VIII Nasz Dziennik PiÄ…tek, 19 grudnia 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 12/2008 (19)
Dodatek historyczny IPN
si´ jednego Arcybiskupa WyszyÅ‚
skiego. (...) Potraficie "amaç paragrafy Waszej konstytu-
Dr Marek Klecel
cji, która gwarantuje swobod´ wyznania  to tacy ludzie w oczach narodu sÄ… niczym . Ma- 12/2008 (19)
ria K. z Kadzid"a zapytywa"a w dobrej wierze:  Odpowiedz mi starej kobiecie rzetelnie,
za co pozbawiono w"adzy ksi´dza biskupa Stefana WyszyÅ‚
skiego? Bo u nas to mówią, Że
Zwyczajny komunizm.
RzÄ…d chce znieĘç religi´, ma pozamykaç koĘcio"y, wymordowaç ksi´Å»y i zrobiç spó"dziel-
nie. I ma byç bieda i n´dza. AÅ» Pan Bóg zeĘle siark´ z nieba i wybawi naród i upadnie ko-
muna. Nie chce mi si´ w to wierzyç, co mówiÄ… ludzie, bo jako cz"onkini spó"dzielni produk-
Listy do w"adz
cyjnej wiem, Å»e Konstytucja gwarantuje ksi´Å»om i ludziom wyznawanie. Bo co to by by"o,
Dokoł
czenie ze s. VII
gdyby koĘcio"ów nie by"o . Polska Ludowa
PowstajÄ…ca w PRL obyczajowoĘç socjalistyczna nie mia"a wi´c raczej zdrowych pod-
Po 1956  reaktywacja PRL
staw i trwalszej wartoĘci. Wyznacza"y ją w duŻym stopniu represje, stan niepewnoĘci,
zmiennoĘç orientacji, co wyzwala"o z kolei reakcje l´kowe, agresj´, wszelkiego rodzaju Podczas kolejnego kryzysu i prze"omu w 1956 roku powstawa"y nowe nadzieje, ale i co-
niŻsze uczucia zaczepno-obronne. Wiele listów opisuje takie w"aĘnie sytuacje i zacho- raz silniejsze rozczarowania. Po 1957 roku przewaŻa" juŻ zupe"ny brak z"udzeł
co do sys-
wania.  Co ja mam zrobiç?  pyta Anonim z Wo"omina w 1953 roku.  Mia"em kupiç ra- temu, który zapanowa" w PRL.  Prawdziwa Polka zwierza"a si´ radiowej Fali w koÅ‚
cu
dio, a teraz nie kupi´, bo kto ma radio, ten w wi´zieniu siedzi . czerwca 1956 roku:  Od dziĘ jest przede mnÄ… jaĘniejsza przysz"oĘç, bo mam nadziej´, Å»e
od frontu i od kuchni
Do radia zwracano si´ z bezradnoĘci i z wyrachowania, zasypywano je skargami, py- strajk w Poznaniu to pobudka i otucha dla wszystkich gn´bionych przez komun´ Pola-
taniami serio i prowokacjami, plotkami, a takÅ»e kpinami rozczarowanych, którzy przesta- ków. Domagamy si´ podwyÅ»ki p"ac. Domagamy si´ wycofania wojsk sowieckich z Pol-
li juÅ» wierzyç w utopi´. S"uchacz O. z Gdyni odwo"ywa" si´ w 1953 roku do radia jako ski. Co oni tu majÄ… u nas do szukania? Chcemy wolnej Polski. Pochwalam i b"ogos"awi´
Dr Bogus"aw Kopka, IPN Centrala
do instancji odwo"awczej od wyroków sÄ…dowych:  Dnia 11 V br. stanÄ…" przed sÄ…dem ten Ęwi´ty strajk w Poznaniu, gdyÅ» to nie koniec. To dopiero poczÄ…tek. Naród nie ustÄ…pi .
w Gdyni za kradzieŻ bu"ki 67-letni starzec, sprzątacz, który zarabia ponad 300 z"oty mie- Bardziej mieszane uczucia aŻ do samooskarŻenia i samokrytyki wyraŻa" Polak z War-
si´cznie. (...) SÄ…d skaza" go na 6 miesi´cy wi´zienia. PublicznoĘç na sali p"aka"a. S´dzia szawy:  Czym sta" si´ dzisiaj nasz naród? Gn´biony i n´kany w czasach okupacji, Å»y"o-
System represji
krzycza", aby si´ publicznoĘç uspokoi"a, bo wszystkich wyrzuci . wany dzisiaj do ostatecznoĘci, "udzony obiecankami, karmiony fa"szem i ob"udÄ… sta" si´
chorym organizmem. (...) Wierzy"em i ja wam. PoĘwi´ci"em wznios"ym idea"om komuni-
Âmierç nieĘmiertelnych i znaki sprzeciwu
zmu swoje si"y. Po dziesi´ciu latach zdo"a"em si´ przekonaç, Å»e wszystko jest k"am-
w Polsce
Po Ęmierci Stalina, który wydawa" si´ nieĘmiertelny, zacz´"a rozpadaç si´ wiara w ko- stwem nieodwracalnym, Å»e naród nasz spychany jest w przepaĘç, z której si´ nie po-
munistycznÄ… utopi´. W korespondencji reakcje na ten pierwszy wi´kszy kryzys syste- dÄ™wignie, odróŻni"em z"o od prawdy i dlatego oskarÅ»am was wobec komunistów, socja-
mu by"y mieszane: od nieudawanej zapewne rozpaczy po satysfakcj´ i kpin´. Mimo listów i ca"ego narodu, oskarÅ»am i siebie. My jesteĘmy winni przelanej krwi naszych bra-
1944-1950
kryzysu politycznego pó" roku po Ęmierci Stalina uwi´ziono Prymasa Stefana WyszyÅ‚
- ci. My, Partia i RzÄ…d«. Nas sÄ…dziç, a nie tych, którzy przez dziesi´ç lat pracowali wytrwa-
skiego. W korespondencji do radia jest wiele Ęwiadectw zarówno przywiÄ…zania do wiary le i dÄ™wigali z ruin nasz kraj. MyĘmy to obiecywali im i nic nie zrobiliĘmy, aby ulÅ»yç ich
ZaleÅ»noĘç Polski od ZSRS
chrzeĘcijał
skiej i KoĘcio"a, jak i dowodów gotowoĘci do jego obrony. PrzekonujÄ… teÅ» one, ci´Å»kiej doli. Nie starajmy si´ oszukiwaç samych siebie, Å»e to sprawi"a niewidoczna r´-
Å»e pozd"awieniu pierwszej opozycji antykomunistycznej w latach 40. to w kr´gu wiernych ka imperializmu. To jest fa"sz! (...) Úy"em w okresie Polski przedwrzeĘniowej, b´dÄ…c Sytuacja Polski w momencie zakoÅ‚
czenia II wojny Ęwiatowej by"a niezwy-
i wokó" KoĘcio"a rodzi" si´ pierwszy opór spo"eczny przeciw komunizmowi i jego ate- ch"opcem pami´tam doskonale lata ucisku. Sam ja srogo doĘwiadczy"em i dlatego kle z"oÅ»ona. Wp"ywa"y na niÄ… w równym stopniu czynniki zewn´trzne, takie
istycznej, destrukcyjnej ideologii. Objawi" si´ on pe"niej juÅ» po uwolnieniu Prymasa uwierzy"em Ęwi´cie, Å»e tylko socjalizm i komunizm przyniesie wolnoĘç narodowi. W"Ä…- jak: podzia" Europy na dwa przeciwstawne bloki  zachodni i wschodni,
w 1956 roku, w czasie nast´pnego dziesi´ciolecia religijnych przygotowaÅ‚
do obchodów czy"em si´ z ca"ym sercem do budowy zr´bów socjalizmu. DziĘ ja i wielu innych dostrze- i czynniki wewn´trzne: ogromne zniszczenia wojenne (zniszczona zosta"a
chrzeĘcijał
skiego Millenium w 1966 roku.  Matka ze szko"y TPD z Warszawy napisa"a gliĘmy k"amstwo i fa"sz  tym nas karmiliĘcie i dlatego plujemy wam i sobie w oczy . jedna trzecia majÄ…tku narodowego), straty w ludziach (zgin´"o ok. 6 mln
skarg´ do radia jeszcze przed aresztowaniem Prymasa:  Nauczycielka Ob. Wochowa Po PaÄ™dzierniku 1956 roku, a zw"aszcza po krwawym st"umieniu powstania na W´- obywateli Polski), zmiany terytorialne (utrata Kresów Wschodnich na rzecz
(...) oficjalnie zapowiedzia"a klasie IX b, Å»e wszystkie uczennice muszÄ… zdjÄ…ç medaliki, bo grzech, szybko rozwia"y si´ nadzieje na rzeczywiste zmiany:  S"yszeliĘmy z przemówie- ziem zachodnich i pó"nocnych), migracje ludnoĘci (wysiedlenie ludnoĘci
na drugiej lekcji zrobi to samo, co zrobi"a w klasie IX a. Jestem matkÄ… wierzÄ…cÄ…, jak i mi- nia tow. Gomu"ki  pisa"  Anonim wojew. Stalinogród  Å»e moÅ»emy nareszcie mówiç polskiej z Kresów Wschodnich, przesiedlenie Niemców z Polski), walka po-
liony innych ludzi, nosz´ Ęwi´ty medalik (...) i nikt nie kaza" mi go zdjÄ…ç, nawet hitlerowcy. prawd´, Å»e b´dziemy wreszcie mieç wolnÄ…, suwerennÄ…, niezaleÅ»nÄ… od nikogo Polsk´, lityczna i zbrojna o w"adz´ w ramach tzw. utrwalania w"adzy ludowej.
Gdzie jest wolnoĘç sumienia? . Marii G. z Hrubieszowa dzia"acz ZwiÄ…zku M"odzieÅ»y Pol- (...) lecz w same s"owa na pewno naród polski juÅ» nie uwierzy . Interwencja sowiecka Dzi´ki realnej sile militarnej  stacjonujÄ…cych dywizji Armii Czerwo-
skiej, do którego si´ zapisa"a, zwróci" uwag´, Å»e chodzi do koĘcio"a.  Zosta"yĘmy wezwa- na W´grzech wywo"a"a wielki wstrzÄ…s i reakcje, które dope"ni"y rozczarowania syste- nej (Armii Sowieckiej) i Wojsk Wewn´trznych NKWD (MWD)  ZwiÄ…zek
ne do ZarzÄ…du Powiatowego ZMP. Ob. Baranowski zaczÄ…" bluÄ™niç przeciw Bogu, mi´dzy mem.  Takie czyny, jakie dokonuje Rosja na W´grzech, sÄ… to czyny bestialskie i jak naj- Sowiecki sta" si´ faktycznie nowym okupantem Polski1. PaÅ‚
stwo pol-
innymi spyta" nas czy ten znajduch wiszący na krzyŻu wie o tym, Że chodzimy do ko- bardziej barbarzył
skie  pisa"  Bardzo zdenerwowany w koł
cu paÄ™dziernika 1956 ro- skie utraci"o aÅ» do 1989 r. swojÄ… suwerennoĘç.
