni]: Toward a framework ..., op.cit., s. 30.
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 29
z powaŻnymi problemami dotykającymi sektora fi- nansowych59 oraz znaczne ruchy cen aktywów60.
nansowego. Niestabilno� powoduje bowiem wyso- W niniejszym opracowaniu przedstawiono makro-
kie koszty makroekonomiczne, związane ze spowol- ekonomiczne i mikroekonomiczne ęród"a niestabil-
nionym tempem wzrostu gospodarczego, nieefektyw- noĘci, a takŻe ich konsekwencje na podstawie wspo-
nym poĘrednictwem finansowym oraz os"abionym mnianego raport BIS  IMF oraz analizy i opracowa-
zaufaniem publicznym do rynków finansowych. nia dotyczące kryzysów lat 90. �atwo zauwaŻy�, Że
Koszty te są szczególnie wysokie i dotkliwe w kra- wiąŻą si� one z niepe"nym wprowadzeniem, brakiem
jach wschodzących, które dopiero dostosowują si� lub nawet zaprzeczeniem cech omawianych w po-
do dzia"ania wed"ug zasad wolnego rynku i gdzie do- przedniej cz�Ęci opracowania.
piero tworzy si� odpowiednie struktury. Wynika to
z faktu, Że gospodarki pał
stw wschodzących boryka- Makroekonomiczne ęród"a niestabilnoĘci
ją si� z róŻnego rodzaju problemami strukturalnymi,
są mniej zdywersyfikowane i mniej elastyczne  Zaburzenia makroekonomiczne jako ęród"o niestabil-
a przez to bardziej wraŻliwe na wszelkiego rodzaju noĘci moŻna rozumie� bardzo szeroko. Zazwyczaj
szoki zewn�trzne. W konsekwencji, emerging mar- oznaczają one niezrównowaŻoną stop� wzrostu gospo-
kets doĘwiadczają powaŻnych wahał
kursu waluto- darczego, niebezpieczny poziom deficytu bilansu p"at-
wego i stóp procentowych, gwa"townych ruchów niczego i deficytu budŻetowego, duŻe bezrobocie oraz
prywatnego kapita"u i niekorzystnych terms of wysoką i zmienną stop� inflacji. NiestabilnoĘ� w skali
trade54. makro jest teŻ jedną z g"ównych zewn�trznych przy-
Problematyk� niestabilnoĘci systemu finansowego czyn s"aboĘci instytucji finansowych (w szczególnoĘci
najpe"niej przedstawiono w raporcie nt. stabilnoĘci fi- banków) w gospodarkach krajów rozwini�tych oraz
nansowej w gospodarkach wschodzących, opracowa- wschodzących prowadzi do znacznego wzrostu ryzyka
nym przez grup� roboczą powo"aną wspólnie przez dzia"alnoĘci tych instytucji. Brak stabilnoĘci nieko-
MFW i BIS55. Raport ten dzieli przyczyny niestabilno- rzystnie wp"ywa równieŻ na alokacj� kapita"ów oraz
Ęci i s"aboĘci systemu finansowego (sources of vulne- powoduje nag"e i znaczące wahania cen aktywów.
rability) na trzy grupy: Oznaki zaburzeł
makroekonomicznych stosunko-
1) ęród"a makroekonomiczne (zaburzenia makro- wo "atwo moŻna zaobserwowa� i zmierzy�. Najcz�Ęciej
ekonomiczne): uŻywane do tego wskaęniki przedstawia tabela 1.
 nieodpowiedni dobór instrumentów polityki
Tabela 1 Wybrane wskaęniki niestabilnoĘci
makroekonomicznej,
odnoszące si� do skali makroekono-
 inflacja,
micznej
 liberalizacja finansowa,
2) ęród"a wynikające ze specyfiki sektora finanso-
Wskaęniki makro WartoĘci
wego (sector-specific sources):
progowe
 nadzór w"aĘcicielski i zarządzanie,
Inflacja >5%
 infrastruktura i dyscyplina rynkowa,
Deficyt budŻetowy/PKB >2%
 nadzór i regulacje ostroŻnoĘciowe,
D"ug publiczny/PKB >50%
3) efekty zwrotne (feedback effects).
