Ewangelia Dzieciństwa s. 1
EWANGELIA DZIECIC
STWA Mt - A
k
Rozwa\
ając nowotestamentalne orędzie o narodzeniu Jezusa nale\
y podkreślić jedną, ale
niezmiernie istotną sprawę: wszystkie teksty dotyczące tego tematu powstały ju\
po
zmartwychwstaniu, a tym samym nakładają one Bo\
e synostwo Jezusa. Redaktorzy tych tekstów
wiedzieli ju\
, \
e dziecko, o którego narodzeniu mówią, jest ukrzy\
owanym Zbawicielem ludzi, zaÅ›
w Jego zmartwychwstaniu mamy pełnię \
ycia. Stosownie do tego wszystkie teksty NT traktujÄ…ce o
narodzeniu Jezusa winny być traktowanie nie literalnie, lecz nale\
y odnalez
ć ich właściwy sens.
Powy\
sze spostrze\
enia koniecznie trzeba odnieść do interesujących nas tekstów Mt 1-2
oraz A
k 1-2, chocia\
swoje znaczenie posiadajÄ… tak\
e w przypadku innych, podobnych
wypowiedzi NT (Rz 1, 3n; Gal 4, 4n; Flp 2, 6-8; J 1, 14), jednak po-siadajÄ…cych innÄ… formÄ™
literackÄ… i inne "Sitz im Leben".
1. Uwagi wstępne
Ewangelie Mt i A
k przedstawiajÄ… narodzenie Jezusa w formie opowiadania i podajÄ…
informacje o czasie i miejscu narodzenia, wymieniają imiona Maryi i Józefa, oraz podają bli\
sze
okoliczności wydarzeń. Tylko te teksty opowiadają o tym, \
e narodziny Jezusa zostały
zwiastowane przez anioła (Gabriela), \
e Maryja poczuła z Ducha Świętego, \
e narodzenie miało
miejsce w Betlejem za czasów Heroda Wielkiego (37-4 r. przed Chr.). Jednak obydwie ewangelie,
podając bardzo wiele ró\
nych szczegółów tych wydarzeń, tak bardzo ró\
nią się pomiędzy sobą w
wyborze, uporządkowaniu i ukształtowaniu materiału, i\
trzeba jako pewnik przyjąć niezale\
ne
przejęcie i zredagowanie materiałów tradycji ewangelicznej.
a) elementy wspólne Mt i A
k
Na wstępie trzeba wyraz
nie określić to wszystko, co jest wspólne dla obydwu Ewangelii
Dzieciństwa. Istnieje przynajmniej kilka takich elementów: są to składowe części ewangelii (1),
zostały napisane z perspektywy popaschalnej (2), bardzo silnie relacje te są związane ze ST (3),
ich istotny rdzeń jest ten sam (4).
1. Ewangelie Dzieciństwa Mt - A
k stanowią integralne części samych ksiąg ewangelijnych. Na
pierwszy rzut oka wydaje się to oczywiste i jasne, ale w tym kontekście trzeba wyraz
nie po-wiedzieć, \
e to co
Mateusz i A
ukasz mówią o narodzeniu się Jezusa słu\
y przepowiadaniu prawdy zbawczej, a mianowicie;
przez to narodzone dziecko, przez Jezusa, Bóg ofiarował ludzkości eschatologiczne zbawienie. Zatem
dokonuje się w tych opowiadaniach- głoszenie zbawczego znaczenia Jezusa dla ludzi. Tym samym zaś nie
chodzi tutaj o historyczny protokół.
2. Teksty te powstały w czasie, kiedy znano ju\
i wierzono w zbawczą wartość Jego śmierci i
zmartwychwstania. Np. dochodzi to do głosu w słowach anioła (zob. A
k 1, 32-33): "Ten będzie wielkim i
będzie nazwany Synem Najwy\
szego ..." Jest tutaj obecne wielkanocne wyznanie wiary w Jezusa jako
Chrystusa.
3. Obydwie relacje zostały zredagowane w wielkiej zale\
ności od tekstów ST oraz tradycji
\
ydowskich (apokryfy). Nadto teksty te, chocia\
Mt i A
k znacznie ró\
niÄ… siÄ™ od siebie, zbli\
ajÄ… siÄ™ bardzo do
formy \
ydowskiej haggady. Przez to rozumiemy zaÅ› \
ydowskie opowiadania o wydarzeniach czy osobach i
przedstawiające je (objaśniające) za pomocą wypowiedzi ST.
4. Pod względem rzeczowym wspólne Mt i A
k są: poczęcie Jezusa z Ducha Świętego przez dziewicę,
imię matki Maryja, imię jej narzeczonego - Józef, pochodzenie Jezusa z pokolenia Dawida, narodzenie
Jezusa w Betlejem za czasów Heroda, miejsce zamieszkania rodziny - Nazaret.
