1
IOM Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji INTEGRACJA IMIGRANTÓW W POLSCE
Integracja imigrantów a asymilacja, segregacja i marginalizacja 
słowniczek podstawowych pojęć1
(zestawiła Izabela Koryś)
Wiele terminów i pojęć opisuje wzajemne stosunki miedzy imigrantami a społeczeństwem
przyjmujÄ…cym. Poniewa\
czasami dotyczÄ… tego samego zagadnienia (czyli np. tego, co dzieje
siÄ™ w sytuacji gdy stykajÄ… siÄ™ ze sobÄ… ludzie nale\
ący do ró\
nych kultur) lecz koncentrujÄ… siÄ™
na innych wymiarach tego procesu, warto wyjaśnić podstawowe ró\
nice miedzy tymi
terminami.
Integracja:
W swym szerszym, socjologicznym znaczeniu integracja dotyczy ogólnie sposobu (i
wydajności) funkcjonowania systemów społecznych oraz jakości więzów/połączeń miedzy
jego kolejnymi elementami.
IntegracjÄ™ definiuje siÄ™ jako  stan zorganizowania, zespolenia i zharmonizowania
ró\
norodnych elementów tworzących zbiorowość społeczna i odnoszący się do sfery norm i
wartości, działań oraz łączności pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi. Integracja
społeczna jest warunkiem istnienia, działania i aktywności ka\
dej grupy lub zbiorowości
społecznej (& ) Za zintegrowany mo\
na uznać ten system społeczny, w którym cele
wyznaczane przez daną kulturę są w pełni akceptowane przez jednostki i osiągane za
pomocą społecznie uznanych, zinstytucjonalizowanych środków. Wysoki poziom integracji
społecznej charakteryzuje się intensywnością kontaktów między członkami danej
zbiorowości, układem trwałych więzi społecznych spajających jednostki i grupy oraz
ukształtowaną świadomością identyfikacji i łączności pomiędzy nimi. Przeciwieństwem
integracji społecznej jest dezintegracja społeczna polegająca na łamaniu i zanikaniu norm
współ\
ycia społecznego, rozluz
nieniu więzi społecznych i ograniczeniu komunikacji
społecznej.
W przypadku stosunków społeczeństwo przyjmujące  imigranci mówiąc o integracji
zazwyczaj rozumie siÄ™ proces  wkomponowania (inkluzja) nowego elementu do istniejÄ…cego
systemu społecznego , przy czym wkomponowanie to powinno odbywać się w taki sposób,
aby rozszerzony system w dalszym ciągu funkcjonował harmonijnie i skutecznie. Integracja
jest procesem zło\
onym, oddziałuje zarówno na imigrantów jak i społeczeństwo
przyjmujące. Jest procesem długotrwałym i przebiegającym w wielu wymiarach. Podstawowe
wymiary integracji to:
1. Wymiar strukturalny, czyli nabycie podstawowych praw oraz uzyskanie dostępu do
cenionych pozycji społecznych dla imigrantów oraz ich dzieci
2. Wymiar kulturowy, czyli kognitywny proces zmiany kultury, zachowania oraz postaw
jednostek
3. Wymiar społeczny, czyli osobiste relacje społeczne nawiązywane przez imigrantów w
społeczeństwie przyjmującym oraz członkostwo w formalnych i nieformalnych grupach
społecznych
4. Wymiar identyfikacyjny, czyli poczucie przynale\
ności i uto\
samiania siÄ™ ze
społeczeństwem przyjmującym.
Kluczowymi wyznacznikami udanej integracji imigranta ze społeczeństwem przyjmującym
jest osiągniecie sprawności językowej i zatrudnienie w zawodach odpowiadających
kwalifikacjom imigranta, uzyskanie samodzielności finansowej i stałego miejsca
zamieszkania, udział w \
yciu politycznym oraz brak konfliktów z prawem.
1
Definicje opracowane min. na podstawie Wielkiej Encyklopedii PWN, Encyklopedii Onet, oraz materiałów IOM
Materiały szkoleniowe do u\
ytku wewnętrznego
2
IOM Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji INTEGRACJA IMIGRANTÓW W POLSCE
Asymilacja  proces wchłonięcia podmiotu (jednostki lub grupy) przez inną grupę, w
wyniku którego podmiot nabiera właściwości charakterystycznych dla danej grupy, np.
przyjmowanie przez mniejszości etniczne cech dominującej grupy narodowej; tak\
e:
całokształt zmian psychicznych i społecznych, którym ulegają jednostki odłączając się od
swojej grupy i przystosowujÄ…c siÄ™ do \
ycia w jakiejś innej grupie ró\
niÄ…cej siÄ™ od niej swÄ…
kulturÄ….