Ęcio"a«. I postawi" nam wniosek, Å»ebyĘmy z"oÅ»y"y podanie o zwolnienie z pracy albo by- ku. A  Zawiedziony z ZamoĘcia dopowiada":  Wojska radzieckie, rzekomo wycofujÄ…c Proces uzaleÅ»niania Polski od ZSRS rozpoczÄ…" si´ w momencie prze-
Ęmy przesta"y chodziç do koĘcio"a. Gdy powo"a"yĘmy si´ naKonstytucj´ PRL, to nam od- si´ z Budapesztu, pokaza"y, do czego sÄ… zdolne! Budapeszt w gruzach, samoloty kroczenia przedwojennej granicy polskiej przez oddzia"y Armii Czerwo-
powiedzieli, Że to nie obowiązuje w instytucjach politycznych . i czo"gi radzieckie nie przestają operacji wojennej. Dlaczego jest taka ob"uda. Jestem nej w styczniu 1944 roku. Momentem zwrotnym zaĘ by"o utworzenie
Po aresztowaniu Prymasa odezwa"y si´ liczne g"osy protestów ze wszystkich grup spo- pewien, Å»e budowa socjalizmu wymuszonego presjÄ… wojennÄ… na W´grzech prys"a. promoskiewskiego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.
"ecznych.  Wierni z Warszawy napisali w liĘcie do radia:  Aresztowanie Arcybiskupa Wy- Zbrodnie, jakie dokonują na bohaterskich powstał
cach w´gierskich Å»o"dacy sowiec- 26 lipca 1944 r. w Moskwie przewodniczÄ…cy PKWN Edward Osóbka-
szył
skiego okry"o g"´bokim smutkiem rzesze chrzeĘcijaÅ‚
skie, ale nie dowodzi to jednak, cy, sÄ… okropne i doczekajÄ… si´ sprawiedliwej kary. Bardzo dziwne, Å»e nasze rozg"oĘnie -Morawski oraz ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRS Wiaczes"aw
aby naród z tego powodu mia" si´ za"amaç  odwrotnie spot´guje to jeszcze bardziej na- raptem ucich"y i o braciach w´gierskich nic prawie nie wspominajÄ…. By"em zawsze Mo"otow podpisali tajne porozumienie mi´dzy PKWN a rzÄ…dem sowieckim
szÄ… wiar´ chrzeĘcijaÅ‚
skÄ…, gdyÅ» fakt ten wskazuje nam jasno, jak nisko upada Wasza de- przyjacielem sowietów, ale dzisiaj jestem ich wielkim wrogiem. Autorytet pot´gi sowiec- w sprawie stosunków mi´dzy dowództwem sowieckim a polskÄ… admini-
Komunizm budowany w Polsce wed"ug wzorów sowieckich, witany przez
mokracja ludowa, jak Wy si´ obawiacie wiary katolickiej, która jest najwi´kszÄ… pot´gÄ… Ęwia- kiej w Ęwiecie zosta" przekreĘlony raz na zawsze. Niczem nie róŻniÄ… si´ oni od Stalina. stracjÄ… po wkroczeniu Armii Czerwonej na terytorium Polski (na zachód
niektórych z entuzjazmem i powojenną nadzieją, z czasem budzi" coraz
ta i nikt jej nie zdo"a zwalczyç. (...) JeÅ»eli jesteĘcie naprawd´ pot´gÄ…, to czego obawiacie Wszyscy przesyceni sÄ… jadem zdrady i fa"szu. Dokonali wielkiej zbrodni, którÄ… ludzkoĘç od rzeki Bug, tzw. linii Curzona)2. Na mocy tego uk"adu najwyÅ»sza w"adza
b´dzie pami´ta"a po wsze czasy. My, uczciwi Polacy, wszyscy stanowczo pot´piamy wi´kszÄ… groz´. Z"owrogÄ… postaç przybra" zw"aszcza system ochraniajÄ…cy  w strefie dzia"aÅ‚
wojennych przys"ugiwa"a wodzowi naczelnemu wojsk
Humor polityczny sowieckich, czyli Józefowi Stalinowi. Do jurysdykcji w"adz sowieckich na-
krwioÅ»ercze zakusy sowietów na W´grzech .
 zdobycze systemu  resort bezpieczeł
stwa publicznego bezpardonowo
*Mao Tse Tung zwraca si´ do Stalina z proĘbÄ… o pomoc:  Potrzeba mi miliard dolarów,
OdwilŻ 1956  okreĘlenie zresztą sowieckie  trwa"a krótko. Paędziernik skoł
czy" si´ leÅ»a"y wszelkie wykroczenia skierowane przeciwko Armii Czerwonej. W ar-
sto milionów ton w´gla i pi´çdziesiÄ…t milionów ton ryÅ»u . Stalin zgadza si´:  dolary  tak,
w listopadzie. Rok póęniej, gdy zamkni´to tygodnik  Po prostu , nie by"o po niej Ęladu, zwalcza" niepodleg"oĘciowÄ… opozycj´, wspierany w tym dziele przez zawis"e tykule siódmym zapisano m.in.:  Wszyscy ci, którzy wchodzÄ… w sk"ad
w´giel teÅ», ale skÄ…d Bierut weÄ™mie tyle ryÅ»u? .
choç wywo"a"o to jeszcze zamieszki w Warszawie, o których ma"o dziĘ wiadomo, dlate- wojsk radzieckich na terytorium Polski, b´dÄ… podlegaç jurysdykcji radziec-
sÄ…dy, sprzedajnych s´dziów i prokuratorów. Coraz g"´bsze rozczarowanie
*W urz´dzie na Ęcianie wisi portret Stalina. NiedowidzÄ…ca staruszka zauwaÅ»a:  Ale si´
go waÅ»ne sÄ… reakcje ich Ęwiadków:  Niniejszym sk"adam gratulacje z powodu zamkni´- kiego wodza naczelnego. Wszyscy zaĘ ci, którzy wchodzÄ… w sk"ad Pol-
nam marsza"ek postarza"!  Obywatelko, prostuje urz´dnik  to nie Pi"sudski, tylko Sta-
nowym ustrojem znalaz"o swój wyraz w korespondencji wysy"anej do w"adz
cia Po prostu« i Å»ycz´ dalszych sukcesów w likwidowaniu niewygodnych pism  pisa" skich Si" Zbrojnych, b´dÄ… podlegaç wojskowym ustawom i regulaminom
lin  nasz najwi´kszy dobroczyÅ‚
ca, wyzwoli" nas od Niemców!  Daj mu BoŻe zdrowie
sarkastycznie Anonim w paÄ™dzierniku 1957 roku.  Pisz´ Falo 49, bo ten ogólny pic 56 polskim. Jurysdykcji tej b´dzie podlegaç równieÅ» ludnoĘç cywilna na tery-
przez obywateli, stanowiÄ…cej namiastk´ opinii publicznej. Lektura listów, a
 wzdycha staruszka  Å»eby tak chcia" jeszcze wyp´dziç od nas Ruskich!
jest juÅ» za nami i moÅ»ecie Ęmia"o wróciç do starej Å»elaznej nazwy. Kiedy róŻni ludzie po- torium polskim nawet w wypadkach dotyczÄ…cych przest´pstw pope"nio-
*Po wyjeędzie Bieruta do Moskwy mówiono:  Wyjecha" w futerku, powróci" w kuferku .
takŻe propagandowych hase" i milicyjnych raportów, ods"ania teŻ drugie
magali DzierŻył
skiemu i Stalinowi, byli za t´ pomoc likwidowani. Nie myĘla"em, Å»e Go- nych przeciwko wojskom radzieckim, z wyjÄ…tkiem przest´pstw pope"nio-
*Podobno pogrzeb Bieruta kosztowa" trzy miliony z"otych. To stanowczo za drogo.
mu"ka jest aÅ» tak poj´tnym uczniem. Wreszcie okaÅ»e si´, Å»e kaÅ»dy komunizm, nawet ten nych w strefie operacji wojennych, które to przest´pstwa podlegajÄ… jurys-
oblicze PRL  absurdalne, groteskowe i Ęmieszne.
Za takÄ… sum´ moÅ»na by pochowaç ca"y Komitet Centralny Partii.
narodowy, knebluje usta kaÅ»demu, kto próbuje inaczej patrzeç na Ęwiat niÅ» on . dykcji radzieckiego wodza naczelnego 3. DokoÅ‚
czenie na s. II
FOT. ARCH. IPN
II Nasz Dziennik PiÄ…tek, 19 grudnia 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 12/2008 (19) DODATEK HISTORYCZNY IPN 12/2008 (19) PiÄ…tek, 19 grudnia 2008 Nasz Dziennik VII
stracji, wojsku, strukturach bezpieczeł
stwa, prokuratury, sÄ…downictwa i partii Z raportów milicyjnych: du, w którym polityczna bzdura miesza"a si´ z osobistÄ… ciemnotÄ… lub naiwnoĘciÄ…, g"up-
Dr Bogus"aw Kopka, IPN Centrala
* Podejrzany nie przyznaje si´ do winy z powodów osobistych i ĘwiatopoglÄ…dowych.
komunistycznej (Polskiej Partii Robotniczej, a nast´pnie Polskiej Zjednoczonej stwo i wmówienie walczy"o o lepsze ze zwyk"ym zdrowym rozsÄ…dkiem, zbiorowa mania
* Poszkodowany zosta" odwieziony do szpitala celem umieszczenia w tamtejszym zak"adzie
Partii Robotniczej)10. mia"a byç nowym porzÄ…dkiem spo"ecznym. Wtedy nie by"a to jednak zabawa, za tym,
pogrzebowym.
W Polsce Ludowej mimo istnienia formalnego sojuszu ze stronnictwami re- co dziĘ wydaje si´ kuriozalnÄ… aberracjÄ…, egzotycznym dziwolÄ…giem, kry"y si´ sankcje,
System represji
* Na miejscu zdarzenia spotka"em trzech denatów, z których dwoje dawa"o oznaki Życia
prezentowanymi w Krajowej Radzie Narodowej uprzywilejowanÄ… pozycj´ konsekwencje cz´sto groÄ™ne, niebezpieczne, stan, z którego, wydawa"o si´, nie by"o
w postaci przekleł
stw, a trzeci by" ca"kiem nieŻywy.
w rzÄ…dzie (PKWN/RzÄ…d Tymczasowy) posiadali od poczÄ…tku komuniĘci. Otrzy- wyjĘcia. Propaganda komunistyczna powodowa"a dezorientacj´, zam´t umys"owy,
* Przy nietrzeÄ™wej znaleziono trzeÄ™we niemowl´.
mali oni  z nadania sowieckiego  w czasie toczÄ…cej si´ jeszcze wojny, a póę- wtórnÄ… ciemnot´ pod pozorami edukacji, mia"a prowadziç przecieÅ» do stanu wiary w no-
* Do pomieszczenia, w którym znajdowa"y si´ zw"oki, prowadzi"y drzwi, nad którymi zawie-
w Polsce
niej walki o w"adz´ kontrol´ nad tzw. resortami si"owymi: obrony narodowej wy, idealny "ad, w socjalistycznÄ… utopi´. Trzeba podkreĘliç, Å»e jej wp"ywy dotkn´"y nie tyl-
szony by" krzyÅ» z figurkÄ… m´Å»czyzny w wieku ok. 30 lat.