Ewangelia Dzieciństwa s. 2
b) elementy ró\
ne Mt i A
k
Obok wspomnianych wy\
ej podobieństw istnieje jednak cały szereg istotnych ró\
nic
pomiędzy Mateuszową i A
ukaszową prezentacją dzieciństwa Jezusa. Ró\
nice te dotyczą tak treści
relacji, jak ich formy.
Mo\
na zauwa\
yć następujące ró\
nice treściowe obydwu Ewangelii Dzieciństwa: obydwaj
ewangeliści przekazali genealogię Jezusa, ale Mateusz włączył ją do Ewangelii Dzieciństwa, zaś
A
ukasz za jej pomocą rozpoczyna główną część ewangelii (A
k 3). Nadto Mt przedstawił
genealogię zstępującą, natomiast A
ukasz wstępującą; dla Mt Jezus jest spełnieniem obietnic
historii zbawienia i synem Dawida, dla A
ukasza uniwersalnym Zbawicielem ludzkości (sięga do
Adama).
Tylko Mateusz relacjonuje wątpliwości Józefa i postanowienie o oddaleniu Maryi, oraz o
usprawiedliwieniu Maryi dokonanym przez anioła we śnie. Równie\
tylko Mateusz przekazał cały
ciąg wydarzeń związanych z narodzeniem: pokłon magów, ucieczka do Egiptu, rzez
niewiniÄ…tek i
powrót do Nazaretu.
Z kolei A
ukasz w ramach swojej Ewangelii Dzieciństwa przekazał równie\
narodzenie i
dzieciństwo św. Jana Chrzciciela, a więc zwiastowanie jego narodzenia Zachariaszowi, jego
narodzenie, obrzezanie i nadanie imienia.
Tylko A
ukasz w odniesieniu do Jezusa podaje: zwiastowanie Jego narodzenia przez anioła
Gabriela, spotkanie matki Jezusa i matki Jana, podró\
do Betlejem w zwiÄ…zku ze spisem,
narodzenie i zło\
enie Jezusa w \
Å‚obku, zwiastowanie pasterzom w polu dobrej nowiny, obrzezanie
i nadanie imienia Jezusowi, prezentację w świątyni, a w końcu pielgrzymkę dwunastoletniego
Jezusa do Jerozolimy.
Je\
eli chodzi o formalny aspekt opowiadania Mt i A
k, to mo\
na wskazać przynajmniej kilka
takich ro\
nie, z których godne odnotowania są: w relacji Mt obietnice i zapowiedzi Bo\
e sÄ…
zawsze przekazywane przez anioła "we śnie" (Mt 1, 20; 2, 12.13. 19), natomiast A
ukasz
przeciwnie, ukazuje objawienie się postaci anioła i jego rozmowę z całkowicie świadomym
wszystkiego człowiekiem (A
k 1, 11.26; 2, 9).
W przypadku korzystania z cytatów starotestamentalnych jest charakterystyczne dla
Mateusza, \
e często u\
ywa on formuły "aby ... się spełniło" (Mt 1, 22; 2, 15.17.23). Wyraz
nie
wskazuje on tymi cytatami refleksyjnymi na to, \
e w przedstawianych wydarzeniach wypełnia się
Pismo, tzn. wola Bo\
a. A
ukasz zupełnie inaczej traktuje Pismo św.: nie robiąc \
adnych uwag co do
wykorzystywanych tekstów włącza starotestamentalne wypowiedzi do swego tekstu, albo
kształtuje poszczególne sceny dzieciństwa opierając się na odpowiednich scenach ST.
2. Ewangelia Dzieciństwa Mt
Mateuszowa Ewangelia Dzieciństwa stanowi tak pod względem literackim, jak
teologicznym pięknie zbudowaną całość, stanowią-cą preludium całej ewangelii - ekspozycją
najwa\
niejszych tema-tów teologicznych. Ni\
ej zwrócimy uwagę na dwa najwa\
niejsze aspekty
tego fragmentu.
a) budowa literacka Mt 1-2
Budowa Mt 1-2 wzbudza równie wielkie zainteresowanie co literacka budowa całej
ewangelii Mt i - jak ona - równie\
EwDzMt posiada bardzo bogatÄ… literaturÄ™. WiÄ…\
e siÄ™ to z rze-
czywiście przemyślaną wewnętrzną budową omawianego tekstu.
Lansuje się kilka propozycji rozwiązania kwestii literackiej budowy Mt 1-2, które zebrał i przedstawił
w swojej pracy ks. W. Murach. Postawy ludzkie wobec Jezusa w Mt 2, 1-12. Kazimierz Biskupi 1985 (Bib.
Sem. MSF) s. 32-52. Spośród wielu propozycji warto tutaj odnotować tę, według której EwDzMt
Ewangelia Dzieciństwa s. 3
odzwierciedla zawartość całej ewangelii uporządkowanej w aspekcie głównej myśli teologicznej: Królestwo
Niebieskie: Mt 1, 1-17 = Prolog = Mt 1-2; Mt 1, 18-25 = Przygotowanie = Mt 3-7; Mt 2, 1-12 =
Przepowiadanie = Mt 8-10; Mt 2, 13-15 = Trudności w realizacji = Mt 11-13; Mt 2, 16-18 = Cierpienia i
ofiary = Mt 14-18; Mt 2, 19-23 = Odrzucenie śydów i przyjęcie pogan = Mt 19-25; Epilog Mt 26-28.
