ZESTAW LOGOPEDYCZNYCH ĆWICZEC
DLA
DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
Poni\
sze opracowanie przeznaczone jest dla dzieci od 3 do 6 roku \
ycia.
Jest to zbiór praktycznych wskazówek dotyczących metodyki postępowania ortofonicznego.
Porady w nim zawarte dotyczą wszystkich dzieci i na pewno przysłu\
ą się tym, u których:
1. nie stwierdza się odchyleń od normy rozwojowej,
2. mowa jest zaburzona z powodu niskiej sprawności artykulatorów, niedokształcenia
percepcji słuchowej czy obni\
onej wydolności układu oddechowego,
3. zaistniały czynniki predysponujące np. wady zgryzu, ubytki w uzębieniu, niewielki
niedosłuch,
OPRACOWAA
A
MGR ELśBIETA SKRZYPEK
1
Usprawnienie narządów mowy
Zasady
1. Korzystajmy zawsze z form zabawowych.
2. Trzymajmy się zasady  minimalnego wysiłku  ćwiczenia powinny być
wykonywane delikatnie, swobodnymi ruchami, z niewielkim napięciem mięśni
artykulacyjnych.
3. Ćwiczenia wykonujemy krótko ( od 3-5 minut ) ale często.
Gimnastyka artykulacyjna języka
1. Porządki w buzi.
Pewnego dnia baba, która mieszka u ka\
dego w buzi robiła wielkie porządki. Najpierw umyła
delikatnie ściany- przesuńcie język w stronę policzków ( ich wewnętrznej powierzchni ) i
dokładnie umyjcie jedną, a potem drugą ścianę. Potem umyła sufit- język przesuwamy do
podniebienia.
Podłoga te\
była bardzo brudna, więc umyła ją bardzo dokładnie- opuszczony jak najni\
ej
język myje dolne dziąsła.
Okna równie\
musiały być umyte. Najpierw umyła ich stronę zewnętrzną, a potem od środka-
język wędruje po stronie zewnętrznej zębów, a potem po ich stronie wewnętrznej. Część
okien była otwarta- szczerby po wypadniętych zębach- więc ich nie umyła.
Następnie myła schody w przedsionku- język przesuwa się w stronę dolnej wargi i wysuwa na
brodę.
Komin te\
musiał być wyczyszczony  język wysuwa się w kierunku wargi górnej i nosa.
Kiedy spostrzega z okna przechodzącą sąsiadkę, pomachała jej ściereczką- język wędruje z
jednego kącika ust do drugiego ( usta dziecka są szeroko otwarte ).
Na koniec wytrzepała dywany- wyciągnij język, pochyl głowę w dół i nią potrząśnij.
W ten sposób dom został wysprzątany.
2. Języczek wędrowniczek
Nauczyciel opowiada: Języczek wybrał się na spacer po jamie ustnej, by sprawdzić co się w
niej znajduje. Najpierw dotyka górnej i dolnej wargi, kącików ust, potem chowa się, przesuwa
czubkiem po wewnętrznej stronie warg, po zębach ( część zewnętrzna i zewnętrzna ), dotyka
kolejno poszczególnych zębów, jakby chciał je policzyć ( tu mo\
na jednocześnie wprowadzić
ćwiczenie logorytmiczne- dotyka zębów na dz
więk bębenka, klaśnięcia, mocnej części taktu
przy akompaniamencie itp. ), dotyka na zmianę górnych i dolnych dziąseł, przesuwa się po
dolnych dziąsłach a\
do wędzidełka pod językiem, unosi się do góry i przesuwa do górnych
zębów, przez górne dziąsła, podniebienie twarde do podniebienia miękkiego i tylnej ściany
gardła. Na koniec wędrówki język wraca do przodu jamy ustnej i oblizuje wargi.
3. Leniuszek
Nauczyciel opowiada historyjkę o chłopcu, który nic nie chciał robić, tylko przez cały czas
ziewał. Dzieci obrazują to, opuszczając powoli dolną szczękę i powoli unosząc ją ku górze-
czynność powtarzają kilkakrotnie. W czasie ćwiczenia język le\
y nieruchomo na dnie jamy
ustnej, wargi nie wykonują \
adnych dodatkowych ruchów.
