Jadwiga Hanisz
Program wczesnoszkolnej
zintegrowanej edukacji
XXI wieku
okladka_wsip_01.indd
5
10.12.2007
11:03:55
Okładka i strona tytułowa
Ewa Brejnakowska
Redaktor
Magdalena Kurczyna
Redaktor techniczny
Mariola Kaszkowiak
Program nauczania dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra
właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu
programów nauczania na poziomie I etapu kształcenia na podstawie
opinii rzeczoznawców: prof. dr. hab. Józefa Półturzyckiego
i dr Eugenii Rostańskiej.
Numer dopuszczenia: DKOW-5002-10/08
ISBN 978-83-02-10061-1
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna
Warszawa 1999
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna
02-305 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136
Adres do korespondencji: 00-965 Warszawa, p. poczt. nr 9
www.wsip.pl
Wydanie siódme zmienione (2008)
Ark. druk. 3,5
Skład i łamanie: Studio DTP WSiP S.A.
Druk i oprawa: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy POZKAL, Inowrocław
Wydrukowano na papierze offsetowym Speed-E produkcji International Paper
Ogólne założenia programu
Przy opracowaniu programu edukacji wczesnoszkolnej wzięto pod uwagę znamiona czasów,
w których edukacja się odbywa oraz aktualną podstawę programową. W treściach niniejsze-
go programu znalazły odbicie współczesne tendencje i dokonujące się zmiany w dziedzinach:
poznawczej, kulturowej i etycznej.
W sferze poznawczej najbardziej znamienne jest to, że wiek XXI przynosi ze sobą ogrom
informacji i ich błyskawiczne docieranie do odbiorcy. W tej sytuacji nie jest możliwe ani
pożądane, by jednostka ucząca się zgromadziła w początkowym okresie życia zapas wiedzy,
z którego mogłaby czerpać w nieskończoność. Powinna natomiast nabyć fundamentalnych
podstaw wiedzy o sobie i o świecie oraz metod umożliwiających jej w przyszłości rozwi-
janie własnej zdolności rozumowania i wyobraz
ni, własnego osądu i poczucia odpowie-
dzialności. Wiedzy, którą ma nabyć uczeń, nie traktuje się jako gotowego produktu do przy-
swojenia, lecz jako wytwór w procesie współtworzenia, w którym udział biorą i uczeń
i nauczyciel. Preferowane jest więc uczenie się przez działanie, doświadczenie, poprzez zbli-
żenie procesu uczenia się do procesu badawczego, w którym znaczącą rolę odgrywa umie-
jętność komunikowania się werbalnego  w języku ojczystym i w wybranym języku obcym;
oraz pozawerbalnego.
W sferze kulturowej  takie zjawiska, jak: globalizacja, otwarcie granic, migracje ludno-
ści, unaoczniły wielokulturowość świata oraz kształtowanie się społeczeństw wielokulturo-
wych. W edukacji pojawia się pytanie, jak edukować dzieci i młodzież, aby przetrwać jako
naród z własnymi wartościami i równocześnie uczestniczyć aktywnie w procesie integracji
Europy i świata. Edukacja ma z jednej strony kreować tożsamość narodową i regionalną,
a zatem uświadomić uczniom wartość rodziny w życiu każdego człowieka i obowiązki ja-
kie ma wobec wspólnot. Z drugiej strony ma kreować tożsamość międzykulturową, czyli
umożliwić poznanie, rozumienie i akceptowanie różnych kultur i tworzących je ludzi; przy-
gotować do współpracy i wzajemnego korzystania z dorobku ludzi różnych ras, narodowo-
ści, wyznań, kultur. W tej sytuacji obok nauki języka ojczystego pojawia się konieczność
rozpoczęcia nauki wybranego języka obcego.
W sferze etycznej  pojawia się problematyka różnic, inności, odrębności, odrzucania
uprzedzeń, pokojowego współistnienia; problematyka podmiotowości człowieka, tolerancji,
akceptacji, uznania, szacunku i godności. Edukacja ma przygotować uczniów do współpra-
cy i współdziałania z ludz
mi świata, różniącymi się od nich wieloma względami, a jedno-
cześnie ma kształtować patriotyzm i wyrabiać poczucie odpowiedzialności za kulturowe
dziedzictwo swojego kraju.
Zasygnalizowane powyżej zagadnienia znajdują odbicie w niniejszym programie edukacji
wczesnoszkolnej oraz w treści podręczników z cyklu  Wesoła Szkoła , opracowanych
w oparciu o ten program.
Właściwa realizacja założeń programu edukacyjnego wymaga od nauczycieli uświado-
mienia sobie zadań stawianych temu etapowi kształcenia.
www.wsip.pl 3
Zadania edukacji wczesnoszkolnej
Rozwój ludzkiej jednostki trwa przez całe jej życie. Znaczącą rolę w tym względzie przy-
pisuje się edukacji wczesnoszkolnej. Od prawidłowości edukacyjnej tego okresu, od otrzy-
mania solidnych podstaw uczenia się, zależy dalsza kariera szkolna ucznia. W związku z tym
wyznaczamy edukacji wczesnoszkolnej następujące zadania:
" Po pierwsze, odkryć wszystkie predyspozycje i zdolności poznawcze każdego dziecka
i rozwijać je w miarę jego możliwości.
" Po drugie, wyposażyć dziecko w podstawowe narzędzia uczenia się takie, jak: umiejęt-
ność czytania, pisania, komunikowania się, liczenia, rozwiązywania problemów oraz roz-
winąć sprawność uwagi, pamięci i myślenia.
" Po trzecie, ukształtować nawyk dociekliwości w badaniu otaczającego świata i dążenia
do prawdy w poznaniu.
" Po czwarte, dostarczyć podstawowej wiedzy niezbędnej do zrozumienia świata, w któ-
rym dziecko żyje i rozwija się.
" Po piąte, wykształcić właściwe zachowania dzieci wobec ludzi, przyrody i wytworów
kultury oraz w sytuacjach zagrażających bezpieczeństwu dziecka.
" Po szóste, rozwinąć cechy osobowe konieczne w przyszłości do aktywnego satysfakcjo-
nującego, etycznego i estetycznego uczestniczenia w życiu społecznym kraju i większych
wspólnot.
Tak sprecyzowane zadania edukacji wczesnoszkolnej wynikają ze współczesnych tenden-
cji pedagogiczno-psychologicznych i wymagają edukacji, w której:
" Program jest całkowicie zogniskowany na dziecku i jego rozwoju;
" Dziecko traktowane jest jako osoba posiadająca swoją osobistą godność, którą w proce-
sie edukacji należy uszanować oraz swoją wartość, którą należy doceniać;
" Szkołę należy dopasować do możliwości dziecka, bowiem każde dziecko jest niepowta-
rzalną indywidualnością, która realizuje swój potencjał rozwojowy na miarę własnych
możliwości;
" Dziecko należy wspomagać w rozwoju całościowym, a nie tylko umysłowym; wspoma-
gać w budowaniu pozytywnego obrazu siebie;
" Świat, jako zintegrowaną harmonijną strukturę, należy dziecku przedstawiać w całości,
w jego związkach i zależnościach; bardziej podkreślać sposoby i metody poznawania
rzeczywistości (wiem, jak & ) niż zasób wiedzy (wiem, że& ), a tym samym przygoto-
wać je do dalszej systematycznej nauki w klasach wyższych, do samokształcenia i samo-
rozwoju.
EFEKTEM tak rozumianej edukacji wczesnoszkolnej powinna być osobowość dziecka po-
zwalająca mu funkcjonować w rzeczywistości jako:
" Jednostka biologiczna  JA  odpowiedzialny użytkownik natury;
" Jednostka społeczna  JA  moralny obywatel świata;
" Jednostka kulturowa  JA  odbiorca i przyszły twórca kultury.
4
Cele zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej
Nadrzędnym celem zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka
w jego całościowym rozwoju (fizycznym, intelektualnym, estetycznym, emocjonalnym i du-
chowym) tak, by na miarę swoich możliwości było przygotowane do życia w zgodzie z ludz
-
mi, przyrodÄ… i samym sobÄ….
Z celu nadrzędnego wynikają następujące cele szczegółowe:
1. Kształtowanie kompetencji komunikowania się z ludz
mi:
 kształtowanie umiejętności posługiwania się językiem ojczystym w zakresie mówienia,
pisania i czytania;
 kształtowanie umiejętności mówienia, czytania i pisania w języku obcym;
 kształtowanie umiejętności matematycznego (ilościowego, schematycznego i relacyjne-
go) opisywania rzeczywistości; kształtowanie pojęcia liczby naturalnej w jej różnych
aspektach oraz umiejętności wykonywania czterech podstawowych działań na liczbach;
dokonywania pomiarów; rozwiązywania zadań matematycznych; rozpoznawania pros-
tych figur geometrycznych;
 kształtowanie umiejętności wyrażania swoich przeżyć, nastrojów i emocji za pomocą
gestów, ruchu i mimiki.
2. Kształtowanie kompetencji współdziałania i współżycia z ludz
mi:
 wdrażanie do aktywnego uczestnictwa w coraz szerszych kręgach społecznych (rodzina,
szkoła, społeczność lokalna, Ojczyzna, Ziemia);
 wdrażanie do odkrywania INNEGO człowieka, wczuwanie się w jego sytuację, rozumie-
nie jego reakcji.
3. Kształtowanie kompetencji posługiwania się metodami poznawania rzeczywistości:
 rozwijanie umiejętności posługiwania się bezpośrednimi (obserwacja, proste doświad-
czenia i eksperymenty) i pośrednimi (film, książki, fotografie, ilustracje) metodami
poznawania przyrody;
 rozwijanie umiejętności poszukiwania, porządkowania i wykorzystania informacji z róż-
nych z
ródeł.
4. Kształtowanie kompetencji wyodrębniania, opisywania i wyjaśniania związku między natural-
nymi składnikami środowiska przyrodniczego a życiem i działalnością człowieka:
 rozbudzanie zainteresowań przyrodą i potrzeby bezpośredniego z nią kontaktu;
 umożliwienie poznania piękna, różnorodności i współzależności składników przyrody
ożywionej (człowiek, rośliny, zwierzęta) i nieożywionej (ciała niebieskie, powietrze, wo-
da, skały, minerały);
 wyrabianie umiejętności korzystania z dóbr przyrody bez jej degradacji i bezmyślnego
niszczenia;
 stwarzanie sytuacji, w których dziecko stopniowo odkrywa i akceptuje siebie  poznaje
swoje ciało i sposoby zaspokajania jego potrzeb; poznaje rolę swoich zmysłów i doskona-
li je; odkrywa możliwości swojego umysłu i ćwiczy go; rozpoznaje swoje uczucia i pielęg-
nuje uczucia pozytywne; buduje swój świat wartości i ciągle go wzbogaca.
www.wsip.pl
5
5. Kształtowanie kompetencji odbiorcy wytworów sztuki i przyszłego ich twórcy:
 wprowadzenie w dziedzictwo kultury narodowej, europejskiej i światowej;
 przygotowanie do odbioru dzieła literackiego, plastycznego, muzycznego;
 rozbudzanie wrażliwości estetycznej i zachęcanie do twórczej ekspresji, rozwijanie uzdol-
nień indywidualnych.
6. Kształtowanie kompetencji użytkownika wytworów techniki i przyszłego wynalazcy:
 kształtowanie umiejętności bezpiecznego posługiwania się prostymi narzędziami i bez-
piecznego korzystania z urządzeń technicznych;
 wdrażanie do właściwego planowania i organizowania procesu prowadzącego do powsta-
nia nowego wytworu.
Tak sprecyzowane cele zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej obejmujÄ… swoim zakresem
całość oddziaływań edukacyjnych i wskazują wszelkie możliwe warunki do: odkrywania i na-
bywania podstaw wiedzy o świecie; doświadczania przeżyć estetycznych, artystycznych, spor-
towych, naukowych i społecznych; do rozwijania wyobraz
ni dziecka i jego kreatywności. Ich
właściwa realizacja zapewni dziecku rozwój w całym bogactwie jego osobowości, w różno-
rodnych formach ekspresji i zaangażowania.
Struktura programu
Strukturę niniejszego programu wyznaczają dwa główne elementy, które stanowią istotę
sformułowanych wcześniej celów zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej. Są to:
" relacje dziecka z ludz
mi, przyrodÄ… i wytworami kultury,
" kompetencje nabywane w tych relacjach.
Relacje
Relacja jest zawsze wzajemnością  my oddziałujemy na kogoś (coś) i jednocześnie pod-
legamy oddziaływaniu kogoś (czegoś), nawet wtedy, gdy nie uświadamiamy sobie tego.
Człowiek (dziecko) rozwija się w relacji z ludz
mi, przyrodÄ… i wytworami kultury.
Kompetencje
Kompetencja (łac. competentia  odpowiedniość, zgodność) to zakres wiedzy, umiejętności,
odpowiedzialności, uprawniający jednostkę do wykonywania określonej czynności. W progra-
mie powyższe składniki kompetencji określono mianem:
 nabywane umiejętności,
 niezbędna wiedza,
 kreowane cechy osobowości.
Nabywanie kompetencji jest procesem ciągłym, długotrwałym, a w edukacji wczesno-
szkolnej zaledwie zapoczątkowanym. Należy jednak pamiętać, że od sposobu ich nabywa-
nia na samym początku edukacji szkolnej zależy ich właściwa kontynuacja na następ-
nych etapach edukacji.
Treści edukacyjne
Edukacyjne treści, zgrupowane wokół wyróżnionych wcześniej kompetencji, są przewi-
dziane do realizacji przez pierwsze trzy lata nauki na I etapie edukacji podstawowej.
Nauczyciel, organizując zajęcia z dziećmi w systemie zintegrowanym, decyduje, które tre-
ści, w jakim zakresie i kolejności będzie realizował. Kolejność tę wyznaczają również pod-
ręczniki opracowane w oparciu o niniejszy program.