Tutaj zwrócimy jednak uwagę na ten podział Mt 1-2, który najlepiej oddaje teologiczne
przesłanie tego fragmentu, a w ten sposób wkład tego odcinka w Ewangelię Mateusza. Jest to
zresztą najpopularniejsza i najczęściej proponowana koncepcja rozwiązania problemu literackiej
budowy Mt 1-2. Jej ujęciu Mt 1-2 dzieli się następująco:
Część pierwsza: (dwie perykopy)
Mt 1, 1-17 - genealogia Jezusa -
Mt 1, 18-25 - narodzenie Jezusa
Część druga: (cztery perykopy)
Mt 2, 1-12 - pokłon magów
Mt 2, 13-15 - ucieczka do Egiptu
Mt 2, 16-18 - rzez
niemowlÄ…t
Mt 2, 19-23 - powrót do Nazaretu
Stosownie do wydzielonych perykop ka\
da z nich posiada ściśle określoną treść teologiczną,
która dochodzi w niej do głosu: Mt 1, 1-17 przedstawia Jezusa jako człowieka i członka Narodu
Wybranego, a przede wszystkim potomka Dawida; Mt 1, 18-25 ukazuje Jezusa jako Syna Bo\
ego;
Mt 2, 1-12 ujmuje Go jako Króla \
ydowskiego oraz przedstawia stosunek ró\
nych grup
społecznych wobec Jezusa; Mt 2, 13-15 ukazuje Jezusa jako umiłowanego Syna Ojca; według Mt
2, 16-18 Jezus jest drugim Moj\
eszem i upersonifikowanym Izraelem; wreszcie według Mt 2, 19-
23 Jezus jest mieszkańcem Galilei - Nazarejczykiem.
Za powy\
szÄ… koncepcjÄ… opowiedzieli siÄ™ m.in. A. Vögtle, K. Stendahl, R. Pesch, W. Knörzer, a z
biblistów polskich J. Kudasiewicz i J. Homerski. Jako formalne kryterium podziału wskazywano nadrzędną
rolę cytatów z Pisma św. oraz zasadę ukazywania się anioła Józefowi.
b) tendencje teologiczne Mt 1-2
Pominiemy w niniejszym opracowaniu wymowÄ™ Mt 1, skoncentrowanÄ… na Dawidowym
pochodzeniu Jezusa, oraz na Jego synostwie Bo\
ym.
Mt 1, 1-17 to przepięknie zbudowana genealogia oparta na symbolice liczb, genealogia zstępująca. Z
kolei w Mt 1, 18-25 dochodzi do głosu dziewicze poczęcie Jezusa z Ducha Świętego, oparte na
starotestamentalnej zapowiedzi z Iz 7, 14: "Oto dziewica (hebr. 'alma = panna, dziewica, młoda mę\
atka)
pocznie i porodzi syna".
W odró\
nieniu od A
ukasza Mateusz opowiada o pokłonie magów (Mt 2, 1-12), o ucieczce
do Egiptu (Mt 2, 13-15), o rzezi niemowlÄ…t (Mt 2, 16-18), o powrocie do Nazaretu (Mt 2, 19-23).
Tekst zawiera wiele szczegółów, które znakomicie pasują do relacjonowanych czasów i powodują,
\
e relacje traktuje siÄ™ nieraz jako przekaz historyczny.
Określenie mę\
czyzn poszukujących Dziecka jako magów ze wschodu odpowiada palestyńskim
zapatrywaniom na ludzi z Mezopotamii, uznawanych za posiadajÄ…cych wiedzÄ™ tajemnÄ… i obeznanych z
niebem i ruchami gwiazd. Wiarygodnie te\
brzmi wiadomość o odkryciu nowej gwiazdy, gdy\
akurat w 7 r.
przed Chr. doszło do koniunkcji Jupitera (gwiazda władcy czy króla) z Saturnem (gwiazda Izraela). Stąd te\

dokonywano ró\
nych spekulacji. Podobnie prezentacja Heroda brzmi bardzo wiarygodnie: mógł on
rzeczywiście obawiać się jakiegoś konkurenta do tronu, co było właściwie jego obsesją. Równie\
rzez

niewiniątek znakomicie odpowiada temu, co wiemy o Herodzie (m.in. kazał zamordować \
onÄ™ Mariamne,
trzech synów i arcykapłana Arystobula). Zrozumiała jest równie\
ucieczka św. Rodziny do Egiptu, gdy\

istniała tam diaspora \
ydowska i zwykle śydzi uciekali do Egiptu.