2
Chłopczyk rano nie pomagał mamie, nie chciał sam się ubierać, sam jeść, myć zębów, tylko
siedział, nudził się i ziewał. Dzieci obrazują ziewanie tjw. Chłopczyk  leniuszek nie chciał
równie\
bawić się z kolegami w przedszkolu, nie budował z nimi domków z klocków, nie
sprzątał zabawek, tylko ziewał, bo się nudził. Dzieci znów pokazują, jak leniuszek ziewał.
Kiedy dzieci w czasie spaceru zbierały liście, leniuszkowi nie chciało się nachylać, więc szedł
na końcu i ziewał. Dzieci demonstrują to.
Po powrocie ze spaceru przedszkolaki rysowały to, co widziały na wycieczce, a kartka
leniuszka była pusta, nic nie mógł sobie przypomnieć, więc dalej nudził się i ziewał. Dzieci
naśladują ziewanie.
A wieczorem, kiedy szedł spać, był tak zmęczony tym ziewaniem, tym leniuchowaniem, \
e
te\
ziewał. Dzieci to obrazują.
4. Chory kotek
Pan kotek był chory i le\
ał w łó\
eczku.
I przyszedł kot doktor.- Jak się masz, koteczku?
-y
le bardzo- i łapkę wyciągnął do niego.
Wziął za puls pan doktor powa\
nie chorego
I dziwy mu prawi: Zanadto się jadło,
Co gorsza, nie myszki, lecz szynki i sadło.
y
le bardzo... gorączka! y
le bardzo koteczku!
Oj, długo ty, długo pole\
ysz w łó\
eczku
I nic jeść nie będziesz, kleiczek i basta.
Broń Bo\
e kiełbaski, słoninki lub ciasta!
A myszki nie mo\
na?- zapytał- koteczek-
Lub z ptaszka małego choć parę udeczek?
-Broń Bo\
e! Pijawki i dieta ścisła!
Od tego pomyślność w leczeniu zawisła.
I le\
ał koteczek; kiełbaski i kiszki
Nietknięte, z daleka pachniały mu myszki.
Patrzcie jak złe łakomstwo! Kotek przebrał miarę,
Musiał więc nieboraczek srogą ponieść karę.
Tak się i z wami, dziateczki, stać mo\
e:
Od łakomstwa strze\
was Bo\
e!
Dzieci słuchają bajki autora S. Jachowicza, a w momentach, gdy mowa jest o
Jedzeniu- wymieniane są potrawy, które kotek lubi- oblizują górną i dolną wargę.
5. śywe lusterko
Dwoje dzieci stoi naprzeciw siebie. Jedno wykonuje jakąś minę, a drugie naśladuje.
6. Zbadaj tajemnicę mowy
Zadaniem dzieci jest produkowanie dz
więków mowy i równocześnie zastanawianie się, jaki
narząd mowy jest przy danym dz
więku wykorzystywany. W ćwiczeniu wykorzystujemy
lusterka, aby dzieci mogły widzieć swoje usta.
p-b-m Obserwuj wargi.
p-m Sprawdz
, którędy wylatuje powietrze (ustami i nosem ).
3
s-p sprawdz
, w jaki sposób powietrze wydostaje się na zewnątrz ( równomiernie czy w formie
wybuchu ).
p-k Sprawdz
, co przeszkadza powietrzu wydostać się na zewnątrz ( wargi, język ).
p-k Sprawdz
, w którym miejscu powietrze napotyka przeszkodę ( przód, tył jamy ustnej ).
p-b,t-d,k-g,s-z Głoska dz
więczna czy bezdz
więczna ( przyłó\
palce do krtani lub przy uszach
i słuchaj ).
o-i Obserwuj układ ust ( zaokrąglone czy nie ) oraz poło\
enie języka. Czy język mo\
e być w
dolnym miejscu buzi, kiedy mówisz te dz
więki?
i-u Jak wy\
ej. W jaki sposób zmienia się dz
więk, gdy język przesunie się w inne miejsce.
Ćwiczenia nale\
y wykonywać w kilku etapach, biorąc za ka\
dym razem tylko kilka
dz
więków.
7. Konik, woz
nica i z
rebaczek
 Jedziemy jak konik - czubek języka uderza o podniebienie i z klaśnięciem opada na dół.
Jeśli to ćwiczenie wykona się przy naprzemiennie zaokrąglonym ( jak u ) i odwiedzionych
( jak e ) wargach, Dz
więk nabiera głębi. Uzyskuje się charakterystyczny odgłos naśladujący
uderzenie końskich kopyt. Koń idzie wolno, przyśpiesza, biegnie. Porusza się naprzemiennie
raz szybciej, raz wolniej, przy czym:
-parska,
-chrapie,
-śmieje się- iha iha!
