ĆWICZENIE 11
Temat: FIZJOLOGIA UKAADU CZERWONOKRWINKOWEGO
1. ROLA KRWI W ORGANIZMIE
" transportuje tlen z płuc do tkanek
" transportuje dwutlenek węgla z tkanek do płuc
" transportuje do wszystkich tkanek produkty energetyczne i budulcowe wchłonięte z
przewodu pokarmowego
" transportuje wchłonięte z tkanek produkty przemiany materii do nerek, gdzie są
one wydalane z organizmu z moczem
" transportuje hormony syntetyzowane w organizmie i witaminy wchłonięte w
przewodzie pokarmowym
" wyrównuje ciśnienie osmotyczne we wszystkich tkankach
" wyrównuje stę\enie jonów wodorowych, czyli pH, we wszystkich tkankach
" wyrównuje ró\nice temperatur występujące pomiędzy poszczególnymi narządami i
tkankami
" tworzy zaporę przed inwazja drobnoustrojów, które po dostaniu się do środowiska
wewnętrznego są stale po\erane przez krwinki białe
" eliminuje za pomocą przeciwciał i układu dopełniacza substancje obce, szczególnie
o charakterze białkowym, np. produkty przemiany drobnoustrojów - toksyny
2. MORFOLOGIA KRWINEK CZERWONYCH
\yjÄ… 120 dni
T1/2 = 28 dni
wytwarzane w szpiku kostnym czerwonym
Å›rednica okoÅ‚o 7,5 µm
mają kształt dwuwklęsłego dysku, są bezjądrzaste
o gruboÅ›ci ok. 2 µm
w wąskich naczyniach mogą się wyginać w
kształcie rogalika , zwróconego wypukłą częścią w
kierunku przepływu
są lekko owalne, z przejaśnieniami w strefie
środkowej, która jest cieńsza
KURCZ SI w roztworach o ciśnieniu osmotycznym wy\szym ni\ w prawidłowym
osoczu
W niedokrwistościach spowodowanych niedoborem wit. B12 i/lub niedoborem kwasu foliowego
erytrocyty są większe MAKROCYTY, a w niedoborach \elaza są mniejsze MIKROCYTY.
Erytrocyty małe, kuliste (bez przejaśnienia w środkowej części) SFEROCYTY w
niedokrwistości hemolitycznej wrodzonej, tzw. SFEROCYTOZIE przedwcześnie ulegają
hemolizie
3. HEMATOKRYT
LICZBA HEMATOKRYTOWA stosunek objętości krwinek czerwonych do całkowitej
objętości krwi
u mÄ™\czyzn : 40,0 54,0% [g/dL]
u kobiet: 37,0 47,0% [g/dL]
w pierwszym tygodniu \ycia: ok. 52%
po kilku tygodniach \ycia: ok.42%
po kilku miesiącach: ok 39% i stopniowo wzrasta do wartości u dorosłych
Jest ni\szy u kobiet cię\arnych (niedokrwistość pozorna) i w czasie intensywnego wysiłku
fizycznego (spowodowane jest to zmniejszeniem objętości osocza).