Pojęcie asymilacji powstało w Stanach Zjednoczonych w latach 20tych XX w. dla opisania
końcowej fazy zjawiska określanego jako race-cycle, czyli trwającego kilka pokoleń procesu
włączania się w społeczeństwo amerykańskie kolejnych fal imigrantów. Wczesne definicje
asymilacji, kładły du\
y nacisk na więziotwórcze procesy psychiczne niezbędne dla
podtrzymania spójności nardu. Asymilacja oznaczać miała  proces wzajemnego przenikania
się i łączenia, w wyniku którego jednostki oraz grupy uzyskują wgląd we wspomnienia,
uczucia, oraz postawy innych osób i grup  włączając się we wspólne doświadczanie i
tworzenie historii zostają wkomponowane we wspólne \
ycie kulturowe . W póz
niejszych
definicjach coraz więcej uwagi przywiązywano problemowi solidarności kulturowej,
postrzeganej jako wa\
ny element podtrzymywania narodu. AsymilacjÄ™ definiowano jako
 proces, w którym ludzie pochodzący z ró\
nych ras i reprezentujący ró\
ną spuściznę
kulturową zamieszkujący wspólne terytorium osiągają solidarność kulturową, wystarczającą
przynajmniej do podtrzymania istnienia narodu .
Przebieg i tempo asymilacji zale\
ą od wielu czynników, takich jak: liczebność grupy
mniejszościowej, jej skupienie lub rozproszenie przestrzenne, skala ró\
nic miedzy kulturami
rozpatrywanych grup, poło\
enie ekonomiczne grupy mniejszościowej w stosunku do
większościowej, rodzaj dominującej ideologii, etc.
Pojecie asymilacji zaczęło być kojarzone negatywnie po tym, jak usprawiedliwiano nim
rządową politykę przymusowego wynaradawiania ró\
nych grup etnicznych (np. Indian
Amerykańskich).
Adaptacja społeczna - proces przystosowywania się jednostki lub grupy do
funkcjonowania w zmienionym (lub nowym) środowisku. Polega na nieustannej interakcji
zachodzącej między jednostką (lub grupą) a środowiskiem, w wyniku której dochodzi do
przekształcania wewnętrznej struktury podmiotu oraz sposobów działania zgodnie
z wymaganiami otoczenia, a tak\
e do przekształcania otoczenia i dopasowywania go do
struktury wewnętrznej podmiotu (proces adaptacji społecznej przekształca obie strony
relacji)
Przekształcenie struktury wewnętrznej oznacza całkowitą lub częściową reorientację
psychologiczna jednostki (lud reorientację subkultury grupy) polegającą na przejęciu
wartości i norm społecznych, sposobów definiowania sytuacji oraz wzorów zachowań
obwiązujących w nowym środowisku społecznym. Przekształcenie sposobów działania
jednostki lub grupy mo\
e wynikać właśnie z  przemiany wewnętrznej lub oznaczać
zewnętrzne dostosowanie się do zmienionych warunków działania, nie naruszając w istotny
sposób dotychczasowego kształtu struktury wewnętrznej podmiotu. Obie mo\
liwości, tzn.
zmiana zachowania wynikająca ze zmiany wartości i poglądów oraz instrumentalna zmiana
zachowań przy utrzymaniu dotychczasowych wartości i przekonań wyznaczają dwa krańce
kontinuum adaptacji społecznej.
Proces adaptacji społecznej mo\
e dokonywać się spontanicznie, przez sam fakt uczestnictwa
w \
yciu zbiorowym, mo\
e tez być przedmiotem celowych oddziaływań realizowanych przez
specjalnie do tego powołane instytucje.
Akulturacja - proces zmian kulturowych, zachodzący w następstwie długotrwałej
i bezpośredniej konfrontacji odmiennych systemów kulturowych, prowadzący do stopniowych
zmian w jednym lub wszystkich wchodzÄ…cych w interakcjÄ™ systemach. W przypadku
migrantów - szeroko pojęta przemiana wzorów kultury, dokonująca się pod wpływem
uczestnictwa w ró\
nych formach \
ycia społeczno-kulturalnego kraju osiedlenia;
przejmowanie przez jednostkę lub grupę kultury innej grupy etnicznej, wyró\
nia siÄ™
akulturację konieczną, wskazaną i pełną. Akulturacja konieczna dotyczy wstępnego etapu
Materiały szkoleniowe do u\
ytku wewnętrznego
3
IOM Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji INTEGRACJA IMIGRANTÓW W POLSCE
(osiedlenia) i jest niezbędna dla ka\
dego, kto chce \
yć (choćby niedługo) w nowym kraju.
Jest to akulturacja wymuszona przez właściwości nowego środowiska. W początkowym
okresie opiera się na imitowaniu zachowań społeczeństwa przyjmującego  nawet bez ich
rozumienia i dotyczy takich elementów jak: poznanie nowych znaczeń i nazw(np. \
ywności
czy ubioru), narzędzi pracy i jej organizacji, opanowanie umiejętności poruszania się
środkami transportu itp. Akulturacja wskazana nie jest niezbędna do \
ycia w danym
społeczeństwie, niemniej jest korzystna dla lepszej adaptacji w nowym środowisku.