i bezpieczeł
stwa publicznego. Ówczesny sekretarz generalny KC PPR W"ady- ko warstw niŻszych, ludzi z prowincji, wsi i miasteczek, ludzi awansu i m"odzieŻ, Że prze-
* OskarŻony do wybitej szyby sklepowej podszed" wy"ącznie z w"asnej ciekawoĘci, ubranie
s"aw Gomu"ka powiedzia" politycznym oponentom wprost:  W"adzy raz zdoby- z wystawy zabra" bezwiednie, gdyÅ» si´ zdenerwowa". Ucieczka oskarÅ»onego na widok mili- cieÅ» szczególnie zarazi"y duŻą cz´Ä˜ç inteligencji, zw"aszcza te niby-elity intelektualne,
cji wynik"a stÄ…d, Å»e b´dÄ…c w przesz"oĘci czterokrotnie karany ba" si´ bezpodstawnego posÄ…- które propagowa"y socrealizm, wspó"tworzÄ…c propagand´ komunizmu, og"aszajÄ…c po-
tej nie oddamy nigdy [...]. My wyroĘliĘmy z narodu polskiego, z jego walki
1944-1950
dzenia o dokonanie w"amania. Z tych wzgl´dów dzia"anie oskarÅ»onego nie nosi cech prze-
o wolnoĘç i niepodleg"oĘç, myĘmy mieli zawsze najtwardsze Å»ycie. Zniszczy- chwalne peany na czeĘç ustroju, ZwiÄ…zku Sowieckiego i Stalina.
st´pstwa, a jest jedynie nader dla niego nieprzyjemnym zbiegiem okolicznoĘci.
my wszystkich bandytów reakcyjnych bez skrupu"ów. MoÅ»ecie jeszcze krzy- W listach nadsy"anych do radia odbija"a si´ juÅ» nowa, faktycznie socjalistyczna men-
* Wies"aw K., b´dÄ…c w stanie g"´bokiego upojenia alkoholowego, dosta" ataku bia"ej gorÄ…cz-
Dokoł
czenie ze s. I
czeç, Å»e leje si´ krew narodu polskiego, Å»e NKWD rzÄ…dzi PolskÄ…, lecz to nie za- talnoĘç, wktórej obawa przedsystemem, l´k przedjego w"adzÄ… ipowszechnym juÅ» wp"y-
ki, gdyÅ» pociÄ…" si´ po r´kach noÅ»em rzeÄ™nickim i wygraÅ»a" nim wszystkim domownikom.
Dopiero 20 lutego 1945 r. Pał
stwowy Komitet Obrony ZSRS podjÄ…" jedno- wróci nas z drogi 11. wem miesza"a si´ zelementarnymi
Poza tym nie by" agresywny.
stronnÄ… uchwa"´, w której ustalono formalne zasady post´powania w"adz so- KomuniĘci zmuszeni byli budowaç struktury aparatu bezpieczeÅ‚
stwa pu- potrzebami Życiowymi, groza mie-
wieckich na terytorium Polski. OkreĘlono stref´ wydzielonÄ…:  od 60 do 100 km blicznego od samych podstaw. Jednak proces ten przebiega" niezwykle dyna-  Otrzyma"em 2 tygodnie urlopu, poszed"em w drugim dniu o godz. 8 po mi´so, ale sza"a si´ z nonsensem tego nowe-
od przedniej linii frontu, w której odpowiedzialnoĘç za bezpieczeÅ‚
stwo pał
stwo- micznie. W grudniu 1944 r. w Resorcie Bezpieczeł
stwa Publicznego PKWN o otrzymaniu juÅ» nie by"o mowy. Nazajutrz poszed"em o godz. 4-tej teÅ» juÅ» nie dosta- go "adu i wt"aczanÄ… w rzeczywi-
we i porzÄ…dek publiczny nak"ada si´ na dowódców frontów i przedstawicieli i w terenie zatrudniano 2,5 tys. funkcjonariuszy; w maju 1945 r. Ministerstwo "em. Wybra"em si´ trzeci raz o 1-szej w nocy. Sta"em cierpliwie do 12 rano, przyjecha- stoĘç urojonÄ… fantastykÄ…. Powsta-
NKWD 4. Postanowiono skierowaç do Ministerstwa BezpieczeÅ‚
stwa Publiczne- Bezpieczeł
stwa Publicznego oraz terenowe urz´dy bezpieczeÅ‚
stwa publicz- "o dwóch milicjantów na rowerach i zaŻądali od stojących po 100 z" mandatu. Nie da- wa"y nowe, pokątne kana"y infor-
go i Ministerstwa Administracji Publicznej  doradców oraz wydzieliç do dyspo- nego (WUBP i PUBP) liczy"y 11 tys., a w listopadzie juÅ» 28 tys. osób. Ponadto "em im tej sumy, bo mia"em przy sobie tylko 20 z". Milicjant przygrozi" mi i wziÄ…" te 20 z". macji, które równieÅ» mnoÅ»y"y za-
zycji tych doradców oddzia"y wojsk NKWD. 1 marca 1945 r. rozpoczÄ…" urz´dowa- aparat bezpieczeÅ‚
stwa wspiera"y oddzia"y Milicji Obywatelskiej (ok. 56 tys.) Wróci"em znów bez mi´sa i co gorsza bez pieni´dzy . S"uchaczka z Legnicy pisa"a burzenia, powstawa"y wieĘci wyol-
nie pierwszy oficjalny doradca NKWD przy MBP  gen. Iwan Sierow (od wrzeĘnia oraz Korpusu Bezpieczeł
stwa Wewn´trznego (ok. 29 tys.)12. Elit´ kadrowÄ… sta- w tym samym roku:  Jestem matkÄ… 7-ga dzieci, mam 56 lat, pami´tam róŻne czasy, brzymione, zdeformowane, ma-
1945 r. zast´pca dowódcy strefy okupacyjnej w Niemczech); w Departamencie nowili  kujbyszewiacy , absolwenci szko"y NKWD w Kujbyszewie, mi´dzy inny- pruskie, ruskie i austriackie, lecz takich jak obecnie pe"nych ob"udy, zak"amania i nie- niakalne. Rozkwit"a plotka poda-
Wi´ziennictwa i Obozów MBP  p"k Micha" Sawieliew i p"k Biezborodow. mi Stefan Antosiewicz, Józef Czaplicki, Niko"aj Diomko (Mieczys"aw Moczar), nawiĘci jeszcze jak Ęwiat Ęwiatem nie by"o, bo po pierwsze  g"osicie przez radio i pra- wana jako wiarygodnaprawda, ale
Trzeba podkreĘliç, Å»e represje sowieckie wobec ludnoĘci cywilnej i jeÅ‚
ców Teodor Duda, Grzegorz Korczył
ski, Adam Wróblewski13. s´, Å»e jaki to teraz post´p i dobrobyt, a rzeczywiĘcie kto to widzia", Å»eby po kawa"ek rozpowszechni"y si´ teÅ» donosy,
wykracza"y poza owÄ… stref´, takÅ»e juÅ» po zakoÅ‚
czeniu wojny. Zwierzchnictwo partii komunistycznej nad aparatem bezpieczeł
stwa wyra- mi´sa pchaç si´ w ogonku, a o kie"basie, s"oninie, to szkoda nawet marzyç, tylko jed- pomówienia jako destrukcyj-
G"ównym zadaniem sowieckiego aparatu represji by"o  oczyszczanie ty"ów Å»a"o si´ mi´dzy innymi w polityce kadrowej (umieszczenie kierowniczych sta- nostki op"ywajÄ… we wszystko, jak to UB, MO, Partyjni . na i propagowana komunikacja
z Armii Krajowej i pozosta"ych struktur Polskiego Pał
stwa Podziemnego, uzna- nowisk z resortu bezpieczeł
stwa w systemie nomenklatury partyjnej), w kon-  Dlaczego tak jest?  pyta" s"uchacz z województwa olsztył
skiego  w roku 1945 i 46 z w"adzÄ…. JeĘli pyta si´ obecnie,
nych za tzw. element kontrrewolucyjny. Dlatego na prze"omie lat 1944/1945 przy- troli nad wszelkimi zmianami organizacyjnymi oraz okreĘlaniu strategii dzia"ał
. i na poczÄ…tku 47 nie by"o w Polsce planowej gospodarki, takiej jak dziĘ, a mieliĘmy wi´- czy powsta" jakiĘ typ socjalistycz-
stąpiono do budowy róŻnego typu  miejsc odosobnienia (obozów deportacyj- Na jednej z odpraw resortowych z koł
ca 1945 r. minister bezpieczeł
stwa pu- cej chleba, t"uszczu, mi´sa, jarzyn itd. By"y kartki, które w raju socjalistycznym nie mo- nego spo"eczeÅ‚
stwa w Polsce, ja-
nych, obozów pracy przymusowej, karnych i jenieckich, wi´zieÅ‚
i aresztów), cz´- blicznego Stanis"aw Radkiewicz wyraÄ™nie stwierdzi":  PPR ma BezpieczeÅ‚
- gÄ… mieç miejsca, bo przecieÅ» jest doĘç wszystkiego na wolnym rynku«. Sam stwier- kiĘ naród PRL, to by" on w"aĘnie
sto w miejscu po obozach hitlerowskich. By"y to oĘrodki tymczasowe o specjal- stwo, ma Milicj´, ma swoje oddzia"y zbrojne! 14. dzi"em, Å»e w sk"adach przeznaczonych wy"Ä…cznie dla UB i Milicji od czasu do czasu sÄ… tak rozbity, tak wyniszczony, jak
nym przeznaczeniu, z regu"y zak"adane przez Wojska Wewn´trzne NKWD ds. Struktura resortu bezpieczeÅ‚
stwa przedstawia"a si´ nast´pujÄ…co. Funkcj´ urz´du takie artyku"y jak mi´so, smalec, w´dlina, a nawet i poÅ‚
czochy damskie, których si´ po- pokazujÄ… przytaczane listy.