Wiele szczegółów jest jednak niezwyczajnych tak, \
e rodzi się wątpliwość i pytanie: mamy
Ewangelia Dzieciństwa s. 4
tutaj do czynienia z przekazem historycznym?
Np. musi budzić wątpliwość sprawa dokładności, z jaką gwiazda wskazywała drogę magom (Betlejem
le\
ało 7 km od Jerozolimy, gwiazda wędrowała na zachód?). Dlaczego magowie trafili do Jerozolimy? Jak to
się stało, \
e wraz z Herodem przeraziło się całe miasto? Przecie\
Herod był znienawidzony. Trudno równie\

przyjąć, \
e Herod zwołał Sanhedryn, gdy\
nigdy nie troszczył si^ o to izraelskie gremium. Dlaczego pozwolił
magom odejść? Zwraca równie\
uwagę sens zło\
onych przez magów darów. Nie wolno te\
przeoczyć, \
e
teksty ka\
dorazowo kończy cytat ze ST. Zatem chodziło nie tylko o fakty. Rzeczywiście, je\
eli zmienić
sposób podejścia i wziąć pod uwagę cały kontekst historyczno-religijny tych tekstów, to ich sens stanie się o
wiele jaśniejszy.
Zwłaszcza owocne jest spojrzenie na tekst Mt 2 przez pryzmat starotestamentalnych i
\
ydowskich wypowiedzi na temat Moj\
esza. Pełny obraz występujących tutaj powiązań byłby
widoczny dopiero przy zestawieniu odpowiednich tekstów, a przede wszystkim przejecie wielu
elementów oraz podobna struktura relacji.
Tak np. "gwiazda z Betlejem" (Mt 2, 2) nie jest dla autora jedynie ciałem niebieskim, lecz znakiem
Mesjasza, który objawił się jako światłość świata i chce być szukany i znaleziony w świetle wiary (Lb 24, 17;
Iz 60, 1-4.19nn; trad. \
ydowska). Bardzo znaczne oparcie siÄ™ na starotestamentalnych i \
ydowskich
opowiadaniach o Moj\
eszu jest w zamierzeniu próbą wykazania, \
e Jezus jest eschatologicznym Moj\
eszem,
który ostatecznie wyzwolił ze wszelkiego zniewolenia. Tak jak istniało w judaizmie czasów chrześcijańskich
oczekiwanie, \
e Mesjasz objawi się i przyjdzie jako Dawid przy końcu czasów, tak istniało równie\

przekonanie o przyjściu eschatologicznego Moj\
esza, proroka czasów ostatecznych, który podobnie jak
historyczny Moj\
esz, dzięki pomocy i asystencji Boga, wyprowadzi na pustynię nowy lud Bo\
y. Fakt, \
e to
akurat Mateusz w swojej Ewangelii Dzieciństwa sięgnął do typologii Moj\
esz - Jezus, nie mo\
e dziwić.
Pojawia się ona równie\
w samej EwMt i to wielokrotnie, np. w przedstawieniu Jezusa w Kazaniu na Górze
jako nowego Moj\
esza dajÄ…cego nowe Prawo. Jak Moj\
esz uczynił 10 znaków przed faraonem, tak równie\

nowy Moj\
esz - Jezus czyni 10 znaków (zob. Mt 8-9) dla uwiarygodnienia swej działalności: ju\
rozpoczęło
siÄ™ Bo\
e zbawienie. Odnotować nale\
y tutaj cykl tekstów ST (Wj 2-4; Flaw. Antq. II 9, 2-3).
Dalej: w relacji Mateuszowej mo\
na odnalez
ć kilka wa\
nych wypowiedzi teologicznych: Mateusz
opowiada (Mt 1, 1-12) o tym, jak Jezus został przyjęty przez ludzi i nadal jest przyjmowany. Właśnie ci,
którzy oczekiwali Mesjasza, którzy byli obeznani z Pismami, którzy wskazali miejsce pobytu narodzonego
Mesjasza - ci nie oddali Mu hołdu. W odró\
nieniu do nich Jezusa odnajdują ci właśnie, którzy nie cieszyli się
znajomością Pism, którzy przyszli z daleka jako szukający. To im zaświeciło światło. Historyczną przyczyną
takiej właśnie teologicznej wypowiedzi Mateusza był fakt, \
e przywódcy własnego narodu Jezusa nie
przyjęli, natomiast przyjęli Go poganie.
Tekst opowiada równie\
o ucieczce do Egiptu i rzezi niewiniÄ…tek. Nie mo\
na ani zaprzeczyć, ani
dowieść, \
e w Betlejem miało miejsce wymordowanie małych dzieci z powodu Dzieciątka Jezus, ale
znakomicie koresponduje to z postacią Heroda. Sam Mateusz mógł jednak mieć przynajmniej dwa powody,
aby rzez
niewiniątek wspomnieć: paralela z opowiadania o Moj\
eszu (W j 1.15-22)/ lub poło\
ony w pobli\
u
Betlejem grób Racheli. Jej zawodzenie nad zabitymi i nad uprowadzonymi do niewoli asyryjskiej w 722 r.