Obejmuje ona poznanie idiomów i wyra\
eń slangowych, pewnych zwyczajów w pracy,
których wypada przestrzegać, itp. przy jednoczesnym zachowaniu pewnych pierwotnych
cech narodowych. Akulturacja pełna obejmuje akceptację i przyjęcie przez jednostkę
nowych norm i wartości, samo-identyfikację ze społeczeństwem przyjmującym oraz uznanie
jednostki  za swoją przez członków społeczeństwa przyjmującego (dlatego te\
migranci w
pierwszym pokoleniu rzadko dochodzÄ… do tego etapu .
Cztery  polityczne modele koegzystencji imigrantów i społeczeństwa
przyjmujÄ…cego
Asymilacja podporządkowana jest zało\
eniu, \
e migranci
staną się pełnymi obywatelami danego kraju, z czasem
upodobniÄ… siÄ™ do rodzimej populacji kraju przyjmujÄ…cego
oraz zaczną podzielać wspólne wartości obywatelskie.
Proces ten ma z reguły charakter jednostronnej adaptacji i
absorpcji, w którym migranci przejmują język, normy oraz
zachowania społeczeństwa przyjmującego, bez
analogicznego dostosowania ze strony społeczeństwa
przyjmujÄ…cego.
Integracja, w przeciwieństwie do asymilacji, zakłada,
\
e proces wzajemnego dostosowania się imigrantów i
społeczeństwa przyjmującego ma charakter dwustronny.
Obie te grupy nie tylko akceptują wspólną kulturę, lecz
wnoszą w nią równie\
własny wkład. W tym samym
czasie, kiedy ludzie pochodzący z ró\
nych kultur uczÄ…
siÄ™ od siebie nawzajem odmiennych kultur, ka\
da
jednostka lub grupa zachowuje poczucie kulturowej
ró\
norodności oraz świadomość swojego kulturowego
dziedzictwa.
Multikulturalizm, zjawisko socjologiczno-kulturowe, występujące w krajach
zamieszkiwanych przez ró\
ne etnicznie, religijnie, kulturowo grupy ludności. Idea
społeczeństwa multikulturowego wykształciła się w miarę nasilania się ruchów migracyjnych,
napływu do Europy przedstawicieli odmiennych kultur, religii i ich stałego zamieszkiwania
w krajach takich jak Niemcy, Francja, Wielka Brytania. W ten sposób Europejczycy znalez
li
się w podobnej sytuacji co np. mieszkańcy USA.
Materiały szkoleniowe do u\
ytku wewnętrznego
4
IOM Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji INTEGRACJA IMIGRANTÓW W POLSCE
W multikulturalizmie uznaje siÄ™, \
e imigranci
osiedlający się w społeczeństwach przyjmujących
zachowują swoją odrębność pod względem języka,
kultury oraz zachowań społecznych, co nie zagra\
a
bynajmniej to\
samości narodowej. Migranci uto\
samiajÄ…
się z ró\
nymi tradycjami kulturowymi, na co pozwala
idea tolerancji dla odmiennych stylów \
ycia. Tym, co
ró\
ni multikulturalizm od asymilacji i integracji jest
przyznanie migrantom równych praw bez wymogu
wyrzeczenia siÄ™ innych afiliacji kultowych.
Segregacja, (łc. segregatio  oddzielenie od segregare  odłączać; oddzielać ) oddzielenie
(faktyczne lub prawne) grup ludzkich, które traktują siebie wzajemnie jako obce, a nawet
wrogie, ze względów etnicznych, rasowych, religijnych czy społecznych.
W modelu segregacyjnym nie oczekuje siÄ™ od
migrantów integracji z kulturą społeczeństwa
przyjmującego. Rozwiązanie to stosuje się często wobec
migrantów czasowych. Okresowy z zało\
enia charakter
pobytu w kraju przyjmujÄ…cym prowadzi do ograniczenia
świadczeń socjalnych oraz wykluczenia z pewnych
obszarów \
ycia społecznego.
* * *
Dyskryminacja - (łacińskie discriminatio  rozró\
nienie), ograniczenie lub pozbawienie
ró\
nych praw społecznych, politycznych i ekonomicznych pewnych grup lub całych większych
zbiorowości danego społeczeństwa, tak\
e prześladowanie ze względu na przynale\
ność
rasową, etniczną, wyznaniową i inne czynniki społeczna, np. związane z pochodzeniem
społecznym lub płcią. Ze względu na formy wyró\
nia siÄ™ dyskryminacjÄ™ prawnÄ… (gdy
istniejÄ… jakieÅ› formy prawne dyskryminujÄ…ce dana grupÄ™, np. ograniczenie praw wyborczych)
i dyskryminacjÄ™ faktycznÄ…, przejawiajÄ…cÄ… siÄ™ w zachowaniach dyskryminacyjnych przy
nieistniejących uregulowaniach prawnych uprawomocniających nierówne traktowanie.
Szczególna formą dyskryminacji jest segregacja i apartheid.
Marginalizacja wykluczenie jednostek z istotnych obszarów \
ycia społecznego takich jak
rynek pracy, konsumpcja, opieka zdrowotna, partycypacja polityczna etc. oraz zwiÄ…zana z
tym niemo\
ność wywiązania się z obowiązków związanych z pełnieniem ról społecznych (np.
utrzymania rodziny).