Deficyt rachunku obrotów bieŻących >5% PKB
Dwie pierwsze grupy przyczyn niestabilnoĘci fi-
Przep"ywy krótkoterminowe >50%
nansowej wymienia równieŻ m.in. D.T. Brash, przyta-
deficytu
czając dokument Sekretariatu Wspólnoty Narodów
rachunku
(Commonwealth Secretariat) pt. Corporate Gover-
obrotów
nance in the Financial Sector56. ZbliŻone uj�cie
bieŻących
(jednak nie tak szczegó"owe i mniej uporządkowane)
Nap"yw kapita"u/PKB >5%
prezentują w swoich opracowaniach C.J. Lindgren et
Stosunek zad"uŻenia
al.57 oraz F. Allen i D. Gale58. A. Crockett za g"ówne
krótkoterminowego
ęród"a niestabilnoĘci uznaje natomiast s"aboĘ� insty-
do rezerw walutowych >1
tucji finansowych, a w szczególnoĘci poĘredników fi-
Łród"o: opracowanie w"asne na podstawie: C.J. Lindgren, T. Balińo, Ch. Enoch,
A.M. Gulde, M. Quintyn, L. Teo: Financial Sector Crisis and Restructuring. Les-
54
Financial Stability in Emerging Markets Economies ..., op. cit., s. 11.
sons from Asia, IMF Occasional Paper, No. 188, Washington DC 1999, s. 11.
55
Ibidem, s. 11.
56
D.T. Brash: Promoting ..., op. cit., s. 1-4.
57
C. J. Lindgren, T. Balińo, Ch. Enoch, A.M. Gulde, M. Quintyn, L. Teo: Fi-
59
nancial Sector Crisis and Restructuring. Lessons from Asia, IMF Occasio- A. Crockett: The theory and practice ..., op.cit., s. 1-45.
60
nal Paper, No. 188, Washington DC 1999, s. 9-15. A. Crockett: In search of anchors for financial and monetary stability, BIS
58
F. Allen, D. Gale: Comparative Systems: A Survey. University of Pennsylva- Speeches, 27 April 2000, internet: www.bis.org/speeches/sp000427.htm.
nia  New York University, April 2001, s. 43, 49-50
30 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
Niew"aĘciwe zastosowanie instrumentów polityki wykracza poza ramy niniejszego opracowania, wypada
makroekonomicznej jednak zaznaczy�, Że inflacja zniekszta"ca wi�kszoĘ�
informacji pochodzących z rynku, wywo"ując zjawisko
Z niestabilnoĘcią w skali makro bezpoĘrednio wiąŻe si� asymetrii informacji. W efekcie zwi�ksza si� zarówno
kwestia nieodpowiedniego doboru instrumentów polity- ryzyko podejmowanych inwestycji, jak i ryzyko kredy-
ki makroekonomicznej. Odnosi si� to g"ównie do polity- towe banków finansujących te inwestycje. NiemoŻliwa
ki fiskalnej i monetarnej. Niew"aĘciwie prowadzona poli- jest wi�c efektywna alokacja zasobów. Znacznie wzra-
tyka fiskalna oznacza mi�dzy innymi chronicznie wyst�- sta teŻ wraŻliwoĘ� systemu finansowego na szoki ze-
pujące deficyty budŻetowe, do niedawna monetyzowane wn�trzne. W warunkach inflacji inwestorzy cz�sto bio-
w wielu pał
stwach wschodzących. Negatywny wp"yw rą kredyty w walutach obcych, co zwi�ksza ryzyko kur-
na stabilnoĘ� systemu finansowego ma równieŻ przesta- sowe. Inflacja hamuje teŻ rozwój rynków kapita"owy-
rza"y system podatkowy lub niew"aĘciwie przeprowadzo- ch63. Instytucje finansowe mogą jednak przystosowa�
ne reformy w tym zakresie. Łle skonstruowane podatki si� nawet do wysokiej inflacji poprzez stosowanie
(dotyczące instytucji, instrumentów finansowych czy zmiennych stóp procentowych oraz gromadzenie akty-
operacji na nich) hamują rozwój poĘrednictwa finanso- wów, których wartoĘ� nie pogarsza si� wraz z inflacją.