Mateusz cytuje wyraz
nie (Mt 2, 18 = Jr 31, 15).
Ucieczkę i pobyt w Egipcie interpretować mo\
na ró\
nie: typologicznie Jezus-Moj\
esz lub w
znaczeniu wezwania nowego Izraela z Egiptu (personifikacja ludu Bo\
ego).
Pragnąc w jednym zdaniu ująć teologiczną zawartość Mateuszowej Ewangelii Dzieciństwa
nale\
ało by powiedzieć, \
e Mateusz mówi w niej to samo co pragnie obwieścić obszerniej w całej
Ewangelii: odrzucenie Mesjasza przez własny naród, śmierć niewinnych przynosząca ratunek całej
ludzkości, gotowość przyjęcia Jezusa i przyniesionego przez Jezusa zbawienia ze strony
powstajÄ…cego nowego ludu Bo\
ego (z śydostwa i pogan).
3. Ewangelia Dzieciństwa A
k
Podobnie jak EwDz Ht, równie\
EwDz A
k stanowi kunsztownie skomponowanÄ… jednostkÄ™
literacką, przy czym najistotniejsza jest w niej treść teologiczna. EwDzA
k ró\
ni siÄ™ jednak
zasadniczo od relacji św. Mateusza.
a) budowa literacka
Ewangelia Dzieciństwa s. 5
W przeciwieństwie do rozległej dyskusji nad strukturą EwDzMt, A
ukaszowa wersja nie
wzbudza tylu kontrowersji, chocia\
posiada równie znakomitą budową literacką. Nadto w jej skład
wchodzi wiele mniejszych jednostek literackich, posiadających własną budowę wewnętrzną i
określoną formę. EwDzA
k zbudowana jest następująco:
A
k 1, 5-25 Zwiastowanie narodzenia Jana Chrzciciela A
A
k 1, 26-38 Zwiastowanie narodzenia Jezusa B
A
k 1, 39-56 Nawiedzenie św. El\
biety C
Magnificat: ww. 46-55
A
k 1, 57-66 Narodzenie Jana Chrzciciela A'
Benedictus: ww. 67-80
A
k 2, 1-21 Narodzenie Jezusa B'
A
k 2, 22-40 Ofiarowanie Jezusa w świątyni C'
Symeon: ww. 25-35
Anna: ww. 36-38
A
k 2, 41-52 Dwunastoletni Jezus w świątyni D
Budowa EwDzA
k pokazuje, \
e przekazy o Janie Chrzcicielu oraz o Jezusie następują po
sobie, a równocześnie zostały one dokładnie sparalelizowane. Ka\
dorazowo wypowiedzi o Jezusie
znacznie przekraczajÄ… to, co jest powiedziane o Janie Chrzcicielu.
Nadto trzeba zauwa\
yć zale\
ność obydwu relacji od tekstów ST, w tym np. zwiastowanie narodzin
oraz samo narodzenie. Mo\
na to dokładnie zaobserwować porównując odpowiednie teksty: Rdz 16, 7-12; 17,
15-19; A
k 1, 10-20.26-38. A
atwo rozpoznać, \
e teksty mówiące o zwiastowaniu posiadają tę samą budowę:
wprowadzenie mowy (mówi anioł lub sam Bóg), treść wypowiedzi (zapowiedz
narodzenia syna), nadanie
imienia, znaczenie dziecka. W ST istnieje więcej tekstów tego typu i o tej samej budowie. Centrum tego typu
tekstów tkwi ka\
dorazowo w znaczeniu mającego narodzić się dziecka. Tym samym opowiadania o poczęciu
dziecięcia są przede wszystkim wypowiedziami wiary: w danym dziecięciu (Moj\
esz, Gedeon, Samuel, Jan
Chrzciciel, Jezus) przemówi sam Bóg dając zbawienie ludowi. Nowotestamentalny autor pukasz przejął ten
schemat, wskazujÄ…c jednak, \
e w Jezusie znalazł oni starotestamentalne zapowiedzi - wypełnienie. Je\
eli
zwrócić uwagę na drugą część tekstów o zwiastowaniu, to mo\
na w nich rozpoznać kolejną zale\
ność od
tekstów ST, od tzw. schematu powołania. Zawiera on następujące elementy strukturalne: polecenie Boga
skierowane do człowieka, sprzeciw człowieka, po-konanie tego sprzeciwu przez Boga, obietnica pomocy
oraz znak uwierzytelniający posłannictwo (np. Wj 3, 10-12; Jr 1, 4-10).