6
I. KOMPETENCJA KOMUNIKOWANIA SI
Z LUDy
MI
PRZEWIDYWANE OSI
GNI
CIA UCZNIÓW
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
1. Komunikowanie siÄ™
w języku ojczystym
a) mówienie f&wypowiada się jasno, wyraz
nie, sta- f&stopniowo rozszerzane słownictwo; f&wrażliwość na piękno ojczystego
rannie w rozwiniętej, uporządko- f&rodzaje zdań; języka;
wanej logicznie formie na temat f&rodzaje wypowiedzi: monolog, dia- f&kultura mówienia; dobieranie wła-
własnych przeżyć, lektury, filmów, log (rozmowa, dyskusja); ściwych słów i zwrotów;
audycji, sytuacji wymyślonych; f&podkreślanie zależności sposobu f&odpowiedzialność za słowa, mówie-
f&dobiera słowa i wyrażenia adekwat- mówienia od celu przekazania infor- nie prawdy;
ne do danego rodzaju wypowiedzi; macji: pytanie, odpowiadanie, ży- f&śmiałość w wypowiadaniu swoich
f&przeprowadza rozmowę telefoniczną; czenie, przepraszanie, pożegnanie, myśli i odczuć;
f&wygłasza z pamięci wiersze i frag- podziękowanie, pochwała, nagana, f&obrona własnego zdania, ale nie na-
menty prozy; prośba itp.; rzucanie go innym lub rezygnacja,
f&wzory pięknego, poprawnego mó- gdy nie ma się racji;
wienia (dziennikarze, aktorzy); f&logiczne myślenie przy komponowa-
f&stopniowe wprowadzanie części mo- niu sposobu i sensu wypowiedzi;
wy: rzeczownik, czasownik, przy- f&rozwój pamięci, wyobraz
ni, fantazji;
miotnik, liczebnik, zaimek, przyimek;
b) słuchanie f&słucha uważnie, stara się zrozumieć, f&cechy poprawnego słuchania: uważ- f&kultura słuchania wypowiedzi innych
co przekazuje bezpośredni rozmówca; nie, z zainteresowaniem, w skupie- osób; życzliwe nastawienie do roz-
f&potrafi odtworzyć wysłuchaną treść niu uwagi na treści, z utrzymaniem mówcy;
z zachowaniem jej sensu; kontaktu wzrokowego z mówiącym; f&uszanowanie głoszonych poglądów,
f&potrafi przyswoić informacje z au- f&sposób słuchania informacji poda- szanowanie inności;
dycji radiowych i telewizyjnych; wanych za pośrednictwem radia, f&odwaga w krytycznej ocenie usły-
f&prosi o wyjaśnienie niezrozumiałych telewizji, magnetofonu, telefonu; szanej wypowiedzi, sprawdzeniu jej
słów; poprawności;
f&kultura słuchania radia, oglądania
telewizji;
7
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
c) czytanie f&czyta głośno, płynnie, wyraziście f&ćwiczenia w analizie oraz syntezie f&radość z samodzielnego czytania
słowa, wyrazy, fragmenty tekstu, słuchowej i wzrokowej wyrazów; różnych tekstów;
krótki tekst z respektowaniem zna- f&różne techniki czytania: głoskami, f&ciekawość poznawcza;
ków przestankowych; sylabami, wyrazami; f&świadomość, że tekst jest jednym
f&czyta cicho ze zrozumieniem; rela- f&wzory pięknego czytania (nauczy- ze z
ródeł informacji;
cjonuje przeczytaną treść; ciel, aktor); cechy dobrego czytania: f&koncentracja uwagi;
f&umiejętnie korzysta ze słowników płynność, wyrazistość, modulacja f&rozwijanie procesów myślenia: ana-
i encyklopedii; głosu; liza, synteza, wnioskowanie, uogól-
f&chętnie sięga po książki i czasopis- f&zasady higieny czytania; nianie;
ma dziecięce, ujawnia zainteresowa- f&świadomość konieczności prze-
nia czytelnicze; strzegania zasad higieny czytania;
d) pisanie f&poprawnie odtwarza kształty liter f&znajomość liter alfabetu, poprawne, f&estetyka i dokładność pisania;
i ich łączenia w wyrazy; kształtne ich pisanie i właściwe łą- f&dążenie do precyzji w pisemnym
f&przepisuje poprawnie tekst bez czenie w wyrazy; wypowiadaniu swoich myśli i prze-
i z przekształceniem; f&zdania proste, złożone, równoważ- żyć;
f&bezbłędnie pisze z pamięci i ze niki zdań; f&własny styl wypowiedzi pisemnej;
słuchu wyrazy o pisowni zgodnej f&zdania oznajmujące, pytające, rozka- f&odpowiedzialność za słowo pisane;
z brzmieniem; zujÄ…ce; f&wyobraz
nia literacka;
f&bezbłędnie pisze wyrazy trudne or- f&znaki interpunkcyjne: kropka, pytaj- f&krytyczny stosunek do swego wy-
tograficznie, po uprzednim wyja- nik, wykrzyknik, przecinek, dwu- tworu;
śnieniu ich pisowni; kropek, nawias, cudzysłów;
f&stosuje poprawnie znaki interpun- f&zasady ortograficzne: pisownia dwu-
kcyjne: kropka, przecinek, pytaj- znaków, zmiękczeń, z dużej litery,
nik, wykrzyknik;  ó i  rz wymienne,  ó i  rz
f&w razie potrzeby potrafi posługiwać niewymienne oraz  h i  ż w naj-
się słowniczkiem ortograficznym; częściej spotykanych wyrazach,  nie
f&rozmieszcza poprawnie tekst na z czasownikiem, przymiotnikiem;
stronicy; f&rodzaje wypowiedzi pisemnych: jed-
f&pisze samodzielnie krótkie opowia- nowyrazowy podpis obrazka, jed-
danie, list, notatkę do kroniki, za- nozdaniowy tytuł obrazka w histo-
wiadomienie, zaproszenie; ryjce, kilkuzdaniowe opowiadanie,
list, zawiadomienie, ogłoszenie, ży-
czenie, swobodny tekst;
8
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
2. Komunikowanie się f&rozróżnia, poprawnie nazywa i wy- f&sposób wymawiania poszczegól- f&wytrwałość w nauce języka;
w języku obcym mawia poszczególne litery alfabetu; nych głosek; f&systematyczność;
f&opanował pamięciowo przewidzia- f&zasady akcentowania; f&radość i duma ze znajomości obce-
ny zakres słów; f&systematyczne wprowadzanie reguł go języka;
f&prawidłowo powtarza proste słowa, gramatycznych i ortograficznych;
zdania, wyrażenia; f&zapoznanie z obcojęzyczną klasycz-
f&potrafi zapisać i odczytać opracowane ną literaturą dziecięcą, baśniami,
na zajęciach słowa, zdania, zwroty; legendami;
f&podejmuje próbę konwersacji w za- f&dostarczanie wiedzy o kraju, z któ-
kresie poznanego słownictwa; rego wybrany język się wywodzi;
f&śpiewa wyuczone piosenki w wy- f&ukazywanie przydatności nauki ob-
branym języku; cego języka;
3. Komunikowanie siÄ™
w języku pozawerbalnym
a) mowa gestów i ruchu f&rozumie gesty rąk, np.: klaskanie  f&rola zmysłów w uczeniu się siebie, f&dostrzeganie swej indywidualności
radość, opuszczenie rąk  rezygna- ludzi i świata; w reagowaniu na świat i innych
cja, uścisk dłoni  serdeczność, f&techniki doskonalenia zmysłów, np. ludzi;
wskazanie czegoÅ›  groz
ba, przy- ostrości wzroku, słuchu, wrażli- f&dbałość i doskonalenie sprawności
wołanie i inne; wości dotyku; i wrażliwości swoich zmysłów;
f&odczytuje i wyraża stany wewnętrz- f&praktyczne poznanie metod i tech- f&różnicowanie pozytywnych i ne-
ne za pomocÄ… mimiki twarzy: nie- nik dramy; gatywnych emocji oraz sposobu ich
pokój, ból, gniew, zakłopotanie, f&ćwiczenia w opisywaniu ruchem wyrażania; panowanie nad emo-
smutek, zadowolenie itp.; przedmiotów, wydarzeń, zjawisk; cjami negatywnymi (złość, gniew,
f&odczytuje z wyrazu oczu: szczęście, f&wzbogacanie słownictwa o nowe agresja);
przerażenie, strach, prośbę itp.; zwroty, wyrażenia, np. ręka rękę f&dostrzeganie uczuć i przeżyć innych
f&odczytuje i wyraża dynamikę ru- myje, blisko na wyciągnięcie ręki, ludzi, zwierząt, właściwe reagowa-
chu: nieśmiałość (kulenie się), złość cichutki jak myszka i inne; nie na ich smutki i radości, rozwi-
(tupanie nogami), niecierpliwość, f&praktyczne stosowanie twórczych janie uczucia empatii;
zadumÄ™ itp.; metod gimnastyki Labana, Knies-
f&przedstawia ruchem jakieś wydarze- sów, Orffa, Tulina;
nie, powiedzenie, przysłowie, przed- f&rozumienie treści wyrażonej tańcem
miot itp.; (balet);
9
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
b) mowa barw f&zna i stosuje się do sygnalizacji f&znaki ruchu drogowego i  mowa f&świadomość konieczności przestrze-
świetlnej na przejściach przez jezd- ich kolorów: tablice ostrzegawcze, gania zasad świetlnej sygnalizacji
nie, przez przejazd kolejowy, przy informacyjne, zakazu, nakazu, np. drogowej;
robotach drogowych; na szlakach wędrownych, w kąpieli- f&wrażliwość na piękno przyrody
f&kojarzy pewne stany uczuciowe skach, środkach lokomocji; zacho- i jej barwy;
z kolorami, np. świat na różowo  wanie dyscypliny ich przestrzegania; f&tolerancyjność wobec ludzi innych
to wesoło, beztrosko, radośnie; świat f&ćwiczenia w odczytywaniu nastro- ras; wiedza, że wartość człowieka
w czarnych kolorach  to smutek, ju obrazu, ilustracji wyrażonego nie zależy od koloru jego skóry;
rozpacz, groza; kolorem; f&gust i smak artystyczny w doborze
f&przyswaja nowe zwroty, wyrażenia: f&znajomość kontrastu bieli i czerni: koloru ubioru, wystroju pomiesz-
czerwony jak burak, biały jak śnieg dobro  zło, dzień  noc, wesoło  czeń;
itp.; smutno, czysto  brudno itp.;
f&rozpoznaje różne rasy ludzi po ko- f&podstawowe grupy barw, np.: kolory
lorze ich skóry; ciepłe (czerwony, pomarańczowy,
żółty), kolory zimne (niebieski, zie-
lony); co można nimi wyrazić w ob-
razie;
f&rozumienie kolorów w przyrodzie:
biel zimy, zieleń wiosny, kolory
jesieni itp.;
c) mowa dz
więków f&określa sytuację, zdarzenie na pod- f&odróżnianie, naśladowanie głosów f&wrażliwość na muzykę i umiejętne
stawie odgłosów z otoczenia, np. przyrody; przyroda zagaduje nas jej słuchanie, bez zakłócania spo-
krzyk, pisk opon samochodowych, swoim językiem, np. szelest liści, koju innym;
dzwonek tramwaju, syrena strażac- szum lasu, fal morskich, wycie wi- f&wrażliwość na piękno przyrody, ro-
ka, karetki pogotowia, policji; chury, głosy zwierząt, cisza przed zumienie jej dz
więków;
f&rozpoznaje zwierzęta po ich głosie, burzą;
np. psa, kota, krowę, lwa; f&rozróżnianie sygnałów ostrzegaw-
f&rozpoznaje rodzaj wykonywanej pracy czych, np. bicie dzwonów na alarm,
po jej charakterystycznych odgłosach klakson samochodu, informacja o po-
(praca kowala, stolarza, krawca itp.); żarze, wypadku (głos syreny), dzwo-
f&rozumie wymowę ciszy; nek na zakończenie zajęć;
10
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&odbiera nastrój wyrażany muzyką; f&rozpoznawanie dz
więków różnych
f&umiejętnie, bez zakłócania spokoju instrumentów muzycznych;
innym, słucha radia, magnetofonu; f&wyrażanie nastroju dz
więkiem:
dz
więki niskie, wysokie, łagodne,
piskliwe, zgrzyty, tony niskie, gru-
be, cienkie, łkające, bębniące, dud-
niÄ…ce itp.;
f&rola dz
więku w filmach;
f&znajomość niektórych piosenek i gry
na prostych instrumentach;
f&wzbogacanie słownictwa o nowe
zwroty i wyrażenia: natrętny jak brzę-
czenie muchy; głośny jak dzwon;
4. Ilościowe, relacyjne,
schematyczne ujmowanie,
opisywanie, przedstawia-
nie rzeczywistości za po-
mocą znaków i symboli
matematycznych
a) określanie położenia f&określa swoje położenie w prze- f&ćwiczenia w określaniu położenia f&świadomość konieczności precyzji
w przestrzeni (spraw- strzeni; położenie przedmiotu wzglę- różnych przedmiotów w przestrzeni; w określaniu położenia w prze-
dzenie i utrwalenie dem obserwatora i względem dru- f&nazwy kierunków w przestrzeni; strzeni;
umiejętności nabytych giego przedmiotu; f&pojęcia związane z określaniem od- f&wyobraz
nia przestrzenna;
w klasie zerowej) f&poprawnie i ze zrozumieniem używa ległości;
zwrotów typu: za, przed, do przodu,
do tyłu itp.;
f&wskazuje i nazywa kierunki: do
przodu  do tyłu, w górę  na dół,
na prawo  na lewo, pionowo  po-
ziomo, prostopadle, równolegle do,
ukośnie;
11
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&rozumie względność pojęć: blisko
 daleko, wysoko  nisko itp.;
f&odróżnia linie proste, krzywe, łamane; f&rozróżnianie linii prostych, odcinków,
f&rozpoznaje i nazywa poszczególne łamanych; mierzenie odcinków; jed-
wielokąty; oblicza obwód wielokąta; nostki długości;
f&potrafi mierzyć odcinki; f&istotne cechy poszczególnych wielo-
kątów: trójkątów, czworokątów (pro-
stokątów, kwadratów); boki, kąty;
f&sposoby obliczania obwodu wielo-
kÄ…ta;
b) wyodrębnianie i opi- f&porównuje przedmioty pod wzglę- f&względność pojęć typu: duży  f&dokładność w porządkowaniu przed-
sywanie cech wielko- dem cech wielkościowych, np. dłu- mały, duży  większy  najwięk- miotów według obranej cechy;
ściowych (sprawdzenie gości, szerokości, wysokości, masy, szy, mały  mniejszy  najmniej- f&skupienie uwagi podczas wyko-
i utrwalenie umiejęt- prędkości; szy itp.; nywanej czynności;
ności nabytych w kla- f&potrafi uporządkować przedmioty f&układanie przedmiotów w ciągu ros- f&wytrwałość w doprowadzaniu pra-
sie zerowej) według obranej cechy wielkościowej nącym, malejącym; cy do końca;
w ciÄ…gu rosnÄ…cym bÄ…dz
malejÄ…cym;
c) klasyfikowanie przed- f&grupuje przedmioty według wyróż- f&zbiór, elementy zbioru, podzbiór; f&myślenie logiczne, dokonywanie
miotów według cech nionej cechy (cech); f&określanie warunku, który spełniają uogólnień;
jakościowych i ilościo- f&tworzy zbiór przedmiotów spełnia- elementy zbioru w tworzeniu zbio- f&rozwijanie spostrzegawczości (różni-
wych (sprawdzenie jących podany warunek; wymienia rów przedmiotów, zbiorów liczb ce, podobieństwa grupowanych przed-
i utrwalenie umiejęt- warunek, który spełniają elementy według podanego warunku; miotów);
ności nabytych w klasie utworzonego zbioru; f&liczebność zbioru: zbiór pusty, jed-
zerowej) f&ustala liczebność danego zbioru noelementowy, wieloelementowy,
przedmiotów; równoliczny, nierównoliczny; uży-
f&wskazuje zbiory równoliczne i nie- wanie określeń: mniej, więcej, tyle
równoliczne; zna metody porówny- samo; porządkowanie zbiorów we-
wania liczebności zbiorów; dług liczebności malejącej, rosnącej;
f&wskazuje elementy złączenia dwóch f&zbiory rozłączne, złączenie zbio-
zbiorów rozłącznych; rów rozłącznych;
f&wykorzystuje graficzne schematy f&rozwiązywanie zadań tekstowych
zbiorów w rozwiązywaniu zadań z zastosowaniem schematów Venna;
tekstowych;
12
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
d) posługiwanie się liczbą f&posługuje się w praktyce pojęciem f&monografia liczb; f&zdolność opisywania świata za pomo-
liczby we wszystkich jej aspektach; f&struktura liczby, rozkład na składniki; cą znaków, symboli matematycznych;
f&rozkłada liczbę na składniki; f&cyfry arabskie, znaki rzymskie (od f&zdolność schematycznego ujmowa-
f&odczuwa nieskończoność zbioru I do XII); nia, przedstawiania i odczytywania
liczb, potrafi je zapisywać i odczy- f&oś liczbowa; świata;
tywać w systemie dziesiątkowym; f&rozszerzanie zakresu liczbowego; f&myślenie logiczne  analiza, syn-
f&wskazuje miejsce liczby w ciągu f&porównywanie liczb; teza, porównywanie, klasyfikowa-
liczbowym; f&zapisywanie i odczytywanie liczb nie, wnioskowanie, uogólnianie,