wego i os"abiają system finansowy. B"�dne rozwiązania NaleŻy przy tym podkreĘli�, Że równieŻ szybki spa-
podatkowe wp"ywają teŻ na ceny aktywów, a co za tym dek inflacji jest czynnikiem os"abiającym instytucje finan-
idzie  na zdolnoĘ� obs"ugi zad"uŻenia przez kredytobior- sowe i zwi�kszającym ryzyko wystąpienia kryzysu walu-
ców (np. moŻliwoĘci odpisu od podatku odsetów od kre- towego64. W warunkach inflacji znaczna cz�Ę� dochodów
dytu hipotecznego, naliczanych od wartoĘci nieruchomo- banków i instytucji finansowych pochodzi z drobnych
Ęci). Polityka monetarna moŻe by� natomiast przyczyną p"atnoĘci, podatku inflacyjnego, nieoprocentowanych de-
niestabilnoĘci w przypadku nadmiernego rozluęnienia pozytów i operacji na walutach. W miar� post�pów dezin-
polityki lub zbyt póęnego jej zaostrzenia61. WiąŻe si� to flacji dochody te maleją. RoĘnie natomiast udzia" z"ych
z nieuwzgl�dnieniem wyst�pujących w gospodarce opóę- kredytów w portfelach banków, które  chcąc rekompen-
nieniach lub niepe"ną wiedzą o nich. Niebezpieczne mo- sowa� ubytki przychodów  nie przywiązują odpowied-
Że by� takŻe doktrynalne zastosowanie reŻimu kursu sta- niej wagi do badania zdolnoĘci kredytowej.
"ego. Do zaburzeł
p"ynnoĘci i nadmiernego ryzyka w sys-
temie finansowym prowadzą równieŻ niew"aĘciwe roz- Liberalizacja finansowa
wiązania systemowe62.
PowaŻny problem stanowi zw"aszcza brak koordy- Liberalizacja przep"ywów kapita"owych i deregulacja
nacji poszczególnych polityk, co moŻe skutkowa� nieod- rynku finansowego są najcz�Ęciej wymienianymi w li-
powiednim w danej sytuacji kszta"tem policy mix. teraturze przedmiotu makroekonomicznymi ęród"ami
W krajach wschodzących z regu"y stosowano wariant re- niestabilnoĘci. Z jednej strony liberalizacja przynosi
strykcyjnej polityki monetarnej i ekspansywnej polityki wiele istotnych korzyĘci65 i zasadniczo odgrywa rol�
fiskalnej. WiąŻe si� on z wysokim poziomem stóp pro- stabilizacyjną. Jednak z drugiej strony w okresie przej-
centowych, co powoduje duŻy nap"yw kapita"u spekula- Ęciowym (nim liberalizacja si� zakoł
czy) moŻe si�
cyjnego i aprecjacj� kursu waluty kraju, stosującego taką przyczynia� do niestabilnoĘci finansowej poprzez nasi-
policy mix. Aprecjacja niekorzystnie oddzia"uje na bi- lenie akcji kredytowej, wzrost podaŻy pieniądza oraz
lans handlowy, a takŻe  przy wysokim koszcie kredytu zwi�kszenie ryzyka walutowego. Niebezpieczeł
stwo
wkraju  sprzyja zad"uŻaniu si� przedsi�biorstw za gra- szczególnie wzrasta, jeŻeli liberalizacja jest przeprowa-
nicą. Wysoki deficyt obrotów bieŻących i nadmierne za- dzana szybko i bez odpowiedniego przygotowania,
d"uŻenie zagraniczne powodują utrat� zaufania i uciecz- w kraju o niestabilnej gospodarce makroekonomicznie.
k� kapita"u. Zaczyna si� kryzys walutowy, który z regu- Wi�kszoĘ� krajów wysoko rozwini�tych zliberali-
"y przekszta"ca si� w kryzys bankowy (mechanizm ten zowa"a obroty kapita"owe w latach 80. i 90., w wyniku
zostanie omówiony w dalszej cz�Ęci opracowania). roz"oŻonego na wiele lat procesu (którego warunkiem
wst�pnym by"o posiadanie odpowiednio zdrowej i sil-
Inflacja
Funkcjonowanie gospodarki i jej podmiotów jest po- 63
Ibidem s. 13.