Ochrony Ty"ów Armii Czerwonej oraz jednostki kontrwywiadu wojskowego centralnego pe"ni" Resort Bezpieczeł
stwa Publicznego PKWN (powo"any 21 lipca szukuje ze ĘwiecÄ… . Zrezygnowany, acz niepozbawiony wisielczego poczucia humoru W 1951 roku odby" si´ poka-
 Smiersz . Do najci´Å»szych  biorÄ…c pod uwag´ warunki przetrzymywania wi´Ä™- 1944 roku; na jego czele stanÄ…" Stanis"aw Radkiewicz), a od 31 grudnia 1944 r. Mini- Szymon K. ze Skoczowa konstatowa":  Zmuszeni jesteĘmy gotowaç Trybun´«, ale zowy proces  bikiniarzy , naĘla-
niów  naleÅ»a"y obozy (wi´zienia) na Majdanku, w OĘwi´cimiu, Poznaniu, Rember- sterstwo BezpieczeÅ‚
stwa Publicznego (istnia"o do 7 grudnia 1954 r.; w jego miejsce ona nie nadaje si´ ani do gotowania, ani teÅ» do czytania, poniewaÅ» w Trybunie« jest dujÄ…cych ubiorem i zachowaniem m"odzieÅ» zachodniÄ…, w szczególnoĘci amerykaÅ‚
-
towie, Skrobowie ko"o Lubartowa5, Toszku i Gliwicach-¸ab´dach oraz Warszawie. utworzono dwa urz´dy centralne: Komitet do spraw BezpieczeÅ‚
stwa Publicznego tylko propaganda i wi´cej nic. W spó"dzielni nie ma Å»ywnoĘci tylko czasem wódka . skÄ…. Nazwano ich  gangsterskÄ… szajkÄ… terrorystyczno-rabunkowÄ… . Zapad"y drakoÅ‚
-
G"ównÄ… dostarczycielkÄ… obywateli polskich do obozów NKWD by"a Zbiorcza oraz Ministerstwo Spraw Wewn´trznych). Centrala podzielona by"a na wydzia"y (de- Przedstawiciel m"odszego pokolenia z Kielc poczuwa" si´ do wi´kszej juÅ» odpowie- skie wyroki, kary Ęmierci dla dwóch osób, dla dwóch innych 15 i 12 lat wi´zienia.  Stra-
Dywizja Wojsk Wewn´trznych NKWD, a od stycznia 1945 r. 64. Dywizja WW partamenty): I  kontrwywiad; II  ewidencja operacyjna  kartoteka szpiegów, dywer- dzialnoĘci za t´ trudnÄ… sytuacj´:  Jestem m"odym cz"owiekiem i oddany obecnej rze- piona matka z Warszawy pisa"a po tym procesie:  Ca"a nasza rodzina partyjna jest
NKWD (MWD). Celem tej jednostki by"o zwalczanie opozycji politycznej (pod- santów, volksdeutschów, Żo"nierzy AK, NSZ i innych  antypał
stwowych elemen- czywistoĘci chcia"bym niejednokrotnie wystÄ…piç jako agitator, lecz nikt nie moÅ»e mi bardzo  komuniĘci jednym s"owem, a mam syna, który naĘladuje baÅ»antów. Kocha-
ziemia niepodleg"oĘciowego) na terytorium Polski, dezerterów z Ludowego tów ; III  "Ä…cznoĘç i technika operacyjna; IV  zaopatrzenie; V  cenzura; VI  wi´zie- udzieliç odpowiednich informacji odnoĘnie braku mi´sa i t"uszczu. JadÄ…c pociÄ…giem na Falo poratuj co mam robiç. On jest m"ody i moÅ»e mnie zginÄ…ç przez takie coĘ,
Wojska Polskiego, a takŻe walka zbrojna z oddzia"ami Ukraił
skiej Armii Po- nia i obozy pracy; VII  kadry; VIII  ochrona rządu; IX  ochrona jeł
ców wojennych15. s"ysz´ róŻne wypowiedzi na temat PaÅ‚
stwa Ludowego, z"ej gospodarki itp.  chcia"bym przez t´ Ameryk´ cholernÄ…. Nosi to w"osy, uczesane w"aĘnie tak w jaskó"k´ i wcale na-
wstał
czej. Dzia"ania te okreĘlano w oficjalnych i poufnych sprawozdaniach ja- Z kolei na poziomie wojewódzkim dzia"a"y wojewódzkie urz´dy bezpieczeÅ‚
stwa pu- wystÄ…piç przed takim elementem uĘwiadamiajÄ…co, lecz brak mi pewnoĘci siebie wet nie chce s"yszeç Å»eby ĘciÄ…ç je. (...) Fryzjerzy powinni byç karani jeÅ»eli dzieciom to
ko  walk´ z bandytyzmem . W jej prowadzeniu pomaga"y aktywnie struktury blicznego, na szczeblu powiatowym  powiatowe urz´dy bezpieczeÅ‚
stwa publiczne- i chcia"bym daç trafne wyjaĘnienie braku tych artyku"ów i podwyÅ»szonych cen na owo- robiÄ…. (...) W domu nie chce mnie s"uchaç. A wszystko zacz´"o si´ od tego s"uchania
polskiego aparatu bezpieczeł
stwa publicznego (UBP, KBW, MO, ORMO). go (by"o ich 268), a w gminach funkcjonariusze bezpieczeł
stwa dzia"ali w ramach po- ce i warzywa w porównaniu ze starÄ… walutÄ…. Wobec tego prosz´ Ci´ Falo 49« o poda- radia G"osu Ameryki« itd. A taki by" zabity komunista. Stalin u niego by" ojciec i odra-
W listopadzie 1946 r. w raporcie z dwuletniej dzia"alnoĘci dowództwo dywi- sterunków Milicji Obywatelskiej16. Ponadto istnia"y jeszcze miejskie urz´dy bezpie- nie mi przez radio w najbliÅ»szÄ… niedziel´ wyjaĘnienia w tej sprawie. Wierz´ mocno w to, zu tak si´ zmieni". Ja teraz po tym Ęledztwie nie mam spokoju poniewaÅ» drÅ»´ na kaÅ»-
zji odnotowa"o, Że aresztowano 47 tys. osób oraz zabito 1475 Żo"nierzy pod- czeł
stwa publicznego. Jesienią 1944 r. resortowi bezpieczeł
stwa podporzÄ…dkowano Å»e ten brak nie przemawia przygotowaniem si´ naszego RzÄ…du do wojny . dym kroku, Å»eby i jemu coĘ si´ nie zdarzy"o . Zw"aszcza m"odzieÅ» z trudem mog"a
ziemia6. W 1947 r. 64. zbiorczÄ… dywizj´ przeniesiono do ZwiÄ…zku Sowieckiego7. Milicj´ ObywatelskÄ…, Wojska Wewn´trzne (póęniej Korpus BezpieczeÅ‚
stwa We- znaleÄ™ç sobie miejsce w socjalistycznej utopii. Miros"aw K. zwierza" si´ w 1953 roku
Folklor PRL: donosy, plotki,
MoÅ»na powiedzieç, Å»e dzi´ki 64. dywizji polscy komuniĘci zdo"ali utrzymaç si´ wn´trznego17) i wi´zienia wraz z obozami, od lutego 1946 r. OchotniczÄ… Rezerw´ Mi- z trudnoĘci Å»yciowego wyboru:  Mam 17 lat. Ucz´ si´ w Bia"ymstoku w Technikum Bu-
fikcja polityczna
przy w"adzy, zaprowadzając w pierwszym okresie swoich rządów masowy terror8. licji Obywatelskiej, a od stycznia 1949 r. Wojska Ochrony Pogranicza. dowlanym. Jestem nieopanowany i leniwy. Skutki są takie, Że narazi"em siebie i rodzi-
Ten stan zaleÅ»noĘci Polski od  wielkiego brata doskonale zobrazowa" Boles"aw W latach 40. w MBP zachodzi"y liczne zmiany organizacyjne. Na uwag´ za- Po powojennych zbrodniach systemu komunistycznego, po eksterminacji przeciwni- ców na szereg przykroĘci. Widz´, Å»e tylko ci´Å»kie Å»ycie nauczy mnie rozumu, ale Å»y-
Bierut (ps. Tomasz) na posiedzeniu Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robot- s"uguje jeden z najwaŻniejszych pionów operacyjnych ówczesnej  bezpieki ków, po represjach i zastraszeniu ca"ego spo"eczeł
stwa pod koniec lat 40. nastÄ…pi" etap cie straci"o jednak dla mnie swojÄ… wartoĘç. Chc´ jechaç na Kore´. W kraju nie przy-
niczej z 9 paÄ™dziernika 1944 r., cytujÄ…c s"owa Stalina:  Tow. Stalin ostrzega" nas,  kontrwywiad, który odpowiedzialny by" za walk´ ze zbrojnym podziemiem totalnego k"amstwa i oszustwa, propagandowej indoktrynacji, ideologicznego be"kotu, dam si´ na nic, mimo Å»e mam prawdziwe ch´ci. (...) Na Korei na pewno si´ przydam,
Å»e w tej chwili mamy bardzo dogodnÄ… sytuacj´ w zwiÄ…zku z obecnoĘciÄ… Czerwo- niepodleg"oĘciowym, tzw. bandytyzmem18. We wrzeĘniu 1944 r. w sk"ad Wy- zak"amania rzeczywistoĘci, programowego og"upiania, który by" faktycznym przewro- bo i jestem odwaÅ»ny, i wiem, Å»e tam sprawa jest s"uszna, bo przekonania moje sÄ… ra-
nej Armii na naszych ziemiach. Wy macie teraz takÄ… si"´, Å»e jeĘli powiecie 2 ra- dzia"u Kontrwywiadu wchodzi"y sekcje: aresztowaÅ‚
, obserwacji, zwalczania tem umys"owym, ale na gorsze. Ta metoda by"a skuteczna, w myĘl dogmatu leninow- czej skrystalizowane  za naszym RzÄ…dem i ustrojem. Chc´ z sobÄ… skoÅ‚
czyç  ale tak
zy 2 jest 16, to wasi przeciwnicy potwierdzÄ… to«  powiedzia" tow. Stalin. Ale tak podziemia, Ęledcza, cenzury, wi´ziennictwa i obozów pracy (Sekcja Wi´zienna skiego, k"amstwo powtórzone tysiÄ…c razy staje si´ prawdÄ…. Wtedy to powsta"o wiele zja- samemu to resztki wstydu nie pozwalajÄ…, bo Ęmierci si´ nie boj´... .
nie zawsze b´dzie. Wtedy nas odsunÄ…, wystrzelajÄ… jak kuropatwy 9. jako pierwsza wyodr´bni"a si´ w samodzielnÄ… jednostk´ organizacyjnÄ…, od 4 wisk komunistycznego folkloru PRL, tego s"ynnego dzisiaj groteskowego raczej absur- DokoÅ‚
czenie na s. VIII
paÄ™dziernika 1944 r.  Wydzia" Wi´ziennictwa), kartoteki, "Ä…cznoĘci i techniki
Resort bezpieczeł
stwa publicznego w walce
operacyjnej. Natomiast w 1945 r. w kontrwywiadzie dzia"a"o osiem sekcji: I  hi-
DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN. www.ipn.gov.pl
z opozycją niepodleg"oĘciową
tlerowcy (wykrywanie niemieckiej agentury, volksdeutschów i hitlerowskich ko-
Redaktorzy: ADRES DO KORESPONDENCJI:
ZaleÅ»noĘç Polski powojennej od ZSRS  jak napisa" Janusz Kurtyka  wyraÅ»a- laborantów); II  podziemie polskie (zwalczanie polskiego podziemia niepod-
DODATEK IPN DO  Naszego Dziennika
dr Krzysztof Kaczmarski, [e-mail] (Rzeszów 017 860 60 25)
"a si´ nie tylko w niesuwerennoĘci na arenie mi´dzynarodowej, lecz takÅ»e leg"oĘciowego); III  walka z infiltracjÄ… wroga w aparacie w"adzy; IV  ochrona
UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA
Romuald Niedzielko, [e-mail] (Warszawa 022 431 83 73)
w sowietyzacji ustroju, porzÄ…dku gospodarczego i spo"ecznego, wreszcie transportu; V  ochrona partii demokratycznych; VI  areszty; VII  obserwa-
SPRZEDAÚ WYDAWNICTW IPN: TEL. [phone]
w personalnych powiązaniach osób pe"niących kluczowe funkcje w admini- cja; VIII  Ęledztwo (przeprowadzanie aresztował
i prowadzenie Ęledztwa).
FOT. ARCH. IPN
VI Nasz Dziennik PiÄ…tek, 19 grudnia 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 12/2008 (19) DODATEK HISTORYCZNY IPN 12/2008 (19) PiÄ…tek, 19 grudnia 2008 Nasz Dziennik III
przy okazji zajmowa"a si´ zwalczaniem wszelkich przejawów niezaleÅ»nej, czyli wrogiej, 20 kwietnia 1945 r. przy Departamencie I MBP powo"ano Wydzia" do Walki danie broni, 3457 za wspó"prac´ z Niemcami, 3581 za bandytyzm, 654 aresztowa-
Dr Marek Klecel
opinii publicznej. Âciga"a ona juÅ» nie tyle opozycyjnÄ… dzia"alnoĘç, ale wszelkie krytyczne z Bandytyzmem. W styczniu 1946 r. wydzia" ten po"Ä…czono z Wydzia"em  A De- nych to volksdeutsche i reichsdeutsche i aÅ» 9332 osoby zakwalifikowano do nic nie
wypowiedzi prywatne, a nawet kara"a za anegdoty, dowcipy i plotki polityczne, za pio- partamentu I, tworzÄ…c w ten sposób nowy departament w MBP  Departa- mówiÄ…cej kategorii  inni . W 1949 r. o 30 proc. wzros"a liczba wi´Ä™niów w stosunku
senki i utwory satyryczne, za s"uchanie zachodniego radia. Jej dzia"alnoĘç by"a szcze- ment VII do Walki z Reakcyjnym Podziemiem. Nast´pnie w marcu 1946 r. De- do 1947 r. (ok. 90 tys. wi´zienia i ok. 60 tys. areszty Ęledcze).