f&potrafi porównywać liczby; rozumie w systemie dziesiątkowym; wyróż- szeregowanie;
pojęcia: mniej  więcej, tyle samo; nianie rzędów jedności, dziesiątek, f&twórcze myślenie w jego aspek-
ż tyle mniej  więcej; tyle razy setek, tysięcy itd.; zasady zapisy- tach: płynność, giętkość, oryginal-
mniej  więcej; wania dużych liczb; poprawne pi- ność myślenia;
f&stopniowo poznaje cztery podsta- sanie liczebników; f&dostrzeganie i rozwiązywanie pro-
wowe działania arytmetyczne, po- f&pojęcie sumy, różnicy, iloczynu blemów;
trafi je zapisać za pomocą cyfr i ilorazu liczb naturalnych; f&wytrwałość w dochodzeniu do roz-
i znaków matematycznych; spraw- f&własności działań arytmetycznych; wiązania problemu;
dza wynik odejmowania za pomo- f&stopniowe wprowadzanie, układanie f&szukanie różnych dróg dojścia do
cą dodawania i wynik dzielenia za i rozwiązywanie zadań tekstowych; celu;
pomocą mnożenia; analiza zadania tekstowego; metody f&świadome stosowanie poznanych
f&sprawnie dodaje i odejmuje w pa- rozwiązywania; przekształcanie za- ułatwień w wykonywaniu obliczeń;
mięci liczby w zakresie 20 (klasa 1); dań; stosowanie schematów graficz-
w zakresie 100 (klasa 2); zapisuje nych w rozwiązywaniu zadań;
liczby w zakresie 1000, stopniowo
rozszerza zakres do 10 000 (klasa 3);
f&sprawnie mnoży i dzieli w pamięci
liczby w zakresie tabliczki mnoże-
nia (klasy 2 i 3);
f&wie, jak zero zachowuje siÄ™ w wy-
mienionych działaniach;
13
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&praktycznie stosuje w obliczeniach
poznane własności działań arytme-
tycznych: łączność i przemienność
dodawania oraz mnożenia; roz-
dzielność mnożenia i dzielenia
liczb względem dodawania i odej-
mowania;
f&potrafi rozwiązywać zadania teksto-
we, standardowe i niestandardowe;
analizować ich treść, wyróżniać da-
ne i niewiadome, dobierać działania
odpowiednie do warunku zadania;
f&potrafi układać zadania tekstowe
oraz przekształcać je;
e) dokonywanie pomia- f&określanie czasu kalendarzowego: f&czas mierzony kalendarzem: dzień, f&punktualność w kontaktach z ludz
mi;
rów i tworzenie wa- zna nazwy i kolejność dni tygodnia, tydzień, miesiąc, kwartał, półrocze, f&świadomość konieczności planowa-
runków do porządko- nazwy miesięcy, pór roku; podaje li- rok, wiek, pory roku; nia swoich zajęć w ciągu dnia, ty-
wania zdarzeń czbę dni w danym miesiącu; potrafi f&ćwiczenia w pisaniu dat i prostych godnia; plany wakacyjne; unikanie
w czasie zapisać i odczytać daty; wykonuje obliczeniach kalendarzowych; pośpiechu; unikanie nudy;
proste obliczenia kalendarzowe; f&czas zegarowy i jego jednostki: se- f&pamięć o ważnych rocznicach, uro-
f&określanie czasu zegarowego: potra- kunda, minuta, kwadrans, pół godzi- czystościach, świętach w klasie,
fi odczytać wskazania czasu na ró- ny godzina, doba; w domu rodzinnym;
żnych zegarach; zna jednostki cza- f&ćwiczenia w odczytywaniu wska- f&wrażliwość na zmiany i piękno przy-
su zegarowego i odróżnia długość zań różnych zegarów i prostych ob- rody w poszczególnych porach dnia,
ich trwania; zna sposoby zapisywa- liczeniach zegarowych; roku;
nia czasu zegarowego za pomocą f&związek czasu odmierzanego zega- f&rozumienie konieczność dokładno-
godzin i minut w systemie dwu- rem i kalendarzem; ści, uczciwości w odmierzaniu róż-
nasto- i dwudziestoczterogodzin- f&obiektywny i subiektywny charak- nych wielkości;
nym; wykonuje proste obliczenia ter upływu czasu;
zegarowe;
14
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&mierzenie długości: zna podstawo- f&jednostki długości: milimetr, centy-
we jednostki długości i ich skróty; metr, metr, kilometr; przyrządy do-
potrafi dokonać pomiaru posługu- konywania pomiaru: linijka, metr
jąc się linijką; potrafi szacować, krawiecki, stolarski, taśma mierni-
określać w przybliżeniu daną odle- cza i sposób posługiwania się nimi;
głość i korygować efekty tego sza- dawne jednostki długości, np. cal,
cowania dokonując pomiaru przy- łokieć, stopa;
rządem; zamienia wynik pomiaru f&różnorodne ćwiczenia w określaniu,
na język innych jednostek, np. kro- mierzeniu, odczytywaniu wyników
ki na metry, metry na centymetry; pomiaru długości; proste obliczenia
f&ważenie: zna podstawowe jednostki i działania arytmetyczne na jednos-
masy; potrafi posłużyć się wagą; tkach długości; łączenie tego tema-
f&określanie pojemności: zna podsta- tu z tematami geometrycznymi;
wowe jednostki pojemności; potra- f&jednostki masy: gram, dekagram,
fi posługiwać się miarką litrową, kilogram, tona; odczytywanie wska-
półlitrową, ćwierćlitrową; zapisuje zań różnych wag; zapisywanie wyni-
wynik pomiaru; ku ważenia; wykonywanie działań
arytmetycznych na jednostkach ma-
sy; proste zadania tekstowe na obli-
czanie masy towarów;
f&jednostki pojemności: litr, pół
i ćwierć litra; ćwiczenia w odmierza-
niu płynów w wymienionych jednost-
kach, zapisywanie wyniku pomiaru;
rozwiązywanie prostych zadań tek-
stowych na obliczanie pojemności;
f&mierzenie temperatury: odczytywa- f&sposoby odczytywania i zapisywa-
nie wskazań termometru bez po- nia temperatury; jednostki mierze-
sługiwania się liczbami ujemnymi nia temperatury (stopnie Celsjusza);
f&obliczenia pieniężne w zakresie f&nominały monet i banknotów
100 zł;
15
II. KOMPETENCJA WSPÓA
ŻYCIA, WSPÓA
PRACY I WSPÓA
DZIAA
ANIA Z LUDy
MI
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
1. W rodzinie
a) identyfikowanie się f&zna swoje nazwisko oraz nazwiska f&dom rodzinny: adres, estetyka wnę- f&dostrzeganie ważności różnic i wspól-
z rodziną i jej tra- dziadków i krewnych; trza, poczucie bezpieczeństwa; nych cech rodzinnych;
dycjami f&zna historię swojej rodziny; wskazuje f&członkowie rodziny: dziadkowie, ro- f&poczucie bezpieczeństwa wśród człon-
z kogo i z czego jest dumny w swojej dzice, rodzeństwo; drzewo gene- ków rodziny;
rodzinie; alogiczne; informacje o przodkach f&duma z przynależności do rodziny;
f&określa przydatność zawodów wyko- ze zdjęć, pamiętników, rozmów ze f&chętne uczestniczenie w tradycjach
nywanych przez członków rodziny; starszymi członkami rodziny; i zwyczajach rodzinnych;
f&zna rodzinne tradycje; f&tradycja rodzinna: święta, urodziny,
imieniny, rocznice; nazwisko, imio-
na; wykonywane zawody;
b) tworzenie życzliwych f&potrafi okazywać miłość członkom f&co to znaczy, być członkiem rodziny; f&empatia, wczuwanie się w smutki
więzi rodzinnych rodziny; oczekiwania obu stron; i radości innych;
f&darzy szacunkiem dziadków, rodzi- f&jak rozpoznawać uczucia innych f&chęć spieszenia z pomocą w razie
ców, rodzeństwo i innych członków ludzi; potrzeby;
rodziny; f&jaki jest związek między zachowa- f&kontrolowanie swoich zachowań, re-
f&opiekuje się młodszym rodzeń- niami a uczuciami własnymi i in- akcji;
stwem, chorymi i starszymi człon- nych; f&okazywanie uczuć wobec osób
kami rodziny; f&na czym polega zgodna współpraca; bliskich;
f&godzi własne potrzeby z potrzeba- f&jak pogodzić własne potrzeby f&otwartość w ujawnianiu swoich pro-
mi innych; z potrzebami innych; blemów, niepowodzeń, przykrości;
f&wie, czym może sprawić radość f&po co ustalamy pewne normy i za- f&świadomość, czego oczekuję od ro-
rodzicom, rodzeństwu; sady, które respektujemy w rodzinie; dziny, czego rodzina oczekuje ode
f&pamięta o urodzinach, imieninach f&wartości preferowane w rodzinie: mnie;
swoich krewnych; miłość, prawda, zgodność, odpo- f&zgodność we wspólnym korzysta-
f&umiejętnie korzysta z ich rad i wska- wiedzialność, partnerstwo, posłu- niu z tych samych zabawek, przed-
zówek życiowych; szeństwo, wyrozumiałość, toleran- miotów;
f&respektuje umowy, zasady, normy, cyjność; f&świadomość, że można zmienić swo-
zwyczaje ustalone w rodzinie; je postępowanie, jeżeli psuje ono mi-
f&umie rozmawiać o swoich proble- łą, serdeczną atmosferę w domu ro-
mach z domownikami; dzinnym;
16
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
c) podejmowanie i wypeł- f&zna swoje stałe obowiązki domowe, f&prace ulubione i te mniej lubiane, f&odpowiedzialność za wypełnianie
nianie obowiązków do- wykonuje je bez przypominania; ale konieczne; powierzonych obowiązków;
mowych f&wspólnie troszczy się o czystość f&w czym można pomóc rodzicom; f&umiejętność właściwego gospodaro-
i estetykę swojego mieszkania i oto- f&czystość i higiena pomieszczeń, nie- wania czasem tak, by było w nim miej-
czenia; zbędny warunek zachowania zdrowia; sce na zabawę, pracę i odpoczynek;
f&jest odpowiedzialny za swoje słowa, f&umiejętne gospodarowanie czasem; f&dotrzymywanie podjętych zobowią-
czyny, zachowania; f&formy wypoczynku; zań;
f&sposoby rozwiązywania napięć i kon- f&umiejętność podejmowania decyzji
fliktów w rodzinie; korzystnych dla wszystkich człon-
ków rodziny;
2. W społeczności szkolnej
a) bycie uczniem f&zna swoje prawa i obowiązki ucznia; f&nauka jako obowiązek i jako przy- f&ciekawość poznawcza: chcę się uczyć,
f&aktywnie uczestniczy w procesie jemność; dlaczego lubię (nie lubię) chcę wiedzieć;
edukacyjnym; szkołę; f&cierpliwość w dochodzeniu do
f&radzi sobie z sukcesem i porażką; f&po co chodzimy do szkoły; jak uczą wiedzy;
f&śmiało wyraża swoje myśli w pro- się dzieci w innych krajach, w szcze- f&umiejętność radzenia sobie z poraż-
cesie zdobywania wiedzy; gólności w kraju nauczanego języka ką, niepowodzeniem;
f&systematycznie zwiększa zasób me- obcego; znaczenie nauki w życiu; f&właściwa reakcja na sukces (bez
tod uczenia siÄ™; f&o metodach uczenia siÄ™; zarozumialstwa);
f&systematycznie nabywa umiejętność f&ćwiczenia w korzystaniu z różnych
korzystania z różnych z
ródeł wiedzy; z
ródeł informacji;
f&systematycznie nabywa umiejęt- f&o emocjach związanych z uczeniem
ność radzenia sobie z różnymi pro- się;
blemami;
b) bycie kolegą, f&nawiązuje koleżeńskie więzi z ko- f&koledzy z klasy: ich imiona; w czym f&postrzeganie swej indywidualności,
przyjacielem legami z klasy; są podobni, a w czym różni; budowanie pozytywnego obrazu sie-
f&szanuje odmienność kolegów; liczy f&prawo do  inności , tolerowanie jej; bie w kontaktach z rówieśnikami;
się z ich potrzebami i życzeniami; f&wspólna praca i zabawa, wspólne f&koleżeńskość, dochowanie tajemnicy;
f&respektuje reguły i umowy obowią- smutki i radości; f&tolerancyjność wobec inności wy-
zujące w klasie; f&społeczność klasowa: reguły organi- glądu, zachowania kolegów;
zujące tę społeczność, prawa i obo- f&zgodność we wspólnym działaniu;
17
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&interesuje się problemami kolegów, wiązki, odpowiedzialność indywidu- f&prawdomówność w kontaktach ko-
spieszy im z pomocą w razie po- alna i grupowa, rola indywidualności leżeńskich; szczerość wobec ko-
w społeczności klasowej;
trzeby; legów;
f&potrafi współpracować z grupą ko- f&problemy i ich rozwiązywanie: za- f&umiejętność zachowania swej indy-
pobieganie konfliktom, sposoby ich
legów; widualności w grupowym współ-
f&potrafi rozwiązywać konflikty i wy- rozwiązywania; reagowanie na suk- życiu i współdziałaniu;
jaśniać nieporozumienia bez stoso- ces i porażki swoje i innych; miło
f&uczynność;
jest pomagać innym, co to znaczy z
le
wania przemocy i agresji;
pojęta pomoc; z kim rozmawiać, gdy
mamy kłopoty, problemy;
3. W społeczności lokalnej
i narodowej
a) świadomy kontynuator f&podaje nazwę swej miejscowości, f&o ludziach, języku, folklorze, litera- f&przywiązanie do rodzinnej miejsco-
dziedzictwa kulturo- regionu, ich historię i związane turze, historii, współczesności, oby- wości; odczuwanie emocjonalnego
wego swej miejsco- z nimi legendy; czajach, faunie i florze, a więc z nią związku oraz dumy z faktu za-
wości, regionu f&wymienia ciekawsze obiekty, zabytki, o wszystkich elementach charakte- mieszkiwania w niej;
rezerwaty, instytucje znajdujące się rystycznych dla regionu, w którym f&uczucie patriotyzmu związanego
w miejscowości, regionie; wie, jak się uczą się, mieszkają i skąd pocho- z  małą ojczyzną ;
w nich zachować, opowiada ich hi- dzą uczniowie; f&wrażliwość na piękno swojego re-
storiÄ™; zna ciekawe trasy turystyczne; gionu;
f&zna tradycje, obyczaje i obrzędy re- f&ochrona kultury ludowej;
gionalne; f&ciekawość poznawcza, jak ludzie ży-
f&dostrzega piękno i oryginalność swo- li dawniej;
jego regionu; f&poczucie odpowiedzialności za swo-
f&odróżnia ludowe motywy zdobnicze je rodzinne strony;
swojego regionu; f&zainteresowanie własnym regio-
f&w miarę możliwości uczestniczy nem;
w utrwalaniu tradycji: śpiewa piosen- f&rozwijanie swoich uzdolnień poprzez
ki ludowe, tańczy tańce regionalne, udział w pracy różnych zespołów re-
uczestniczy w obrzędach związanych gionalnych;
ze świętami, witaniem pór roku itp.;
18
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
b) członek społeczności f&wskazuje, gdzie znajdują się waż- f&mieszkańcy mojej miejscowości: f&angażowanie się w życie swej miej-
lokalnej niejsze urzędy, zakłady usługowe typowe zajęcia ludności, ciekawe scowości;
i określa ich przydatność społeczną; zawody, władze samorządowe, kul- f&gotowość podejmowania działań na
f&telefonicznie powiadamia o zagro- turalne, sąsiedzi i stosunki sąsiedz- rzecz środowiska;
żeniu: pogotowie ratunkowe, gazo- kie; numery ważniejszych telefonów; f&szacunek dla wytworów ludzkiej
we, straż pożarną, policję; f&ćwiczenia w wykonywaniu prac pracy;
f&charakteryzuje zawody najczęściej użytecznych; f&umiejętność współpracy z innymi
wykonywane przez mieszkańców na rzecz swojego środowiska;
okolicy; szanuje wytwory ludzkiej
pracy;
f&rozumie ważność sąsiedzkich kon-
taktów;
f&zna ciekawych, zasłużonych ludzi
swego regionu;
f&dba o estetykÄ™ swojego otoczenia,
chroni przyrodę; zna osobliwości
fauny i flory w swej miejscowości
oraz gatunki chronione;
f&zna miejscowe środki lokomocji
i wie, jak się w nich zachować;
c) obywatel kraju f&zna nazwÄ™ swej Ojczyzny, jej bar- f&Rzeczpospolita Polska  nasza f&uczucia patriotyczne; przywiÄ…zanie
ojczystego wy i godło; Ojczyzna, godło; flaga narodowa; do rodzinnego kraju;
f&wskazuje na mapie Europy swój hymn narodowy; stolica; f&szacunek dla godła, hymnu i barw
kraj, jego stolicę i ważniejsze rzeki; f&ważniejsze polskie miasta; ich herby, narodowych; szacunek dla wybit-
f&potrafi śpiewać hymn narodowy, legendy; nych Polaków;