64
Zob. np.: R. Black, D. Coletti, S. Monnier: On the Costs and Benefits of Pri-
waŻnie zak"ócane przez wyst�powanie wysokiej infla-
ce Stability. W: Price Stability, Inflation Targets and Monetary Policy. Pro-
cji. Omówienie wszystkich negatywnych jej skutków
ceedings of a conference held by the Bank of Canada, Ottawa, May 1997, s.
303-342.
65
NajwaŻniejszą korzyĘcią są wi�ksze moŻliwoĘci finansowania krajowych
61
Wkwestii zaostrzania polityki pieni�Żnej w odpowiedzi na szybko rosnącą inwestycji cudzymi oszcz�dnoĘciami. Istotne są równieŻ moŻliwoĘci "ago-
akcj� kredytową Bank �wiatowy i MFW zajmują odmienne stanowiska. dzenia skutków szoków realnych oraz wzrost konkurencji i wydajnoĘci
(Szerzej: A. Wojtyna: Kryzysy ..., op.cit. , s. 97-109). w sektorze finansowym (Financial Stability in Emerging Market Economies
62
Financial Stability in Emerging Markets Economies ..., op.cit., s. 13-14. ..., op.cit., s. 13-14).
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 31
nej gospodarki). Na początku lat 90. drogą tą, zgodnie Mikroekonomiczne ęród"a niestabilnoĘci
z zaleceniami MFW i OECD, posz"o równieŻ wiele kra-
jów wschodzących, mając nadziej�, Że przyczyni si� to Jak pokaza"y wydarzenia lat 90., kryzysy (zarów-
do ich sukcesu gospodarczego66. Szybkiej liberalizacji no walutowe, jak i bankowe) mogą wystąpi� równieŻ
i deregulacji rynku finansowego nie towarzyszy"y tu w warunkach wzgl�dnej stabilnoĘci makroekono-
reformy instytucjonalne. Nie wprowadzono teŻ odpo- micznej (zrównowaŻona stopa wzrostu, niska infla-
wiednich regulacji w systemie bankowym ani zabez- cja i stopa bezrobocia, bezpieczny poziom deficytu
pieczeł
prawnych. Doprowadzi"o to do zaburzeł
bilansu p"atniczego i deficytu budŻetowego). Niesta-
na rynkach finansowych. DuŻy nap"yw kapita"u bilnoĘ� systemu finansowego, obok przyczyn makro-
zwi�ksza" nadp"ynnoĘ� systemu bankowego i z regu"y ekonomicznych, moŻe by� równieŻ wywo"ana wielo-
powodowa" zwi�kszenie akcji kredytowej banków ko- ma niedociągni�ciami na szczeblu mikro. NajwaŻ-
mercyjnych (tzw. boom kredytowy). Nag"ą ekspansj� niejsze z nich wiąŻą si� z niew"aĘciwym zarządza-
kredytową podsyca" równieŻ wzmoŻony popyt na nie- niem na poziomie poszczególnych instytucji, bra-
ruchomoĘci i aktywa finansowe, związany z nadmier- kiem odpowiedniej infrastruktury i dyscypliny ryn-
nym optymizmem inwestorów. Oddzia"ywanie tych kowej, niską jakoĘcią nadzoru oraz brakiem odpo-
czynników wywo"ywa"o tzw. efekt bał
ki mydlanej wiednich regulacji ostroŻnoĘciowych (wewn�trz-
(price bubbles) cen aktywów finansowych i nierucho- nych i zewn�trznych). Czynniki te powodują, Że
moĘci, polegający na ogromnej inflacji aktywów podmiotom gospodarczym (instytucjom finansowym
przy niewielkim wzroĘcie poziomu cen konsumpcyj- i przedsi�biorstwom) brakuje motywacji do w"aĘci-
nych. Gwa"townie wzrasta"a kapitalizacja gie"dy i ceny wego funkcjonowania i moŻe pojawi� si� pokusa