Zwraca uwagę obecność w tych tekstach kilku fragmentów o wyraz
nej budowie hymnicznej
(lub psalmodycznej), będących wczesnochrześcijańskimi pieśniami liturgicznymi o doniosłym
Å‚adunku teologicznym (A
k 1, 46-55; 1, 67-80; 2, 29-32).
b) wymowa teologiczna A
k 1-2
Biorąc pod uwagę literacką postać tekstów A
ukaszowej EwDz trzeba stwierdzić, \
e
A
ukaszowi wcale nie chodziło o historyczne szczegóły i okoliczności początków \
ycia Jezusa.
Teksty te sÄ… o wiele bardziej wyznaniami wiary: wypowiadajÄ… wiarÄ™ w Jezusa Chrystusa, Syna
Bo\
ego i eschatologicznego Zbawiciela, ale w formie narracji. Podstawa tej wiary oraz tego typu
wypowiedzi nie tkwiła w prawdzie o tym, co znajdowało się u początków ziemskiego Jezusa, lecz
w doświadczeniu tego, co spotkało ludzi podczas Jego działalności, przez Jego śmierć i
zmartwychwstanie, przez otrzymanie Ducha Świętego.
Stwierdzenie, \
e w A
ukaszowej EwDz chodzi przede wszystkim o głoszenie Chrystusa,
potwierdzają nie tylko teologicznie doniosłe teksty zwiastowania (kim będzie to dziecko?), lecz
równie\
pieśni starochrześcijańskie.
Ewangelia Dzieciństwa s. 6
Jedną z takich pieśni jest śpiew aniołów na polach w pobli\
u Betlejem (A
k 2, 14), wyra\
ajÄ…cych
wdzięczność ludzi dla Boga za objawienie się Zbawiciela: On jest Tym, z którego rodzi się pokój i
zbawienie. Jednak Bo\
y pokój na ziemi dany jest jedynie tym, którzy się otworzą na dane przez Jezusa
zbawienie. Z kolei pieśń w ustach starca Symeona wyra\
a prawdę, na gruncie wczesnochrześcijańskich
doświadczeń misyjnych, \
e Jezus Chrystus jest zbawieniem 'wszystkich' ludzi (A
k 2, 29-32).
Doniosłość i wa\
ność tego, co wypowiadają te chrześcijańskie pieśni, nie zale\
y od tego,
czy wypowiedział je anioł, Maryja lub Symeon. One były zakorzenione w wydarzeniu Chrystusa.
Kto w Jezusie rozpoznał Mesjasza i zmartwychwstałego Pana, ten mógł śpiewać powtarzając
słowa aniołów (A
k 2, 10n) czy innych bohaterów EwDz A
k.
Samo narodzenie Jezusa A
ukasz relacjonuje bardzo skąpo: Maria "porodziła swego
pierworodnego Syna, owinęła Go w pieluszki i poło\
yła w \
Å‚obie, gdy\
nie było dla nich miejsca
w gospodzie" (A
k 2, 7). Natomiast znaczenie narodzonego dziecięcia uwydatnia w licznych i
obszernych tekstach, zwłaszcza pieśniach.
Poza centralnym chrystologicznym zainteresowaniem tekstów A
ukaszowych przenika je
równie\
zauwa\
alne zainteresowanie postaciÄ… Maryi - matki Jezusa. Ukazuje siÄ™ ona przede
wszystkim jako wierząca, jako ta, która otwarła się na słowo Bo\
e i stała się słu\
ebnicą Pańską. W
jej Magnificat rozbrzmiewa pierwsza dziękczynna pieśń Kościoła.
4. Kwestie sporne EwDz
W badaniach i poszukiwaniach teologicznych współczesności kilka kwestii EwDz
wzbudzało szczególnie wiele emocji i dyskusji, z których trzy nale\
y pobie\
nie przynajmniej
przedstawić. Są to: sprawa spisu ludności (1), miejsce narodzenia się Jezu-sa - Betlejem (2),
dziewicze poczęcie z Maryi (3). Zestawienie tych trzech kwestii razem nie oznacza oczywiście, \
e
ich ranga i teologiczna doniosłość są takie same.
a) spis ludności
Według A
ukasza rzymski Cezar August (31 przed - 14 po Chr.) zarządził spis ludności w
całym państwie. Miał to być pierwszy taki spis ludności i odbył się w czasie, kiedy Kwiryniusz był
wielkorządcą Syrii. Z tego powodu równie\
Józef udał się z Nazaretu do Betlejem, miasta
Dawidowego, gdy\
pochodził z pokolenia Dawida. Józef zabrał z sobą Marię^ a gdy przebywali w
Betlejem porodziła ona Jezusa (A
k 2, 1-7).
Zagadnienie sporne tekstu A
ukaszowego dotyczy chronologii opisywanych wydarzeń.