Woz
nica kieruje koniem:
-popędza Wio!
-skręca: Hetta! Wiśta!
-zatrzymuje prrr...,
-jedzie wolno i ssie cukierek, \
uje gumę,
-jest gorąco, popija sok: gul, gul...,
-hamuje piii...,
-woła z
rebaczka: Cieś! Cieś!
y
rebaczek podbiega, parska: prrr!
8. Kotek
Dzieci powtarzają wierszyk ( mogą te\
równolegle rysować ):
Oto domek niski,
Stoją przed nim miski,
Kotki mleko piją,
Potem miski myją.
Następnie wykonują poszczególne czynności: wylizują miseczkę np. z budyniem, śmietaną,
miodem; oblizują wargi, które mogą być posmarowane miodem, d\
emem lub czekoladą.
9. Naśladujemy
Nauczyciel demonstruje dzieci naśladują:
-balonik- nabieramy powietrze w policzki i powoli wypuszczamy,
-zajączek- wciągamy policzki w głąb jamy ustnej,
-osiołek- wymawiamy na przemian samogłoski: i-u, z przesadnym rozciągnięciem i
zaokrągleniem warg,
-lokomotywa- na przemian wydychamy powietrze raz prawym, raz lewym kącikiem ust,
4
-piesek-szczerzymy zęby, warcząc, mocno przy tym rozciągamy wargi,
-uparty piesek-dziecko mocno przetrzymuje wargami pasek papieru, który usiłujemy
wyciągnąć mu z ust ( w ćwiczeniu nie uczestniczą zęby ).
-ryba-na przemian nabieramy powietrze pod górną i dolną wargę,
-mały wilczek- wymawiamy coraz szybciej samogłoski: a-u, szeroko otwierając usta przy a i
ściągając je mocno przy u.
Kształcenie motoryki małej
Uwagi
W korze mózgowej ośrodki odpowiedzialne za drobne ruchy ręki ( motoryka mała ) znajdują
się obok ośrodków korowych odpowiedzialnych za wykonywanie ruchów artykulacyjnych.
Stąd bardzo wa\
ne w logoterapii jest usprawnienie motoryki palców i dłoni, gdy\
mo\
emy
dodatnio wpłynąć na poprawę precyzji ruchów artykulacjnych języka, warg, podniebienia,
\
uchwy.
Zabawy
1. Darcie starej gazety, formowanie jej, ugniatanie z niej kulek i np. wrzucanie do kosza,
zawody kto rzuci dalej, kto uformuje więcej kul w ciągu 1 minuty itp.
2. Nawlekanie na nitkę makaronu, guzików, korali.
3. Wydzieranie z papieru palcami większych elementów i układanie z nich obrazka.
4. Ugniatanie masy plastycznej i lepienie z niej dowolnych kształtów.
5. Przebieranie fasoli, grochu, soczewicy.
6. Wypełnianie du\
ych konturów plasteliną, ozdabianie ich nasionami.
7. Rysowanie kredą na asfalcie, patykiem na piasku.
8. Ró\
norodne zabawy paluszkowe  Idzie rak ,  Idzie kominiarz po drabinie .
9. Farbę klejową w ró\
nych kolorach mieszamy z trocinami. Tak przygotowaną masę
dzieci nanoszą na tekturki. Układają z niej kolorowe  kopczyki , uklepują
płaszczyzny, \
łobią palcami i wygniatają dziurki.
10. Dziecko wkłada do miski z wodą kartkę, delikatnie ją wyciska. Rozprostowuje na
podkładce i maluje akwarelami w ró\
nych kolorach, obserwuje rozlewające się plamy.
11. Makaron w ró\
nych kształtach dzieci malują farbkami, po wyschnięciu nalewają na
wstą\
kę i tworzą naszyjniki, bransoletki, korale itp.
Ćwiczenia oddechowo-fonacyjne
Uwagi
1. Pamiętajmy! Prawidłowe oddychanie to oddychanie torem nosowym.
2. Nie wykonujemy ćwiczeń oddechowych z dziećmi przeziębionymi, zakatarzonymi.
3. Je\
eli stwierdzicie państwo, \
e dziecko ma upośledzoną funkcję wentylacyjną jamy
nosa przekonajcie rodziców o niezbędności przeprowadzenia specjalistycznych badań
laryngologicznych.