Zwyczajny komunizm.
gólnie groÄ™na, gdyÅ» mia"a ona uprawnienia sÄ…downicze i skazywa"a, cz´sto na podsta- partament VII przemianowano na Departament III (razem z terenowymi wydzia- W latach 1944-1950 moÅ»na wyróŻniç nast´pujÄ…ce fazy dzia"aÅ‚
UBP:
wie zwyk"ego donosu czy pomówienia, na kary do dwóch lat obozu pracy. W ciągu pra- "ami ds. walki z bandytyzmem UBP stanowi"y tzw. pion III). Pierwsza faza, 1944-1947, to przede wszystkim walka zbrojna z podzie-
wie dziesi´ciu lat dzia"alnoĘci tej Komisji rozpatrzono ok. 280 tysi´cy spraw i skazano Jak juÅ» wspomnia"em, wi´ziennictwo by"o cz´Ä˜ciÄ… resortu bezpieczeÅ‚
stwa miem niepodleg"oĘciowym (tzw. walka z bandami). Prowadzona by"a wspólnie
Listy do w"adz
na obozy pracy, jak obliczajÄ… historycy, ok. 90 tysi´cy osób, co dziĘ wydaje si´ wprost publicznego, zarzÄ…dzane przez central´, Departament VI MBP, struktury tereno- z wojskami wewn´trznymi NKWD (MWD). W tym czasie terror komunistyczny
W sporach i dyskusjach o PRL, ale teÅ» w obliczu coraz pe"niejszej wiedzy o tym, czym niewiarygodne. we (wydzia"y wi´ziennictwa i obozów WUBP i PUBP) oraz pozosta"e instytucje wyst´powa" w formie masowej (zasadniczym celem represji politycznych by"a
by" i jak dzia"a" system komunistyczny w Polsce, waÅ»na jest nie tylko jego polityczna oce- W ten sposób wykluczano i pi´tnowano przeciwników, ale teÅ» rozbijano i urabiano (Pomorski ZarzÄ…d Obozów Pracy w Potulicach, Okr´gowe ZarzÄ…dy Pracy Wi´Ä™- eliminacja fizyczna  wrogów ludu ). 30 paÄ™dziernika 1944 r. PKWN wyda" de-
na, interpretacja historycznych wydarzeł
, która wynika z oficjalnych dokumentów i po- na wzór sowiecki ca"e polskie spo"eczeł
stwo, nie tylko jego warstwy opiniotwórcze, niów w Katowicach, Bydgoszczy i ¸odzi, Centralny ZarzÄ…d Przemys"u W´glowe- kret  O ochronie PaÅ‚
stwa , z mocÄ… wstecznÄ… obowiÄ…zywania od 15 sierpnia
siadanych Ä™róde". Równie waÅ»na, choç trudniejsza, jest rekonstrukcja ówczesnego sta- zastraszajÄ…c wszystkich, niszczÄ…c istniejÄ…ce jeszcze wi´zi spo"eczne, pacyfikowano 1944 r.; na 11 artyku"ów karno-materialnych istnia"o 11 zagroÅ»eÅ‚
karą Ęmierci.
nu i przemian ĘwiadomoĘci spo"ecznej, Ęrodowiskowej akceptacji systemu w pewnych w zalÄ…Å»ku niezaleÅ»nÄ… opini´ publicznÄ…. Ta dezintegracja, a zarazem dezinformacja, RepresyjnoĘç dekretu skierowana by"a przeciwko opozycji politycznej. Z kolei
grupach spo"ecznych, ale teŻ krytycyzmu i oporu, jaki sowiecki system wywo"ywa" wprowadzanie fa"szywych informacji w obieg spo"eczny oraz ideologicznej propagan- na posiedzeniu Biura Politycznego KC PPR 31 paędziernika 1944 r. wprowa-
od poczÄ…tku w innych Ęrodowiskach. dy, która mia"a odmieniç obraz i postrzeganie rzeczywistoĘci, to by"y najsilniejsze spo- dzono obozy pracy:  Tow. Radkiewicz zaproponowa" utworzenie specjalnych
Ten stan ĘwiadomoĘci jest trudno uchwytny, nie przejawia" si´ bowiem bezpoĘrednio soby dzia"ania polityki komunistycznej. Os"ab"a ona nieco po kryzysie 1953 roku, batalionów zapasowych z aresztowanych przez w"adze sowieckie akowców.
w dokumentach oficjalnych, nie móg" wyraÅ»aç si´ w innych jawnych formach Å»ycia pu- Ęmierci Stalina, zakoÅ‚
czeniu dzia"alnoĘci Komisji, wewn´trznych perturbacjach we W dyskusji nad tÄ… sprawÄ… zdecydowano, Å»e bardziej celowym b´dzie utworze-
blicznego, w piĘmiennictwie, w ówczesnych relacjach i Ęwiadectwach, przede wszyst- w"adzach komunistycznych. Wtedy teÅ» silniej zacz´"y si´ pojawiaç róŻne formy kryty- nie specjalnych obozów pracy dla róŻnego rodzaju przest´pców i w"Ä…czenie
kim dlatego, Że nie istnia"a  charakterystyczna dla spo"eczeł
stw nietotalitarnych  nie- ki systemu, takŻe w obiegowych opiniach, wypowiedziach, Ęmielej wyraŻanych pu- do nich równieŻ tego elementu akowskiego, na który nie ma dostatecznych
zaleÅ»na opinia publiczna. By"a ona pozorowana, wytwarzana odgórnie przez w"adze blicznie, choç i skutki indoktrynacji komunistycznej dawa"y o sobie znaç w zdezorien- dowodów do sÄ…dzenia go na podstawie dekretu o ochronie paÅ‚
stwa 19.
i pał
stwo jako cz´Ä˜ç systemu i namiastka prawdziwych stosunków spo"ecznych, narzu- towanej cz´Ä˜ci spo"eczeÅ‚
stwa. Wykorzystywano do tego dost´pne sposoby kontak- Na prze"omie 1944 i 1945 r. zacz´"y powstawaç pierwsze miejsca odosobnie-
cana jako oficjalna i obowiÄ…zujÄ…ca prawda o nowym porzÄ…dku PRL. towania si´ z w"adzami i instytucjami, korespondencj´ do PZPR i ministerstw, listy nia  obozy dla akowców (byli wi´zieni razem z jeÅ‚
cami niemieckimi oraz
do gazet i czasopism, zw"aszcza do  Trybuny Ludu czy  Przyjació"ki , najpopularniej- volksdeutschami) na Majdanku, w B"udku (Obóz Karny w Nowinach), Krzesi-
Dezintegracja i dezinformacja
szego tygodnika dla kobiet. Osobnym Ä™ród"em dla poznania Å»ycia codziennego mowie, Poniatowej, Skrobowie i w wi´zieniu na Zamku Lubelskim. Kierownic-
Istnia"a niewÄ…tpliwie opinia prywatna, krąŻąca mi´dzy ludÄ™mi, nieoficjalna, raczej pokÄ…t- w PRL sÄ… rozmaite pisma i raporty urz´dowe, skargi obywateli pochodzÄ…ce z tzw. ksiÄ…- two partii (KC PPR) zaleca"o:  Wszystkich tych, którzy dzia"ajÄ… przeciwko nam,
na i oddzia"ywajÄ…ca w wÄ…skim kr´gu, podzielona mi´dzy róŻne grupy spo"eczne i pod- Å»ek Å»yczeÅ‚
i zaŻaleł
, prowadzonych w sklepach i instytucjach, a takÅ»e przekazy ust- niszczyç [...] z tym Å»e kaÅ»dy wypadek naleÅ»y uprzednio zg"osiç na r´ce szefa
dana juÅ» zresztÄ… wp"ywom propagandy komunistycznej. Oficjalny obieg spo"eczny nie ne form bardziej ulotnych, jak dowcip i humor polityczny, twórczoĘç amatorska, wier- NKWD danej miejscowoĘci. W razie przejawów wi´kszej i nieuchwytnej dzia-
tylko opinii, ale i ca"ej informacji by" przecieÅ» kontrolowany przez odpowiednie w"adze, sze i piosenki satyryczne, które nie zagin´"y, mimo iÅ» wi´kszoĘç archiwów, w których "alnoĘci AK w danym terenie naleÅ»y wykonaç ogólnÄ… pacyfikacj´. Wszystkie
by" takÅ»e poddany inwigilacji i coraz ĘciĘlejszej z czasem kontroli i presji wywieranej si´ zachowa"y, po 1989 roku zniszczono. przest´pstwa, jakie zdarzajÄ… si´ w terenie, sk"adaç na rachunek AK 20. Na od-
na obywatelach. Stan ten rzadko wyraÅ»a" si´ w dost´pnych dokumentach i ówcze- Do nielicznych zachowanych i najciekawszych Ä™róde" naleŻą archiwa Polskiego Ra- prawach w wojewódzkich urz´dach bezpieczeÅ‚
stwa kierownikom powiato-
snych relacjach. Dlatego tak waÅ»ne sÄ… Ęwiadectwa prywatne, spontaniczne, gdziekol- dia i Telewizji. Przechowano w nich listy s"uchaczy i widzów, którzy cz´sto bardziej swo- wych urz´dów wydawano polecenia dotyczÄ…ce mi´dzy innymi:  [1] wzmoc-
wiek si´ pojawia"y i zachowa"y, nawet jeĘli wyraÅ»ajÄ… one opinie skrajne, zaskakujÄ…ce, bodnie niÅ» wobec oficjalnych instytucji PRL albo teÅ» ca"kiem anonimowo wypowiadali nienia akcji inwigilacyjno-szpiegowskiej wĘród ugrupowaÅ‚
faszystowskich; [2]
niezrozumia"e lub kuriozalne z dzisiejszego punktu widzenia albo teÅ» sprzeczne ze so- si´ we wszelkich sprawach publicznych. MogÄ… byç one obecnie waÅ»nym Ęwiadectwem wzmoÅ»enia cichej likwidacji« g"ównych dzia"aczy opozycyjnych w terenie; [3]
bÄ…, wyraÅ»ajÄ…ce akceptacj´ lub tolerancj´ dla systemu PRL, a zarazem wyrywkowÄ… kry- o epoce i mentalnoĘci PRL  tak juÅ» obecnie zmitologizowanej. Do najciekawszych na- nasilenia obserwacji ujawnionych dowódców AK oraz dzia"alnoĘci kleru . Ta-
tyk´ jego róŻnych przejawów. Takie w"aĘnie opinie Ęwiadczy"y juÅ» o uwik"aniu w sowiec- leŻą listy do Polskiego Radia, g"ównego medium propagandowego przed powstaniem kich przyk"adów ĘwiadczÄ…cych o cynizmie i okrucieÅ‚
stwie komunistycznej
ki komunizm, o prawdziwym i g"´bokim zagroÅ»eniu spo"ecznym i moralnym, jakie niós" telewizji. Szczególnie popularna by"a w nim w latach 50. mocno zideologizowana audy- w"adzy moÅ»na przytoczyç znacznie wi´cej.