nieruchomoĘci. Z czasem nakr�canie si� spirali cen naduŻycia (moral hazard). Podobnie jak w przypad-
i rosnącego popytu prowadzi"o do zwi�kszającego si� ku ęróde" makro, istnieje wiele róŻnych przes"anek
kredytowania przez banki branŻ o wysokim ryzyku. i wskaęników, których spe"nienie mówi o braku sta
JednoczeĘnie banki coraz cz�Ęciej rezygnowa"y z za-
Tabela 2 Wybrane wskaęniki niestabilnoĘci
bezpieczeł
i nie tworzy"y odpowiednich rezerw  po-
odnoszące si� do skali mikroekono-
garsza"a si� wi�c jakoĘ� udzielanych kredytów i rós"
micznej
udzia" z"ych d"ugów w aktywach banków. �atwy do-
st�p do kredytów (cz�sto dewizowych) oraz bardzo Wskaęniki WartoĘci
wysoki ich udzia" w PKB doprowadzi"y w wielu kra- progowe/
jach do szybkiego wzrostu zad"uŻenia sektora prywat- tendencje
nego. D"ug krótkookresowy w wielu przypadkach zna- Udzia" zad"uŻenia
cząco przewyŻszy" rezerwy walutowe (mimo ich cią- sektora prywatnego
g"ego wzrostu). W pewnym momencie musia"o jednak w PKB >100%
dojĘ� do  przek"ucia bał
ki . Pojawienie si� odpowied- Realny wzrost zad"uŻenia
niego bodęca (zaostrzenie polityki, odp"yw kapita"u sektora prywatnego >20%
itp.) doprowadza"o do nag"ego spadku cen aktywów fi- Op"acalnoĘ� inwestycji niŻsza od
nansowych i za"amania si� rynku nieruchomoĘci, kosztów
wskutek czego upada"y zad"uŻone przedsi�biorstwa kredytów
i banki, które udziela"y kredytów bez odpowiedniego Z"e d"ugi >10%
zabezpieczenia67. wszystkich
Niew"aĘciwa alokacja kapita"ów i póęniejsze ko- kredytów
rekty wiąza"y si� by"y przede wszystkim z niew"aĘci- Przeci�tne pokrycie z"ych
wym zarządzaniem ryzykiem (przez instytucje finanso- d"ugów tworzonymi
we, inwestorów i uczestników rynku). W"aĘnie taka by- na nie rezerwami malejące
"a sekwencja wydarzeł
podczas kryzysu azjatyckiego. Przeci�tny wskaęnik
Unaoczni"o to, Że kraje wschodzące nie by"y dostatecz- adekwatnoĘci kapita"owej
nie przygotowane na wykorzystanie szans, jakie daje banków < 8%
swoboda przep"ywów kapita"owych68. Przeci�tny wskaęnik zwrotu
z aktywów instytucji finansowych niski i malejący
Kapitalizacja gie"dy (w % PKB) gwa"towny
66
W. Ma"ecki, A. S"awił
ski, R. Piasecki, U. �u"awska: Kryzysy finansowe.
wzrost
op.cit., s. 179-180.
67
Por.: W. White: What Have We Learned ..., op.cit., s. 7-9; O. Evans, A. M.
�ród"o: opracowanie w"asne na podstawie: C.J. Lindgren, T. Balińo, Ch. Enoch,
Leone, M. Gill, P. Hilbers: Macroprudential Indicators ..., op.cit., s. 11.
68 A.M. Gulde, M. Quintyn, L. Teo: Financial Sector Crisis and Restructuring. Les-
Szerzej: P. Krugman, M. Obstfeld: International economics. Theory and
sons from Asia, IMF Occasional Paper, No. 188, Washington DC 1999; M. Gold-
practice, 5th edition. Addison Wesley, New York 2000, s. 701-710; A.
S"awił
ski: Kryzysy walutowe a kierunki reformy mi�dzynarodowego syste- stein, P. Turner: Banking Crises in Emerging Economies: Origins and Policy
mu finansowego.  Bank i Kredyt 7-8/2000, s. 90-102.
Options. BIS Economic Paper No. 46, Basle, October 1996.