4. Ćwiczenia oddechowe wydłu\
ają fazę wydechową ( mówimy na wydech ), regulują
pracę przepony, pogłębiają oddech i pozwalają nim dowolnie gospodarować.
5
Ćwiczenia
1. Nasze lalki śpią. Uciszamy kole\
anki i kolegów: Ciiiiii...
- jesienne liście szeleszczą pod nogami: sz, sz, sz, sz, sz, sz...
- szumi wiatr szszszszszszszsz ( raz ciszej, raz głośniej ),
- chuchamy na zmarznięte ręce: chuuu, chuuu...
- z balona ucieka powietrze: ssssssss...
- dmuchamy na gorącą herbatę: fffffffff...
- lokomotywa jedzie: cz-cz-cz-cz-cz-cz, sz,sz,sz,sz,sz...; pędzi tuf,tuf, tuf, to-tak
to-tak, to-tak...; zatrzymuje się na stacji: usz, usz, usz...; hamuje: pssssss...
2. Zabawy w dmuchanie
1. Proponujemy dzieciom następujące zabawy:
- zabawy z rurką lub słomką i wodą w szklance ( burza w szklance wody ),
- słomkę wkładamy do szklanki z wodą i nie dotykając jej powierzchni,
wydmuchujemy w wodzie  dołek ,
- rurką zdmuchujemy kawałki papieru z gładkiej powierzchni stolika, potem z
powierzchni chropowatej; rozdmuchujemy kawałki papieru z gładkiej
powierzchni stolika, potem z powierzchni chropowatej; rozdmuchujemy kaszę
ry\
, sól,
- dmuchamy na waciki, gąbkę, piórka- przy tych ćwiczeniach posługujemy się
raz nosem, raz ustami,
- przyciągamy rurką ( na wdechu ) ró\
ne lekkie przedmioty np. papierki, watę,
piłeczki ping-pongowe, fasolę,
- zawody: kto dmuchnie dalej?; kto mocniej?; kto szybciej?; kto trafi do celu?
Zabawy mogą toczyć się przy stoliku i na podłodze; w pozycji stojącej, le\
ącej i siedzącej;
nieruchomo jak w ruchu- czołgając się lub skacząc.
- dmuchanie na wiatraczki, paski papieru lub kulki z waty umocowane na
nitkach.
3. Świeca
Bawimy się z płomieniem świecy:
- dmuchamy leciutko, aby płomień drgał, ale nie zgasł,
- dmuchamy tak, aby drgał rytmicznie ( kontrolowany wydech ) i nie gasł,
- staramy się zdmuchnąć ogień z du\
ej odległości,
- zdmuchujemy z du\
ą siłą z bliska,
- zdmuchujemy kilka świeczek jednocześnie.
4. Piłeczka ping-pongowa
Piłeczkę kładziemy na środku stolika. Po obu stronach siedzą lub klęczą dzieci, w
takiej pozycji, by usta miały na poziomie powierzchni stolika i:
- lekko dmuchamy na piłeczkę, tak by przechodziła  piechotą przez stolik od
jednego do drugiego dziecka,
- dmuchamy na piłeczkę starając się wbić przeciwnikowi  gola ,
- staramy się wbić  gola w bramkę zbudowaną z klocków,
6
- wrzucamy piłeczkę do miski z wodą i dmuchamy do brzegu przeciwnika,
5. Labirynt
Przedmuchiwanie małego kawałka styropianu, chrupek, małych kulek z bibuły lub
podbarwionej farbką kropli wody przez labirynty narysowane na kartce papieru i wło\
one
do plastikowej, przezroczystej koszulki na dokumenty.
6. Wyścigi
Rysowanie trasy na du\
ej kartce papieru i przedmuchiwanie papierowych kulek lub
lekkich zabawek.
7. oddech i ruch
Stajemy w lekkim rozkroku, kładąc ręce na biodrach. W czasie wdechu łokcie odchylają się
do tyłu, w czasie wydechu przesuwają się do przodu. Jednocześnie palcami naciskamy
brzuch- czynimy to powoli.
Stajemy w wyprostowanej pozycji. Przy wdechu unosimy ręce bokiem do góry.
Przy wdechu powoli opuszczamy je w dół.