wie, jak się zachować, gdy jest gra- f&krajobrazy: góry, wyżyny, niziny, f&wrażliwość na piękno polskiego kraj-
ny; zna jego historiÄ™; jeziora, morze; obrazu;
f&zna legendy i ważniejsze rocznice f&uroczystości państwowe f&zainteresowanie tym, co obecnie
wydarzeń historycznych naszej Oj- f&sylwetki sławnych Polaków: M. Ko- dzieje się w Polsce;
czyzny; pernik, J.H. Dąbrowski, T. Kościu-
f&zna nazwiska Polaków, z których szko, A. Mickiewicz, F. Chopin i inni;
może być dumny; f&opowiadania z dziejów Polski;
f&znaczenie Polski w chwili obecnej;
19
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
4. Mieszkaniec planety
Ziemia
a) akceptowanie ludzi mi- f&dostrzega wspólne cechy ludzi żyją- f&podobieństwa i różnice między lu- f&tolerancja wobec ludzi innych ras,
mo ich różnic cych na naszej planecie: mają takie dz
mi; innych krajów;
same części ciała, odczuwają te sa- f&jednakowe prawa dla wszystkich f&przyjacielskie uczucia wobec dru-
me potrzeby, pragnienia; przeżywają ludzi; giego człowieka;
takie same uczucia; są sytuacje, f&życie, kultura i zabawy dzieci na f&reagowanie na krzywdę drugiego
w których tak samo reagują (np. innych kontynentach, w szczegól- człowieka; chęć niesienia pomocy;
utrata bliskiej osoby, choroba, ra- ności w krajach nauczanego języka f&ciekawość poznawcza; chęć po-
dość ze zwycięstwa); w podobny obcego; znawania innych ludzi, ich życia
sposób wykonują ulubione zajęcia, f&praca i zwyczaje ludzi na innych i obyczajów;
uczestniczą w zabawie, rozrywkach; kontynentach; f&dostrzeganie konieczności uczenia
f&dostrzega różnice między ludz
mi: f&rocznice wydarzeń międzynaro- się obcych języków;
różna budowa ciała, kolor skóry, dowych;
sposób mówienia, ubierania się, f&pokój i współpraca między naro-
widzenia świata  ale mimo tych dami jako podstawowy warunek roz-
różnic, każdy ma prawo do rozwo- woju społeczeństw;
ju i życia w pokoju;
f&potrafi porozumieć się z innym
człowiekiem za pomocą języka (gdy
go zna) bÄ…dz
za pomocą gestów, ru-
chu, mimiki, znaków umownych;
b) odpowiedzialność f&wie, że chociaż mieszkamy w róż- f&ekologia Ziemi, czyli wzajemne f&wrażliwość na piękno natury;
za losy naszej nych częściach świata, mamy swo- zależności organizmów i ich środo- f&świadomość współzależności wszyst-
planety je ojczyzny  jesteśmy mieszkańca- wisk; kich składników środowiska;
mi Ziemi; ochrona jej naturalnego f&lasy klimatów gorących, umiarkowa- f&świadomość ekologicznego życia;
środowiska jest naszym wspólnym nych, zimnych; ich mieszkańcy; tro- f&opiekuńczość wobec zwierząt i pta-
obowiązkiem; pikalne deszcze; dlaczego lasy zni- ków z najbliższego otoczenia;
f&troszczy się o rośliny i zwierzęta kają; kwaśne deszcze  ich z
ródła
z najbliższego otoczenia; umie za- (tlenki azotu i siarki z fabryk, elek-
chować się w lesie; trowni, samochodów) i skutki; dla-
20
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&stopniowo uświadamia sobie współ- czego chronimy rośliny, co my mo-
czesne zagrożenia dla świata przy- żemy zrobić, by oszczędzać drzewa;
rody; f&morza i oceany świata; dlaczego
f&ma nawyk oszczędzania wody w ży- giną wieloryby; co zatruwa morską
ciu codziennym; wodÄ™; jak usuwa siÄ™ wycieki ropy
f&poznaje doświadczalnie naturalne naftowej; jak wyciek ropy niszczy
sposoby pozbywania się szkodników, naturalny łańcuch pokarmowy or-
np. biedronki zjadają mszyce, które ganizmów;
atakują nam kwiaty doniczkowe; f&dlaczego mokradła są ważne; czym
dżdżownice spulchniają ziemię; różnią się stawy od jezior; jak czło-
f&ma nawyk zbierania surowców wtór- wiek wykorzystuje wodę rzek i je-
nych; zior; zanieczyszczanie ich wód;
f&poznaje i stara się nie używać pro- sposoby oczyszczania; oszczędne
duktów niszczących warstwę ozo- gospodarowanie wodami;
nowÄ…; f&pustynie, dlaczego siÄ™ rozprze-
strzeniajÄ…; gdzie na pustyniach jest
woda; jak radzą sobie rośliny
i zwierzęta na pustyni;
f&obszary trawiaste, pola uprawne;
co siÄ™ dzieje, gdy opryskujemy
uprawy środkami chemicznymi;
f&dlaczego wokół biegunów nie rosną
drzewa; jak żyją tam zwierzęta;
f&jakie rośliny i zwierzęta mogą prze-
trwać w mieście; co ludzie robią,
aby w mieście było przyjemniej;
f&dlaczego wykorzystywanie surow-
ców wtórnych jest takie ważne;
f&dlaczego warstwa ozonowa jest ta-
ka ważna dla istot żywych;
21
III. KOMPETENCJA ZNAJOMOÅšCI I STOSOWANIA METOD POZNAWANIA PRZYRODY
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
1. Metody bezpośredniego
poznawania przyrody
a) obserwacja f&podpatruje przyrodę bez zakłóca- f&rodzaje obserwacji: dorywcze, cią- f&spostrzegawczość; umiejętne wyróż-
nia jej spokoju; głe, jednoaspektowe, wieloaspekto- nianie obiektu obserwacji;
f&nasłuchuje odgłosów przyrody; we; f&pasja poznawania przyrody w naj-
f&odróżnia zapachy przyrody; f&o celu informacji: zwierzęta, zja- bliższym otoczeniu;
f&umie  smakować przyrodę (owo- wiska, rośliny; f&potrzeba przebywania na łonie na-
ce, jarzyny, wodÄ™ itp.); f&dobre przygotowanie siÄ™ do obser- tury;
f&bada dotykiem i rozróżnia cechy wacji; f&umiejętne obcowanie z przyrodą; po-
przyrody (śliski, twardy, szelesz- f&o samym procesie obserwowania znawanie wraz z doznawaniem róż-
czący, szorstki itp.); spokojnego, ostrożnego, bezpiecz- norodnych przeżyć emocjonalnych;
f&posługuje się lupą w badaniu drob- nego, efektywnego; f&samodzielność w uczeniu się przy-
nych szczegółów przyrody; posłu- f&o utrwalaniu wyników obserwacji rody; w korzystaniu z przyrządów
guje się lornetką; i ich wykorzystywaniu; technicznych, ułatwiających pozna-
f&obserwuje pod mikroskopem zja- f&o sposobach posługiwania się przy- wanie przyrody;
wiska, których nie można dostrzec rządami w celu lepszej obserwacji f&doskonalenie wszystkich zmysłów;
gołym okiem; przyrody;
b) proste doświadczenia f&poznaje przyrodę w aktywnym dzia- f&ćwiczenia i dostarczanie przykładów f&postawa badacza przyrody;
i eksperymenty łaniu z elementami zabawy i prze- doświadczeń z przyrody ożywionej, f&dociekliwość poznawcza;
żywania; np. wpływ warunków hodowli na f&umiejętność wnioskowania, dostrze-
f&dokonuje odkryć praw przyrody; wzrost i rozwój roślin; badanie liści gania analogii;
f&dostrzega przyczynowość zjawisk, drzew rosnących w czystym i zanie- f&rozwijanie twórczego myślenia, sa-
ich współzależność i wzajemne czyszczonym środowisku; modzielnego dochodzenia do wiedzy;
wpływy; f&ćwiczenia i przykłady doświadczeń f&rozwój twórczej wyobraz
ni;
f&poznaje obiekty wielozmysłowo, wie- z przyrody nieożywionej, np.: zmia- f&umiejętność stawiania i sprawdza-
loaspektowo; na stanu skupienia ciał pod wpły- nia hipotez, swoich domysłów;
f&stawia hipotezy, sprawdza ich praw- wem ogrzewania, ciśnienia (jak f&dostrzeganie problemów, odpowia-
dziwość; ucieka woda, które metale szybciej danie sobie na pytania: dlaczego
f&posługuje się przyrządami i przy- przewodzą ciepło); tak jest? co z tego wyniknie? jak to
borami laboratoryjnymi; udoskonalić? do czego zastosować?
22
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&zjawiska optyki (tęcza i jej kolory);
zjawiska akustyki (chodzimy po
różnych powierzchniach, co słychać,
butelkowa orkiestra); zjawiska
elektromagnetyczne (co przyciÄ…ga
magnes, właściwości kompasu);
poruszanie się ciał materialnych
(wiatraczki, spadochrony, pływanie
ciał) itp.;
2. Metody pośredniego
poznawania przyrody
a) filmy przyrodnicze f&umie wyszukiwać w programie f&jak powstają filmy przyrodnicze; f&umiejętność nabywania wiedzy z róż-
telewizyjnym audycje o tematyce umiejętne posługiwanie się kamerą; nych z
ródeł;
przyrodniczej, uważnie je ogląda próby wspólnych nagrań; wspólne
i zdaje relację  czego nowego do- oglądanie filmów przyrodniczych;
wiedział się z tych audycji; zwrócenie uwagi, że film można za-
f&dostrzega zjawiska i ciekawostki trzymać w ciekawych momentach;
przyrodnicze w oglądaniu filmów f&film jako pośredni sposób pokazy-
fabularnych, przygodowych; wania przyrody w jej naturalnych
warunkach;
b) literatura f&umiejętność nabywania wiedzy f&o książkach przyrodniczych; f&zainteresowania czytelnicze;
popularnonaukowa przyrodniczej z albumów, czaso- f&tytuły niektórych czasopism o tema- f&potrzeba gromadzenia tematyczne-
pism, książek o przyrodzie; umie- tyce przyrodniczej, np.  Zwierzaki ; go książek i czasopism;
jętność wyszukiwania tych mate- f&utworzenie biblioteczki klasowej,
riałów w bibliotece, w księgarni; dostępnej dla każdego ucznia w każ-
dej chwili;
f&jak wykorzystujemy albumy przyrod-
nicze; jak je możemy wykonywać;
f&znaczenie zdjęć w książkach przy-
rodniczych;
23
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
c) muzea, parki narodowe f&potrafi właściwie zachowywać się f&muzea, skanseny, parki narodowe, f&umiejętność nabywania wiedzy z róż-
w muzeum, umie obserwować eks- parki widokowe, ogrody zoologicz- nych z
ródeł;
ponaty; umie pytać o to, co go inte- ne, parki botaniczne; f&świadomość konieczności poznawa-
resuje; umie słuchać wyjaśnień; f&rezerwaty przyrody, oceanaria, pla- nia przeszłości;
f&umie tworzyć własne kolekcje i zbio- netaria;
ry przyrodnicze;
IV. KOMPETENCJA WYODR
BNIANIA, OPISYWANIA I WYJAÅšNIANIA ZWI
ZKÓW MI
DZY
NATURALNYMI SKA
ADNIKAMI PRZYRODY
1. Dostrzeganie różnorod-
ności i piękna żywych
składników przyrody,
ich współzależności
i związków przyczy-
nowo-skutkowych
a) człowiek
 mój organizm
" ciało f&potrafi wyróżnić ważniejsze części f&postrzeganie swej indywidualności
f&ogólna budowa organizmu: mię-
ciała i określa ich funkcje; i budowanie pozytywnego obrazu
śnie, kości, narządy wewnętrzne;
siebie;
f&dbałość o zdrowie;
f&nawyk wykonywania ćwiczeń gim-
nastycznych;
f&systematyczne rozwijanie wrażli-
" zmysły f&poznaje rzeczywistość wielozmy- f&nazwy narządów zmysłów; rola
słowo; wości zmysłowej;
zmysłów w poznawaniu otoczenia;
doskonalenie ich;
f&respektowanie zasady:  najpierw
" intelekt f&w rozwiązywaniu problemów posłu- f&różne techniki myślenia;
guje się zarówno myśleniem idea- myślę, póz
niej działam ;
cyjno-twórczym, jak i logiczno-kry-
tycznym;
24
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
" emocje f&potrafi wyrażać swoje emocje; pa- f&nazwy emocji pozytywnych, nega- f&opanowanie emocji i zachowań ne-
nuje nad emocjami negatywnymi; tywnych; gatywnych;
f&sposoby wyrażania emocji, pano- f&życzliwość w stosunku do innych;
wania nad emocjami; f&cierpliwość;
" poczucie własnej f&wie, w czym jest dobry, w czym f&sposoby odkrywania swoich możli- f&poczucie dumy z siebie, ale nie za-
wartości najlepszy; wości; rozumiałość;
f&wie, w których sytuacjach jest
ważny i potrzebny;
 odżywianie
" produkty żywnościowe f&rozumienie wyrażenia  zdrowa f&nazwy owoców i jarzyn i ich jadal- f&dbałość o zdrowie;
żywność ; nych części; f&racjonalne odżywianie się;
f&wie, dlaczego potrzebne sÄ… regular- f&mleko i jego przetwory;
ne, urozmaicone posiłki; f&mięso i jego przetwory;
f&potrafi zabezpieczyć pokarmy przed f&ochrona pokarmów przed zanie-
zepsuciem; czyszczeniem i zepsuciem;
f&umie przygotować surówki jarzy- f&poszanowanie żywności;
nowe, owocowe;
" higiena jedzenia f&umie zapakować kanapkę; f&zasady zachowania się przy stole; f&wrażliwość estetyczna;
f&przygotowuje estetycznie miejsce f&umiejętne posługiwanie się sztuć- f&silna wola;
do spożywania pokarmów cami;
f&rozumie szkodliwość przejadania się;
" produkty szkodliwe f&zna szkodliwe dla zdrowia produkty: f&nazwy szkodliwych produktów, f&uwaga, ostrożność;
przeterminowane przetwory, niedoj- grzybów, roślin;
rzałe owoce, trujące grzyby i rośliny; f&sprawdzanie terminu przydatności
produktu do spożycia;
 odpoczynek
" aktywny f&uprawia wybrane sporty letnie i zi- f&potrzeba ruchu w rozwoju organi- f&aktywność ruchowa;
mowe  pływa, jez
dzi na rowerze, zmu; f&przestrzeganie zasad obowiÄ…zujÄ…cych
na sankach, nartach, łyżwach, de- f&dopasowaniu stroju do pogody w grach i zabawach;
skorolce itp.; i rodzaju ruchu;
25
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&gra w piłkę;
f&chodzi na spacery;
f&bierze udział w zabawach na świe-
żym powietrzu;
" statyczny f&śpi odpowiednią ilość czasu; f&warunki zdrowego snu; f&dokładność w pracy;
f&realizuje swoje hobby; f&higiena i zasady oglądania TV; f&prawidłowa postawa podczas czyta-
f&chętnie czyta; f&różne rodzaje zainteresowań; nia, oglądania TV;
f&oglÄ…da dozwolone programy TV;
f&gra w różne gry stolikowe;
 higiena
" osobista f&wie, kiedy i dlaczego należy myć f&konieczność i sposób mycia rąk; f&dbałość o schludny wygląd;
ręce; f&znaczenie mycia zębów dla zdrowia; f&wrażliwość na estetykę swojego wy-
f&czyści zęby po każdym posiłku; f&czynności pozwalające zachować glądu;
f&często się kąpie; czystość butów, ubrania;
f&dba o czystość paznokci;
f&czyści obuwie;
f&dba o czystość ubrania;
" otoczenia f&ma porzÄ…dek w tornistrze; f&znaczenie porzÄ…dku dla zdrowia; f&smak estetyczny;
f&dba o porzÄ…dek w swoim pokoju; f&akcja  sprzÄ…tanie Ziemi ;
f&wrzuca śmieci do kosza;
f&wietrzy pomieszczenia w których
przebywa;
f&nie zaśmieca korytarzy, ulic, skwe-
rów;
" zachowania f&zakrywa usta podczas kaszlu, kicha- f&o bakteriach, wirusach chorobotwór- f&kultura zachowania się;
nia; czych;
f&właściwie korzysta z urządzeń sani- f&właściwe zachowanie się w łazience;
tarnych; f&szkodliwość hałasu dla zdrowia;
f&unika robienia hałasu podczas za-
baw, słuchania muzyki;
26
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
 bezpieczeństwo
" w czasie zabaw f&jez
dzi na sankach, łyżwach tylko f&skutki bezmyślnych zabaw w miej- f&respektowanie reguł gier i zabaw;
w wyznaczonych miejscach; scach niedozwolonych; f&przewidywanie skutków bezmyśl-
f&kÄ…pie siÄ™ w miejscu dozwolonym f&zasady bezpiecznych zabaw; nych zabaw;
w obecności ratownika lub innej
osoby dorosłej
f&wie, że zabawa środkami pirotech-
nicznymi jest niebezpieczna;
f&wie, jak postąpić przy drobnych
skaleczeniach i stłuczeniach;
" na drodze f&umie bezpiecznie przechodzić przez f&znaki ruchu drogowego; f&dyscyplina; bezwzględne przestrze-
ulicę (drogę); f& zebra i sygnalizacja świetlna; ganie reguł zachowania się na dro-
f&respektuje znaki ulicznej sygnali- f&zasady przechodzenia przez jezdniÄ™; dze.
