Spis treści

Wykaz podręczników

Rozdział I : Starożytne podstawy myśli o państwie i prawie
ż 1. Uwagi wstępne

ż 2. Uwarunkowania greckiej filozofii polityki i prawa

ż 3. Ideologia demokracji ateńskiej
I. Brak doktryny demokracji
II. Zasady ideologii demokratycznej
1. Równość
2. Wolność partycypacyjna
III. Antyteza demokracji - "despocja wschodnia"

ż 4. Idealistyczna nauka Platona o państwie
I. Sylwetka Platona
II. Idealizm obiektywny
III. Podział ustrojów i ich ewolucja
IV. Państwo idealne
V. Państwo "drugiego rzędu"

ż 5. Utopijne wizje społeczne cyników

ż 6. Realizm Arystotelesowskiej nauki o państwie
I. Sylwetka myśliciela
II. Podstawy myśli o państwie i prawie
1. Podstawy filozoficzne
2. Empiryzm
3. Człowiek "zwierzęciem społecznym"
III. Typologia ustrojów państwowych 3
IV. Późniejsze nawiązania do myśli Arystotelesa o państwie

ż 7. Greckie początki teorii umowy społecznej

ż 8. Grecka filozofia stosunków międzynarodowych
I. Punkt widzenia państwa - miasta
II. Walka o hegemonię

ż 9. Podejście do prawa w myśli starożytnej Grecji
I. Dominacja prawa stanowionego
II. Początki idei prawa naturalnego

ż 10. Nauka Arystotelesa o sprawiedliwości
I. Sprawiedliwość i jej kategorie
II. Prawość, słuszność, prawo naturalne

ż 11. Hellenistyczny stoicyzm a myśl o państwie i prawie
I. Szkoły filozoficzne w okresie hellenistycznym
II. Podstawy filozofii stoickiej
1. Życie zgodne z naturą
2. Kosmopolityzm i udział w życiu politycznym
III. Późniejsze oddziaływanie stoicyzmu

ż 12. Hellenistyczna koncepcja stosunków międzynarodowych

ż 13. Rozwój terytorialny Rzymu a rzymska myśl o państwie i prawie
I. Ekspansja terytorialna-od państwa-miasta do imperium
II. Otwarcie na kulturę hellenistyczną

ż 14. Początki teorii ustroju mieszanego

ż 15. Stoicyzm adaptowany do potrzeb państwa-Cyceron
I. Sylwetka myśliciela
II. Państwo i prawo
III. Humanistyczny program wychowania

ż 16. Ideologia Imperii Romani

ż 17. Rzymska myśl prawna i prawnicza -zagadnienia ogólne
I. Szczególna rola prawa i prawników
II. Cechy rzymskiej klasycznej myśli prawniczej
1. Unikanie definicji
2. Zasady prawa
3. Wrażliwość na problemy aksjologiczne
III. Kategoria słuszności
IV. Nauka o źródłach prawa

ż 18. Prawo naturalne w jurysprudencji rzymskiej


Rozdział II: Między starożytnością a średniowieczem - Myśl polityczna Ojców Kościoła

ż 19. Uwagi wstępne

ż 20. Kształtowanie się chrześcijańskiej myśli o państwie
I. Pierwsi chrześcijanie a państwo
II. Poglądy w Kościele uznanym przez państwo

ż 21. Św. Augustyna nauka o państwie
I. Sylwetka świętego
II. Państwo "z powodu grzechu"
III. Późniejsze losy idei augustiańskich



Rozdział III: Dorobek myśli politycznej i prawnej wieków średnich

ż 22. Uwagi wstępne

ż 23. Immanentny konserwatyzm myśli średniowiecza
I. Stabilizacja i hierarchia
II. Bezosobowość, zakony, uniwersytety
III. Scholastyka
IV. Stopniowa indywidualizacja myśli