Marginalizacji ulęgają ci imigranci, którzy utracili kontakt z własną kulturą, uznając ją za
gorszą, mniej wartościową w stosunku do kultury nowego kraju zamieszkania, a jednocześnie
nie udało im się włączyć w sieć kontaktów z nową kulturą. Prowadzi to do poczucia alienacji i
utraty własnej to\
samości. Jest to sytuacja prowadząca często do zaburzeń psychicznych oraz
usposabiająca do zachowań kryminogennych2
2
Za Halina Grzymała Moszczyńska  Uchodz
cy , Kraków, Nomos 2002
Materiały szkoleniowe do u\
ytku wewnętrznego
5
IOM Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji INTEGRACJA IMIGRANTÓW W POLSCE
Inne terminy zwiÄ…zane z migracjami i kontaktami
międzykulturowymi
Apartheid, system ścisłej segregacji rasowej, stworzony w oparciu o doktrynę głoszącą
ustawowe i kulturowe oddzielenie ras i odrębność ich rozwoju, noszący w praktyce cechy
rasizmu. Opracowany przez grupÄ™ afrykanerskich uczonych z uniwersytetu w Stellenbosch,
ogłoszony 1948 przez D.F. Malana. Stanowił podstawę polityki władz RPA w latach 1948-
1991, oznaczając w praktyce absolutną supremację stanowiących ok. 13% społeczeństwa
Białych nad Czarnymi, Azjatami i koloredami (ludność mieszana).
Apartheid przyniósł administracyjny podział społeczeństwa południowoafrykańskiego na
grupy rasowe i etniczne, które zostały od siebie oddzielone, wyznaczono im oddzielne
miejsca do zamieszkania i pracy. Najmniejsze odstępstwa od obowiązującej segregacji
rasowej były surowo karane, sama krytyka systemu uznawana była za przestępstwo
przeciwko państwu, a ingerencja państwa w sferę \
ycia prywatnego osiągała stopień
charakterystyczny dla ustrojów totalitarnych.
Azyl (z greckiego ásylon, z Å‚aciÅ„skiego asylum - "schronienie"), miejsce bezpiecznego
pobytu. W staro\
ytności i średniowieczu azyl udzielany był np. w świątyniach, w których
znajdowali schronienie ścigani przestępcy. Obecnie państwa udzielają na własnym
terytorium azylu, zwanego terytorialnym, obcokrajowcowi prześladowanemu w kraju,
którego jest obywatelem, ze względu na działalność lub przekonania polityczne, religijne,
rasowe, naukowe bÄ…dz
społeczne.
W konsekwencji azyl sankcjonuje pozostanie cudzoziemca w kraju przyjmujÄ…cym, z drugiej
zaÅ› strony automatycznie odrzuca zasadÄ™ jego ekstradycji. Instytucja azylu nie obejmuje
osób oskar\
onych o przestępstwa pospolite, a tak\
e dezerterów z armii.
Zastosowany po raz pierwszy w okresie rewolucji francuskiej 1789-1793 w stosunku do osób
prześladowanych za obronę wolności. Nie wchodzi w skład powszechnego prawa
międzynarodowego. Normowany jest przez Deklarację Praw Człowieka (1948) oraz
Deklarację uchwaloną 1967 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.
W PRL zagwarantowany był na mocy art. 88 Konstytucji z 1952. W III RP kwestię azylu
reguluje Ustawa Konstytucyjna z 1992, zgodnie z którą azylu obcokrajowcowi lub
bezpaństwowcowi udziela minister spraw wewnętrznych w porozumieniu z ministrem spraw
zagranicznych. Azyl mo\
e otrzymać cudzoziemiec, gdy jest to niezbędne dla zapewnienia mu
bezpieczeństwa oraz gdy przemawia za tym wa\
ny interes Rzeczpospolitej.
W okresie rywalizacji dwóch bloków polityczno-militarnych (Układu Warszawskiego i NATO)
instytucja ta umo\
liwiała ochronę dysydentów z krajów "demokracji ludowej" w państwach
"zachodnich", choć zdarzały się równie\
przypadki udzielania azylu przez kraje
socjalistyczne. W ostatnich latach stał się jedną z niewielu mo\
liwości Legalnej emigracji do
krajów rozwiniętych, wiec wielu emigrantów ekonomicznych ubiegało się o przyznanie azylu
(fałszywi azylanci). Wiele krajów zaostrzyło z tego powodu zasady udzielania azylu (np.
1993 Niemcy i Francja), wprowadziło tez tzw. listę bezpiecznych krajów trzecich (wnioski o
azyl zło\
one przez obywateli tych państw oddalane są automatycznie).
Bezpaństwowiec, apatryda, apolida, osoba nieposiadająca obywatelstwa \
adnego kraju.
Bezpaństwowcem mo\
na być od urodzenia (np. dziecko urodzone na terytorium państwa
uznającego zasadę ius sanguinis  prawo krwi  i mające rodziców posiadających
obywatelstwo państwa uznającego zasadę ius soli  prawo ziemi) albo stać się nim w drodze
utraty obywatelstwa jednego państwa i nieuzyskania innego obywatelstwa.