zacji świetlnej; f&znaczenie elementów odblasko-
f&nosi znaczki odblaskowe; wych na ubraniach;
f&posiada kartę rowerową; f&zasady jazdy na rowerze; zakłada-
f&nie urządza zabaw ani na ulicy, ani nie kasku na głowę;
w jej pobliżu;
f&jest ostrożny w kontakcie z obcymi;
" podczas korzystania f&z urządzeń elektrycznych i gazowych f&zasady korzystania z takich narzę- f&ostrożność w kontakcie z urządze-
z urządzeń technicznych korzysta w obecności dorosłych; dzi, jak: piec węglowy, piec gazowy, niami technicznymi;
f&poprawnie zachowuje się w windzie; kuchenka elektryczna, żelazko, czaj- f&odpowiedzialność;
f&umie zachować się w środkach lo- nik elektryczny, radio, telewizor; f&kultura zachowania w środkach lo-
komocji; f&zachowanie ostrożności w windzie komocji;
f&zna numery telefonów pogotowia i w środkach lokomocji;
medycznego, gazowego, elektrycz- f&objawy zatrucia czadem, gazem;
nego, pożarowego;
" w kontakcie z substan- f&nie dotyka trutki na owady, gryzo- f&nazwy roślin trujących; f&ostrożność w kontaktach z niezna-
cjami szkodliwymi nie; f&szkodliwość lakierów, rozpuszczal- nymi substancjami chemicznymi;
ników, trucizn na owady, gryzonie;
27
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&zna szkodliwość lakierów, rozpusz-
czalników;
f&zna rośliny trujące z najbliższej
okolicy;
f&często wietrzy pomieszczenia, w któ-
rych przebywa;
" w kontakcie z obcymi f&ma świadomość niebezpieczeństw f&zagrożenia w kontaktach z niezna- f&ostrożność w kontaktach z niezna-
ludz
mi wynikajÄ…cych z przypadkowych spo- jomymi; jomymi osobami;
tkań z nieznajomymi ludz
mi; f&asertywność;
f&wie do kogo należy się zwrócić
o pomoc w sytuacji zagrożenia;
 profilaktyka uzależnień
" szkodliwość używek f&wie na czym polega szkodliwość f&o szkodliwości palenia papierosów f&nie pali papierosów;
palenia papierosów; i picia alkoholu; f&nie pije alkoholu;
f&wie, dlaczego nie wolno pić alkoholu; f&o niebezpieczeństwie uzależnienia f&odporność psychiczna na namowy,
f&wie, że pod żadnym pozorem nie się od narkotyków; by spróbować narkotyków;
wolno używać narkotyków;
f&nie przyjmuje od nieznajomych
żadnych nieznanych substancji;
" niewłaściwe przyjmo- f&lekarstwa przyjmuje jedynie za f&zasady przyjmowania lekarstw; f&dyscyplina w przyjmowaniu lekarstw
wanie lekarstw zgodą rodziców; f&sytuacje, w których działanie lekarstw w czasie choroby;
f&rozumie znaczenie słowa  lekoman ; jest korzystne, a w których szkodliwe;
b) rośliny f&wymienia zasadnicze części rośliny f&rodzaje i funkcje: korzenia, łodygi, f&rozbudzanie ciekawości poznawczej;
i określa ich funkcje; liści, kwiatów, owoców, nasion; f&dążenie do prawdy w poznawaniu
f&zna różne sposoby rozmnażania f&sadzonki pędowe, nasiona, owoce przyrody; angażowanie wszystkich
roślin; suche i mięsiste; obserwuje cykl zmysłów w badaniu świata roślin;
f&chroni rośliny przed ich bezmyśl- rozwojowy roślin jednorocznych
nym niszczeniem; i niektórych dwuletnich od kiełko-
f&racjonalnie korzysta z roślin bez wania do owocowania; prowadzi ła-
ich zbytecznego marnotrawstwa; twe hodowle roślin doniczkowych;
28
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&budowa kwiatu i jego rola w roz-
mnażaniu roślin; rola owadów, wia-
tru i zwierząt w rozmnażaniu roślin;
f&wymienia rośliny typowe dla natu- f&rośliny poszczególnych warstw la- f&wrażliwość na piękno świata roślin;
ralnych ekosystemów; określa spo- su: runa, podszytu, drzew wyso- harmonię kolorów, gamę barw w róż-
sób przystosowania się roślin do wa- kich liściastych i iglastych; odróż- nych porach roku;
runków życia w danym ekosystemie; nianie krzewów od drzew;
f&rośliny stawu, jeziora: przybrzeżne,
pływające, zanurzone w wodzie;
f&rośliny łąk, nieużytków: trawy, zioła;
f&nazywa i określa znaczenie roślin f&rośliny pól uprawnych: zboża, rośli-
typowych dla ekosystemów two- ny oleiste, okopowe, przemysłowe;
rzonych przez człowieka; rozumie z czego robi się mąkę, kaszę, płat-
znaczenie i rodzaje zabiegów pie- ki, olej, cukier, płótno, sznurek;
lęgnacyjnych dla życia i wzrostu f&doniczkowe rośliny ozdobne naszych f&odpowiedzialność za rozpoczęte
roślin; mieszkań; hodowle roślin;
f&rośliny parku: drzewa, ozdobne krze-
wy, kwiaty;
f&rośliny ogrodu warzywnego: nazwy
warzyw i ich części jadalne, nazwy
chwastów;
f&rośliny ogrodów kwiatowych; nazwy f&smak estetyczny, dbałość o piękno
kwiatów; ogrody botaniczne; swojego otoczenia, ukwiecanie
f&rośliny szklarni, akwariów; okien, balkonów, tarasów, działek;
robienie bukietów, obrazów z zasu-
szonych roślin;
f&wymienia znaczenie roślin dla ludzi f&dla zwierząt: pokarm; f&nastawienie proekologiczne;
i zwierząt; f&dla środowiska: oczyszczanie po-
wietrza z dwutlenku węgla, dostar-
czanie tlenu, bariera dla silnych
wiatrów, ochrona przed powodzią;
piękne widoki, parki widokowe;
29
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&dla człowieka: pokarm (warzywa, f&oszczędność w wykorzystaniu róż-
owoce, zboża, grzyby), ubrania (len, nych produktów;
bawełna), leki ziołowe, papier, żywi- f&umiejętność relaksowania się w kon-
ca, kosmetyki, miejsce odpoczynku, takcie z przyrodÄ…;
rekreacji, wrażeń estetycznych, prze-
żyć emocjonalnych;
f&stopniowo poznaje zasady ochrony f&o oszczędnym gospodarowaniu za- f&zachwyt różnorodnością i pięknem
przyrody; zna nazwy roślin chro- sobami roślinnymi: zakaz wycina- roślin;
nionych; nia drzew, zapobieganie pożarom f&umiejętność wnioskowania, dostrze-
lasów, zbiórka makulatury, ochrona gania związku miedzy budową i ży-
ginących gatunków; rezerwaty ciem roślin a środowiskiem, w któ-
przyrody; rym żyją;
f&zna zawody związane z hodowlą, f&o zawodach: rolnika, leśnika, ogrod-
pielęgnacją i przetwórstwem roślin; nika, sadownika, zielarza, młynarza,
piekarza itp.
c) zwierzęta f&rozpoznaje i nazywa spotykane f&budowa ciała ssaków; rozmnażanie f&zachwyt różnorodnością i pięknem
w najbliższej okolicy ssaki dziko ży- ssaków (żyworodne, ssanie mleka świata zwierząt;
jące i hodowane przez człowieka; matki po urodzeniu); f&umiejętność wnioskowania, dostrzega-
f&wymienia niektóre ssaki innych kon- f&odżywianie: owadożerne  kret, nia związku między budową i życiem
tynentów; mięsożerne  lis, wilk, roślinożer- zwierząt a ich środowiskiem;
f&wymienia niektóre ssaki wymarłe, ne  sarna, wszystkożerne  świ- f&ciekawość w odkrywaniu praw na-
ssaki chronione; nia;  łańcuch pokarmowy ; tury, występujących w niej zależno-
f&kojarzy związek życia ssaków z ich f&życie ssaków w różnych porach ro- ści rozwojowych, pokarmowych;
środowiskiem; ku, sposób dostosowania się do śro- f&wrażliwość na cierpienie zwierząt;
dowiska, w którym żyją; f&opiekuńczość i odpowiedzialność
f&ssaki hodowane przez człowieka za zwierzęta hodowane przez czło-
i ich znaczenie; wieka; nawyk dokarmiania zwie-
f&niektóre ssaki innych kontynentów; rząt zimą;
ogrody zoologiczne;
f&niektóre ssaki wymarłe, ssaki chro-
nione;
30
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&odróżnia i nazywa ptaki najczęściej f&budowa ciała, upierzenie ptaków; f&świadomość konieczności niesienia
spotykane w okolicy, kraju, na f&odżywianie ptaków: drapieżnych, pomocy ptakom: budowanie budek
świecie; wodnych, grzebiących; lęgowych, ochranianie gniazd;
f&dostrzega związek budowy ciała pta- f&rozmnażanie ptaków: jajorodne; f&dociekliwość poznawcza, chęć pozna-
ków z ich naturalnym środowiskiem f&wędrówki ptaków związane z pora- wania tajemnic przyrody;
i tym, czym się odżywiają; mi roku; f&świadomy konsument produktów
f&zna gatunki ptaków pod ochroną; f&ptaki hodowane przez człowieka; zwierzęcych;
f&znaczenie ptaków; f&rozumienie potrzeby ochrony gatun-
f&niektóre gatunki ptaków chronionych; ków ginących;
f&wymienia niektóre nazwy gadów, f&o życiu żółwi, krokodyli, węży; f&akceptacja zasady, że najlepiej jest
opowiada o ich życiu na podstawie zwrócenie uwagi na budowę ciała zwierzętom na wolności, w ich na-
filmów przyrodniczych lub własnej dostosowaną do środowiska; sposób turalnym środowisku;
hodowli, np. żółwia; rozmnażania (jajo- i żyworodne);
f&o zachowaniu siÄ™, gdy w lesie spo-
tyka się jaszczurkę, zaskrońca, żmiję;
f&wymienia nazwy najczęściej spoty- f&wygląd, sposób życia żaby; prze-
kanych płazów; rozumie, dlaczego trwanie zimy;
nazywamy je zwierzętami wodno- f&rozmnażanie: skrzek  kijanka  żaba;
lądowymi; f&ich pożyteczność i ochrona;
f&salamandra  płaz egzotyczny;
f&wymienia istotne cechy ryb, po- f&budowa ciała ryby; rola płetw, pę- f&świadomość problemu zanieczysz-
zwalające im żyć w wodzie; roz- cherza pławnego, skrzeli, opływo- czania wód;
poznaje i nazywa najczęściej spo- wego kształtu ciała;
tykane, oglądane ryby; f&odżywianie ryb  naturalny łań-
cuch pokarmowy;
f&znaczenie dla człowieka: poży-
wienie, relaks;
f&wymienia najczęściej spotykane f&owady, ich części ciała: głowa, tułów, f&wrażliwość na piękno świata
owady; określa ich pożyteczność pary odnóży, pary skrzydeł; cykl zwierząt;
bÄ…dz
szkodliwość; rozwojowy: jajeczko  gąsienica 
poczwarka  motyl; miejsce owadów
w  łańcuchu pokarmowym ;
31
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&owady pożyteczne: pszczoła, bie-
dronka, żuk;
f&owady  szkodniki pól: stonka, mszy-
ce, pędraki chrabąszcza; szkodniki
lasów: kornik, sówka choinówka;
f&szkodniki domostw: mole, muchy,
pluskwy;
f&piękno świata owadów: barwy 
motyle, biedronki, ważki; dz
więki
 świerszcze, cykady, pasikoniki;
f&wymienia nazwy zawodów związa- f&o pracy: leśnika, weterynarza, ry-
ne ze światem zwierząt; opowiada baka, myśliwego, hodowcy;
o pracy w tych zawodach;
2. Dostrzeganie zwiÄ…zku
i wpływu przyrody
nieożywionej na życie
ludzi, zwierząt i roślin
a) wpływ światła słonecz- f&dostrzega związek  pozornej wę- f&Słońce jako naturalne z
ródło światła f&rozumienie, jak duże jest znaczenie
nego na cykliczność drówki Słońca z długością dni i ciepła; temperatura powietrza i jej Słońca dla życia;
życia na Ziemi i nocy; pomiar; pory roku; strefy klimatycz- f&dociekliwość badawcza;
f&zna nazwy kolejnych miesięcy, pór ne, rytm życia rocznego; znaczenie f&kreatywny stosunek do marzeń;
roku i ich charakterystyczne cechy; dla życia na Ziemi; próby wykorzy- f&świadomość piękna i nieskończo-
f&próbuje wykazać znaczenie Słońca stania słonecznej energii do napędu ności kosmosu;
dla życia na Ziemi; pojazdów, ogrzewania mieszkań;
f&potrafi wyznaczać kierunki: półno- f&pozorna wędrówka Słońca po nie-
cny, południowy, wschodni, za- bie: wysokość Słońca w różnych
chodni i pośrednie; porach dnia, roku; sposoby wyzna-
f&odczytuje wskazania termometru; czania kierunków w terenie; dłu-
zna zasady korzystania z  kąpieli gość cienia w różnych porach dnia;
słonecznych ; rytm życia dobowego;
f&Księżyc, gwiazdy, planety, loty kos-
miczne;
f&epokowe odkrycie M. Kopernika;
f&astronomia i planetaria;
32
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
b) znaczenie powietrza f&potrafi doświadczalnie sprawdzić f&doświadczenia na obecność powie-
dla przyrody ożywionej obecność powietrza w naczyniu; trza, tlenu, dwutlenku węgla;
i nieożywionej f&zna niektóre właściwości takich f&o powietrzu jako naturalnym śro-
składników powietrza, jak tlen, dowisku ptaków i owadów;
ozon, dwutlenek węgla i ich znacze- f&obserwacje kierunku wiatru i jego
nie dla życia; wpływu na pogodę;
f&wie, że powietrze jest naturalnym f&siła wiatru: cisza, wietrzyk, zefi-
środowiskiem ptaków; rek, wiatr, wichura, huragan, trąba
f&wspólnie troszczy się o czystość powietrzna;
powietrza; dostrzega w tym wzglę- f&pożyteczna praca wiatru: zapylanie
dzie rolę roślin; roślin; osuszanie terenu, bielizny,
f&dostrzega związek kierunku i siły trawy; poruszanie wiatraków, ża-
wiatru ze stanem pogody; podaje glówek;
przykłady pożytecznej i niszczącej f&komunikacja powietrzna: samoloty,
roli wiatru; balony, helikoptery; sporty: lotnia,
spadochron, latawiec itp.;
f&praca pilota, stewardesy;
c) znaczenie wody f&podaje przykłady wody w jej trzech f&woda jako ciecz w zbiornikach na- f&oszczędność w użytkowaniu wody
dla życia stanach skupienia; turalnych: z
ródło, sadzawka, stru- podczas wykonywania codziennych
f&umie doświadczalnie wykazać wpływ myk, rzeka, jezioro, ocean, morze; czynności;
temperatury na zmianę stanu skupie- w zbiornikach sztucznych: staw, f&dbałość o czystość wód w rzekach,
nia wody; zna temperaturę wrzenia kanał, basen kąpielowy, przeciw- stawach;
i zamarzania wody; pożarowy, sztuczne jezioro; f&świadomość, że kąpać się można
f&podaje przykłady parowania wody: f&woda w stanie stałym: lód, śnieg; tylko w miejscach bezpiecznych
wysychanie kałuż po deszczu, susze- temperatura zamarzania wody, top- i w obecności osób starszych;
nie bielizny, trawy na siano; tworze- nienia śniegu, powiększanie obję-
nie się chmur; tości wody przy zamarzaniu; lo-
f&rozróżnia naturalne i sztuczne zbior- dowce; sporty zimowe;
niki wody; f&woda w stanie gazowym: para wod-
na, rosa, mgła;
33
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&doświadczalnie obrazuje krążenie f&krążenie wody w przyrodzie  rodza- f&potrzeba higieny swojego otoczenia
wody: w przyrodzie, w centralnym je opadów; krążenie w zbiornikach i ciała;
ogrzewaniu lub innym urzÄ…dzeniu sztucznych: centralne ogrzewanie,
parowym; wodociÄ…gi, fontanny, zegary wodne;
f&doświadczalnie wyjaśnia zasadę f&znaczenie wody dla ludzi: odżywia-
oczyszczania wody; nie, zdrowie (wody mineralne, okła-
f&rozumie znaczenie wody dla życia dy, natryski), higiena: mycie ciała,
przyrody ożywionej; naczyń, pomieszczeń; rekreacja: ką-
f&podaje przykłady niszczącej siły piele, wędkowanie;
wody; pożytecznej  pracy wody ; f&znaczenie wody dla roślin i zwie-
f&rozumie, czym grozi zanieczysz- rzÄ…t;
czanie wód; aktywnie zapobiega f&krajobrazy: jezior, mórz, oceanów; f&wrażliwość na piękno krajobrazu
bezmyślnemu niszczeniu wody; sporty wodne; wodna komunikacja morskiego, pojezierza;
f&wymienia środki komunikacji wod- morska i śródlądowa;
nej: okręty, statki, wodoloty, łódki, f&problemy zanieczyszczania wód:
kajaki, promy, tratwy; ścieki, wycieki ropy;
f&opowiada o pracy: marynarza, ry- f&praca w zawodzie: marynarza, ry-
baka, nurka, hydraulika; baka, hydraulika, nurka;
d) znaczenie skał i mine- f&wymienia nazwy charakterystycz- f&znaczenie krajobrazowe skał: góry,
rałów dla człowieka nych skał znajdujących się w krajo- wyżyny, głazy narzutowe, ostańce;
brazie najbliższej okolicy; f&znaczenie użyteczne skał: budowa
f&bada doświadczalnie przepuszczal- domów, dróg; rzez