Wprawdzie historiografia rzymska zna takie spisy ludności, ale pojawiają się w kontekście relacji
św. A
ukasza wątpliwości: za panowania Cezara Augusta nie było powszechnego spisu ludności
cesarstwa (z
ródła milczą) (1); Kwiryniusz nie był za panowania Heroda Wielkiego (37-4 przed
Chr.) wielkorzÄ…dcÄ… Syrii, lecz dopiero od 6 r. po Chr. wtedy to przeprowadzajÄ…c spis (2); trudno
sobie wyobrazić spis ludności \
ydowskiej za panowania Heroda, poniewa\
ten ostatni posiadał
jednak częściową suwerenność: "rex et socius populi romani" (3). Z tych powodów historyczną
wzmiankÄ™ A
ukasza nie traktuje siÄ™ wiarygodnie.
Tekst A
ukasza posiada za to wielką wymowę teologiczną. Za pomocą tego motywu (spis ludności
cesarstwa) A
ukasz objaśnił, dlaczego narodzenie Jezusa miało miejsce w Betlejem. Nadto A
ukasz wyraził
równie\
w ten sposób ogólnoludzkie i ogólnoświatowe znaczenie tego narodzenia. Podobnie zresztą postąpi
A
ukasz póz
niej, wprowadzając na scenę Jana Chrzciciela i początek działalności Jezusa (A
k 3, 1nn), przy
czym zmienia on jednocześnie swoje z
ródło - Mk. Podobne zjawisko obserwujemy w Dz (26, 26).
Ogólnoświatowe znaczenie Dziecka (i Jezusa) A
ukasz podkreśla zresztą nieustannie.
b) narodzenie Jezusa w Betlejem
Obydwie Ewangelie Dzieciństwa stwierdzają, \
e Jezus narodził się w Betlejem, przy czym
Ewangelia Dzieciństwa s. 7
wyraz
nie podkreślają, \
e jest to miasto Dawida. NT, poza tymi miejscami, milczy na ten temat.
Rodzi się zatem pytanie: czy te informacje roszczą sobie pretensje do pełnej geograficznej
wiarygodności, czy te\
raczej wypowiadajÄ… prawdÄ™ teologicznÄ…, a mianowicie, \
e Mesjasz miał
pochodzić z pokolenia Dawida. Takie pytanie nie rodzi się jedynie z jałowej krytyki i sceptycyzmu
wobec tekstów EwDz. Uzasadniają je bowiem następujące spostrze\
enia: je\
eli odrzucić
historyczną wartość A
k 2, 1n, to podró\
Józefa staje się wątpliwa w sensie historycznego
wydarzenia (2). Poza tym istniało w ówczesnym judaizmie przekonanie, \
e Mesjasz miał
pochodzić z Betlejem, oparte na proroctwie Micheasza (Mi 5, 1-4: tekst) (2).
Jak to pochodzenie Mesjasza z Betlejem rozumiano ukazuje. św. Jan (J 7, 40-42), gdzie jest ono
kryterium weryfikującym Jezusa. Równocześnie na podstawie tego tekstu mo\
na stwierdzić, \
e fakt
narodzenia się Jezusa w Betlejem nie był znany ludowi (nie tkwił w świadomości). W tym kontekście
przypuszczenie, \
e umiejscowienie narodzenia Jezusa miało przyczynę teologiczną, zyskuje na
prawdopodobieństwie.
Przypuszczenie powy\
sze zostaje dalej uzasadnione przez fakt, \
e Mateusz wspomniany
tekst Micheasza cytuje dosłownie (Mt 2, 6), a A
ukaszowi posłu\
ył w ukształtowaniu sceny
narodzenia i pokłonu pasterzy (Lk 2, 4-14). Jest te\
faktem, \
e NT nigdzie więcej nie wspomina
Betlejem jako miejsca narodzenia Jezusa (3).
Przeciwnie, według Jana Jezusowi zarzucano, \
e pochodził z Galilei (J 7, 40) i Jezus jest w tej
ewangelii określany jako Nazarejczyk lub Jezus z Nazaretu.
Trzeba stwierdzić jedno: wszystkie powy\
sze argumenty podwa\
ajÄ…ce fakt narodzenia
Jezusa w Betlejem nie mogą być przeceniane, gdy\
same EwDz tłumaczą narodzenie w Betlejem i
pochodzenie z Nazaretu. Natomiast mo\
na w tym kontekście stwierdzić inną wa\
nÄ… rzecz: fakt, \
e
Jezus narodził się w Betlejem, posiada o wiele większą rangę ni\
tylko geograficznej lokalizacji
Jego narodzin. Tkwi on bowiem nierozłącznie w nowotestamentalnym obszarze wypowiedzi
teologicznych o godności mesjańskiej Jezusa i mówi: Jezus jest Mesjaszem (gdy\
pochodzi z
Betlejem). On został przez Boga ustanowiony po to, aby w swojej osobie dopełnić obiecane
eschatologiczne panowanie Dawida.