ż 24. Religia w myśli średniowiecza
I. Nauka służebnicą teologii
II. Religia jako wyraz kontestacji
III. Dominacja religii

ż 25. Państwo a Kościół w myśli średniowiecza
I. "Bogu co Boskie, cesarzowi co cesarskie"
II. Monarcha najwyższym stróżem religii
III. Kościół jako zwierzchnik władzy świeckiej
1. Poglądy początkowe
2. Papalizm Grzegorza VII
3. Hierokratyzm Innocentego III
4. Skrajna doktryna Bonifacego VIII

ż 26. Średniowieczne koncepcje organizacji Kościoła
I. Papalizm 7
II. Schizma i koncyliaryzm

ż 27. Średniowieczne koncepcje stosunków międzynarodowych
I. Uniwersalizm cesarski
II. "Król cesarzem w swoim królestwie"
III. Republiki miejskie

ż 28. "Wojna sprawiedliwa" i początki myśli o "wiecznym pokoju"
I. Teorie "wojny sprawiedliwej"
1. Św. Augustyn1
2. Św. Rajmund z Penaforte
3. Św. Tomasz z Akwinu 4
4. Pierwsi prawnicy - Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic
5. Użycie siły w celu nawrócenia
II. Początki myśli o "wiecznym pokoju"

ż 29. Solidaryzm średniowiecza
I. Organiczna teoria państwa
1. Podstawy
2. Jan z Salisbury
II. Nauka o państwie św.Tomasza z Akwinu

ż 30. Średniowieczna teoria reprezentacji

ż 31. Średniowieczna koncepcja rządów prawa

ż 32. Nauka i nauczanie prawa w średniowieczu - zagadnienia ogólne
I. Glosatorzy
II. Postglosatorzy
III. Doktrynalna recepcja prawa rzymskiego
IV Szczególne cechy prawa angielskiego
V. Nauka prawa a teologia i filozofia

ż 33. Prawo naturalne w średniowieczu
I. Ujęcia prawa naturalnego w średniowieczu
II. Prawo naturalne według św.Tomasza z Akwinu
1. Terminologia
2. Hierarchia prawa
3. Prawo naturalne

ż 34. Ku myśli nowożytnej - Poglądy Marsyliusza z Padwy
I. Podstawy myśli Marsyliusza
II. Suwerenność ludu
III. Empiryzm
IV Pozytywistyczna koncepcja prawa naturalnego




Rozdział IV: Kształtowanie się nowożytnej myśli politycznej i prawnej - Myśl Renesansu

ż 35. Uwagi wstępne
I. Ogólne cechy okresu
II. Renesans w dziejach myśli politycznej i prawnej

ż 36. Ideologia humanizmu
I. "Człowiek uniwersalny"
II. Odkrycie druku i upadek Bizancjum jako szczególne czynniki kształtowania się myśli
Renesansu
III. Stoicyzm i pesymizm

ż 37. Renesansowa koncepcja państwa
I. Państwo narodowe
II. Suwerenność i racja stanu
III. Suweren a prawo - "rządy Prawa"

ż 38. Realizm psychologiczny - Myśli o państwie Niccolo Machiavelliego
I. Sylwetka myśliciela
II. Makiawelizm
III. Historiografia nowego typu
IV Książę w okresie przejściowym
V. Docelowa wizja republiki o ustroju mieszanym

ż 39. Komparatystyczny realizm Jeana Bodina
I. Sylwetka myśliciela
II. Czynniki wpływające na ustrój
III. Rzeczpospolita
1. Pojęcie
2. Metoda
3. Suwerenność
4. Forma
IV Charakter poglądów Bodina

ż 40. Realizm doktrynalny-Teoria ustroju mieszanego
I. Realizm doktrynalny
II. Podstawy ustroju Anglii i Polski
III. Warianty ustroju mieszanego
IV Myśl Wawrzyńca Goślickiego
1. Sylwetka
2. Dobry senator
3. Ustrój mieszany
4. Wpływ na myśl anglosaska