Nadmierny wzrost liczby erytrocytów mo\e być:
a) względny zagęszczenie spowodowane np. wymiotami, biegunką
b) bezwzględny nadmierne wytwarzanie erytrocytów wywołane niedotlenieniem tkanek,
czerwienica prawdziwÄ… ( na tle nowotworowej erytropoezy)
4. WARTOŚCI SAUśCE DO OCENY ERYTROCYTÓW
MCV (średnia objętość erytrocytów)
u dorosłych: 80 96 fL
u dzieci: 78 90 fL
MCH ( średnia masa Hb w erytrocycie)
u dorosłych: 27,5 33,2 pg/E
u dzieci: 25 30 pg/E
MCHC (średnie stę\enie Hb w erytrocycie)
u dorosłych: 33,4 33,5 g/dL
RBC ( liczba erytrocytów na 1L krwi)
u mÄ™\czyzn: 4,5 5,9 *1012/L
Å›rednio u mÄ™\czyzn: 5,4 * 106/µL
u kobiet: 4,5 5,1 * 1012/L
Å›rednio u kobiet: 4,8 * 106/µL
u noworodków: 5 6 mln/ mm3
u niemowlÄ…t: 3,4 4,5 mln/ mm3
u starszych dzieci: 4 4,5 mln/ mm3
RDW (wskaznik anizocytozy erytrocytów)
11,5 14,5 %
5. HEMOGLOBINA
" wartość u mę\czyzn: 16g/dL
" wartość u kobiet: 14 g/dL
" Budowa:
- białko sferyczne, w którego skład wchodzą 4
podjednostki hemu i globina
- łańcuchy polipeptydowe w globinie:
a) łańcuch ą - 141 reszt aminokwasowych
b) Å‚aÅ„cuch ² - 146 reszt aminokwasowych
- Hb mo\e zmieniac swojÄ… konformacjÄ™ ze stanu
ścisłego T (zmniejszona odległość między
dimerami, małe powinowactwo do tlenu) do
rozluznionego R (zwiększona odległość
między dimerami, du\e powinowactwo do
tlenu)
" Rodzaje Hb:
a) HbA1 97% (Ä…2 ; ²2)
b) HbA2 2,5% (Ä…2 ; ´2)
c) HbF płodowa - 90% ogólnej Hb u noworodków
- w 6 m- cu w ilościach śladowych
- Ä…2 ; Å‚
2
d) HbA1 glikozylowana ilości śladowe (jej ilość wzrasta w cukrzycy)
HEMOGLOBINOPATIE:
- synteza nieprawidłowego łańcucha polipeptydowego globiny ( np. niedokrwistośc sierpowata)
- Ä… i ² talasemia
6. WIZANIE TLENU CZSTECZKOWEGO W HEMOGLOBINIE
" Hb utlenowana ( bo Fe+2 - jon \elazawy - nie zmienia swojej wartościowości)
Hb4O8
" Karbaminohemoglobina Hb + CO2
" Methemoglobina Hb + Fe+3(jon \elazowy) nie ma zdolności transportu tlenu
- ma ciemne zabarwienie
- nie ma właściwości toksycznych
- dopuszczalna norma w organizmie: 0,7 1, 7%
- efekt nadmiernego spo\ycia azotynów
- gdy jest jej bardzo du\o, skóra nabiera ciemnej barwy, przypominającej
sinicÄ™
- w warunkach fizjologicznych tylko niewielka ilość HB utlenia się do
Methemoglobiny
- dzięki obecności w erytrocytach enzymów, układu reduktazy
methemoglobinowej, NADH methemoglobina zostaje z powrotem zmieniona
na Hb brak tych enzymów jest jedną z przyczyn wrodzonej
methemoglobinemii
" Stopień wysycenia Hb (równowaga między wiązaniem tlenu przez Hb a
uwalnianiem go przez
oksyhemoglobinÄ™) tlenem
zale\y od:
a) prę\ności tlenu (pO2)
wzrost prę\ności = wzrost
wysycenia (przy pO2 =
12,7 kPa wysycenie =
97,5%)
b) temperatury spadek
powoduje wzrost
wysycenia
c) pCO2 wzrost powoduje
spadek wysycenia
d) pH wzrost powoduje
wzrost wysycenia
e) w naczyniach włosowatych
gdy pO2 wzrasta,
temperatura = 35°C,
rośnie pH, a pCO2 maleje,
to wysycenie wynosi prawie 100%
f) rola bisfosfoglicerynianu- 2,3 DPG (difosfoglicerynian) odgrywa najwa\niejszÄ… rolÄ™
w powinowactwie Hb do tlenu; miejsca jego wiÄ…zania miÄ™dzy 2 Å‚aÅ„cuchami ²; gdy
ulegnÄ… zerwaniu, wzrasta powinowactwo Hb do tlenu;
W warunkach niedotlenienia w organizmie zwiększa się synteza 2,3-bisfosfoglicerynianu (BPG).
Substancja ta, powstająca z 1,3-bisfosfoglicerynianu będącego produktem pośrednim glikolizy ma
właściwość wiązania się z tetramerem hemoglobiny znajdującym się w stanie T i stabilizowania go.
W stanie T konformacja łańcuchów hemoglobiny umo\liwia wniknięcie między nie jednej cząstki
BPG, która następnie wytwarza po trzy (w sumie sześć) wiązań poprzecznych z ka\dym z
Å‚aÅ„cuchów ², a dokÅ‚adniej z posiadajÄ…cymi dodatni Å‚adunek resztami waliny w pozycji NA1, lizyny
EF6 oraz histydyny H21. Te dodatkowe wiązania utrudniają przejście ze stanu T o ni\szym
powinowactwie do tlenu do stanu R, w którym hemoglobina jest mniej skłonna do uwalniania
tlenu.