by; pomniki; pro-
ność wody w piasku, w glinie, wie, dukcja szkła;
jakie znaczenie mają te cechy f&znaczenie minerałów: soli kuchen-
w przyrodzie; nej, węgla kamiennego, rudy żela-
f&wie, że temperatura, woda i wiatr za, złota, srebra;
niszczą skały, tworzą w nich groty, f&wspinaczki wysokogórskie; nasi
pieczary, jaskinie, tunele; sławni himalaiści;
f&zawód górnika, hutnika, speleologa, f&szacunek dla trudu górników, hut-
jubilera, rzez
biarza, budowniczego ników;
dróg; f&dostrzeganie piękna wytworów jubi-
lera, rzez
biarza;
34
V. KOMPETENCJA ODBIORCY WYTWORÓW SZTUKI i ICH TWÓRCY NA MIAR
SWOICH MOŻLIWOŚCI
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
1. Percepcja dzieła f&odkrywa, że w utworze literackim, f&fikcja: zmyślenie literackie a kłam- f&rozwijanie zainteresowania czytel-
literackiego i próby jak w wyobraz
ni, wszystko jest stwo; świat przedstawiony a świat niczego;
własnej ekspresji możliwe: to, co się zdarzyło na- rzeczywisty; f&identyfikowanie się z bohaterami
literackiej prawdę i to, co tylko przypomina f&świat przedstawiony: sytuacje, zdarze- dzieł;
prawdę, a także to, co nieprawdzi- nia, czas, miejsce, postacie: główny f&wrażliwość estetyczna;
we, zmyślone, fantastyczne; zmy- bohater (pozytywny, negatywny); f&własna twórcza ekspresja literacka;
ślenie to nie kłamstwo; f&język artystyczny: słowa w utworze f&umiejętność korzystania z bibliotek;
f&odróżnia w utworze postacie rze- literackim nie pojawiają się przypad- f&ćwiczenie pamięci poprzez naukę
czywiste od fantastycznych; kowo, autor dobiera je starannie, bo tekstów na pamięć;
f&wyodrębnia kolejne zdarzenia, wska- chce nimi przedstawić nie tylko to, f&szacunek dla ludzi, dzięki którym
zuje głównego bohatera i miejsce co widzimy, ale i to, co słyszymy; powstaje książka i trafia do naszych
akcji; f&celowość w tekście: słów dz
więko- rąk;
f&określa nastrój utworu, wskazuje naśladowczych, neologizmów, po-
fragmenty zabawne, humorystycz- równań, personifikacji, animizacji,
ne, smutne, wzruszające; próbuje wyliczanek, zgrupowania wyrazów;
ustalić, jakimi środkami autor je f&wiersz: zwrotki, rymy, inny język,
uzyskał; wyszukuje słowa dz
więko- inne widzenie świata;
naśladowcze, porównania, epitety; f&proces powstawania dzieła literac-
f&potrafi czytać z podziałem na role; kiego: twórczy wysiłek autora, pra-
f&odróżnia wiersz od prozy, wskazuje cownicy: wydawnictwa, drukarni,
jego zwrotki, wyszukuje rymy; do- biblioteki;
strzega, że poeta widzi świat ina-
czej,  maluje go słowami ;
f&podejmuje spontanicznie wszelkie
próby pisania swobodnych tekstów
dla siebie i dla innych na dowolny
temat (przeżycia, dążenia, marze-
nia), w dowolnej, wybranej przez
siebie formie;
35
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
2. Percepcja wytworów f&patrząc na obraz, rzez
bę, zastana- f&dziecko, zarówno jako odbiorca, f&potrzeba wypowiadania swoich od-
plastycznych i podej- wia się, co artysta na nim przedsta- jak i jako twórca dzieła plastyczne- czuć, dążeń, marzeń w formie pla-
mowanie własnej wił, jakie były jego intencje; go powinno znać elementy składa- stycznej;
ekspresji plastycznej f&próbuje określić, jakie uczucia jące się na dzieło oraz sposoby ich f&potrzeba nawiązywania kontaktu
wywołuje w nim dane dzieło; pró- zestawiania; z innymi ludz
mi;
buje uchwycić, jakie środki zostały f&wrażliwość na piękno, harmonię
użyte, że dzieło nas bawi, smuci, barw i kształtów;
wprowadza w zadumę; próbuje od- f&świadomość odkrywania sensu twór-
czytać w nim celowość kreski, pla- czego życia;
my, barwy, światła, kompozycji;
f&z radością sięga po kredki, farby,
pędzle i spontanicznie, odważnie,
bez obawy (że będzie wyśmiany),
przedstawia za pomocÄ… znanych
mu środków plastycznych swój
sposób widzenia siebie i świata;
f&umie rysować linie za pomocą f&ćwiczenia w rysowaniu kreską; kre- f&dążenie do doskonalenia swojego
ołówka grafitowego, węgla, kredy, ska w rysunku  główny środek stylu, chęć rozwijania swej pomy-
sangwiny, markerów, kredek paste- wyrazu, w malarstwie  to kontury; słowości i oryginalności;
lowych i świecowych, patyka i tu- ich układy: pionowy, poziomy, ukoś-
szu, długopisu, pióra itp.; bawi się ny, symetryczny; ich kształty: pros-
z kolegami w  kreskowe rozmowy ; te, krzywe, faliste, Å‚amane, owalne;
potrafi kreską wyznaczyć kontury ich zróżnicowanie: w grubości, sze-
przedmiotu i postaci; wie, co to są rokości, długości, kolorze; ich  mo-
filmy  kreskówki ; wa : wrażliwa, czuła, sztywna, ryt-
f&zna zasady malowania farbami miczna, filigranowa;
akwarelowymi, plakatowymi, kle- f&barwa: naturalne barwy tęczy; pod-
jowymi; potrafi łączyć farby, by stawowe: żółta, czerwona, niebie-
tworzyć kolory pochodne, np. czer- ska; pochodne: pomarańczowa, fio-
wony i żółty to pomarańczowy; letowa, zielona; dopełniające: błękit
do żółtego, czerwień do błękitu;
36
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
potrafi dobrać barwy odpowiednie gorące: czerwona, zimne: niebieska,
do tematyki, np. zielony, niebieski zielona; kontrast bieli i czerni, ich
 to kolory wody; czerwony i po- połączenie to szarość;
marańczowy  to kolory słońca; f&kompozycja, perspektywa;
próbuje  językiem kolorów opisać f&sposób malowania różnymi narzę-
swoje nastroje, nastawienia; dziami i na różnych powierzchniach;
f&rysując, stara się zagospodarować ważniejsze techniki malarskie;
całą płaszczyznę kartki; f&rzez
bienie w różnym tworzywie;
f&próbuje rzez
bić w glinie, mydle, f&instytucje: pracownia malarska, gale-
plastelinie, drewnie; ria sztuki, muzeum, biblioteka, pra-
f&projektuje formy przestrzenne z kloc- cownie konserwacji obrazów;
ków, kartonowych pudełek, puszek f&zawód malarza, rzez
biarza, grafika,
i różnych opakowań; konserwatora malowideł;
f&tworzy odbitki stemplami z ziem-
niaka, korka; tworzy wzory tapet,
materiałów, ornamentów;
f&ilustruje lektury, zdarzenia, rysuje
plakaty, ozdoby itp.;
3. Percepcja muzyki, f&chętnie słucha muzyki; próbuje roz- f&nauka piosenek; f&wrażliwość na muzykę;
odtwarzanie i próby różniać dz
więki i brzmienie niektó- f&ćwiczenia w akompaniowaniu za po- f&potrzeba własnej ekspresji muzy-
tworzenia jej fragmentów rych instrumentów muzycznych (for- mocą naturalnych efektów dz
więko- cznej;
tepian, skrzypce, gitara, trÄ…bka itp.) wych  klaskanie, tupanie, pstrykanie;
oraz rodzaje głosów ludzkich (bas, f&gry i zabawy muzyczne z zastosowa-
baryton, sopran, alt); wczuwa się niem prostych instrumentów: dzwon-
w nastrój muzyki; ki, ksylofony, metalofony, tambury-
f&odtwarza akompaniament do piose- na, bębenki, grzechotki itp.;
nek i zabaw za pomocÄ… naturalnych f&ruch z muzykÄ…: szybkie reagowanie
dz
więków akustycznych: klaskanie, na sygnały muzyczne, zmianę tem-
tupanie, pstrykanie; śpiewa piosenki; pa, wysokości dz
więku; nauka kro-
ków tanecznych;
37
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&gra na instrumentach niemelodycz- f&ćwiczenia w tworzeniu rytmu: wy- f&lubi słuchać muzyki;
nych: grzechotka, bębenek, trójkąt, powiadanie krótkich tekstów (zmia- f&pozytywne uczucia podczas słucha-
tamburyno, drewienka, kastaniety; na tempa, dynamiki, artykulacji, nia muzyki w ciszy; wczuwanie siÄ™
próbuje grać na melodycznych in- intonacji głosu); rytmiczne recyto- w jej nastrój i wędrowanie bez kre-
strumentach perkusyjnych: dzwonki wanie słów, zdań, imion, przysłów; su w swej wyobraz
ni;
chromatyczne, ksylofon, metalofon; echo tematów rytmicznych: klaska- f&lubi tańczyć;
f&próbuje tworzyć muzykę; tworzy nie, recytacja, ruch, gra na instru-
rytm, melodiÄ™, ilustracjÄ™ muzycznÄ…; mencie; improwizowanie np. ryt-
f&wymienia nazwiska kilku znanych micznej odpowiedzi na pytanie;
kompozytorów polskich oraz innych f&ćwiczenia w tworzeniu melodii: im-
narodowości; prowizowanie melodii na temat
f&wie, jakie znaczenie w kulturze na- deszczu, wiosny, tekstu; improwizo-
rodowej ma muzyka ludowa; tań- wanie melodii na instrumentach;
czy regionalne tańce ludowe; tworzenie form muzycznych do
f&wie, co to jest: filharmonia, teatr opowiadań, wierszy;
muzyczny, sala koncertowa, opera, f&wyróżnianie elementów muzyki:
operetka, festiwal muzyczny, mu- rozpoznawanie i naśladowanie gło-
zyczna biblioteka, taśmoteka, pły- sów i dz
więków z otoczenia; naśla-
toteka, umiejętność zachowania się; dowanie głosów niskich, wysokich,
f&odróżnia, na czym polega praca: śpiewanie basem, altem, tenorem itp.;
kompozytora, muzyka, dyrygenta, f&słuchanie muzyki z płyt, taśm, ra-
śpiewaka; dia, a przede wszystkim, w miarę
f&właściwie zachowuje się na koncer- możliwości, uczestniczenie w kon-
tach; certach dla dzieci;
4. Percepcja filmów f&umie odczytać informację przeka- f&wszelką wiedzę na ten temat dziec- f&wrażliwość na sztukę filmową i te-
i sztuk teatralnych zaną gestem, mimiką, układem ta- ko zdobywa w trakcie bezpośred- atralną; refleksyjność w odbiorze;
oraz uczestniczenie necznym, grą aktorów; wyczuwa niego oglądania filmów i spektakli,
w różnych formach nastrój stworzony przez dekorację, przeżywania ich oraz w trakcie
dramy strój, charakteryzację aktorów; dy- wspólnie organizowanych różnych
namikÄ™ i przebieg akcji przedsta- form dramy;
38
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
wionej w filmie, balecie, pantomi-
mie, sztuce teatralnej, teatrzyku ku-
kiełkowym;
f&aktywnie uczestniczy w insceniza-
cjach i teatrzykach organizowanych
na terenie klasy, szkoły, miejsco-
wości;
f&umie przekazywać swoje myśli
i uczucia w formie dramy;
VI. KOMPETENCJA UŻYTKOWNIKA WYTWORÓW TECHNIKI, MAJSTERKOWICZA I PRZYSZA
EGO WYNALAZCY
1. Znajomość f&potrafi rozpoznać materiały papier- Wiedzę dziecko nabywa, wykonując
f&spostrzegawczość w ocenie różno-
podstawowych nicze, drewniane, metalowe, włó- różne przedmioty:
rodności materiałów, które można
własności różnych kiennicze, tworzywa sztuczne, któ- f&co można wykonać z materiału
wykorzystać w majsterkowaniu;
materiałów rych najczęściej używa w swej pracy przyrodniczego, np. kasztanów, żo- f&wyobraz
nia w planowaniu, co moż-
wytwórczej  majsterkowaniu; łędzi, warzyw, owoców, liści, traw;
na wykonać z danego materiału;
f&umie określić fizyczne cechy wy- rozpoznawanie cech przez dotyk:
f&świadomość konieczności wyko-
mienionych materiałów: miękki gładki, chropowaty, twardy, miękki,
rzystywania surowców wtórnych;
twardy, gładki  chropowaty, giętki lśniący, matowy, suchy;
 łamliwy, lśniący  matowy itp.; f&co można wykonać z materiałów
f&dobiera adekwatne materiały do papierniczych: tektury, kartonu, pa-
wykonywanego przedmiotu, urzą- pieru, bibuły;
dzenia; uzasadnia wybór, stwier- f&do czego można wykorzystać mate-
dzając np. podatny na sklejanie, na riały drewniane: drewno różnych
zginanie, utrzymuje sztywność; drzew, sklejkę, płytę paz
dzierzowÄ…;
f&odróżnia pojęcia: surowiec  półfa- f&czym różnią się materiały metalo-
brykat  wyrób gotowy, np. drew- we: miedz
, stal, aluminium;
no  deska  półka; f&jak należy obchodzić się z materia-
Å‚em szklanym;
39
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&rodzaje materiałów włókienniczych:
wełna, bawełna, jedwab, kreton itp.;
f&szerokie zastosowanie materiałów
z tworzyw sztucznych w majsterko-
waniu;
2. Posługiwanie się f&potrafi bezpiecznie posługiwać się f&narzędzia: ich elementy składowe; f&doskonalenie sprawności manualnej;
prostymi narzędziami takimi narzędziami, jak: nóż, no- funkcje (służą do szycia, cięcia, f&oszczędność w gospodarowaniu
życzki, kolec, igła, naparstek, zszy- klejenia itp.); kultura posługiwania materiałami;
wacz biurowy, dziurkacz, imadło, się narzędziami  zasady bhp i za- f&samodzielność i zaradność życiowa;
młotek, obcęgi, wkrętak, świder, li- sady ekonomicznego używania na-
nijka, szczypce do drutu, pilnik; rzędzi; konserwacja i przechowy-
f&zna sposoby konserwowania i prze- wanie;
chowywania narzędzi;
3. Bezpieczne korzystanie f&potrafi obsługiwać proste urządzenia f&urządzenia techniczne  elementy f&zainteresowanie techniką;
z urządzeń technicznych domowe, np. radio, telewizor, odku- składowe: obudowa, element uru- f&nastawienie innowacyjne do otocze-
rzacz, mikser, magnetofon, magne- chamiający, napędzający, pracujący; nia i używanych przedmiotów;
towid, telefon, domofon, wagę, ku- instrukcja obsługi; bezpieczeństwo
chenkę gazową; w posługiwaniu się; przechowywa-
f&w prostych urzÄ…dzeniach domo- nie i konserwacja;
wych wskazuje elementy składowe f&wynalazki techniczne  gra z wyob-
i określa ich rolę; raz
nią, naśladowanie natury: lot pta-
f&odczytuje ze zrozumieniem instruk- ków, pływanie ryb, pełzanie itp.;
cję obsługi urządzenia oraz infor- rozwiązania wynikające z potrzeby
macje na metkach; ochrony środowiska, np. samochód
f&zna i respektuje zasady bezpieczeń- poruszany energią słoneczną;
stwa przy korzystaniu z urządzeń, f&komputery  o ile szkoła dysponuje
zwłaszcza elektrycznych, gazo- komputerem, należy oswajać z nimi
wych; dzieci poprzez gry komputerowe;
40
Kompetencja Nabywane umiejętności Niezbędna wiedza Kreowane cechy osobowości
f&zna podstawowe sposoby udziela-
nia pomocy przy skaleczeniach;
f&zna historię wybranych narzędzi
i urządzeń, np. do mierzenia czasu,
oświetlania, porozumiewania się na
odległość, podróżowania;
f&zna historię ważniejszych wynalaz-
ków: kolej, radio, żarówka; wie, że
wynalazki to często efekt najśmiel-
szych marzeń człowieka (Ikar i De-
dal, kapitan Nemo);
4. Planowanie i organizacja f&precyzuje co ma wykonać; groma- f&ćwiczenia w adekwatnym dobiera- f&innowacyjność  modyfikowanie
pracy przy montażu dzi odpowiednie materiały i po- niu materiałów do określonego ro- projektów;
f&dbałość o estetykę wykonania wy-
wytworu technicznego trzebne narzędzia; przygotowuje dzaju planowanego wytworu;
stanowisko pracy; ustala kolejność f&o połączeniach rozłącznych (wią- tworu;
wykonywanych czynności (mierze- zanie, spinanie na zatrzaski, spina- f&doskonalenie poznanych sposobów
nie, wycinanie, klejenie, zbijanie, cze biurowe); o połączeniach nie- działania;
f&umiejętność korzystania z wcześniej
splatanie itp.); wykonuje prace wy- rozłącznych (zszywanie, klejenie,
uzyskanych informacji na temat cech
kończeniowe. zbijanie);
danego materiału;
f&rodzaje klejów: do papieru, kartonu,
f&pomysłowość w wykańczaniu wy-
drewna;
tworu;
f&jak formować karton (origami), drut,
f&twórcza wyobraz
nia.
folie;
f&ćwiczenia w szyciu i wyszywaniu;
f&różne sposoby wykańczania przed-
miotów w zależności od użytego
materiału i przeznaczenia wyrobu.