ż 41. Myśl polityczno-teologiczna Reformacji
I. Podstawy i postulaty
II. Marcin Luter
1. Zła natura człowieka
2. Państwo "sługą Bożego gniewu"
3. Kościół sługą Państwa
III. Jan Kalwin
1. Doktryna predystynacji
2. Państwo sługą Boga
3. Ustrój kalwińskiej Genewy
IV. Hugonoci
V. Bracia Polscy

ż 42. Renesansowa myśl utopijna

ż 43. Europa poza chrześcijaństwem zachodnim - Myśl polityczna w państwie moskiewskim
w XVI wieku

ż 44. Renesansowe idee stosunków międzynarodowych
I. Realizm i pesymizm Machiavelliego
II. Stosunek do wojny - początki pacyfizmu
III. Kształtowanie podstaw prawa międzynarodowego
1. Prawo wojny
2. Prawo narodów

ż 45. Podejście do prawa w epoce Odrodzenia
I. Prawo naturalne
II. Postulaty i praktyka kodyfikacji
III. Postulat prostoty prawa
IV. Prawo rzymskie - prawo żywe i przedmiot badań historycznych



Rozdział V. Systemy myśli nowożytnej - Myśl polityczna i prawna od XVII do początków XIX wieku

ż 46. Uwagi wstępne
I. Cechy myśli nowożytnej
1. Epoka systemów
2. Racjonalizm
3. Empiria a dedukcja
4. Praktycyzm
5. Wiara w postęp
6. Prawo natury
7. Konstytucjonalizm
II. Periodyzacja z punktu widzenia historii instytucji
III. Periodyzacja dziejów myśli
1. Podstawa podziału
2. Rewolucja naukowa XVII wieku 21
3. Rewolucja przemysłowa
4. Dwa pojęcia Oświecenia
IV. Absolutyzm oświecony

ż 47. Pierwszy nowożytny system prawa natury - Filozofia prawa Hugona Grocjusza
I. Definicja prawa natury
II. Zasady prawa natury
III. Suwerenność ludu i umowa społeczna
IV. Konstrukcja praw podmiotowych

ż 48. Szkoła prawa natury w XVII i XVIII wieku a kodyfikacja prawa i rozwój
konstytucjonalizmu
I. Prawo natury przedmiotem nauczania
II. Prawo natury podstawą kodyfikacji
III. Narodziny teorii kodyfikacji
IV Prawo natury podstawą konstytucjonalizmu
V. Kodyfikacja prawa a konstytucjonalizm

ż 49. Pierwszy nowożytny system umowy społecznej - Nieograniczona suwerenność władzy u
Tomasza Hobbesa
1. Sylwetka myśliciela
II. Zła natura człowieka
III. Stan natury
IV. Umowa społeczna ucieczką ze stanu natury
V. Skutki prawne umowy społecznej
VI. Znaczenie konstrukcji Hobbesa

ż 50. Umowa społeczna i liberalizm Johna Locke'a
I. Sylwetka myśliciela
II. Liberalizm
III. Stan natury
IV. Umowa społeczna i realizacja prawa natury
1. Prymat jednostki
2. Odwoływalność umowy
V. Losy liberalnej koncepcji umowy społecznej

ż 51. Umowa społeczna i demokratyzm Jana Jakuba Rousseau
I. Sylwetka myśliciela
II. Dobry człowiek natury
III. Rozwój od stanu natury do stanu społecznego
1. Powody wyjścia ze stanu natury
2. Etapy rozwoju
IV. Umowa społeczna jako model urządzenia świata
1. Umowa realna i idealna
2. Rządy woli powszechnej
3. Niezbywalna suwerenność ludu
4. Wolność partycypacyjna
V. Oddziaływanie i oceny myśli Rousseau