ze sobą ten system. Ujawnia"y one niebezpieczeł
stwo ca"kowitej destrukcji podstawo- cja  Fala 49 , do której nadsy"ano ponad sto tysi´cy listów rocznie. Kierownictwo Radia W fazie tej rozbito kierownictwa wszystkich g"ównych organizacji konspira-
wego porządku spo"ecznego, postaw i zachował
ludzi, wi´zi mi´dzyludzkich, sposo- sporzÄ…dza"o z nich sprawozdania (Biuletyny Biura Listów Polskiego Radia), które  jako cyjnych (zob. proces tzw. pierwszej komendy  WiN ) i wszystkie wi´ksze od-
bu myĘlenia, psychiki i mentalnoĘci, zwyk"ej nawet orientacji w Ęwiecie, zaburzenie naj- dokumenty poufne lub tajne  przekazywano w"adzom wyŻszym: otrzymywali je I sekre- dzia"y partyzanckie. Legalna opozycja polityczna zosta"a rozbita, a przywódca
prostszych sposobów organizacji, inicjatyw i zdrowego rozsÄ…dku. ÂwiadczÄ… one o sku- tarz PZPR, premier, minister MSW. Korespondencja do takiej instytucji jak Polskie Radio, najwi´kszej partii opozycyjnej  Stanis"aw Miko"ajczyk  zmuszony do uciecz-
tecznym wp"ywie na ludzkie umys"y indoktrynacji ideologicznej i propagandy, a takÅ»e zachowujÄ…cej pozory wi´kszej bezstronnoĘci, by"a bardziej spontaniczna, choç trakto- ki z kraju.
o strategii pał
stwa komunistycznego, które stopniowo przechodzi od terroru lat 40. wano jÄ… i inne instytucje, mogÄ…ce interweniowaç, za"atwiaç konkretne sprawy s"uchaczy. Druga faza, 1948-1949. Rozpocz´to na szerokÄ… skal´ walk´ z  rozpolityko-
i 50. do metod zastraszania, k"amstwa, dezinformacji. Te najbardziej konformistyczne W kaÅ»dym razie opinie zawarte w listach by"y wszechstronne, wypowiadali si´ zarówno go w Katowicach oraz Komisj´ SpecjalnÄ… do Walki z NaduÅ»yciami i Szkodnictwem wanym klerem , czyli z ca"ym KoĘcio"em katolickim. W propagandzie komuni-
opinie akceptujÄ…ce PRL sÄ… teÅ» Ęwiadectwem groÄ™by powstania typu  homo sovieticus zwolennicy, jak i przeciwnicy systemu, widaç w tych listach jednak, jak juÅ» zaznaczy"em, Gospodarczym). W wyniku reorganizacji aparatu bezpieczeÅ‚
stwa w 1954 r. De- stycznej wykorzystywano kaÅ»dy fakt udzia"u ksi´Å»y w oddzia"ach zbrojnych,
w PRL, w d"ugim, obliczonym przecieÅ» na pokolenia, trwaniu systemu komunistyczne- wp"yw skutecznej propagandy i ideologii komunistycznej. partament Wi´ziennictwa przekszta"cono w Centralny ZarzÄ…d Wi´ziennictwa aby zarzuciç KoĘcio"owi  antynarodowÄ… postaw´ 21. Przyj´to teÅ» tez´, Å»e jed-
go w Polsce. PozwalajÄ… one takÅ»e odróŻniç sposób dzia"ania systemu totalitarnego ty- (CZW), StraÅ» Wi´ziennÄ… przemianowano na S"uÅ»b´ Wi´ziennÄ…. W 1956 r. wi´- nym z podstawowych zadaÅ‚
resortu bezpieczeł
stwa b´dzie walka z  sabota-
Listy g"odowe
pu nazistowskiego, który pos"ugiwa" si´ gwa"townÄ…, ale raczej zewn´trznÄ… opresjÄ…, wy- ziennictwo przesz"o w zakres dzia"ania Ministerstwa SprawiedliwoĘci. Å»em i dywersjÄ… w gospodarce . Skutecznym sprzymierzeÅ‚
cem w tej walce oka-
wo"ujÄ…cÄ… zdecydowany opór i osÄ…d, od powolnego, obliczonego na dalsze cele dzia- Lektura listów z czasów powstawania PRL moÅ»e skutecznie wyleczyç z sentymentów Podstawowymi jednostkami stalinowskiego wi´ziennictwa by"y: 1) wi´zienia, za"a si´ Komisja Specjalna do Walki z NaduÅ»yciami i Szkodnictwem Gospodar-
"ania systemu komunistycznego, który prócz opresji wywo"ywa" równieÅ» destrukcj´ we- do coraz bardziej juÅ» mitycznej i, co najwyÅ»ej, absurdalnej, Ęmiesznej z dzisiejszej per- które dzieli"y si´ na wi´zienia centralne, karno-Ęledcze i wi´zienia karne, 2) obozy czym, która coraz cz´Ä˜ciej orzeka"a kar´ obozu pracy. W 1948 r. przyj´to stali-
wn´trznÄ…, powodowa" rozk"ad i chaos zarówno w spo"eczeÅ‚
stwie, jak i w poszczegól- spektywy, Polski Ludowej. Zw"aszcza w listach z początku lat 50., przychodzących pracy i kolonie rolne przeznaczone dla jeł
ców wojennych, niemieckiej ludnoĘci cy- nowskÄ… tez´ o  zaostrzaniu si´ walki klasowej .
nych ludziach. Pod koniec lat 40., gdy w"adz´ w Polsce zdobywa w pe"ni paÅ‚
stwo ko- do Polskiego Radia z ca"ej Polski, powtarzajÄ… si´ nieustannie skargi o braku Å»ywnoĘci, wilnej, volksdeutschów oraz obywateli polskich, którzy zakwalifikowani zostali jako Nast´pny etap, 1950-1954, to faza pe"nej stalinizacji dzia"aÅ‚
aparatu bezpie-
munistyczne, powstajÄ… silne reakcje takÅ»e w opiniach prywatnych, dzielÄ…c si´ wyraÄ™nie biedzie, g"odowych p"acach, marnym zaopatrzeniu. Nie sÄ… to juÅ» pierwsze lata po woj- tzw. wrogowie ludu (np. dzia"acze opozycji niepodleg"oĘciowej, w"aĘciciele nieru- czeÅ‚
stwa. Terror masowy zastÄ…piony zosta" bardziej  wyszukanÄ… jego odmia-
na te  za i te  przeciw . Przybywa zwolenników systemu, zw"aszcza z grup awansu nie, gdy godzono si´ jeszcze na prywatnÄ… gospodark´ i handel, co szybko pozwala"o chomoĘci czy teÅ» ch"opi za niewywiÄ…zywanie si´ z obowiÄ…zkowych dostaw i podat- nÄ…  terrorem powszechnym.
spo"ecznego i m"odszych pokoleł
, dla których powsta"y stan rzeczy jest jedynÄ… per- nadrobiç straty wojenne. To wtórne ubóstwo jest juÅ» skutkiem nacjonalizacji, skomuni- ków), 3) areszty Ęledcze WUBP i PUBP. W lutym 1946 r. w wi´zieniach przebywa"o Skala terroru w"adz bezpieczeÅ‚
stwa by"a poraŻająca. Wed"ug szacunków
spektywÄ… Å»yciowÄ…. Trwa cicha walka o suwerennoĘç i polskoĘç tych indywidualnych zowania wszystkiego. 120 081. wi´Ä™niów, w tym w obozach i wi´zieniach podleg"ych MBP  61 894, po- Marii Turlejskiej, w latach 1945-1948 zabito 8668 osób, raniono  996,  uj´to
przewaÅ»nie opinii o komunistycznej juÅ» rzeczywistoĘci. W listach tych ze skargami na sytuacj´ materialnÄ… "Ä…czy si´ juÅ» cz´sto pretensja zosta"a cz´Ä˜ç znajdowa"a si´ w aresztach Ęledczych podleg"ych powiatowym i wo-  38 907, aresztowano  78 89622. Najbardziej krwawym rokiem okaza" si´
o oszustwa w"adzy, ĘwiadomoĘç, Å»e polityka komunistyczna jest po prostu k"amliwa. jewódzkim urz´dom bezpieczeÅ‚
stwa publicznego. W roku 1947 przybliÅ»ona liczba 1946, kiedy to zabito 3383 osoby, raniono  747,  uj´to  22 414, aresztowa-
Prawda pokÄ…tna
Stale powtarzajÄ… si´ frazy o braku Å»ywnoĘci:  Prawie od miesiÄ…ca nie widzia"em mi´- wi´Ä™niów oĘrodków sta"ych wynosi"a 54 843 osoby. W obozach ogólnych stan  zo- no  34 347 (w roku tym komuniĘci szykowali si´ do przej´cia pe"nej w"adzy
Trudno znaleÄ™ç te prywatne opinie i obserwacje w oficjalnych archiwach pozosta"ych sa  pisze Zygmunt Ú. z Úagania. (...) przecieÅ» jest wzrost i dobrobyt, powinno byç co- bozowanych to 50 738 wi´Ä™niów. Odnotowano 24 972 osoby zatrudnione w obo- w kraju w czasie trwajÄ…cej kampanii referendalnej i wyborczej do sejmu).
po PRL, choç zachowa"y si´ one poĘrednio jako g"osy krytyczne przeciwników i wro- raz lepiej, a tu jak widaç to si´ zanosi coraz gorzej i bez poprawy. (...) Ja teraz pracu- zach jenieckich Centralnego ZarzÄ…du Przemys"u W´glowego. Z kolei w sprawoz- Warto zwróciç jeszcze uwag´ na oceny funkcjonowania aparatu bezpieczeÅ‚
stwa
gów, pi´tnowane i Ęcigane przez w"adze polityczne. Szczególnie wiele takich sponta- j´ prawie jak koÅ‚
od Ęwitu do nocy i nic z tego nie mam, musz´ jeszcze w dodatku daniu Departamentu III MBP za okres od 1 stycznia do 30 wrzeĘnia 1947 r. poda- dokonywane przez wspó"czesnych. Wiele raportów opracowanych przez niezaleÅ»-
nicznych odg"osów opinii publicznej zachowa"o si´ w dokumentach po s"ynnej Komisji staç w kolejkach za chlebem i za mi´sem, czego nie mam szcz´Ä˜cia dostaç, przed no- no ogólnÄ… liczb´ aresztowanych, wynoszÄ…cÄ… 32 834 osoby, w tym 3221 Å»o"nierzy ne oĘrodki informacji w kraju (np. zwiÄ…zane ze Zrzeszeniem  WolnoĘç i Niezawi-
Specjalnej do Walki z NaduÅ»yciami i Szkodnictwem Gospodarczym, która dzia"a"a w la- sem braknie, Å»e nieraz to na wszystko szlak mnie trafia, nie wiem, jak to d"ugo b´dzie, AK, NSZ i WiN i 1406 cz"onków innych organizacji nielegalnych, 590 aresztowa- s"oĘç ) i na Zachodzie porównywa"o metody dzia"ania komunistycznego aparatu
tach 1945-1954. Powsta"a ona w"aĘciwie do zwalczania resztek prywatnej gospodarki ale pragn´, aÅ»eby si´ skoÅ‚
czy"o, jak najpr´dzej i niebawem skoÅ‚
czy si´ co sam w to nych za  dzia"alnoĘç antypaÅ‚
stwowÄ… , 2444 za przynaleÅ»noĘç do OUN  UPA, bezpieczeÅ‚
stwa (UB i NKWD) do gestapo, instytucji zbrodniczej.
w powstajÄ…cym systemie komunistycznym, w handlu, rzemioĘle, rolnictwie, ale wierz´ . Robotnik z Warszawy opisa" swój urlop w 1951 roku: 3202 za tzw. szkodnictwo gospodarcze, 438 za dezercj´, 3774 za nielegalne posia- DokoÅ‚
czenie na s. IV
FOT. ARCH. IPN
IV Nasz Dziennik PiÄ…tek, 19 grudnia 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 12/2008 (19) DODATEK HISTORYCZNY IPN 12/2008 (19) PiÄ…tek, 19 grudnia 2008 Nasz Dziennik V
1
O początkach Polski Ludowej zob. m.in.: Andrzej Paczkowski, Pó" wieku dziejów Polski
Dr Bogus"aw Kopka, IPN Centrala  Bitwa o handel . PoczÄ…tki gospodarki planowej 1939-1989, Warszawa 1995; Andrzej Leon Sowa, Od Drugiej do Trzeciej Rzeczypospolitej
(1945-2001), Kraków 2001.