BiorÄ…c pod uwagÄ™, \
e sam Jezus często interpretował swoje Dawidowe pochodzenie (nie
zgadzając się na obowiązującą interpretację polityczno-mesjańską - król Izraela) mo\
na z du\
ym
prawdopodobieństwem sądzić, \
e motyw teologiczny (chocia\
wa\
ny, nie był najwa\
niejszy)
posiadał korzenie w historycznym wydarzeniu.
c) dziewicze poczęcie Jezusa
Obydwaj ewangeliści stwierdzają, \
e Maryja poczęła Dziecko z Ducha świętego - jako
dziewica. w kontekście tej, mocno w naszym \
yciu zakorzenionej prawdy teologicznej pojawiajÄ…
się jednak pytania o sens tak sformułowanej wypowiedzi. Czy jest tutaj zakładane poczęcie bez
ojca, a zatem wydarzenie w historii zbawienia o uwarunkowaniach biologicznych? Czy raczej jest
to tekst teologiczny, który za pomocą formuły "poczęcie z Ducha Świętego" pragnie ogłosić, \
e
Jezus jest całkowicie i bezwarunkowo darem Boga, a Jego godność Zbawiciela w tej formule
posiada potwierdzenie. A mo\
e tekst wypowiada obydwie prawdy teologiczne równocześnie?
Kwestia ta znajduje się współcześnie w centrum dyskusji teologicznych, dotąd jeszcze nie
zakończonych. Argumentacja jest zró\
nicowana i o ró\
nej sile dowodowej.
Na korzyść stwierdzenia, \
e w tekstach EwDz chodzi nie tylko o chrystologiczne wyznanie wiary, lecz
równie\
o historyczne wydarzenie poczęcia Jezusa bez udziału ojca, przemawiają ' następujące argumenty:
fakt ten jest jednoznacznie i wyraz
nie poświadczony tak przez Mateusza (1, 20) jak przez A
ukasza (1, 34-35);
tradycja kościoła, od początku i nieprzerwanie, tak właśnie rozumiała i interpretowała te wypowiedzi.
Argumentując przeciw przyjmowaniu, za historyczny fakt, dziewiczego poczęcia Jezusa stwierdza się,
\
e: dziewicze poczęcie Jezusa jest w NT poświadczone stosunkowo póz
no (tylko EwDz), natomiast mowa
jest w NT o rodzicach i braciach Jezusa (np. A
k 2, 48; J 1, 45; 6, 42); brak tej prawdy w tekstach, gdzie
narodzenie z dziewicy mo\
na by suponować (Rz 1, 3; Gal 4, 4; J 1, 1 - ten argument nie przekonuje); istnieje
cały tradycja poza chrześcijańska, która równie\
dziewicze poczęcie miało swoje miejsce i znaczenie (w
Ewangelia Dzieciństwa s. 8
judaizmie, Moj\
esz, i w hellenizmie); uwzględniając nadrzędność chrystologicznych zainteresowań EwDz
oraz wpływ tradycji starotestamentalnych, \
ydowskich i hellenistycznych (np. Iz 7, 14) mo\
na wątpić w
historyczność dziewiczego poczęcia Jezusa.
Z całą jasnością trzeba stwierdzić, \
e jakakolwiek argumentacja o charakterze historyczno-
krytycznym czy literackim nie mo\
e ani zaprzeczyć ani udowodnić historycznego narodzenia się
Jezusa z dziewicy Maryi. Dalsza dyskusja winna natomiast zostać przeniesiona na obszar teologii
systematycznej.
Z kolei zadanie badań biblijnych polega na odczytaniu sensu i znaczenia Mateuszowej i
A
ukaszowej wypowiedzi. Mo\
na zawartą w ich tekstach treść opisać następująco: Bo\
e synostwo
Jezusa nie jest zale\
ne od jakichkolwiek zewnętrznych okoliczności, nie jest te\
\
adną wyłącznie
ludzkÄ… kategoriÄ…, lecz mo\
na ją przyjąć i zrozumieć jedynie w świetle wiary. Jest to całkowicie i w
zupełności dar Boga dla ludzi, w Jezusie bowiem zapoczątkował Bóg nowe stworzenie. Swoje
mesjańskie posłannictwo i namaszczenie otrzymał Jezus za sprawą Ducha Świętego. Z kolei
Maryja została przez Boga wybrana i uznana godną, aby być matką Mesjasza i Syna Bo\
ego. StÄ…d
te\
jest godna swej wielkiej czci. Jej wybranie na matkę Mesjasza zostało jednak dopełnione i
potwierdzone wyraz
nym '"tak'" z jej strony, wyra\
ającym się w jej postawie słu\
by i wiary. Jak
inni ludzie przyjęła ona słowo swojego Syna.
Na zakończenie trzeba jeszcze przestrzec przed nieporozumieniem, które często się spotyka.
Synostwo Bo\
e Jezusa nie zale\
y od dziewiczego poczęcia: jest synem Boga, gdy\
nie ma ojca
ziemskiego. Bo\
e synostwo Jezusa zostało potwierdzone przez Ojca wielokrotnie w inny sposób.
Dla naszego ludzkiego umysłu jest-to jak i dziewicze poczęcie Jezusa, nieprzeniknioną tajemnicą.
Jest treścią wiary.