Sytuacja prawna bezpaństwowca jest bardzo niekorzystna, gdy\
wobec braku obywatelstwa
nie korzysta on z ochrony i opieki państwa pobytu ani te\
\
adnego innego państwa, nie
posiada praw politycznych, mo\
e zostać wydalony z kraju, często jest traktowany jak
cudzoziemiec (np. w ustawodawstwie polskim).
Bezpaństwowość mo\
e nabierać masowego charakteru w wyniku rozpadu
wielonarodowościowych państw, tworzenia się nowych o nieuregulowanych prawnych
zasadach, wysiedlania lub przesiedlania mniejszości narodowych. Po raz pierwszy zaczęto
Materiały szkoleniowe do u\
ytku wewnętrznego
6
IOM Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji INTEGRACJA IMIGRANTÓW W POLSCE
rozwiązywać ten problem na forum Ligi Narodów, która z inicjatywy F.Nansena wydawała
tzw. paszporty nansenowskie. Międzynarodowe dokumenty: konwencja haska z 1930,
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 uznały bezpaństwowość za stan niepo\
Ä…dany.
Status bezpaństwowca regulują: konwencja z 1954, konwencja o ograniczaniu
bezpaństwowości z 1961, konwencja w sprawie kobiet zamę\
nych z 1957 nie wiÄ…\
Ä…ca
z zamÄ…\
pójściem automatycznej zmiany obywatelstwa. Prawo wewnętrzne większości
państw (równie\
prawo polskie) nadaje obywatelstwo według prawa ziemi, gdy rodzice
dziecka są nieznani lub są sami bezpaństwowcami. Upraszcza tak\
e tryb przyznawania
obywatelstwa osobom pozbawionym go w wyniku sprzecznego ustawodawstwa,
a zamieszkujących dłu\
szy czas na terenie danego państwa.
Deportacja  (łacińskie deportare  przenosić), przymusowe przesiedlenie skazanego do
odległej, trudno dostępnej miejscowości lub kolonii, połączone z pozbawieniem lub
ograniczeniem wolności.
Dyskryminacja - (łacińskie discriminatio  rozró\
nienie), nierówne traktowanie osób, grup,
państw. Najczęściej ma podło\
e rasowe, etniczne, religijne, społeczne. Praktyki
dyskryminacyjne są niezgodne z prawami człowieka, porozumieniami międzynarodowymi,
zakazane przez prawo wewnętrzne państw demokratycznych.
W stosunkach międzynarodowych dyskryminacja jakiegoś państwa lub grupy państw oznacza
przyznawanie im mniejszych praw ni\
pozostałym i stosowana bywa jako forma nacisku
politycznego lub ekonomicznego ze względu na negatywną ocenę zachowania
Ekstradycja (z łaciny ex  z, poza; traditio  wydanie), wydanie władzom innego państwa
osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub skazanej.
Ekstradycja sięga początków kształtowania się prawa narodów, wyraził ją H. Grocjusz
słowami:  albo karać, albo wydawać . W prawie międzynarodowym nie ma powszechnego
obowiązku ekstradycji przestępców, ale państwa realizują ją na podstawie wielostronnych
lub dwustronnych umów. Warunkiem ekstradycji jest fakt identyczności ustawodawstwa
karnego obu państw. Większość państw nie wydaje swych własnych obywateli i karze ich za
przestępstwa popełnione za granicą samodzielnie, do znanych wyjątków nale\
Ä… USA i W.
Brytania.
Ekstradycji nie podlegają przestępcy polityczni, którym przysługuje prawo azylu
politycznego. Przestępcy wojenni i zbrodniarze przeciw ludzkości nie podlegają zwykłym
procedurom ekstradycji.
Emigracja (z łacińskiego emigratio  wychodz
stwo), dobrowolne opuszczenie kraju
rodzimego, tak\
e nazwa grupy ludzi  emigrantów; forma migracji ludzi. Zjawisko związane
z przyczynami politycznymi lub ekonomicznymi.
Emigracja polityczna jest wynikiem ucisku politycznego w kraju rodzimym, niezgody na
akceptacjÄ™ istniejÄ…cego re\
imu politycznego lub niemo\
ności pozostania w kraju ze względu
na opozycyjne poglÄ…dy. Emigracja ekonomiczna wiÄ…\
e się z poszukiwaniem pracy niezbędnej
do prze\
ycia lub dÄ…\
eniem do polepszenia warunków \
yciowych.
Emigracja mo\
e być korzystna dla kraju przyjmującego lub sprzeczna z narodowym
interesem. Emigranci organizujÄ… siÄ™ na obczyz
nie, niekiedy powołują zalą\
ki instytucji
politycznych, mogą stanowić lobby na rzecz własnych interesów lub na rzecz ojczyzny, którą
opuścili.
Polska była przez lata typowym krajem emigracyjnym, od lat 90. na szerszą skalę zaczyna
siÄ™ te\
pojawiać zjawisko imigracji oraz powrotu emigrantów.