Ciekawym przystosowaniem ewolucyjnym jest zamiana histydyny H21 na serynę w łańcuchu ł,
który zastÄ™puje Å‚aÅ„cuch ² w hemoglobinie pÅ‚odowej HbF. DziÄ™ki temu BPG ma mniejszy wpÅ‚yw na
hemoglobinę płodową, a co za tym idzie przy ni\szym stę\eniu tlenu HbF ma do niego większe
powinowactwo ni\ HbA. Efekt ten umo\liwia wymianę gazową między krwią płodu, a krwią matki
zachodzÄ…cÄ… w Å‚o\ysku.
7. WYMIANA HAMBURGERA
" wnikanie jonu chlorkowego na miejsce wychodzÄ…cego z krwinki anionu
wodorowęglanowego
" jony te przechodzą przez kanał anionowy utworzony w błonie erytrocytów przez
białka prą\ka 3
" zwiększenie stę\enia anionów chlorkowych w erytrocytach powoduje przesunięcie
krzywej dysocjacji w prawo ( spadek wysycenia)
8. TRANSPORT DWUTLENKU WGLA
" na drodze fizycznej (rozpuszczone) i chemicznej (zwiÄ…zane)
" 6% - na drodze fizycznej; 84% - w postaci wodorowęglanów; 10% - w postaci
karbaminianów
" CO2 związany z aminokwasami końca N białek tworzy KARBAMINIANY
" ok. 70% transportuje osocze w postaci:
a) dwuwęglanów
b) karbaminianów
c) rozpuszczonej
" ok. 30% transportujÄ… erytrocyty w postaci:
a) dwuwęglanów
b) rozpuszczonej
Hemoglobina transportuje około 15% z ogólnej ilości CO2 przenoszonego przez krew. W momencie
gdy z cząstki hemoglobiny zostaje uwolniony tlen, dwutlenek węgla wchodzi w reakcję z grupą ą-
aminową globiny, tworząc karbaminian, jednocześnie w wyniku tej reakcji powstają wolne protony
równowa\ące protony zu\ywane w płucach przez efekt Bohra (dwa mole protonów na ka\dy mol
CO2). W wyniku powstania karbaminianu zmienia się ładunek grup na końcach łańcuchów globiny,
co umo\liwia tworzenie wiązań poprzecznych i przejście do stanu T.
W płucach natomiast, w momencie gdy dochodzi do przejścia ze stanu T do stanu R, w wyniku
rozerwania wiązań poprzecznych, uwolnione zostają protony z atomów azotu pierścieni
imidazolowych histydyny znajdujÄ…cej siÄ™ w pozycji HC3 (His 146) na Å‚aÅ„cuchach ². AÄ…czÄ… siÄ™ one z
wodorowęglanami, co prowadzi do powstania kwasu węglowego, rozkładanego następnie przez
anhydrazę węglanową zawartą w erytrocytach na wodę i dwutlenek węgla usuwany z krą\enia.
W tkankach występuje ni\sze pH ni\ w płucach, w związku z czym protony wią\ą się z histydyną
HC3, sprzyjając przejściu hemoglobiny ze stanu T do stanu R.