32 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
bilnoĘci w skali mikro69. NajwaŻniejsze z nich przed- stabilnoĘci sektora finansowego. NaleŻą do nich np.:
stawia tabela 2. niewystarczający poziom informacji, niew"aĘciwe stan-
G"ówną rol� w dyscyplinowaniu z"ych zachował
dardy ksi�gowoĘci, brak monitoringu, odpowiednich
podmiotów gospodarczych powinien odgrywa� mecha- procedur sprawozdawczych i wymogu sk"adania spra-
nizm rynkowy. Jednak w warunkach niewystarczającej wozdał
, niewystarczające regulacje ostroŻnoĘciowe,
informacji, niew"aĘciwych bodęców motywacyjnych brak doĘwiadczenia i kompetencji menedŻerów czy
(np. jawnych lub ukrytych gwarancji rządowych czy wreszcie naduŻycia i defraudacje. PowaŻny problem
ulg podatkowych) i, co za tym idzie, s"abszej dyscypli- stanowi równieŻ oddzielenie interesów menedŻerów
ny rynkowej powaŻną rol� w dyscyplinowaniu niew"a- zarządzających instytucją finansową od interesów w"a-
Ęciwie zarządzających menedŻerów mogą odegra� w"a- Ęcicieli (udzia"owców)  wspomniany juŻ problem
dze regulacyjne i nadzorcze. Ich b"�dy i zaniechania principal-agent. Negatywne skutki mogą pojawia� si�
mogą skutkowa� s"aboĘcią poszczególnych instytucji, zarówno przy wyst�powaniu w"asnoĘci pał
stwowej
a wkonsekwencji ca"ego systemu finansowego. podmiotów gospodarczych, jak i w przypadku w"asno-
Ęci prywatnej. Z tym pierwszym wiąŻe si� przede
Niew"aĘciwe zarządzanie wszystkim naruszenie konkurencji, natomiast z w"a-
snoĘcią prywatną  nadmierne uzaleŻnienie instytucji
Istnieje wiele poĘrednich i bezpoĘrednich przyczyn finansowej od jej w"aĘcicieli oraz zaangaŻowanie przez
z"ego zarządzania instytucjami, prowadzących do nie- nich zbyt niskich kapita"ów. Łród"a niew"aĘciwego za-
rządzania i ich nast�pstwa prezentuje schemat 2.
69
Problem niew"aĘciwego zarządzania dotyczy za-
Szeroki zestaw takich wskaęników jest omówiony np. w: M. Goldstein: The
Asian Financial Crisis: Causes, Cures, and Systemic Implications.  Policy
równo instytucji finansowych (a w szczególnoĘci
Analyses in International Economics No. 55, IIE, June 1998, s. 7-22.
banków komercyjnych), jak i przedsi�biorstw. Podej-
Schemat 2 Przyczyny i konsekwencje niew"aĘciwego zarządzania instytucjami finansowymi
" ograniczenie dzia"alnoĘci (np. do
Oddzielenie
ma"ej grupy bliskich klientów)
interesów
" niew"aĘciwe oszacowanie kredytów
menedŻerów
" brak monitoringu kredytobiorców
i w"aĘcicieli
" os"abiona dyscyplina finansowa
" tendencje do poddawania si�
naciskom politycznym, a nie
prawom rynkowym
" odejĘcie od celu zysku
W"asno�
" z"a jakoĘ� aktywów
pał
stwowa
" nieprzestrzeganie dyscypliny rynkowej
(ma"a przejrzystoĘ� dzia"ał
)
" kredytowanie osób/podmiotów
W"asnoĘ� związanych z w"aĘcicielem
prywatna " decyzje kredytowe bez odpowiedniego
(bank jako badania zdolnoĘci kredytowej
zaleŻ ęród"o " naduŻycia
finansowania)
" oferowanie korzystniejszego
oprocentowania (przyciąganie
kapita"u)
W"asno�
" angaŻowanie si� w wysokodochodowe
prywatna
 bardzo ryzykowne inwestycje
(zaangaŻowanie
" za"oŻenie wsparcia rządu w razie
niskich
problemów finansowych (zasada
kapita"ów)
head I win, tails you lose)
Łród"o: opracowanie w"asne na podstawie: Financial Stability in Emerging Market Economies. Report of the Working Party on Financial Stability in Emerging mar-
ket Economies, BIS-IMF, Basle-Paris, April 1997, s. 15-17.