2
Po sfa"szowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 r.
Armia Radziecka w Polsce 1944-1956. Dokumenty i materia"y, oprac. M.L. Krogulski, War-
oraz uporaniu si´ z  reakcyjnym podziemiem i legalnÄ… opozycjÄ… w"adza komu-
szawa 2003, s. 8-9.
System represji
3
nistyczna przystąpi"a do walki z kolejnym wrogiem. Tym razem za wroga klaso- TamŻe, s. 9.
4
S. Ciesielski, T"o historyczne i zakres obowiÄ…zywania porozumienia z 26 lipca 1944 r., mps,
wego uznano drobnych przedsi´biorców i w"aĘcicieli sklepów.
s. 5. Tekst uchwa"y w j´zyku rosyjskim zob. Armia Radziecka w Polsce..., s. 22-24.
Za"oŻenia programowe tzw. bitwy o handel przedstawi" minister przemys"u
5
I Specjalny Obóz Zarządu Informacji Naczelnego Dowództwa WP funkcjonowa" od 6 listopa-
i handlu Hilary Minc. Zasadniczym celem by"o wzmocnienie sektora pał
stwo-
w Polsce
da 1944 roku do 21 kwietnia 1945 roku jako obóz  filtracyjny dla internowanych Żo"nierzy
wego kosztem handlu prywatnego. Prywatny handel mia" zostaç nic nie zna-
AK. Faktycznie obóz zorganizowano si"ami kontrwywiadu  Smiersz ; zob. J. Poksił
ski, Obóz
czącym sektorem w powstającej na wzór sowiecki gospodarce socjalistycznej.
w Skrobowie w dokumentach (1944-1945),  Dokumenty i Materia"y Archiwum Polski Pod-
PrzystÄ…piono do zmasowanych represji o charakterze administracyjnym. Pry- ziemnej 1939-1956 , 1994, nr 2; J. Âlaski, Skrobów. Dzieje obozu NKWD dla Å»o"nierzy AK
1944-1945, Warszawa 1990.
1944-1950 watnych kupców zacz´to w oficjalnej prasie okreĘlaç  spekulantami , zawyÅ»a-
6
M. Golon, Pó"nocna Grupa Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945-1956. Oku-
jÄ…cymi ceny podstawowych artyku"ów spoÅ»ywczych. To oni stali si´ winnymi
pant w roli sojusznika,  Czasy NowoŻytne 1999, nr 6, s. 63.
Dokoł
czenie ze s. III
ciÄ…g"ych niedoborów, braku na rynku mi´sa itp.
7
Na temat 64. dywizji NKWD (MWD) zob. wi´cej: A. Chmielarz, Dzia"ania 64. dywizji Wojsk
W jednym z takich dokumentów z 1946 r. czytamy:  Ministerstwo Bezpie- Ustawa  O zwalczaniu droŻyzny i nadmiernych zysków w obrocie handlo-
Wewn´trznych NKWD przeciwko polskiemu podziemiu, [w:] Wojna domowa czy nowa
czeł
stwa Publicznego wraz z podleg"ymi sobie agendami ma stanowiç for- wym z 2 czerwca 1947 r. wraz z innymi aktami prawnymi, przedstawionymi 30
okupacja? Polska po roku 1944, Wroc"aw 1998.
8
malnie rozbudowany przedwojenny Departament Bezpieczeł
stwa [Publiczne- maja przez Hilarego Minca Sejmowi Ustawodawczemu tworzy"a prawne ramy
A. Paczkowski, Od sfa"szowanego zwyci´stwa do prawdziwej kl´ski. Szkice do portretu
go], jaki istnia" w Min[isterstwie] Spraw Wewn´trznych. W praktyce (poza na-  bitwy o handel 25. Do walki z prywatnÄ… w"asnoĘciÄ… wykorzystano Komisj´ Spe- PRL, Kraków 1999, s. 46.
9
Protoko"y posiedzeł
Biura Politycznego KC PPR 1944-1945. Dokumenty do dziejów PRL,
zwą) obecne bezpieczeł
stwo« niewiele ma wspólnego z jakÄ…kolwiek przed- cjalnÄ… do Walki z NaduÅ»yciami i Szkodnictwem Gospodarczym. W czerwcu
oprac. A. Kochał
ski, Warszawa 1992, s. 22-23.
wojennÄ… instytucjÄ… w kraju. Przy braku analogii w Polsce moÅ»na by porównaç 1947 r. komendant g"ówny Milicji Obywatelskiej gen. Franciszek Jóęwiak (ps.
10
J. Kurtyka, Polska 1944-1956: z dziejów agonii i podboju, [w:] Konspiracja i opór spo"ecz-
zakres i metody jego dzia"alnoĘci jedynie z aparatem gestapo w Niemczech Witold) nakaza" milicjantom Ęciganie i przekazywanie w"aĘciwym w"adzom
ny w Polsce 1944-1956. S"ownik biograficzny, t. 1, Kraków  Warszawa  Wroc"aw
i NKWD w Rosji, przy czym pokrewieł
stwo z NKWD jest  z natury rzeczy wszelkich szkodników gospodarczych, czyli spekulantów, paskarzy, z"odziei
2002, s. XLIII.
11
 znacznie silniejsze 23. mienia publicznego i agentów reakcyjnych u"atwiających ich machinacje. Ca"a
M. Zaremba, Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja w"adzy
operacja mia"a byç przeprowadzona we wspó"pracy z KomisjÄ… SpecjalnÄ… komunistycznej w Polsce, Warszawa 2001, s. 135.
Organy wymiaru sprawiedliwoĘci
12
A. Paczkowski, Aparat bezpieczeł
stwa wobec podziemia niepodleg"oĘciowego w latach
do Walki z NaduŻyciami i Szkodnictwem Gospodarczym.
1944-1948, [w:] Wojna domowa czy nowa okupacja? Polska po roku 1944,
 S"uÅ»ebnÄ… funkcj´ w stosunku do stalinowskiego aparatu bezpieczeÅ‚
stwa pu- W Ęwietle ustawy z 2 czerwca 1947 r. podstawowÄ… karÄ…, jakÄ… mog"a orzekaç
pod red. A. Ajnenkiela, Wroc"aw  Warszawa  Kraków 1998, s. 87.
blicznego pe"ni"y organy wymiaru sprawiedliwoĘci. Zw"aszcza te, które zajmo- Komisja Specjalna, by"a kara obozu pracy w wymiarze do dwóch lat. Wed"ug
13
M. Korkuç,  Kujbyszewiacy  awangarda UB,  Arcana 2002, nr 46-47, s. 74-95.
wa"y si´ rozpatrywaniem, a nast´pnie orzekaniem w sprawach politycznych: arbitralnych orzeczeÅ‚
komisji, w latach 1947-1949 na ten najwyŻszy wymiar ka-
14
Aparat bezpieczeł
stwa w latach 1944-1956: taktyka, strategia, metody, Cz´Ä˜ç 1: Lata
1) sÄ…dy powszechne (w tym tzw. sekcje tajne w sÄ…downictwie polskim), ry skazano za  spekulacj´  "Ä…cznie 2211 osób.
1945-1947, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1994, s. 39.
15
2) sÄ…dy szczególne (specjalne sÄ…dy karne; sÄ…dy wojskowe, w tym wojskowe Nast´pnÄ… grupÄ… zawodowÄ… przewidzianÄ… do  zmi´kczenia byli ch"opi. Zbli-
Dane z poczÄ…tku 1945 roku; zob. P. Ko"akowski, NKWD i GRU na ziemiach polskich 1939-
sÄ…dy rejonowe  WSR), Å»a" si´ wszak okres  wzmoÅ»onej walki z ku"actwem i uspó"dzielczania wsi. -1945, Warszawa 2002, s. 281.
16
O aparacie bezpieczeł
stwa z Krzysztofem Lesiakowskim i Grzegorzem Majchrzakiem roz-
3) pozasÄ…dowe instytucje orzekajÄ…ce (Komisja Specjalna do Walki z NaduÅ»y- Pod koniec wrzeĘnia 1947 r. w Szklarskiej Por´bie odby"a si´ narada przy-
mawia Barbara Polak,  Biuletyn Instytutu Pami´ci Narodowej 2002, nr 6, s. 10.
ciami i Szkodnictwem Gospodarczym; kolegia do spraw wykroczeł
), wódców partii komunistycznych z udzia"em delegacji z Bu"garii, Czechos"owa-
17
Pod koniec sierpnia 1945 r. KBW liczy" ponad 30 tys. Żo"nierzy, jego dowódcą by" Henryk
4) prokuratury (prokuratura wojskowa; prokuratura powszechna; prokuratu- cji, Francji, Jugos"awii, Polski, Rumunii, W´gier, ZSRS, a takÅ»e W"och i Francji.