ż 52. Liberalizm bez umowy społecznej - Liberalizm arystokratyczny Monteskiusza
I. Sylwetka myśliciela
II. "Duch praw" i "duch umiarkowania"
III. Wolność i jej gwarancje
IV. Socjologizm
V. Liberalizm arystokratyczny a mieszczański

ż 53. Liberalizm bez umowy społecznej - Liberalizm integralny Beniamina Constanta
I. Sylwetka
II. Klasyczna teoria wolności
III. Antydemokratyzm
IV Gwarancje wolności

ż 54. Zasada podziału władz jako gwarancja liberalizmu politycznego
I. Składnik nowożytnego konstytucjonalizmu
II. Podział władz według Johna Locke'a
III. Wkład Davida Hume'a
IV. Teoria Monteskiusza
1. Trzy władze
2. System hamulców i równowagi
V. Recepcja teorii Monteskiusza
VI. Teoria Beniamina Constanta
1. Pięć władz
2. Władza municypalna
3. Władza królewska

ż 55. Narodziny liberalizmu gospodarczego
I. Fizjokratyzm
II. Vincent de Gournay
III. Klasyczna szkoła ekonomii politycznej

ż 56. Ideologia absolutyzmu oświeconego i napoleońskiego autokratyzmu
I. Oblicza myśli Oświecenia
II. Absolutyzm oświecony
1. Charakter
2. Teoria "oświeconych" monarchów
3. Kameralistyka i policystyka
4. Wsparcie filozofów- Wolter
5. "Absolutyzm praworządny"
III. Napoleońska myśl polityczna

ż 57. Narodziny nowoczesnego konserwatyzmu - Myśl polityczna Edmunda Burke'a
I. Sylwetka myśliciela
II. Konserwatyzm organiczny i ewolucyjny
1. Przeciw "rewolucji doktryny i teoretycznego dogmatu"
2. Potrzeba partii politycznych
3. Przeciw postępowi
III. Kontynuatorzy myśli Burke'a
1. Joseph de Maistre
2. Konserwatyzm i nacjonalizm niemiecki
3. Konserwatyzm angielski

ż 58. Państwo a religia w myśli XVII i XVIII wieku

ż 59. Nowożytna nauka prawa rzymskiego - usus modernus Pandectarum

ż 60. Szkota historyczna w prawoznawstwie
I. Historyzujące ujęcia prawa
II. Przedstawiciele szkoły
III. Konserwatyzm i romantyzm
IV. Różnice poglądów przedstawicieli szkoły
1. Romaniści i germaniści
2. Stosunek do heglizmu
3. "Prawo prawnicze"
V. Stosunek do kodyfikacji
VI. Oddziaływanie szkoły

ż 61. UtylitaryzmJeremy'ego Benthama i początki nowoczesnego pozytywizmu Prawniczego
I. Sylwetka Benthama 4
II. Podstawy filozoficzne - utylitaryzm
III. Utylitaryzm a ustawodawstwo
IV. Jurysprudencja analityczna Johna Austina
V. Wpływ Benthama i Austina na kodyfikacje anglosaskie
VI. Wpływ na pozytywizm kontynentalny

ż 62. Filozofia prawa Immanuela Kanta
I. Sylwetka filozofa
II. Idealizm transcendentalny
III. Imperatyw kategoryczny i praktyczny
IV. Prawo moralne i zewnętrzne
V. Oddziaływanie myśli Kanta

ż 63. Państwo i prawo w filozofii Hegla
I. Sylwetka filozofa
II. Podstawy filozoficzne
III. Państwo wcieleniem ducha światowego
IV. Prawo
V. Interpretacje i oceny myśli Hegla

ż 64. Nowożytne koncepcje stosunków międzynarodowych
I. Teoria równowagi sił
II. Wpływ myśli Hobbesa
III. Myśl Monteskiusza
IV. Projekt wiecznego pokoju Kanta
V. Rozwój prawa międzynarodowego
1. Hugo Grocjusz
2. Następcy Grocjusza