Stoimy wyprostowani. Unosimy ręce wysoko, jak to tylko mo\
liwe, i głęboko wdychamy
powietrze. Następnie zginamy kolana, pochylając się luz
no do przodu i głośno
wydmuchujemy powietrze z puc.
Oddychanie brzuszno-przeponowe
W czasie mówienia rozró\
nia się dwa sposoby oddychania: piersiowy i brzuszno-
przeponowy.
Z pierwszym mamy do czynienia, gdy mówimy cicho i spokojnie, natomiast drugi odbywa się
spontanicznie w czasie głośnego mówienia i krzyku.
Umiejętność oddychania sposobem brzuszno-przeponowym jest korzystna w przypadku np.
mowy bezdz
więcznej jak i innych wad wymowy i mowy.
Celem poni\
ej przedstawionych ćwiczeń jest: pogłębienie oddech dziecka, rozruszanie
przepony, wydłu\
enie fazy wydechowej, zapobieganie arytmii oddechowej, mówieniu na
wdechu.
Ćwiczenia
1. Dziecko le\
y płasko na twardym podło\
u- podłoga zaścielona kocem. Jedną rękę
trzyma na brzuchu, drugą na górnej części klatki piersiowej. W czasie wdechu ręka
le\
ąca na brzuchu unosi się znacznie wy\
ej ni\
druga.
2. Huśtanie ulubionych zabawek
Na brzuchu le\
ącego dziecka kładziemy ksią\
kę ( wielkość zale\
y od wieku dziecka i
stopnia zaawansowania ćwiczeń ), a na niej ulubioną zabawkę- kotka, pajacyka, misia itp.
W czasie wdechu zabawka unosi się do góry, przy wydechu opada. Zarówno wdech, jak i
wydech muszą być powolne i równomierne, z chwilowym zatrzymaniem powietrza, aby
np. kotek nie spadł z huśtawki.
7
3. Śmiech
Nauczyciel proponuje dzieciom naśladowanie śmiechu ró\
nych osób.
Jak śmieje się:
- mę\
czyzna ( ho-ho-ho ),
- kobieta ( ha-ha-ha ),
- staruszka ( he-he-he ),
- dziewczynka ( hi-hi-hi ),
- chłopiec ( hu-hu-hu ).
Jak śmieje się:
- wesoło,
- smutno,
- cicho,
- głośno,
- tłumiąc śmiech.
Do kolejnych intonacji dołączamy odpowiednią mimikę twarzy.
Ćwiczenia oddechowe związane z mówieniem i śpiewaniem
1. Słoneczko
Dzieci stoją wyprostowane i wykonują głęboki wdech. W czasie wydechu unoszą ręce do
góry, wznoszą się na palce i wypowiadają słowa: Słonko wschodzi coraz wy\
ej... następnie
znowu wykonują wdech i w fazie wydechowej mówią:... a zachodzi coraz ni\
ej.
2. Orkiestra
Nauczyciel śpiewa piosenkę, dzieci powtarzają. Wdech nale\
y stosować po 3-4 wyrazach.
N. Jestem muzykantem konszabelantem.
Dz. I my muzykanci konszabelanci.
N. Ja umiem grać.
Dz. I my umiemy grać.
N. Na bębnie.
Dz. Na bębnie.
Razem: bum bum bum bum ( wdech ), bum, bum, bum, bum ( wdech ),
bum, bum, bum, bum ( wdech ), bum, bum, bum, bum ( wdech ),
bum, bum, bum, bum ( wdech ), bum, bum, bum, bum ( wdech ),
bum, bum, bum, bum, bęc.
Następnie włączamy inne instrumenty. Za ka\
dym razem nale\
y powtarzać cztery pierwsze
wersety, po czym śpiewać:
N. Na trąbce.
Dz. Na trąbce.
Razem: tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wydech ),
tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wydech ), tratatata bęc.
N. Na pianinie.
Dz. Na pianinie.
Razem: a pianino ino ino ( wdech ), a pianino ino ino ( wdech ), a pianino ino ino ( wdech ), a
pianino bęc.
N. Na flecie.
8
Dz. Na flecie.
Razem: tirli tirli ( wdech ), tirli tirli ( wdech ), tirli tirli ( wdech ), tirli tirli ( wdech ),
tirli tirli ( wdech ), tirli tirli bęc.
N. Na puzonie.
Dz. Na puzonie.