Toruł
czyk, w 1938 roku podczas wojny domowej w Hiszpanii dowódca 13. Brygady Mi´-
ry specjalnych sÄ…dów karnych). G"ówny referat wyg"osi" sowiecki ideolog Andriej Údanow, który sformu"owa" te-
dzynarodowej im. Jaros"awa Dąbrowskiego, a od marca 1944 roku dowódca Polskiego
W okresie najwi´kszych represji w Polsce Ludowej dzia"a"y, obok tradycyj- z´ o podziale Europy na dwa przeciwstawne bloki: socjalistyczny i kapitali-
Samodzielnego Batalionu Specjalnego w ZSRS (w listopadzie przeformowanego w Bryga-
nych instytucji sądowniczych, sądy  specjalne : a) specjalne sądy karne styczny. Powo"ano sta"y organ dla koordynowania dzia"ał
ruchu komunistycz- W jednym z referatów naczelnika Wydzia"u Polityczno-Wychowawczego d´ Wojsk Wewn´trznych). W latach 1945-1946 dowódcÄ… KBW by" sowiecki genera" Bole-
s"aw Kieniewicz.
funkcjonujÄ…ce w latach 1944-1946  orzeka"y wyroki w sprawach karnych nego w Europie  Biuro Informacyjne (Kominform). Departamentu VI MBP z maja 1949 r. czytamy:  Reforma wi´ziennictwa winna
18
W terminologii resortu bezpieczeł
stwa terminu  bandytyzm uŻywano w innym znacze-
uj´tych dekretem PKWN z 31 sierpnia 1944 r.  O wymiarze kary dla faszy- JednÄ… z konsekwencji narady ze Szklarskiej Por´by by"a unifikacja ideolo- odbywaç si´ po linii stworzenia warunków (przekszta"cenie wi´zieÅ‚
w fabryki,
niu, niÅ» jest to powszechnie przyj´te. Zarezerwowany by" dla podziemia zbrojnego. We-
stowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i zn´cania si´ nad lud- giczna i ustrojowa krajów zaliczanych do bloku wschodniego. Od tego momen- zorganizowanie oĘrodków [pracy wi´Ä™niów], obozów pracy, kolonii rolnych)
d"ug resortowej terminologii, banda to  porozumienie co najmniej trzech osób dzia"ają-
noĘcią cywilną i jeł
cami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (zwany  de- tu wszelkie zmiany ustrojowe w tych pał
stwach mia"y byç przeprowadzane dla masowego produkcyjnego zatrudnienia wi´Ä™niów, szkolenia zawodowego,
cych z broniÄ… w r´ku przeciwko ustrojowi ludowemu PaÅ‚
stwa Polskiego .
kretem sierpniowym lub  sierpniówkÄ… ). Faktycznie ofiarami tego dekretu na mod"´ sowieckÄ…. Oznacza"o to mi´dzy innymi przymusowe jednoczenie ogólnego i politycznego. [...] JeĘli przytoczyç zasady obowiÄ…zujÄ…ce w wi´zie- 19
Protoko"y posiedzeł
Biura Politycznego KC PPR 1944-1945, oprac. A. Kochał
ski, Warsza-
stali si´ Å»o"nierze AK-WiN i NSZ, funkcjonariusze Polskiego PaÅ‚
stwa Pod- partii robotniczych oraz przyj´cie zasad gospodarki socjalistycznej z central- niach i obozach Zw[iÄ…zku] Radz[ieckiego] a mianowicie: wi´zienia i obozy
wa 1992, s. 52.
20
ziemnego, którzy przez stalinowskÄ… w"adz´ sÄ…downiczÄ… uznawani byli za fa- nym planowaniem, paÅ‚
stwowÄ… w"asnoĘciÄ… ziemi i kapita"u. Rok póęniej, w po- majÄ… za zasad´ nie tylko izolowaç przest´pców, aÅ»eby zapobiec ich dzia"a- P. Ko"akowski, NKWD i GRU..., s. 289.
21
Na temat represji stalinowskich wobec KoĘcio"a katolickiego zob. syntez´ Jana Úaryna,
szystów; b) wojskowe sÄ…dy rejonowe (1946-1955)  WSR,  w"aĘciwe takÅ»e "owie wrzeĘnia 1948 r., Kominform (juÅ» bez Jugos"awii) podjÄ…" uchwa"´ w spra- niom przynoszÄ…cym szkod´ sowieckiemu paÅ‚
stwu, ale popraw´ i wychowa-
Dzieje KoĘcio"a katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003.
wzgl´dem osób podlegajÄ…cych orzecznictwu sÄ…dów powszechnych , wyda- wie przejĘcia w krajach  demokracji ludowej do kolektywizacji wsi. nie przest´pców przez organizacj´ pracy na zasadach stopniowego zaciera-
22
M. Turlejska, Te pokolenia Å»a"obami czarne... Skazani na Ęmierç i ich s´dziowie, Warszawa
wa"y cz´sto najwyÅ»szy wymiar kary  kary Ęmierci na dzia"aczach opozycji Polscy komuniĘci przystÄ…pili wi´c do forsowania nowego modelu funkcjono- nia róŻnic pomi´dzy pracÄ… przymusowÄ… a dobrowolnÄ…« [...], to wydaje si´, Å»e
1990, s. 75.
niepodleg"oĘciowej oraz Ukraił
cach w czasie akcji  Wis"a i po jej zakoł
cze- wania wsi. Zak"adano stopniowe wypieranie indywidualnych gospodarstw moÅ»emy Ęmia"o tymi zasadami kierowaç si´ w procesie poprawy i wychowy- 23
B. Kopka, G. Majchrzak, Raport O s"uŻbie bezpieczeł
stwa publicznego z 1946 roku,  Pa-
niu24. W"aĘciwoĘç WSR obejmowa"a jedno województwo; c) Komisja Spe- na rzecz spó"dzielni produkcyjnych. Spó"dzielnie mia"y byç dobrowolne dla wania wi´Ä™nia w Polsce Demokracji Ludowej 27. Autorzy memoria"u w zakre-
mi´ç i SprawiedliwoĘç 2003, nr 1, s. 252.
24
cjalna do Walki z NaduÅ»yciami i Szkodnictwem Gospodarczym (1945-1954)  biedniaka i  Ęredniaka , natomiast  bogaty ch"op musi byç bity przez te ko"- sie zagadnieÅ‚
zwiÄ…zanych z obozem pracy Komisji Specjalnej poszli w swoich W ramach programu badawczego Biura Edukacji Publicznej IPN kierowanego przez Jana
Úaryna ustalono list´ blisko 3500 skazanych na kar´ Ęmierci przez WSR w okresie styczeÅ‚

 powsta"a na mocy dekretu Prezydium KRN z 16 listopada 1945 r. w celu chozy . Optymistyczne prognozy mówi"y, Å»e w 1949 roku do spó"dzielni pro- uwagach jeszcze dalej:  Jak w obozach pracy ZSRS  praca winna dawaç
1946  kwiecieł
1955 r., z czego wykonano ok. 40% kar (ok. 1500 osób). W sumie w la-
zwalczania zachował
patologicznych w odbudowujÄ…cej si´ ze zniszczeÅ‚
dukcyjnych przystÄ…pi dobrowolnie 1 proc. gospodarstw ch"opskich. Tymcza- osadzonym w obozie pracy pe"ni´ satysfakcji moralnej s"uÅ»enia krajowi, win-
tach 1944-1955 tylko przed sÄ…dami wojskowymi skazano na kar´ Ęmierci blisko 5000
wojennych polskiej gospodarce. Wkrótce sta"a si´ jednÄ… z najbardziej zna- sem sprzeciw ch"opów wobec kolektywizacji rós". Indywidualni rolnicy odrzu- na byç organizowana w sposób wywo"ujÄ…cy entuzjazm poszczególnych pra-
osób (w tym za autentyczny bandytyzm), zob. m.in. wykazy na stronie www.ipn.gov.pl:
czÄ…cych instytucji represyjnych w stalinowskiej Polsce. Represje karne obj´- cali wszystko, co godzi"o w ich w"asnoĘç prywatnÄ…. JesieniÄ… 1950 r. przeprowa- cowników oraz powinna dawaç moÅ»noĘç szerokiej wspó"pracy z administra-
Lista osób skazanych na kar´ Ęmierci przez Wojskowe SÄ…dy Rejonowe (1946-1955); Wy-
"y przede wszystkim tych, którzy Å»yli z indywidualnej dzia"alnoĘci gospodar- dzono akcj´  K , w wyniku której aresztowano 4700 osób26. cjÄ… obozu 28. I jeszcze jeden fragment charakterystyczny dla ówczeĘnie obo-
kaz miejsc grzebania ofiar zbrodniczej dzia"alnoĘci aparatu terroru w Polsce w latach
czej (kupców, rzemieĘlników, w"aĘcicieli fabryk i nieruchomoĘci, rolników). W latach 50. izolowanie w obozach pracy i zastraszanie  polskimi "agrami wiÄ…zujÄ…cej nowomowy:  OparliĘmy si´ w budownictwie nowego szcz´Ä˜liwego
1944-1956 oraz nowy portal edukacyjny  Âladami zbrodni (www.slady.ipn.gov.pl).
25
Blisko 90 tys. osób skazano na pobyt w obozie pracy, najwyÅ»szy wymiar ka- ch"opów w czasie kolektywizacji sta"o si´ normÄ…. I tym razem pomocna okaza- jutra dla naszego narodu na niewzruszonych podstawach teorii marksistow- Komisja Specjalna do Walki z NaduÅ»yciami i Szkodnictwem Gospodarczym 1945-1954.
Wybór dokumentów, wst´p i oprac. D. Jarosz, T. Wolsza, Warszawa 1995, s. 37-41.
ry, jakim dysponowa"a Komisja Specjalna; d) sekcje tajne (1950-1954) "a si´ Komisja Specjalna do Walki z NaduÅ»yciami i Szkodnictwem Gospodar- skiej i budujÄ…cych wzorach ZwiÄ…zku Sowieckiego. [...] TÄ… drogÄ… b´dzie kro-
26
Na temat stalinowskiej polityki wobec ch"opów zob. D. Jarosz, Polityka w"adz komuni-
 zwane teÅ» sÄ…dami tajnymi, powo"ane do wyrokowania w niektórych spra- czym, jako juÅ» sprawdzona instytucja represyjna. Wielu w ramach walki z  ku- czyç i wi´ziennictwo Polski Ludowej, kierujÄ…c si´ w swej polityce penitencjar-
stycznych w Polsce w latach 1948-1956 a ch"opi, Warszawa 1998.
wach politycznych. Dzia"a"y (w kolejnoĘci powstawania) w Ministerstwie "actwem trafi"o do jej obozu w Miel´cinie ko"o W"oc"awka. nej postulatem nauki marksistowskiej: produkcyjna praca jedynym Ęrodkiem
27
AAN, MBP, 1/41, s. 145.
SprawiedliwoĘci, SÄ…dzie Apelacyjnym w Warszawie, SÄ…dzie NajwyÅ»szym, Zmiany w gospodarce planowej wymusza"y takÅ»e zmiany w stalinowskim poprawy wi´Ä™nia« 29. 28
AAN, KS, 15, s. 13.
29
a od 1 stycznia 1951 r. do 1954 r. w SÄ…dzie Wojewódzkim dla m.st. Warsza- wi´ziennictwie. JuÅ» podczas realizacji planu 3-letniego (1947-1949) w"adze Prze"om lat 40. i 50. to poczÄ…tek rozwoju nowego typu obozów pracy, tzw.
AAN, MBP, 1/11, s. 44.
30
wy (sekcja III w Wydziale IV Karnym). uzna"y za priorytet rozwój przemys"u ci´Å»kiego, zwi´kszenie wydobycia w´gla oĘrodków pó"otwartych (oĘrodki pracy wi´Ä™niów, bataliony pracy). G"ównym O rzeczywistoĘci obozowej w latach 50., zob. ksiÄ…Å»k´ Tadeusza Wolszy, W cieniu Wronek,
Zasady ustroju sÄ…dów i prokuratury wprowadzone wczeĘniej w specjalnych i kolektywizacj´ wsi. Dlatego pojawia"y si´ g"osy wskazujÄ…ce na potrzeb´  re- miernikiem ich przydatnoĘci dla planowej gospodarki (plan 6-letni) by"a pro- Jaworzna i Piechcina... 1945-1956. Úycie codzienne w polskich wi´zieniach, obozach
i oĘrodkach pracy wi´Ä™niów, Warszawa 2003.
ustawach zosta"y utrwalone w stalinowskiej Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 roku. formy wi´ziennictwa . dukcja wed"ug okreĘlonych (przewaÅ»nie zawyÅ»anych) norm30.
FOT. ARCH. IPN