NIEW�A�CIWE ZARZADZANIE (
MISMANAGEMENT
)
PODEJMOWANIE NADMIERNEGO RYZYKA, OS�ABIENIE FINANSOWE
BANK I KREDYT marzec 2002 Systemy Bankowe 33
mowanie przez te podmioty nadmiernego ryzyka nie- ogranicza� zdolno� instytucji finansowych do dywer-
uchronnie prowadzi do zaburzeł
w funkcjonowaniu syfikacji ryzyka czy teŻ wprowadzania innowacji, co
systemu finansowego, mimo w"aĘciwych decyzji moŻe os"abi� ich sytuacj� finansową. Ponownie, doty-
na szczeblu makro. Banki z regu"y podejmują zbyt czy to w szczególnoĘci krajów wschodzących i transfor-
duŻe ryzyko kursowe (nadmierne zad"uŻając si� mujących swe gospodarki72.
za granicą i(lub) udzielając zbyt wielu kredytów de- W szczególnoĘci, przepisy ostroŻnoĘciowe mogą
wizowych), ryzyko p"ynnoĘci (finansując krótkoter- powodowa� niestabilnoĘ� systemu finansowego, jeŻeli
minowymi, cz�sto zagranicznymi kredytami d"ugo- są zbyt "agodne (np. umoŻliwiają zarządzanie przez
terminowe kredyty dla przedsi�biorstw krajowych) niewykwalifikowanych menedŻerów), wadliwie skon-
i ryzyko kredytowe (prowadząc nieostroŻną polityk� struowane (np. umoŻliwiają w praktyce podejmowanie
kredytową). Przedsi�biorstwa natomiast finansują ry- nadmiernego ryzyka), nieaktualne lub niew"aĘciwie
zykowne inwestycje kredytami bankowymi  cz�sto wprowadzone w Życie. Zdarzają si� równieŻ wewn�trz-
rolowanymi, krótkoterminowymi lub zaciąganymi ne sprzecznoĘci rozmaitych przepisów.
za granicą, zazwyczaj bez zabezpieczenia przed ryzy- Brak wiarygodnych norm prawnych moŻe si� teŻ
kiem kursowym70. wiąza� z niew"aĘciwymi wymogami ujawniania infor-
Zjawisko niew"aĘciwego zarządzania (misma- macji (disclosure requirements) albo z nieprzestrzega-
nagement) o wiele cz�Ęciej wyst�puje w krajach niem, co powaŻnie utrudnia rozwój rynków finanso-
wschodzących i dokonujących transformacji. Cz�sto wych (w"ączając w to rynki mi�dzybankowe i rynki ka-
jest to efektem spuĘcizny po systemie centralnego pita"owe). Ograniczone są bowiem moŻliwoĘci dywersy-
planowania  bankom i przedsi�biorstwom trudno fikacji dzia"alnoĘci i inwestowania kapita"ów przez ban-
by"o przystosowa� si� z dnia na dzieł
do dzia"ania ki. Zmniejsza si� dost�pnoĘ� róŻnych ęróde" finansowa-
zgodnie z zasadami rynkowymi. Dodatkowo, w wie- nia, a zwi�kszają si� wahania cen aktywów na rynku.
lu krajach system finansowy powstawa" w zasadzie Prowadzi to do zaburzeł
p"ynnoĘci73. Banki są bardziej
od podstaw. Niew"aĘciwie przeprowadzona restruk- naraŻone na ryzyko wybuchu kryzysu finansowego.