9. EFEKT HALDANE'A
" ułatwione wiązanie CO2 po odłączeniu tlenu od oksyhemoglobiny
" utrata tlenu przez oksyhemoglobinę powoduje oddawanie jonów H+, poniewa\ Hb
jest słabszym kwasem. Jch miejsce zajmują jony K+. Powstaje H2CO3- i ułatwia
wiÄ…zanie CO2 w postaci HCO3-
" w płucach zachodzi reakcja przeciwna
10. KATABOLIZM HEMOGLOBINY
Hemoglobina Hem biliwerdyna
globina
\elazo bilirubina lumirubina
aminokwasy
powrót do osocza, urobilina i
do syntezy Hb sterkobilina
wiÄ…\e siÄ™ w wÄ…trobie
z kw. glukuronowym
wydalana z \ółcią
do dwunastnicy
11.śELAZO
" niezbędne do budowy Hb oraz enzymów, np. cytochromów, katalazy, peroksydazy
" wartość u mę\czyzn: 4g
" wartość u kobiet: 3,5g
" dzienne zapotrzebowanie: 30 36 mg
" pokarm zawiera 12 15 mg Fe+3, z czego 1/3 zostaje wchłaniana, a wydalone
zostaje 0,5 1,5 mg/ dobÄ™
" rozpad dzienny erytrocytów dostarcza 12 25 mg \elaza
" \elazo zapasowe: 1 1,5 g
" erytropoeza pochłania 20 36 mg \elaza na dobę
" RECEPTORY TRANSFERRYNOWE na powierzchni białka we wszystkich
komórkach; wią\ą \elazo z zewnatrz komórki i przenoszą je do wewnątrz przy
udziale (lub bez) transferryny;
" TRANSFERRYNA wią\e 2 czasteczki \elaza; tylko 1/3 ulega saturacji, pozostałe
2/3 nie sÄ… zwiÄ…zane z \elazem
" FERRYTYNA białko magazynujące Fe+3; głównie w wątrobie, śledzionie, szpiku,
erytrocytach, przewodzie pokarmowym oraz w osoczu; zbudowane z 24
podjednostek L lub H (im więcej H, tym trwalsze wiazanie Fe+2); gdy \elazo połączy
się z białkiem wią\ącym \elazo APOFERRYTYN tworzy się FERRYTYNA
śelazo w organizmie:
a) 60% \elaza w naszym organizmie jest zwiÄ…zana z hemem
b) 20% jest zmagazynowane w komórce w postaci FERRYTYNY (Fe+3) lub HEMOSYDERYNY
c) 10% zwiÄ…zane z enzymami
d) 0,15% w połączeniu z TRANSFERYN (Fe+2) we krwi
12. ZNACZENIE KWASU FOLIOWEGO I WITAMINY B12 W ROZWOJU I
DOJRZEWANIU KRWINEK CZERWONYCH
" potrzebne do prawidłowej syntezy DNA w puli komórek pnia i komórkach dzielących
się układu erytrocytarnego
" witamina B12 (kobalamina)
dzienne zapotrzebowanie : ok. 5- 7 µg
dzienne straty z moczem: ok. 0,1 0,2 µg
zmagazynowana w ilości 3 mg wystarcza na 3 5 lat)
Zawartość kobalaminy we krwi: 118 164 pmol/L;
ilość ta zmniejsza się w :
a) chorobie Addisona Biermera
b) zespołach złego wchłaniania
c) kilkuletnim niedoborze pokarmowym
transport do krwi:
1)w \ołądku kobalamina wią\e się ze swoistym bia/łkiem R
2) IF (czynnik wewnętrzny Castle a) potrzebny do jej wchłaniania w przewodzie
pokarmowym, glikoproteina wydzielana przez komórki okładzinowe błony śluzowej
\ołądka; wymaga obojętnego pH i obecności Ca+2
3) proteazy trzustkowe odłączają białko R i wią\ą kobalaminę z IF
4) połączenie kompleksu z receptorem, znajdującym się w błonie komórkowej
enterocytów
5) wchłanianie w jelicie cienkim
6) we krwi wiązanie kobalaminy z białkami osocza( transkobalaminą I, II, III)
znaczenie:
a) wchodzi w skład enzymu transferazy 5 metylotetrahydrofolianowej, w
obecności której dochodzi do powstanie aktywnej postaci kwasu foliowego
b) ułatwia przyswajanie folianów przez komórki
" kwas foliowy
a) wchłaniany w dwunastnicy i jelicie cienkim
b) zapotrzebowanie: 50 µg/ dobÄ™
c) ilość zmagazynowana w wątrobie pokrywa zapotrzebowanie na 4 m- ce
13. ERYTROPOEZA
CFU- S BFU- E CFU- E
(jądrzaste komórki (komórka krwiotwórcza (komórka krwiotwórcza
regulujÄ…ce erytropoezÄ™) ukierunkowana linii ukierunkowana linii
erytrocytów wczesnego erytrocytów póznego
stadium) stadium)
PROERYTROBLAST
(du\o receptorów wra\liwych na erytropoetynę; okrągłe jądro;
1 2 jÄ…derek; rozproszona chromatyna; mitochondria;
AG; polisomy; mało Hb , dzieli się)
ERYTROBLAST ZASADOCHAONNY
(bardzo zbite jądro, polirybosomy, więcej hb, dzieli się)
ERYTROBLAST POLICHROMATOFILNY