Etniczność, zasadnicza cecha określonej zbiorowości etnicznej, stanowiąca zespół wzajemnie
i silnie z sobą powiązanych cech społeczno-kulturowych, określających odmienność i specyfikę
konkretnej zbiorowości ("swoich") wobec zbiorowości innych ("obcych"). Specyfika owa
obejmuje najczęściej takie elementy, jak: wspólnota pochodzenia, wspólnota dziejów,
wspólne terytorium, język i wierzenia. Etniczność odnoszona jest do wielu ró\
norodnych
Materiały szkoleniowe do u\
ytku wewnętrznego
7
IOM Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji INTEGRACJA IMIGRANTÓW W POLSCE
praktyk kulturowych, dzięki którym i poprzez które dochodzi do ustanowienia
i manifestowania ró\
nic międzyetnicznych.
Członkowie grup etnicznych postrzegają siebie samych jako osoby odmienne w porównaniu
z członkami pozostałych grup etnicznych, jak równie\
sÄ… za takie uwa\
ane przez innych. Ze
względu na du\
ą wieloznaczność i szeroki zakres tego terminu uznaje się, i\
występują trzy
podstawowe podejścia w rozumieniu etniczności. Podejście fundamentalistyczne zakłada, \
e
to\
samość etniczna opiera się na głębokich, pierwotnych i podstawowych związkach jednostki
z daną grupą czy kulturą (etniczność jako cecha dana, "wrodzona"), konstruktywistyczne
wskazuje na przypadkowość i niestałość to\
samości etnicznej, traktując etniczność raczej
jako wypadkową ró\
norodnych uwarunkowań i wydarzeń historycznych (etniczność jako
cecha nabyta), natomiast instrumentalistyczne ujmuje etniczność jako koncepcję ideologiczną
wykorzystywaną przez przywódców w celu realizacji własnych celów.
Etnocentryzm, postawa charakteryzująca się pełną aprobatą członków własnej grupy
społecznej, jej wywy\
szaniem, połączona zazwyczaj z niechęcią lub negacją członków innej
grupy.
Handel ludz
mi (TRAFFICKING)  werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie
osób pod przymusem (groz
by, u\
ycie siły), uprowadzenie, oszustwo, wprowadzenie w błąd
etc., w celu wykorzystania danej osoby przez inna osobÄ™. Wykorzystanie obejmuje
wykorzystywanie seksualne i zmuszanie do prostytucji, pracę lub usługi o charakterze
przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie lub
usuniecie organów.
Imigracja (z łacińskiego immigro  osiedlam się), przyjazd do obcego kraju w celu
osiedlenia się tam na stałe. Imigracja jest wynikiem emigracji i razem z nią tworzy procesy
migracji ludności w świecie.
Napływ imigrantów mo\
e być przyczyną problemów gospodarczych, społecznych
i politycznych, dlatego państwa regulują zasady stałego pobytu. Ustawy imigracyjne mogą
ró\
nicować przybyszów, w zale\
ności od politycznych czy ekonomicznych interesów państwa
przyjmującego, wskazywać na preferowane kraje, zawody, poziom wykształcenia, określać
limity pozytywnie rozpatrzonych wniosków w okresie roku. Podpisuje się te\
umowy
międzynarodowe, najczęściej bilateralne, regulujące status imigrantów w krajach osiedlenia,
chroniÄ…ce ich interesy. WiÄ…\
e siÄ™ to z kwestiÄ… przyznawania obywatelstwa, traktowania
cudzoziemców, azylu i ekstradycji.
Ksenofobia (z greckiego ksenos  obcy, phobos  strach), wrogość, niechęć w stosunku do
obcych. WiÄ…\
e się z nacjonalizmem, trudną sytuacją społeczno-gospodarczą lub zamierzoną
polityką państwa lub partii populistycznych, które dą\
ąc do zyskania poparcia wyborców
rozbudzają takie nastroje. Przejawia się we wrogich zachowaniach wobec mniejszości
narodowych, cudzoziemców lub narodów sąsiednich.
Migracja (z łacińskiego migratio  wędrówka), przemieszczanie się mieszkańców kraju lub
regionu. Przyczyny migracji mogą mieć charakter ekonomiczny (migracja zarobkowa),
polityczny (wojny, wysiedlenia, prześladowania polityczne) ostatnio tak\
e ekologiczny (susze
i związane z tym klęski głodu, podnoszenie się poziomu mórz i zatapianie wysp)
Podstawowe rodzaje migracji to: emigracja, imigracja, reemigracja, repatriacja, uchodz
stwo.
Procesy migracyjne, jeśli przybierają masowy charakter, mogą być przyczyną problemów
społeczno-politycznych i konfliktów, min. radykalizacji nastrojów społecznych i pojawienia się
ksenofobi (np. ruch Le Pen a we Francji). W związku z tym państwa imigracyjne starają się
stworzyć bariery powstrzymujące niekontrolowany napływ obcej ludności. Skuteczność
takich działań jest jednak częściowa, gdy\
raz zainicjowane migracje majÄ… tendencjÄ™ do
utrzymywania się w czasie poprzez  ściąganie do kraju pobytu kolejnych członków rodziny i
znajomych (migracja łańcuchowa) oraz funkcjonowanie sieci migracyjnych
Nacjonalizm (z łacińskiego natio - naród), ideologia i ruch polityczny, a tak\
e postawa
społeczno-polityczna, podporządkowujące interesy innych narodów interesom własnego.