Rozdział VI: Kierunki rozwoju myśli politycznej w XIX i XX wieku

ż 65. Uwagi wstępne

ż 66. Etapy rozwoju nowoczesnej myśli politycznej

ż 67. Powstanie i rozwój myśli socjalistycznej
I. Prehistoria myśli socjalistycznej
1. Utopie społeczne
2. Gracchus Babeuf
II. Socjalizm utopijny
1. Kierunek industrialny - Saint-Simon
2. Kierunek kolektywistyczny-Owen i Fourier
3. Socjalizm utopijny a początki spółdzielczości
III. Początki anarchizmu
1. Charakterystyka
2. Pierre Joseph Proudhon
IV. Kształtowanie się marksizmu
1. Sylwetki twórców
2. "Manifest komunistyczny"
3. Charakterystyka kierunku
V. Myśl socjalistyczna w opozycji do marksizmu
1. Anarchizm Michała Bakunina
2. "Socjalizm państwowy" i "socjalizm z katedry"
3. Rewizjonizm
4. Socjaldemokracja w znaczeniu dzisiejszym
5. Syndykalizm
6.Kooperatywizm
VI. Myśl polityczna W. I. Lenina
1. Sylwetka
2. Nowe elementy teorii
3. Teoria i pragmatyzm
VII. Marksizm-leninizm
1. Sylwetka J. W. Stalina
2. Podstawy teorii stalinizmu
3. Stalinizm a doktryna "demokracji ludowej"
VIII. Podstawowe kierunki przemian marksizmu postalinowskiego
1. Próby destalinizacji oficjalnego marksizmu
2. Jugosłowiański "socjalizm samorządowy"
3. Eurokomunizm
4. Próby reform lat osiemdziesiątych - "pieriestrojka"
5. Przejęcie programów socjaldemokracji

ż 68. Rozwój nowoczesnej myśli liberalnej
I. Przemiany demokratyczne a liberalizm
II. Liberalizm sceptyczny Alexisa de Tocqueville
1. Sylwetka myśliciela
2. Nieuchronność demokracji i społeczeństwa masowego
3.Decentralizacja
III. Liberalizm demokratyczny J. S. Milla
1. Sylwetka myśliciela
2. Liberalizm J. S. Milla
3. Demokratyzm
IV. Liberalizm drugiej połowy XIX i początków XX wieku
V. Darwinizm społeczny Herberta Spencera i liberalizm konserwatywny
1. Sylwetka myśliciela
2. Zasadnicza opozycja wobec interwencjonizmu państwowego
3. Oddziaływanie myśli Spencera
VI. Liberalizm a doktryna "państwa dobrobytu"
1. "Państwo dobrobytu" a reformizm
2. Podstawy teoretyczne - myśl J. M. Keynesa
3. Losy doktryny
VII. Liberalizm socjalny

ż 69. Społeczne nauczanie Kościoła rzymsko-katolickiego
I. Szczególne cechy kierunku
II. Punkt wyjścia-encykliki Leona XIII
1. Rerum novarum
2. Graves de communi i demokracja chrześcijańska
III. Rozwój - Quadragesimo anno Piusa XI
IV. Aggiornamento-encykliki Jana XXIII
V. Encykliki Pawła VI i Jana Pawła II

ż 70. "Państwo prawne" - "państwo prawne i społeczne"
I. Początki konstrukcji "państwa prawnego"
II. Elementy konstrukcji "państwa prawnego
1. Konstytucjonalizm i samorząd terytorialny
2. Sądowa kontrola decyzji adminstracji
III. "Państwo prawne i społeczne" Lorenza von Steina
IV. Dalsze dzieje konstrukcji "państwa prawnego"
V. "Socjalne państwo prawne" i "społeczna gospodarka rynkowa"