turyzacja i prywatyzacja  bądę zaniechania w tej
dziedzinie  cz�sto prowadzi"y do braku w"aĘciwego Nieprawid"owy nadzór i sie� bezpieczeł
stwa
nadzoru w"aĘcicielskiego lub powstania (nieformal-
nych lub formalnych) powiązał
banków z przedsi�- Wkwestii nadzoru najwi�kszym problemem są zanie-
biorstwami, a nawet do przejmowania przez przed- chania, spowodowane jego nadmierną wyrozumia"o-
si�biorstwa bezpoĘredniej kontroli nad bankami Ęcią (forbearance). MoŻe ona by� skutkiem braku nie-
(z czym wiąŻe si� zjawisko connected lending  zaleŻnoĘci, ingerencji politycznych, mających na celu
udzielania na duŻą skal� kredytów podporządkowa- uchronienie s"abych banków przed upad"oĘcią, oraz
nych, cz�sto bez sprawdzania zdolnoĘci kredyto- braku odpowiedzialnoĘci. Nieefektywny i zbyt "agodny
wej)71. Niezdrowe relacje mi�dzy bankami i przedsi�- nadzór sprawia, Że banki bezkarnie doprowadzają
biorstwami przejawia"y si� równieŻ wykupywaniem do nadmiernej koncentracji ryzyka kredytowego (nie
majątku przedsi�biorstw przez banki, co póęniej klasyfikując odpowiednio  z"ych d"ugów ), kursowego
os"abia"o ich motywacj� do wyst�powania o upa- (zaliczając operacje walutowe do pozycji pozabilanso-
d"oĘ� niewyp"acalnego przedsi�biorstwa. wych) i p"ynnoĘci (nie przestrzegając podstawowych
regu" bezpieczeł
stwa). Ponadto, nieefektywny nadzór
Wadliwie skonstruowany system prawny ma problemy z uzyskaniem wiarygodnych informacji,
niezb�dnych do w"aĘciwej klasyfikacji kredytów, oce-
B"�dom w zarządzaniu i s"abemu nadzorowi w"aĘci- ny poziomu poŻyczek udzielonych podmiotom zaleŻ-
cielskiemu towarzyszy zazwyczaj niew"aĘciwie skon- nym czy teŻ identyfikacji zagroŻeł
wewnątrz banku.
struowany system prawny. Oznacza to z"e przepisy pra- Wynikająca z niedostatecznej informacji nieprzejrzy-
wa korporacyjnego, prawa upad"oĘciowego, prawa kon- stoĘ� burzy teŻ dyscyplin� rynkową.
traktowego i prawa w"asnoĘci, prowadzące do za"ama- Sytuacja, w której nadzór jest nieefektywny, zazwy-
nia dyscypliny kredytowej, zaburzeł
w sp"atach i Ęcią- czaj prowadzi do naduŻy� i defraudacji oraz utrzymy-
galnoĘci kredytów oraz hamujące rozwój kultury kredy- wania si� na rynku s"abych instytucji finansowych, cz�-
towej. Niew"aĘciwe skonstruowane przepisy mogą sto b�dących na granicy upad"oĘci. Problemem moŻe
by� równieŻ zjawisko odwrotne  nadmierna ingerencja
w"adz nadzorczych, mogąca zak"óca� efektywnoĘ�
70
Szerzej na temat ryzyk: M. Sasin: Financial Systems ..., op.cit., s. 63-78;
T. Timmermans: Monitoring the macroeconomic determinants of banking
system stability. BIS Papers, No. 1, Basle, March 2001; Report of the Wor-
72
king Group ..., op.cit., s. 8-16. Przyk"ady wadliwych za"oŻeł
, b"�dnych i niedostatecznych regulacji
71
Financial Stability in Emerging Market Economies ..., op.cit., s. 16-17; M. w systemach prawnych, leŻące u podstaw kryzysów w poszczególnych
Sasin: Financial Systems ..., op.cit., s. 67. emerging markets zob.: J.L. Walker: Building the Legal and Regulational
Framework, op.cit., s. 33-61.
34 Systemy Bankowe BANK I KREDYT marzec 2002
i konkurencj� w systemie. Podobne skutki moŻe wywo- cji kredytowej, inflacji cen aktywów finansowych i nie-
"ywa� zbyt rozbudowana sie� bezpieczeł
stwa, ruchomoĘci oraz podejmowania nadmiernego ryzyka
a w szczególnoĘci nadmierna pomoc finansowa w ra- przez instytucje finansowe, czego skutkiem jest pogor-
mach sieci bezpieczeł
stwa czy interwencja pał
stwa. szenie ich sytuacji74. Podobnie jak w przypadku s"abego
Gwarancje rządowe prowadzą cz�sto do wzmoŻonej ak- nadzoru rozluęnieniu ulega takŻe dyscyplina rynkowa.