Materiały szkoleniowe do u\
ytku wewnętrznego
8
IOM Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji INTEGRACJA IMIGRANTÓW W POLSCE
Według tej ideologii wszelkie działania polityczne podejmowane są w celu podniesienia siły
własnego narodu, a tak\
e oceniane przez pryzmat jego dobra i interesów.
Jako ideologia polityczna nacjonalizm ukształtował się w XIX w. Pojęcie nowoczesnego narodu
zdefiniowane zostało po raz pierwszy w czasie rewolucji francuskiej. Naród rozumiany jest
jako wspólnota duchowa i moralna, a w mniejszym stopniu jako wytwór historii. Zgodnie
z ideologiÄ… nacjonalizmu przynale\
ność jednostki do danego narodu jest nieodzownym
warunkiem jej rozwoju. Interesy narodów, jako sprzeczne, są nie do pogodzenia ze sobą.
W tym kontekście interes narodowy jest celem wszelkich działań politycznych, a metodą
realizacji tego interesu - egoizm narodowy. W kategoriach politycznych oznacza to
konieczność budowy przez ka\
dy naród własnego państwa.
Obywatelstwo, więz
prawna łącząca jednostkę z państwem oraz związane z tym
uprawnienia i obowiązki określone przez prawo i konstytucję. Obywatelstwo mo\
na nabyć na
mocy prawa  przez urodzenie, stosowane sÄ… tu 2 rozwiÄ…zania:
 o obywatelstwie decyduje tzw. prawo ziemi (Ius soli)  dziecko nabywa obywatelstwo
państwa, w którym się urodzi;
 prawo krwi (Ius sanguinis)  dziecko nabywa obywatelstwo rodziców (lub matki),
niezale\
nie od tego, gdzie siÄ™ urodzi.
Nabycie obywatelstwa w wyniku decyzji równie\
występuje w 2 wariantach:
 przez nadanie (naturalizację) na podstawie decyzji uprawnionego organu państwowego, na
wniosek osoby zainteresowanej, po spełnieniu określonych warunków (np. zamieszkiwania
pewnego okresu czasu na terytorium państwa);
 przez tzw. opcjÄ™  dana osoba ma mo\
liwość wyboru obywatelstwa któregoś z rodziców
bÄ…dz
mał\
onka.
Konsekwencją nabycia obywatelstwa jest uzyskanie praw i obowiązków wynikających
z konstytucji.
W Polsce kwestiÄ™ obywatelstwa reguluje ustawa z 1962. Obywatelstwo polskie nabywa siÄ™
przez:
1) urodzenie z obojga rodziców lub jednego z rodziców posiadających obywatelstwo polskie;
2) urodzenie lub znalezienie się w Polsce zarówno w przypadku, gdy rodzice są nieznani, jak
i wtedy gdy nie posiadajÄ… \
adnego obywatelstwa;
3) prawo wyboru jednego z dwóch posiadanych obywatelstw i zrzeczenia się jednego z nich
(opcja);
4) nadanie cudzoziemcowi obywatelstwa polskiego, je\
eli mieszka co najmniej 5 lat w Polsce
(naturalizacja);
5) powrót do Polski z zamiarem osiedlenia się na stałe;
6) przysposobienie za zgodÄ… opiekuna (tj. przez adopcjÄ™).
Są kraje, w których osoby mogą posiadać podwójne obywatelstwo lub nie posiadać \
adnego.
Przerzut ludzi (HUMAN SMUGGLING)  odpłatne, zorganizowane formy nielegalnego
przekraczana granicy (granic). W coraz większym stopniu przerzut ludzi kontrolują i
organizują międzynarodowe grupy przestępcze, często towarzyszy mu handel ludz
mi.
Rasizm, doktryna głosząca, \
e ludzie dzielą się na rasy nie tylko ze względu na cechy
somatyczne (budowa ciała, kolor skóry, kształt czaszki), ale i psychiczne. Rasy są nierównej
wartości, "wy\
sze" i "ni\
sze". Mieszanie ras prowadzi do degeneracji ludzkości, upadku
cywilizacji i kultur. Wg tego przekonania konieczna jest troska o czystość rasową
i stosowanie segregacji rasowej.
Readmisja (z łacińskiego re  na nowo, powtórnie; admisio  dopuszczenie, dostęp),
odsyłanie nielegalnych imigrantów do ich krajów lub, je\
eli sÄ… uchodz
cami, do pierwszego
bezpiecznego kraju, na którego terenie pozostawali po ucieczce z kraju rodzimego. Zasady
postępowania w tej sprawie regulują umowy międzynarodowe zawierane między państwami.
Polska podpisała w 1993 wiele tego typu porozumień, z Niemcami, Czechami, Słowacją,
Ukrainą, Bułgarią, Rumunią, Białorusią, Węgrami, a następnie z Grecją i Słowenią.