ż 71. Rasizm, nacjonalizm, autorytaryzm, faszyzm
I. Prądy antyliberalne i antydemokratyczne
II. Rasizm
1. Rasizm kulturowy
2. Rasizm biologiczny
III. Nacjonalizm
1. Różne pojęcia narodu
2. Narodowa demokracja i nacjonalizm antydemokratyczny
3. Nacjonalizm a inne kierunki myśli politycznej
IV. Faszyzm
V. Autorytaryzm



Rozdział VII: Kierunki rozwoju myśli prawnej w XIX i XX wieku

ż 72. Uwagi wstępne

ż 73. Kierunki historycystyczne
I. Kodyfikacje pod wpływem szkoły historycznej
II. Historyzm Ottona von Gierkego
III. Historyzm H. J. S. Maine'a
IV. Antropologia społeczna-Bronisław Malinowski
V. Historyzm faszyzmu i marksizmu

ż 74. Pozytywizm prawniczy w XIX i XX wieku
I. Pozytywizm filozoficzny
II. Cechy pozytywizmu prawniczego
1. Źródła
2. Praktycyzm
3. Metoda formalno-dogmatyczna
III. Od pozytywizmu do , jurysprudencji interesów"-Rudolf von Ihering
IV. Pozytywizm z wątkami psychologizmu-Georg Jellinek
V. Pozytywizm z wątkami historyzmu-Adhemar Esmein
VI. Znaczenie pozytywizmu prawniczego

ż 75. Normatywizm
I. SyIwetka Hansa Kełsena
II. "Czysta nauka prawa
1. Ograniczenie do sfery powinności
2. Stosunek do pozytywizmu
3. Prawo jako dynamiczny system norm
4. Państwo jako porządek prawny

ż 76. Kierunki socjologiczne
I. Różne pojęcia socjologizmu
II. "Socjologizm" Emila Durkheima
III. Solidaryzm Leona Duguita
IV. Socjologizm w innych kierunkach myśli
V. Nurt socjologiczny w nauce prawa karnego
VI. Funkcjonalizm amerykański
1. Podstawy
2. Poglądy O. W. Holmesa
3. Idealizm prawniczy-inżynieria społeczna
4. Realizm prawniczy
5. Znaczenie

ż 77. Psychologizm
I. Sylwetka Leona Petrażyckiego
II. Emocje moralne i prawne
III. Podziały prawa
IV. Psychologiczna teoria państwa
V. Psychologizm a liberalizm

ż 78. Marksistowska koncepcja prawa
I. Stan marksistowskiej teorii prawa przed rewolucją Rosji
II. Kształtowanie się teorii prawa w Rosji radzieckiej i ZSRR
1. Selektywne stosowanie dawnego prawa
2. "Złamanie" dawnego prawa -"socjalistyczna świadomość prawna"
3. Poglądy M. A. Reisnera
4. Stosunek działaczy bolszewickich do prawa
5. Znaczenie kodyfikacji prawa radzieckiego
6. Prawo jako forma stosunków wymiany towarowej a dogmat obumierania prawa
III. Stalinowska teoria prawa
IV. Teoria postalinowska

ż 79. Współczesne teorie prawa natury
I. Odrodzenie prawa natury - prawo natury o zmiennej treści
II. Drugie odrodzenie prawa natury
1. Dynamiczne teorie prawa natury
2. Teoria "ustawowego bezprawia" Gustawa Radbrucha
3. Prawo natury formalne i materialne-teoria L. L. Fullera
III. Trzecie odrodzenie teorii prawa natury?
IV. Odrodzenie prawa natury a jego "pozytywizacja" poprzez prawo międzynarodowe



Rozdział VIII: Podstawowe kierunki rozwoju koncepcji stosunków międzynarodowych w XIX i XX
wieku

ż 80. Uwagi wstępne

ż 81. Podstawowe kwestie i koncepcje stosunków międzynarodowych w dobie współczesnej

ż 82. Rozwój prawa międzynarodowego a prawo natury