Razem: puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ),
puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka
( wdech ), puza taka bęc.
N. Na kobzie.
Dz. Na kobzie.
Razem: rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek
( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek
( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek bęc.
Zakończenie zabawy jest połączenie gry wszystkich instrumentów, tzn. dzieci podzielone na
małe grupy ( tyle grup, ile instrumentów naśladuje się w zabawie ). Śpiewają i prezentują grę
poszczególnych instrumentów.
3. Papuga
Niezwykle przydatne do ćwiczeń oddechowych są recytacje wierszy. Doskonały materiał to
krótkie wiersze Jana Brzechwy.
- Papu\
ko, papu\
ko.
Powiedz mi coś na uszko.
- Nic ci nie powiem, boś ty plotkarz.
Powtórzysz ka\
demu, kogo spotkasz.
Wydech powinien następować w czasie wypowiadania ka\
dego wersu, wdech po ka\
dym
wersie. Niezale\
nie od tego nale\
y przestrzegać przerw gramatycznych i logicznych, aby
dziecko wypowiadało tekst ze zrozumieniem, by nie męczyło się.
Ćwiczenia fonacyjne ( głosowe )
Uwagi
Ćwiczenia fonacyjne mają na celu wykształcenie u dzieci odpowiedniej wysokości i
umiejętności właściwego stosowania natę\
enia głosu w czasie mówienia.
W trakcie ćwiczeń nale\
y pamiętać o tym, by nie przecią\
ać wiązadeł głosowych, które
powinny zwierać się powoli ( podczas krzyku zwierają się szybko i nierównomiernie ),
powodując miękkie nastawienie głosu.
Zaburzenia głosu dotykają najczęściej tych dzieci, które oddychają w sposób nie fizjologiczny
( przez usta ) i wadliwie rozpoczynają fonację, gdy\
ustawienie głosu jest nieprawidłowe.
Za fizjologiczne uwa\
a się nastawienie miękkie, w przeciwieństwie do dwóch pozostałych:
twardego i przydechowego.
Aby uchronić dziecko od wadliwego rozpoczynania fonacji, musimy znieść wszelkie napięcia
w obrębie mięśni krtani i gardła.
9
Ćwiczenia
1. Wiosna i misie.
Dzieci-misie siedzą skulone na podłodze i mocno śpią. Dziecko-wiosna podchodzi do
ka\
dego i dotyka pałeczką do jego ramienia. Wówczas misie budzą się ze snu, przeciągają się
i cicho mruczą ( przedłu\
ona wymowa głoski mmmmm ), przesuwając jednocześnie palcami
po wargach i skrzydełkach nosa, wyczuwając ich drgania.
Po chwili wiosna odchodzi, misie znów zapadają w głęboki sen.
Ćwiczenie nale\
y powtórzyć kilkakrotnie.
2. Śpij laleczko
Dzieci kołyszą lalki śpiewając im: aaaa. Nauczyciel mówi, \
e lalka nie chce spać. Wówczas
dzieci naśladują płacz lalki: uuu. Nauczyciel podpowiada, \
e nadal trzeba usypiać lalki, co
dzieci wyra\
ają głosem aaa. Nauczyciel stwierdza, \
e lalki nadal płaczą, uuu zawodzą dzieci.
Nauczyciel zapowiada, \
e przyszedł pajacyk, który dziwi się, \
e lalki płaczą, dzieci obrazują
to zdziwienie ooo. Lalki na chwilę milkną, po czym znów płaczą: uuu, dzieci je kołyszą aaa.
Nauczyciel mówi, \
e płacz usłyszał koziołek, który przyszedł zaśpiewać lalkom kołysankę:
eee, ale lale nadal płaczą: uuu, zaś dzieci śpiewają im: aaa. W odwiedziny do lalek przyszła
myszka, która stara się je uciszyć: iii. Lalki nadal płaczą uuu, dzieci śpiewają kołysankę: aaa.
Kolejny gość to małpka, która martwi się, dlaczego lale płaczą: yyy. Lalki płaczą jeszcze
chwilę: uuu, dzieci je kołyszą: aaa i w końcu lalki śpią.
Powy\
szą zabawę mo\
na przeprowadzać z podziałem na role- grupki reprezentują lale,
dzieci, pajacyki, koziołki, myszki i małpki. Naśladując ich głosy wymawiają
poszczególne samogłoski.