41
Zajęcia ruchowe
 Wskazane jest takie organizowanie procesu dydaktyczno-wychowawczego, aby w każ-
dym dniu wystąpiły zajęcia ruchowe, których łączny tygodniowy wymiar wynosi co najmniej
3 godziny  aktualna podstawa programowa.
W niniejszym programie uwzględniano podział ćwiczeń według założeń gimnastyki
R. Labana.
Rodzaj ruchu Przykłady ruchu
I. GIMNASTYKA Z ELEMENTAMI LEKKIEJ ATLETYKI
1. Wyczucie własnego ciała
 ruchy globalne f&biegi, przewroty, toczenie ciała, czworakowanie między
rozłożonymi przyborami;
 ruchy dolnych partii ciała f&wymachy nóg, kopnięcia, chód na palcach, na piętach,
tupanie, podskoki;
 ruchy górnych partii ciała f&krążenie i wymachy ramion, rzuty, klaskanie, głaskanie,
trzepotanie, ruchy pływania;
 ruchy głowy i tułowia f&przeczenie, potakiwanie, toczenie piłki głową, skręty
i skłony tułowia;
 ruchy zamykające i otwierające f&zwijanie się w kłębek i rozwijanie, sięganie daleko, obej-
ciało mowanie, zajmowanie jak najmniej (najwięcej) miejsca;
2. Wyczucie przestrzeni
 w poziomie niskim f&czworakowanie, pełzanie, toczenie się, przewroty;
 w poziomie średnim f&skradanie się;
 w poziomie wysokim f&wspięcia, podskoki, piruety;
3. Wyczucie ciężaru i siły
 ruchy mocne, ciężkie f&podnoszenie ciężarów, walka atletów, toczenie drewnia-
nych krążków, toczenie ciężkiej kłody, dużych kamieni;
 ruchy żywiołowe, energiczne f&skoki kota na uciekającą mysz, skoki psa spuszczonego
z łańcucha, dzieci wybiegające na podwórko po długim
siedzeniu itp.;
 ruchy wesołe, żywe, dynamiczne f&naśladowanie piłkarza, który strzelił gola, łyżwiarz na
lodzie, delfin w wodzie, małe bawiące się pieski itp.;
 ruchy spokojne, delikatne, kojące f&zachowanie matki wobec dziecka (głaskanie, tulenie),
dziecko głaszczące zwierzątko, ogrodnik pielęgnujący
kwiaty, dziewczynka przymierzajÄ…ca sukienkÄ™;
4. Płynność ruchu
 ruchy lokomocyjne f&biegi po liniach prostych, zygzakowatych, kolistych, spi-
ralnych;
 zmiany kierunku ruchu f&lot motyla, podążanie biegiem za zwiniętą pięścią, za
wskazaniem łokcia, omijanie przeszkód, prowadzenie
piłki nogą, improwizacja przy muzyce;
42
Rodzaj ruchu Przykłady ruchu
5. Współdziałanie
z partnerem
 adaptacja ruchów f&naśladowanie gestów, ruchów; mijanie się w dwójkach; je-
partnera den w niskiej pozycji wybija rytm na bębenku, a drugi tań-
czy wokół niego; ruchy kontrastowe, przeciwne;
 stykanie się i rozłączanie f&dzieci w dwójkach z dala od siebie na sygnał zbliżają się,
okazują sobie radość, tańczą, na następny sygnał wracają;
f&podchodzÄ… do siebie skradajÄ…c siÄ™, po spotkaniu wykonujÄ…
fantazyjne ruchy, skoki;
 dialog ruchowy f&pytanie  odpowiedz
; akcja  reakcja ruchem, gestem;
f&naśladowanie ruchów drugiego dziecka (małpowanie);
f& przechwałki  demonstrowanie ruchem swojej siły, odwa-
gi, zręczności;
 figurki f&kilkuosobowa grupa tworzy statuetkÄ™, inni wnoszÄ… do niej
poprawki;
f&pozowanie do zdjęć;
f&dowolny taniec z muzykÄ…;
f&zabawa w  marmurki ;
6. Użycie własnego ciała
jako narzędzia w różnych
czynnościach
 gesty f&sięganie, gromadzenie, rozgarnianie, sięganie ręką (nogą)
jak najdalej;
 przenoszenie ciężaru f&przenoszenie ciężaru ciała w staniu rozkrocznym, na czwo-
rakach;
f&wychylanie się w różne strony bez utraty równowagi;
f&chwianie, kołysanie się na silnym wietrze;
 ruchy lokomocyjne f&chód krokiem kołyszącym się; chód ostrożny, skradający się;
f&próba stania na rękach;
f&cwałowanie ze zmianą kierunku;
 skoki f&skoki z odbicia jednonóż, obunóż;
f&skok z lÄ…dowaniem na drugÄ… nogÄ™; na tÄ™ samÄ… nogÄ™; na obie
nogi;
f&skoki o locie skośnym;
f&skoki z pozycji zamkniętej, rozwijającej się w locie;
f&skoki o natężającej się lub zanikającej intensywności;
f&skoki z pomocą współćwiczącego;
 obroty f&obroty wokół obranego punktu; wokół własnej osi ciała;
f&piruety na łyżwach;
f&przewroty w przód i w tył;
f&tańce;
7. Rozpoznawanie i dosko-
nalenie podstawowych
akcji ruchowych
 pchnięcia f&ruch nagły, mocny, bezpośredni;
f&naśladowanie pchnięcia szpadą, floretem;
www.wsip.pl 43
Rodzaj ruchu Przykłady ruchu
 cięcie f&ruch nagły, mocny, elastyczny;
f&walka na miecze, szable, kije;
f&bójki, starcia;
 płynięcie f&ruch miękki, powolny; obroty; ruchy zwijania; ruchy spiral-
ne, wahadłowe;
 ślizganie f&ruch spokojny, gładki; płynne posuwanie się małymi krocz-
kami połączone z ruchem ramion; sprężynujący ruch nóg;
 wkręcanie f&ruch mocny, przedłużony, elastyczny; judo, zapasy, walka
wręcz; ruch występujący w pracach domowych;
 naciskanie f&oddziaływanie na podłoże, na przedmioty;
f&nacisk dłońmi, kolanami, barkiem, łokciami, główką;
f&zabawy z mocowaniem;
 drganie f&ruch rozluz
niający, eliminuje napięcie mięśni; trzepotanie,
otrzÄ…sanie siÄ™, strzepywanie;
 klepanie f&ruch lekki, powtarzający ruchy; klepanie współćwiczącego;
uderzanie o instrument perkusyjny; tupanie;
8. Wyczuwanie rytmu pracy
 ruch i towarzyszący mu f&uderzenia młotem; rąbanie drzewa; rżnięcie drzewa;
rytm wywodzi siÄ™ z pracy f&jazda na rowerze;
f&bieg przez płotki;
f&praca rzez
biarza, rolnika itp.
 obserwacja przemienności f&napięcie  rozluz
nienie
f&wysiłek  odpoczynek
II. ZAJ
CIA TERENOWE
II. ZAJ
CIA TERENOWE
 letnie f&pływanie
f&biegi, skoki, rzuty, wspinanie siÄ™;
f&jazda na rowerze, wrotkach, deskorolce;
f&ćwiczenia na ścieżce zdrowia;
f&marsz terenowy; biwakowanie;
 zimowe f&jazda na sankach, łyżwach, nartach;
f&gry i zabawy na śniegu;
f&ćwiczenia na zimowej ścieżce zdrowia;
II. ZAJ
CIA TERENOWE
III. GRY SPORTOWE
 gry rakietowe f&badminton;
f&ping-pong;
f&tenis;
 ringo
 mini  siatkówka
 mini  koszykówka
 mini  piłka nożna
44
Założone osiągnięcia ucznia i propozycje ich oceny
1. W zakresie kształtowania kompetencji komunikowania się z ludz
mi:
a) w języku ojczystym:
 wypowiada siÄ™ jasno, wyraz
nie, poprawnie w rozwiniętej, uporządkowanej logicznie
kilkuzdaniowej formie;
 uważnie słucha swojego rozmówcy i stara się rozumieć treść wypowiedzi;
 czyta głośno, płynnie, wyraziście, respektując znaki przestankowe;
 czyta cicho ze zrozumieniem;
 pisze poprawnie pod względem gramatycznym i ortograficznym krótkie opowiadanie,
list, życzenia, ogłoszenie, zawiadomienie, notatkę do kroniki;
b) nabył elementarną wiedzę i sprawność w posługiwaniu się językiem obcym;
c) w języku matematycznym:
 określa kierunki przestrzeni oraz położenie wskazanego przedmiotu;
 klasyfikuje przedmioty według obranej cechy;
 rozpoznaje, nazywa i wymienia istotne cechy prostych figur geometrycznych;
 posługuje się liczbą w jej różnych aspektach;
 wykonuje cztery podstawowe działania na liczbach w zakresie 100; stosuje poznane
własności tych działań;
 określa czas za pomocą kalendarza i zegara;
 mierzy długość, pojemność i masę;
 rozwiÄ…zuje proste zadania tekstowe;
d) w języku pozawerbalnym:
 odczytuje z ruchu, gestu, mimiki stany, potrzeby i przeżycia drugiego człowieka; wy-
raża tym sposobem swoje wewnętrzne stany i przeżycia;
 zna i respektuje umowne znaki drogowe, znaki ostrzegawcze na urzÄ…dzeniach technicz-
nych, dz
więkowe sygnały ostrzegawcze policji, straży pożarnej itp.;
2. W zakresie kształtowania kompetencji współżycia i współdziałania z ludz
mi:
 identyfikuje się ze swoją rodziną, jej tradycjami i preferowanymi wartościami;
 jest koleżeński wobec rówieśników, potrafi rozwiązywać konflikty bez stosowania
agresji;
 zna tradycje i ważniejsze elementy kultury regionu, w którym mieszka;
 zna nazwę swego kraju, jego symbole i barwy narodowe; wymienia ważniejsze miasta
i pamiÄ…tki kultury narodowej;
3. W zakresie kształtowania kompetencji posługiwania się metodami poznawania rzeczywis-
tości:
 prowadzi proste obserwacje, doświadczenia i eksperymenty przyrodnicze; przewiduje
i ocenia skutki swoich działań;
 korzysta umiejętnie z różnych z
ródeł informacji; posługuje się podręcznikiem, słowni-
kami, encyklopediÄ…;
 korzysta z dostępnych nowych technologii informacyjnych.
www.wsip.pl 45
4. W zakresie kształtowania kompetencji wyodrębniania, opisywania, wyjaśniania związku mię-
dzy naturalnymi składnikami środowiska przyrodniczego a życiem i działalnością człowieka:
 zna swoje ciało, jego potrzeby;
 rozumie jakie znaczenie ma dla zdrowia racjonalne odżywianie się, uprawianie spor-
tów; zna szkodliwość używek;
 przestrzega zasad higieny osobistej, higieny pracy i zabawy;
 zna nazwy roślin i zwierząt typowych dla ekosystemów naturalnych (las, staw, jezioro,
morze, łąka) i tworzonych przez człowieka (ogród, park, pole uprawne);
 dostrzega cykliczność życia na Ziemi (pory roku, dnia);
 wskazuje znaczenie powietrza i wody dla życia w przyrodzie;
 nazywa i odróżnia niektóre skały i minerały znajdujące się w jego najbliższym otoczeniu;
 dostrzega w swoim otoczeniu problemy ekologiczne.
5. W zakresie kształtowania kompetencji odbiorcy wytworów sztuki i przyszłego ich twórcy:
 wyraża swoje odczucia wywołane kontaktem z dziełem literackim, plastycznym, mu-
zycznym;
 stosuje podstawowe techniki i środki artystyczne w tworzeniu dzieł na miarę swoich
możliwości;
 lubi rysować, śpiewać, tańczyć, inscenizować;
6. W zakresie kształtowania kompetencji użytkownika wytworów techniki i przyszłego wy-
nalazcy:
 bezpiecznie posługuje się prostymi narzędziami;
 bezpiecznie obsługuje proste urządzenia domowe, elektryczne (np. mikser, odkurzacz,
żelazko);
 dobiera materiały adekwatne do wykonywanego przedmiotu; stosuje różnorodne spo-
soby łączenia przedmiotów;
 wykazuje pomysłowość w procesie tworzenia określonego wytworu;
 prace wykonuje starannie, dokładnie, estetycznie.
Ocena
W zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej nie ma miejsca ani zjawisko niepowodzenia
dydaktycznego, ani zjawisko drugoroczności. Konsekwentnie do założenia, że każde dziec-
ko rozwija się na miarę swoich możliwości i w odpowiednim dla siebie tempie, ocena ma
charakter opisowy i dotyczy nie tylko postępów w nauce, ale ogólnego poziomu rozwoju
konkretnego dziecka.
Proponuje siÄ™ trzy rodzaje oceniania dziecka:
 ocenianie bieżące, podczas każdego zajęcia;
 ocenianie okresowe, na półrocze i koniec kolejnych lat edukacji;
 ocenianie końcowe, po zakończeniu I etapu edukacji podstawowej.
Ocenianie bieżące
Jest ono najważniejsze w procesie edukacyjnym. Obejmuje nie tylko ucznia, ale i w pew-
nym sensie nauczyciela, w myśl zasady:  abyś nie był lekarstwem na chorobę, której sam
jesteś przyczyną . W ocenie bieżącej uczeń otrzymuje potwierdzenie tego, co poprawnie wy-
konał, co osiągnął, w czym jest dobry oraz wskazówki  co poprawić, co udoskonalić, nad
czym jeszcze popracować; natomiast nauczyciel otrzymuje informacje o trafności i efektyw-
ności stosowanych metod, środków i organizacji zajęć, a w razie miernych wyników  sy-
gnał, że należy je modyfikować, zmieniać.
46
W ocenianiu bieżącym powinno się dostrzegać pewną analogię z pracą trenera, który uczy
dzieci np. gry w tenisa. Dzieci ćwiczą i opanowują kolejno pojedyncze umiejętności wcho-
dzące w zakres ogólnej umiejętności gry w tenisa, ale jednocześnie od samego początku
kreują swój własny styl gry. Na treningu nie ma dziennika, nikt nie stawia piątek, trójek, je-
dynek; nikt nie ocenia za pomocą kropek, gwiazdek, serduszek, uśmiechniętych buzi, bo i po
co; dziecko ćwiczy, bo chce nauczyć się grać; nabywa tę umiejętność w drodze własnej ak-
tywności, własnego wysiłku. Trener uczestniczy w tym procesie  wprowadza kolejne ćwi-
czenia, gra razem z dziećmi i bacznie śledzi poprawność wykonania, sprawność, refleks, ko-
ordynację ruchów. Dziecko natychmiast otrzymuje słowną ocenę swojego dokonania; słyszy:
dobrze, dobrze, tak, ale też słyszy: nie tak, podbiegnij bliżej, spróbuj jeszcze raz itp. Dziec-
ko przyjmuje uwagi, poprawia błędy, unika powtarzania ich, stosuje się do wskazówek i ćwi-
czy aż do uzyskania pozytywnego efektu.
Taka ocena zapobiega błędom w uczeniu się, sprzyja rozwojowi dziecka, eliminuje na-
pięcia, rywalizację i prowadzi do realizacji zamierzonych celów edukacji.
W ocenianiu bieżącym przydatne są karty indywidualnej pracy ucznia, które informują
systematycznie o postępach dziecka w nabywaniu wiadomości i umiejętności; gromadzone
w teczce ucznia dają pełny obraz kolejnych postępów i rozwoju dziecka.
Ogólnie można powiedzieć, że w ocenie bieżącej stwierdzamy w szczegółach, co dziecko
wykonało, jak wykonało, ile potrafi, czego nie umie. Dziecko otrzymuje ją już w trakcie
wykonywania zadania bÄ…dz
tuż po jego wykonaniu. Eksponujemy w niej osiągnięcia indy-
widualne dziecka w porównaniu do stanu poprzedniego, ale nie porównujemy ich z osiągnię-
ciami innych dzieci, bowiem edukacja to nie wyścig, ale spokojna, twórcza praca na miarę
jego możliwości.