Materiały szkoleniowe do u\
ytku wewnętrznego
9
IOM Międzynarodowa Organizacja do Spraw Migracji INTEGRACJA IMIGRANTÓW W POLSCE
Reintegracja  działania integracyjne przeznaczone dla migrantów powrotnych
adaptujących się z powrotem do rzeczywistości kraju pochodzenia
Repatriacja, rodzaj reemigracji, nie zawsze całkowicie dobrowolnej, często związanej ze
zmianą granic państwowych lub zmianami politycznymi.
Repatriacja następowała na wielką skalę po II wojnie światowej na ziemiach polskich,
Polacy, zamieszkujący wschodnią część obszarów Polski przedwojennej przenosili się do
centrum kraju oraz przede wszystkim na ziemie odzyskane. Poniewa\
Polacy wywiezieni na
teren Kazachstanu i innych azjatyckich republik ZSSR zostali tam wywiezieni jeszcze przed II
wojną światową (w wyniku utworzenia Socjalistycznej Republiki Ukrainy i Białorusi), byli oni
traktowani jako obywatele ZSSR, więc nie podlegali repatriacjom powojennym. Repatriacja
ich potomków stała się mo\
liwa dopiero po 1989.
Segregacja, (łc. segregatio  oddzielenie od segregare  odłączać; oddzielać ) oddzielenie
(faktyczne lub prawne) grup ludzkich, które traktują siebie wzajemnie jako obce, a nawet
wrogie, ze względów etnicznych, rasowych, religijnych czy społecznych.
Uchodz
stwo, zjawisko towarzyszÄ…ce wojnom, konfliktom zbrojnym, rewolucjom od
początku dziejów. Status uchodz
cy reguluje konwencja genewska z 1951. Wg niej
uchodz
cami są osoby znajdujące się poza państwem swego obywatelstwa, które
z uzasadnionych przyczyn dyktowanych strachem przed prześladowaniami ze względu na
religię, rasę, narodowość, przynale\
ność do określonej grupy społecznej, poglądy polityczne
nie mogą lub nie chcą korzystać z ochrony swego państwa.
Są to najczęściej ludzie bez środków do \
ycia, nie mający legalnych dokumentów
to\
samości, podró\
y, prawa do pobytu na terenie państw trzecich. Prawo międzynarodowe
zaczęło stanowić normy dotyczące uchodz
stwa po I wojnie światowej, gdy w związku
z rewolucją rosyjską, prześladowaniami etnicznymi i politycznymi w państwach
autokratycznych i totalitarnych zjawisko to przybrało charakter masowy.
Od 1921 zaczął funkcjonować Urząd Wysokiego Komisarza ds. Uchodz
ców Ligi Narodów,
którego pierwszym zwierzchnikiem został polarnik norweski F. Nansen. Od jego nazwiska
pochodzi określenie  paszporty nansenowskie, które wydawano uchodz
com oraz
bezpaństwowcom, by mogli poruszać się na terenie państw trzecich i uzyskać status
cudzoziemca. Pierwsza ogólna konwencja dotycząca uchodz
stwa została przyjęta w 1933.
Po II wojnie światowej w ramach ONZ powstała w 1946 Organizacja Międzynarodowa
Uchodz
ców (International Refugees Organization  IRO), a od 1951 powołano Urząd
Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodz
ców (UNHCR). W zakres jego
zadań wchodzi zarówno ochrona uchodz
ców, jak te\
działania na rzecz trwałego rozwiązania
tego problemu, np. pomoc przy dobrowolnej repatriacji, jeśli zanikły przyczyny uchodz
stwa
lub przy integracji w nowym społ. bądz
przesiedleniu do innych krajów.
Około 130 państw jest sygnatariuszami dokumentów dających podstawę do działania UNHCR
 konwencji genewskiej z 1951 i Protokołu nowojorskiego z 1967 (Polska od 1991). Wg nich
rzÄ…dy zobowiÄ…zujÄ… siÄ™ do traktowania uchodz
ców zgodnie z prawem międzynarodowym, co
oznacza udzielanie azylu politycznego, jeśli spełniają oni odpowiednie kryteria, nieodsyłanie
do krajów, w których grozi im prześladowanie, zapewnienie prawnych, ekonomicznych,
społecznych warunków do bezpiecznego \
ycia w miejscu pobytu. Wewnętrzne prawo
ka\
dego kraju powinno być wyrazem takich właśnie zasad. Problem uchodz
stwa nasila siÄ™
nieustannie, co jest wynikiem eskalacji konfliktów zbrojnych, czystek etnicznych, trwania
dyktatorskich re\
imów, etc..
Szacuje siÄ™, \
e w latach 90. ogólna liczba uchodz
ców na świecie przekroczyła 50 mln. Do
tradycyjnych obszarów uchodz
stwa  Afryki i Azji dołączyła Europa, gdzie do lat 90.
uchodz
cy stanowili tylko około 10% całkowitej ich liczby. Wojna w Jugosławii, rozpad ZSSR
i konflikty na terenie jego byłych republik rozszerzyły skalę tego zjawiska.
Materiały szkoleniowe do u\
ytku wewnętrznego