3. Głoska A na wycieczce
Nauczyciel opowiada: głoska A wybrała się na wycieczkę. Początkowo jechała autobusem po
gładkim asfalcie. Dzieci wypowiadają płynnie i długo samogłoskę aaaaaaa. Podró\
niczka
wysiadła z autokaru i maszeruje- rytmiczna wymowa a-a-a-a-a-a-a-a-a-a. Dociera do brzegu
rzeki, gdzie czeka na nią łódka, płynnie po wodzie: aaaaaaaaaaaaaa. A
ódka przybija do brzegu
głoska A przesiada się na konika i jedzie- najpierw powoli: a-a-a-a-a-a-a-a ( rytm marszu,
długie przerwy ), potem konik biegnie szybko: a a a a a a a a a a a a a a a. Doje\
d\
a do
wysokiej góry, wsiada do samolotu, który leci nadal szczytami: aaaaaaaaaaa. Samolot ląduje,
głoska wsiada do samochodu, który wiezie ją do domu.
Podczas innych wariantów tego ćwiczenia podró\
ują kolejne samogłoski. Z czasem
mo\
na łączyć wymowę dwóch samogłosek, np. Przyjaciółki głoski A i E na wycieczce.
4. Echo
Dzieci wołają poszczególne głoski, a jednocześnie powtarzają je ciszej, tak jak to robi echo,
np. a- ( głośno )  a ( cicho ), e- ( głośno ) e- ( cicho ). Następnie wprowadza się inne
samogłoski: oo, uu, ii, yy,- w wariantach głośno-cicho.
10
5. Ziewanie
Dzieci wykonują wdech naśladujący ziewanie, a więc z ustami szeroko otwartymi. Wydech
powinien być połączony z wymawianiem samogłoski- głośno i szeptem; brzmienie
samogłoski winno być wydłu\
one.
6. Zwierzęta
Naśladowanie głosów zwierząt, połączone z przeciąganiem dz
więku na jednym wydechu np.
muuuu, meeee...
Ćwiczenia percepcyjno-słuchowe
Uwagi
Na etapie kształtowania się rozwoju mowy u dziecka w wieku przedszkolnym wskazany jest
trening słuchu mownego, zwłaszcza jego części fonematycznej. Dotyczy to przede wszystkim
dzieci z mową zaburzoną na skutek opóz
nienia się słuchowych funkcji mowy, zaliczanych do
sprawności percepcyjnych ( odbiorczych ).
Ćwiczenia na materiale głoskowym rozpoczynamy od spółgłosek najłatwiejszych
realizacyjnie, tzw. tych, które pojawiają się w mowie dziecka najwcześniej.
Dla ułatwienia wyboru poni\
ej prezentuję klasyfikację autorstwa T. Bartkowskiej.
1. Głoski łatwe:
a) dwuwargowe: p,b,m;
b) wargowo-zębowe: f,w;
c) przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n;
d) głoska płynna: l;
e) głoska: ł;
f) głoski ciszące: ś, z
, ć, dz
;
g) głoska: ch.
2. głoski nieco trudne: k, g.
3. Głoski trudne:
a) ni\
szy stopień trudności: s, z, c, dz;
b) średni stopień trudności: r;
c) najwy\
szy stopień trudności: sz, \
, cz, d\
.
Ćwiczenia
1. Co słyszę?
Dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i wsłuchują się w ciszę; \
adne dz
więki nie są
wytwarzane celowo. Po pewnym czasie określają, co usłyszały: stukot butów, skrzypienie
drzwi, szczekanie psa, oddechy kolegów itp.
11
2. Czyj to głos?
Dzieci siedzą w kręgu, odwrócone do siebie plecami. Nauczyciel podchodzi do któregoś z
nich i dotykiem daje znak, aby coś powiedziało ( np. fragmenty znanych wierszyków ).
Zadaniem pozostałych jest odgadnięcie czyj to głos.
3. Co to za dz
więk?
Nauczyciel stuka, np. ły\
eczką w szklankę, fili\
ankę, gliniany dzbanek, biurko, ksią\
kę,
ścianę, szybę, plastikowe wiaderko itp. Dziecko, które poda najwięcej prawidłowych
odpowiedzi wygrywa nagrodę.
4. Co to za zwierzę?
Rozpoznawanie głosów zwierząt zarejestrowanych na taśmie.