(polirybosomy, jÄ…dro ,du\o Hb, dzieli siÄ™)
ERYTROBLAST ORTOCHROMATOFILNY (KWASOCHAONNY)
(bardzo du\o Hb, ma jÄ…dro, nie dzieli siÄ™)
RETIKULOCYT
(brak jÄ…dra)
ERYTROCYT
14. CZYNNIKI REGULUJCE ERYTROPOEZ
" czynniki hamujÄ…ce:
wzrost liczby erytrocytów
hormony płciowe (estrogeny)
inhibitory erytropoezy
" czynniki pobudzajÄ…ce:
hipoksja i niedokrwistość pobudzają
IL3
Hormony tarczycy
Erytropoetyna( EPO) glikoproteina wykrywana w surowicy w stÄ™\eniu ok. 30
40 mU/mL; uwalniana w nerkach; główny humoralny regulator erytrocytów;
inaktywowana przez wÄ…trobÄ™
15. OPORNOŚĆ OSMOTYCZNA KRWINEK CZERWONYCH
" poczÄ…tek hemolizy: 0, 46 -= 0, 42% ( minimum: 0 48%)
" hemoliza całkowita: 0, 34 0,3% ( max.: 0, 33%)
" 3% NaCl jest HIPERTONICZNY, zaÅ› 1% NaCl jest HIPOTONICZNY
16. WAAŚCIWOŚCI BAONY KOMÓRKOWEJ ERYTROCYTÓW
" 40% - lipidy
" 60% - białka
" bariera osmotyczna
" przepuszczalna dla substancji rozpuszczalnych w tłuszczach
" przepuszczalna dla glukozy
" zawiera białko SPEKTRYN nadaje błonie odporność na bodzce mechaniczne
SÅ‚owniczek:
Anizocytoza - występowanie we krwi
erytrocytów o ró\nej wielkości; występuje w
ró\nych odmianach niedokrwistości oraz innych
chorobach układu krwiotwórczego ( np. Stany
infekcyjne,powodujÄ…ce uaktywnienie siÄ™ szpiku
kostnego i nasilonÄ… produkcjÄ™ nowych krwinek)
Rys. Wyrazna anizopoikilocytoza. Obecny megalocyt oraz liczne
makro- i mikrocyty. Większość krwinek jest owalocytami, ponadto
widoczne schistocyty.
Barwienie: MGG Powiększenie: x 1000
1. megalocyt 2. makrocyt 3. mikrocyt 4. schistocyt
Anulocyty - erytrocyty z przejaśnieniem
centralnym, ostro odgraniczonym od
zabarwionej cytoplazmy. PowstajÄ… wskutek
spadku zawartości hemoglobiny w krwince lub
jako artefakt.
Występowanie we krwi: prawidłowo < 5 %
erytrocytów
Strzałka wskazuje jeden z trzech obecnych na zdjęciu anulocytów.
Barwienie: MGG Powiększenie: x 1000
Bariera szpikowa czynnościowy mechanizm przechodzenie dojrzałych elementów
komórek krwi do krwioobiegu
Eliptocyty (owalocyty) - erytrocyty o owalnym lub wydłu\onym kształcie.
Występowanie we krwi: prawidłowo < 10 % erytrocytów
Erytrocytoza (czerwienica, policytemia, poliglobulia); wzrost liczby erytrocytów
spowodowana nowotworowym rozrostem krwinek czerwonych, niedotlenieniem lub
zwiększoną produkcją erytropoetyny; RBC powy\ej 5T/L
Erytropenia spadek liczby erytrocytów; RBC poni\ej 3,8 T/L
HbS - hemoglobina występująca w anemii sierpowatej; erytrocyty przybierają sierpowaty
ksztaÅ‚t; Å‚aÅ„cuchy ² sÄ… nieprawidÅ‚owe, poniewa\reszta kwasu glutaminowego jest
zastÄ…piona przez resztÄ™ waliny
Hematokryt stosunek objętości krwinek czerwonych do pełnej krwi
Hemoglobinopatie wytwarzane są nieprawidłowe łańcuchy polipeptydowe
Hemoliza całkowite lub częściowe przejście Hb przez błonę komórkową krwinek
czerwonych do osocza krwi wywołane zniszczeniem erytrocytów, skrócenie czasu przezycia
erytrocytów do kilku tygodni lub dni; jako zjawisko prawidłowe występuje w śledzionie
Czynniki powodujÄ…ce hemolizÄ™:
" fizyczne: konflikt serologiczny, nieprawidłowa budowa erytrocytów ( sferocytoza),
mechaniczne uszkodzenie, hemoglobinopatie, defekty enzymów tych krwinek,
\ółtaczka noworodów, \ółtaczka hemolityczna, niedokrwistość, zaka\enia, niedob/ór
glukozo 5 fosforanu lipidy, mydła, czynniki termiczne
" biologiczne: toksyny bakteryjne, paso\ytnicze, nowotworowe, leki, jady zwierzÄ…t,
trucizny( np. Sole ołowiu)
" osmotyczne
Hipoksemia zdolność erytrocytów ( starzejących się) do utleniania w miare wzrostu
ilości methemoglobiny ; krew nabiera wtedy sinawej barwy
Krwinki tarczowate - erytrocyty zawierajÄ…ce ciemno
barwiący się środek komórki, otoczony jasnym pierścieniem
cytoplazmy pozbawionej hemoglobiny.