Metody bieżącego oceniania osiągnięć uczniów
1. Sprawdzanie przez nauczyciela samodzielnie wykonanej przez uczniów pracy klaso-
wej i domowej w celu określenia poziomu:
" poprawności przyswojonych wiadomości;
" biegłości w opanowanych umiejętnościach;
" sposobu rozumowania w procesie dochodzenia do wyniku;
" umiejętności korzystania z wcześniej nabytych doświadczeń edukacyjnych;
2. Metoda ustnego odpytywania uczniów w celu sprawdzenia, np.:
" umiejętności czytania;
" znajomości zasad ortograficznych, matematycznych;
" biegłości w obliczaniu wyników czterech działań arytmetycznych;
" umiejętności interpretowania treści zawartej w tekstach;
" celowości zastosowania określonej metody rozwiązywania problemów edukacyjnych;
" stopnia trwałości przyswojonych faktów, itp.
3. Metoda krótkich testów wiadomości i umiejętności, konkursów i quizów, w których
uczeń:
" odpowiada na różne pytania;
" uzupełnia luki w zdaniach, tekstach;
" dokonuje wyboru poprawnej odpowiedzi;
" przekształca zadania;
" rozwiÄ…zuje zagadki;
" wyróżnia logiczne zależności;
" proponuje własne zakończenia tekstów;
" proponuje nowe rozwiÄ…zania, itp. a tym samym ujawnia poziom przyswojonej wiedzy
i nabytych umiejętności.
www.wsip.pl 47
Ocenianie okresowe
Ma charakter bardziej ogólny i pełniej informuje o aktywności dziecka, o postępach w na-
bywaniu poszczególnych kompetencji, o specjalnych uzdolnieniach, o specjalnych trudno-
ściach, o stanach wewnętrznych przeżyć dziecka i sposobach ich ujawniania.
Ocena okresowa nie wiedzie do oceny postępów całej klasy, lecz ujmuje postępy i rozwój
konkretnego ucznia. Nie używa się w niej etykiety: uczeń bardzo dobry, uczeń zły, słaby,
dostateczny. W ocenie okresowej przedstawia siÄ™ indywidualnÄ… naturÄ™ dziecka, tworzy siÄ™ dos-
sier dziecka, grupując informacje o jego wewnętrznych stanach i procesach, o przejawach je-
go zachowania. Dąży się do uchwycenia związku między stanem wewnętrznym a działaniem.
Ocena okresowa powinna z jednej strony mieć charakter diagnostyczno-informujący i ja-
ko taka jest przydatna nauczycielowi i rodzicom, by mogli dziecko jak najlepiej wspomagać
w rozwoju, z drugiej strony powinna być motywująco-afirmacyjna, zachęcająca dziecko do
samorozwoju.
Metoda okresowego oceniania osiągnięć uczniów  metoda sprawdzianów
Po opracowaniu określonej partii materiału programowego lub po zakończeniu konkret-
nego działu tematycznego, uczniowie piszą sprawdzian, który pozwoli ocenić poziom przy-
swojonych wiadomości i wyćwiczonych umiejętności. Sprawdziany te najczęściej są propo-
nowane przez autorów podręczników i mają ścisły związek z treścią tych podręczników.
Najczęściej uczniowie piszą takie sprawdziany w każdym miesiącu roku szkolnego.
Ocenianie końcowe
Jest to ocena podsumowująca, przeprowadzana na zakończenie kolejnego roku edukacji
wczesnoszkolnej, sprawdzająca poziom osiągniętych kompetencji zawartych w Podstawie
Programowej. Dotyczy ona przede wszystkim: zasadniczych narzędzi uczenia się (czytanie,
pisanie, mówienie, rachowanie, rozwiązywanie problemów); fundamentalnych treści z zakresu
wiedzy o świecie, stanowiących podstawę do dalszej nauki; koniecznych zachowań w aktyw-
nym życiu społecznym.
Metoda rocznego oceniania osiągnięć uczniów  metoda testu kompetencyjnego
Pod koniec każdego roku edukacji wczesnoszkolnej uczniowie otrzymują do rozwiązania
test kompetencji. Kompozycja testu jest tak pomyślana, aby na podstawie rozwiązania zadań
testowych można było ustalić dla każdego ucznia:
" poziom przyswojonej wiedzy programowej;
" biegłość w wyćwiczonych umiejętnościach, takich jak: czytanie, pisanie, liczenie;
" umiejętność korzystania z zawartych w teście informacji;
" poziom umiejętności rozumowania;
" umiejętność stosowania wiedzy w praktyce.
Procedury osiągania celów
(Wskazówki dla nauczyciela)
1. Realizuj program w systemie kształcenia zintegrowanego, w którym obowiązuje
integracja:
" treści
" metod nauczania-uczenia siÄ™
" form aktywności uczniów
" zespołu klasowego
" różnych środowisk edukacyjnych
" uczniów o różnym poziomie możliwości, sprawności fizycznej i umysłowej.
Edukacja zintegrowana to pełna edukacja, w której dziecko mówi, pisze, czyta, rysuje, pro-
jektuje, wykonuje czynności, rozwija wrażliwość, dokonuje oceny; w której rozwija się in-
telektualnie (głowa), fizycznie (ciało), emocjonalnie (serce), twórczo (ręce), społecznie (po-
przez obcowanie z innymi), moralnie (poprzez odkrywanie prawdy, rozróżnianie dobra i zła).
Więcej na ten temat znajdziesz w literaturze:
Adamek I., (red.) Nauczyciel i uczeń w edukacji zintegrowanej w klasach I III, Wydawnic-
two Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2002.
Moroz H., (red.), Edukacja zintegrowana w reformowanej szkole, Wydawnictwo  Impuls ,
Kraków 2001.
Siwek H., Kształcenie zintegrowane na etapie wczesnoszkolnym. Rola edukacji matematycz-
nej, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2004.
Sowińska H., (red.), Integracja w pracy z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym, Wydawnictwo
 A
awica , Poznań 1996.
Sowińska H., Michalak R., (red.), Edukacja elementarna jako strategia zmian rozwojowych
dziecka, Wydawnictwo  Impuls 2004.
Suświłło M., Wybrane problemy wczesnej edukacji, Olsztyn 2000.
2. Doceniaj w edukacji zintegrowanej role zdziwienia.
W edukacji zintegrowanej nie ma lekcji, są zajęcia zgrupowane w bloki tematyczne. Re-
alizacja bloku tematycznego może trwać kilka dni. Każdy cykl zajęć (blok tematyczny) roz-
poczynaj od czegoś, co wzbudzi w dziecku zdziwienie. Zdziwienie nakazuje nam zatrzymać
się, skupić najpierw wzrok i słuch, a potem pozostałe zmysły na przedmiocie zdziwienia,
którym może być jakiś kształt, przedmiot, zjawisko, krajobraz i inne. Przedmiot zdziwienia
nie pozwala przejść obojętnie, porusza nasze myśli, wzbudza nasze emocje, uruchamia wy-
obraz
nię, intuicję i marzenia. Często w zdziwieniu dostrzegamy swoją niewiedzę. Naturalną
więc konsekwencją zdziwienia jest pytanie uruchamiające proces myślenia. Pytanie wyzna-
cza kierunek poszukiwania możliwych odpowiedzi i zakreśla obszar, w którym odpowiedz

może się pojawić. Zdziwienie wzbudza więc gotowość do myślenia, do poznania i prowadzi
do zdobycia wiedzy. Warto przeczytać:
Goz
lińska E., Nie lekcje, lecz zajęcia edukacyjne, WSiP, Warszawa 2004.
www.wsip.pl 49
3. Realizuj program w oparciu o podręczniki z cyklu  Wesoła szkoła .
Do realizacji programu Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne wydały cykl podręczników
zatytułowany  Wesoła Szkoła wraz z obudową metodyczną. W cyklu tym znajdują się
książki dla ucznia:
a) podstawowe:
 podręczniki
 karty zintegrowanej pracy ucznia
 matematyczne karty pracy ucznia
b) pomocnicze:
 zeszyty do ćwiczeń w poprawnym pisaniu
 zeszyty do ćwiczeń w poprawnym liczeniu
 słowniczek ortograficzny
 zbiory tekstów do dyktand
 zbiory matematycznych zadań tekstowych
oraz materiały dydaktyczne dla nauczyciela:
a) pomoce demonstracyjne
b) ocena opisowa rozwoju i osiągnięć ucznia
c) wybór wierszy okolicznościowych
d) komplet płyt CD
e) kasety audio
f) płyty CD  ROM oraz CD  AUDIO (np. klik uczy czytać, klik uczy liczyć, klik uczy
zasad ruchu drogowego itp.)
g)  kuferek z pomocami dydaktycznymi
h) przewodniki metodyczne ze scenariuszami zajęć zintegrowanych z podziałem na bloki te-
matyczne
i) scenariusze zajęć z matematyki.
Dlaczego scenariusze, a nie gotowe konspekty zajęć? W scenariuszu podany jest ogólny
zarys przebiegu zajęcia, bez ograniczania twórczej inwencji jego wykonawcy. Jest w nim
miejsce na własne przemyślenia i refleksje nauczyciela, na dopasowanie metod, form orga-
nizacyjnych i czasu trwania zajęć do możliwości uczniów konkretnej klasy, na wykorzysta-
nie walorów edukacyjnych regionu, w którym edukacja się odbywa.
Nauczyciel otrzymuje od wydawnictwa WSiP praktycznie wszelkie niezbędne materiały
dydaktyczne przydatne w realizacji treści programowych. Mimo tego powinien gromadzić
jeszcze inne z
ródła wiedzy, np.: słowniki, albumy, kroniki, plakaty, czasopisma, taśmy z na-
graniami, gry komputerowe itp. PomogÄ… mu w tym aktualne katalogi WSiP oraz innych wy-
dawnictw pedagogicznych.
Przy takiej wielości materiałów dydaktycznych nie wolno zapominać o organizowaniu
uczniom spotkań z rzeczywistością. Planując edukację możesz jej nadać formę  krajoznaw-
stwa . Krajoznawstwo w tym rozumieniu to edukacja bazujÄ…ca na aktywnym spotkaniu
z rzeczywistością, w której punktem centralnym w realizacji treści i celów programowych
jest najbliższe dziecku środowisko. Kręgi tematyczne roczne, miesięczne, tygodniowe są
wyznaczane przez ciekawe obiekty przyrodnicze i kulturowe, a edukacja przyjmuje charak-
ter dosłownego czytania przyrody i kultury; poznawania ich z punktu widzenia istotności,
piękna, różnorodności, złożoności i zależności oraz oceniania z punktu widzenia korzyści
bÄ…dz
szkody.
50
4. Stosuj w pracy z uczniami różnorodne metody edukacyjne.
Realizacja programu kształcenia zintegrowanego zakłada różnorodność i elastyczność
w doborze metod nauczania-uczenia się. Założenie to wynika z natury dziecka, które jest
bardzo ruchliwe i ma naturalna potrzebę bycia zajętym. Wszystko je interesuje, ciekawi; jest
wścibskie, dociekliwe, ciągle pyta, szpera, dotyka, podgląda, psuje; nieustannie eksperymen-
tuje, weryfikuje; najpierw działa, potem ocenia. W związku z tym ciągle aktualne są zapro-
ponowane przez W. Okonia cztery strategie nauczania-uczenia siÄ™ przez: przyswajanie  od-
krywanie  działanie  przeżywanie. Każda z tych strategii wymaga stosowania innych
metod. W edukacji zintegrowanej jest miejsce dla metod opartych na:
 słowie: opowiadanie, opis, pogadanka, instruktaż, praca z książką, metaplan, czyli  cicha
dyskusja lub  rozmowa-plakat , burza mózgów:
 obrazie: pokaz, obserwacja, demonstracja pomocy dydaktycznych;
 praktycznym działaniu: symulacja, drama, metoda projektu, eksperyment, gry dydaktycz-
ne, wszelkiego rodzaju zajęcia praktyczne.
Szczególnie przydatna w nabywaniu pojęć matematycznych jest metoda czynnościowego
nauczania. W czasie zajęć metody powinny wzajemnie się przeplatać i uzupełniać.
Sięgnij do lektury z tego zakresu:
Adamek I., Nauczyciel i uczeń w edukacji zintegrowanej w klasach I III, Wydawnictwo
Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2002.
Gołębniak D. i inni, Uczenie metodą projektów, WSiP, Warszawa 2002.
Klus-Stańska D., (red.), Świat dziecięcych znaczeń, Wydawnictwo Akademickie  Żak ,
Warszawa 2004.
Kosińska A., Polak A., Żiżka D., Uczę metodą ośrodków pracy, WSiP, Warszawa 2004.
Pankowska K., Edukacja przez dramÄ™, WSiP, Warszawa 1997.
Siwek H., Czynnościowe nauczanie matematyki, WSiP, Warszawa 1998.
5. Wykorzystuj w edukacji różnorodne środki dydaktyczne.
Prace badawcze J. Piageta wskazują, iż dzieci w wieku 7 10 lat (a więc uczniowie klas
1 3) pod względem rozwoju umysłowego, znajdują się w okresie myślenia operacyjnego.
Nabywanie pojęć w tym wieku odbywa się drogą przechodzenia od czynności konkretnych
do czynności wyobrażeniowych i umysłowych (abstrakcyjnych). Istnieje więc konieczność
stosowania zróżnicowanych środków dydaktycznych.
Dydaktycy zgodnie akcentują, że tam, gdzie to jest tylko możliwe, należy prezentować
uczniom naturalne okazy w naturalnych warunkach, następnie w warunkach sztucznych bądz

okazy spreparowane, a dopiero w następnej kolejności można posługiwać się obrazami,
schematami, modelami.
WSiP oferuje nauczycielom bogaty zestaw środków dydaktycznych: zestaw pomocy do
nabywania pojęć matematycznych, przyrodniczych, historycznych, np.: liczmany, klocki Cu-
isenaire a, liczydła, klocki Dienesa, geoplan, zegar, kalendarz, plansze z okazami przyrod-
niczymi, plansze związane z porami roku, plansze z zabytkami znajdującymi się w ważniej-
szych miejscowościach Polski, plansze ze zdjęciami znanych Polaków. Idąc z duchem czasu,
przygotowano także liczne filmy, nagrania na taśmach magnetofonowych i płytach CD itp.
Tak bogata oferta w tym zakresie nie zwalnia jednak nauczyciela od śledzenia pojawiania
siÄ™ nowych, atrakcyjnych pomocy dydaktycznych i stosowania ich w procesie edukacji. Zaj-
rzyj do książki:
Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo naukowe NOVUM, Płock 2002.
www.wsip.pl 51
6. Stosuj różne formy organizacyjne pracy uczniów w czasie zajęć.
Praca indywidualna powinna przeplatać się z pracą w parach, w zespołach i z pracą zbio-
rową uczniów. Sięgnij do lektury:
Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo Naukowe NOVUM, Płock 2002.
7. Zapewnij dzieciom poczucie bezpieczeństwa i wolności.
Edukacja zintegrowana możliwa jest w atmosferze ufności, poczucia bezpieczeństwa
i aprobaty dla indywidualności każdego dziecka. Uczeń musi mieć pewność, że spotka się
z pomocą i zrozumieniem nauczyciela. Edukacja nie może odbywać się w napięciu, stra-
chu, stresie i pośpiechu. Daj uczniowi tyle czasu, ile potrzebuje do wykonania ćwiczenia,
zadania, zrozumienia danej kwestii. Pośpiech prowadzi do powierzchowności. Nie goń za
ilością ćwiczeń i zadań; daj czas na pełną koncentrację na danej czynności, na zgłębienie
jej istoty.
8. Czytaj i zapoznawaj się na bieżąco z nowościami pedagogicznymi, które zainspirują
Cię do nowych działań i pozwolą doskonalić proces edukacyjny.
Zestaw obowiÄ…zujÄ…cych lektur
Hans Christian Andersen  Baśnie (wybór)
Władysław Bełza  Kto ty jesteś? Polak mały!
Jan Brzechwa  Akademia Pana Kleksa
Wanda Chotomska  Legendy polskie
Maria Konopnicka  O krasnoludkach i sierotce Marysi (fragmenty)
Hugh Lofting  Doktor Dolittle i jego zwierzęta
Astrid Lindgren  Dzieci z Bullerbyn
Kornel Makuszyński  120 przygód Koziołka Matołka (księga I)
Alan Aleksander Milne  KubuÅ› Puchatek
ks. Jan Twardowski  Patyki i patyczki
Julian Tuwim  wiersze dla dzieci: Lokomotywa, Słoń Trąbalski; inne wybrane utwory
klasycznej literatury dziecięcej polskiej i światowej
www.wsip.pl
Spis treści
Ogólne założenia programu / 3
Zadania edukacji wczesnoszkolnej / 4
Cele zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej / 5
Struktura programu / 6
Treści edukacyjne / 6
Zajęcia ruchowe / 42
Założone osiągnięcia ucznia i propozycje ich oceny / 45
Procedury osiągania celów / 49
Zestaw obowiÄ…zujÄ…cych lektur / 53
Notatki
Notatki