5. Dziwne dz
więki
Dzieci przynoszą z domu na zajęcia przedmioty wydające dziwne, niespotykane dz
więki i
prezentują je grupie, a następnie próbują wyró\
nić ich odgłos spośród innych.
6. Zgadnij- co to?
Kolejne dzieci wydają ró\
ne dz
więki- naśladując zarówno przedmioty, jak i zwierzęta,
zjawiska itp. Pozostali członkowie grupy odgadują- co dziecko naśladuje.
7. Za zasłoną
Dzieci odgadują odgłosy docierające zza zasłony, albo z sąsiedniego pokoju. Mo\
e to być
odgłos: przelewania wody, darcia papieru, telefonu, przesuwania krzesła, upadku piłki, brzęku
kluczy itp.
8. Pan pytalski
Nauczyciel opowiada: był sobie pan Pytalski, który przyjaz
nił się z 6 głoskami: a, o, e, u, y, i.
Pewnego razu spotkał głoskę a, która zaprosiła go na herbatę. Pan Pytalski bardzo się ucieszył
i obiecał, \
e przyjdzie. Ale kiedy nadszedł odpowiedni dzień, pan Pytalski był w niemałym
kłopocie, bo zapomniał, która głoska go zaprosiła. Wymienił wszystkie imiona, ale nie mógł
sobie przypomnieć. Przyszedł do dzieci i prosił, by mu pomogły. Pan wymienił ich imiona, a
dzieci klaskały, gdy wymawiał imię głoski, do której miał udać się z wizytą. Nauczyciel
proponuje dzieciom, by pomogły panu Pytalskiemu. Wymawia imiona głosek, a dzieci
klaszczą, gdy usłyszą imię tej głoski, do której miał się udać z wizytą.
Poni\
sze ćwiczenia to propozycja na wiele tygodni.
a) nauczyciel pyta: Jak brzmi dz
więk, który słyszysz, gdy wymawiam twoje
imię? Zaczyna od siebie, a póz
niej ka\
de dziecko po kolei przysłuchuje się
pierwszemu dz
więkowi swojego imienia.
12
b) Teraz będziecie słuchać ró\
nych wyrazów mówić, jaki dz
więk słyszycie na
początku. Zaczynamy od słów rozpoczynających się samogłoską. Po kilku
dniach wprowadzamy spółgłoski. Po kilku następnych ( w zale\
ności od
mo\
liwości grupy ) dzieci wysłuchują ostatniego dz
więku. Posługujemy się tą
samą listą wyrazów, którą stosowaliśmy na początku.
c) Dzisiaj będziemy śledzić, ale nie wzrokiem, a słuchem. Jak to będzie
wyglądało? Otó\
będziemy słuchać, czy gdzieś usłyszymy dz
więk  o . Ka\
de
z was otrzyma ode mnie wyraz, po czym będzie wspólnie słuchać, czy jest w
nim dz
więk  o .
d) Przez kolejne dni szukamy ró\
nych głosek- unikając spółgłosek  cichy tj. p, t,
k, b, d, g, ch.
9. Bajka o zwierzątkach
Nauczyciel opowiada bajkę:
W pewnym olbrzymim lesie mieszkało du\
o zwierząt. ( tu nale\
y opowiedzieć jakie zwierzęta
mieszkają w lesie, jaki jest ich tryb \
ycia. ) Na skraju lasu znajduje się olbrzymi, stary zamek,
a w tym zamku mieszka mądra sowa o imieniu Urbana. W zamku jest bardzo du\
o ró\
nych
zabawnych i fascynujących rzeczy do odkrycia i wszystkie dzieci leśnych zwierząt chcą wejść
na ten zamek i odkryć te wspaniałości. Kiedy przybywają na zamek, dostają te\
najlepszy sok
malinowy do wypicia. Na zamek mo\
na się dostać jedynie przez wietrzny most. Aby na niego
wejść, trzeba odpowiedzieć na pytanie sowy. Ka\
de zwierzątko otrzymuje następujące
pytanie: Powiedz pierwszy dz
więk swojego imienia. Dla wielu zwierząt jest to bardzo trudne
zadanie i dlatego wy te\
będziecie im pomagać, aby mogły dostać się do zamku.
Ka\
de dziecko pomaga jakiemuś zwierzakowi. Wybierając wyraz dopasujemy go do
mo\
liwości dziecka np.: wą\
, sarna, wilk, koza.
13