Występowanie we krwi: prawidłowo < 2 % erytrocytów.
Niekiedy komórki te powstają in vitro, i zajmują du\e
obszary preparatu, odgraniczone od pozostałych pól
zawierających erytrocyty o prawidłowym kształcie.
Na zdjęciu widocznych siedem krwinek tarczowatych.
Ponadto niewielka anizocytoza erytrocytów i płytek krwi.
Barwienie: MGG Powiększenie: x 1000
Makrocyty - wielkość komórki: 9- 12µm; WystÄ™powanie we krwi:
prawidłowo<10 % erytrocytów
Mikrocyty - wielkość komórki: 9 - 12 µm; wystÄ™powanie we krwi:
prawidłowo < 10 % erytrocytów
Mioglobina w mięśniach wolno kurczących się oraz w enzymie
oddechowym cytochromie c; białko globularne (stosunek
liczbowy osi dłu\szej (l) cząsteczki białka do osi krótszej (d)
przekracza 10) o intensywnie czerwonej barwie zawierajÄ…ce hem.
Występuje w mięśniach ssaków i to ono właśnie nadaje im
charakterystycznÄ… barwÄ™. Odgrywa rolÄ™ magazynu i przekaznika
tlenu w mięśniach, przejmując go od hemoglobiny z krwi. W
warunkach niedoboru tlenu np. podczas intensywnych ćwiczeń
fizycznych, tlen utlenionej mioglobiny jest wykorzystywany w
mitochondriach komórek mięśni do syntezy ATP. Mioglobina
zbudowana jest ze 153 aminokwasów. Wią\e 1 cząsteczkę tlenu.
73% białka ma budowę helikalną.
Poikilocytoza jednoczesne występowanie we krwi ró\nokształtnych erytrocytów
Polichromatofilia - przyjmowanie przez erytrocyty fioletowego odcienia cytoplazmy, co
wynika z obecności resztek substancji chromatynowych. Komórki polichromatofilne są
retikulocytami. Występowanie we krwi: prawidłowo < 1.5 % erytrocytów
Schistocyty - erytrocyty o nieregularnym kształcie; prawidłowo nie występują
Sferocyty - erytrocyty kształtu kulistego o mniejszej średnicy ni\ prawidłowe erytrocyty,
pozbawione przejaśnienia centralnego i ciemniejsze od normocytów; prawidłowo nie
występują
Talasemie - łańcuchy polipeptydowe mają prawidłową budowę, ale wytwarzane są w
mniejszej ilości lub wcale, co jest spowodowane defektami genów globiny; są dwa
rodzaje: Ä… i ² ( mniejszÄ… ilość odpowiednich Å‚aÅ„cuchów)
Opracowała: Katarzyna Czeczko
Bibliografia:
" Władysław Z. Traczyk, Andrzej Trzebski: Fizjologia człowieka z elementami fizjologii
stosowanej i klinicznej
" Władysław Z. Traczyk : Fizjologia człowieka w zarysie
" W. F. Ganong: Fizjologia. Podstawy fizjologii lekarskiej
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
14 fizjo ukl oddechowy18 fizjo ukl pokarmowyWyniki dynamiki ukl nap nsII 11Wielka czerwona jedynka (The Big Red One) cz 11Jan Brzechwa Czerwony kapturek11 (311)ZADANIE (11)Psychologia 27 11 2012Barwy smaku czerwony359 11 (2)11PJU zagadnienia III WLS 10 11więcej podobnych podstron