Radcliffe-Brown / Wyspiarze z Andamanów / rozdział V: Interpretacja
zwyczajów i wierzeń andamańskich: ceremonie
 interpretacja wierzeń i obrzędów wyspiarzy z Andamanów skoncentrowana na
poszukiwaniu ich znaczenia a nie badaniu historycznej genezy  Radcliffe-Brown
uznaje tego rodzaju historyczne badania za bezsensowne w obliczu braku z
ródeł -
krytyka ewolucjonizmu
 perspektywa funkcjonalistyczna: wierzenia i obrzędy odgrywają ściśle
określoną rolę w życiu społecznym  perspektywa socjologiczna i psychologiczna 
dlaczego Andamanie myślą i zachowują się w określony sposób  jak ich zachowanie
i myślenie wpływa na całość życia społecznego? - znaczenie wierzeń i obrzędów  to
ich funkcja w obrębie systemu społecznego
 metoda antropologii:
 'obecna kondycja badań etnologicznych może być z powodzeniem określona jako
nienormalna'
 antropolodzy koncentrują się niemal wyłącznie na gromadzeniu wielkiej ilości
danych etnograficznych, brakuje im znajomości nowoczesnych teorii
socjologicznych
 z drugiej strony, antropolodzy skoncentrowani na teorii ignorują zazwyczaj
materiał empiryczny i wysuwają pochopne uogólnienia nie poparte żadnymi
dowodami
 R-S sugeruje, że antropologia powinna połączyć wysiłek teoretyczny i badawczy
w jedno  czego przykładem jest jego własne dzieło  monografia Andamanów
zawierająca teorie rozwiniętą przez samego antropologa
 R-B krytykuje ewolucjonistyczne podejście do wyjaśniania wierzeń i obyczajów w
społeczeństwach pierwotnych, które interpretowane są jako próba wyjaśnienia
świata (vide: Frazer  magia jako karykatura nauki)  krytyka hipotezy
animistycznej (Tylor) oraz naturalistycznej (wierzenia religijne jako wynik lęku
wobec przyrody i potrzeby jej ujarzmienia)
 R-B inspiruje się Durkheimem  podkreśla społeczny charakter rytuałów, wierzeń,
zachowań
 hipotezy R-B:
 egzystencja społeczności zależy od utrzymywania wśród jej członków pewnego
systemu sentymentów (wyraz
nie durkheimowska idea: to, co społeczne
determinuje indywidualną psychikę członków społeczności)
 społeczeństwo rozwija w jednostce pewne sentymenty (nie mają one charakteru
wrodzonego, są społeczne), które sprawiają, że funkcjonuje ona w odpowiedni
sposób w społeczeństwie
 obrzędy są środkami za pomocą których ukształtowane społecznie
sentymenty są kolektywnie wyrażane
 ceremonialna, kolektywna ekspresja sentymentów służy utrzymywaniu tych
sentymentów w jednostce oraz ich przekazywaniu kolejnym jednostkom
 funkcją społeczną obrzędów jest podtrzymywanie i
międzypokoleniowa transmisja sentymentów, dyspozycji
emocjonalnych na których społeczeństwo opiera swoje istnienie
Weryfikacja powyższych hipotez na wybranych obrzędach
andamańskich
 CEREMONIA ZAŚLUBIN
 opiera się przede wszystkim na publicznym objęciu się panny młodej i pana
młodego
 uścisk symbolizuje symboliczną jedność mężczyzny i kobiety  wejście w nową
relację społeczną, której istotą jest ich powiązanie
 widzowie sankcjonują społecznie zawarty związek
 odprawianie ceremonii małżeństwa potwierdza jego społeczny charakter 
podtrzymywane są sentymenty nakazujące poszanowanie tej instytucji
 zawierający małżeństwo, za sprawą społecznego charakteru uroczystości,
uświadamiają sobie, że ich związek jest czymś, co dotyczy całej społeczności 
wkraczają w nową sytuację społeczną  stają się rodziną
 CEREMONIA ZAWIERANIA POKOJU
 dwie grupy tancerzy  jedna agresywna, inna spokojna i bierna
 ostatecznie, agresja jednej grupy ustaje  pojawia się spokój i solidarność
 symboliczne odbudowanie stanu solidarności pomiędzy zwaśnionymi grupami
 RYTUAA
ZBIOROWEGO PA
ACZU
 zbiorowe płakanie towarzyszy wielu ceremoniom  tańcowi w czasie zawierania
pokoju, w momencie gdy dwie grupy godzą się, w czasie inicjacji, w czasie
obrzędów związanych z grzebaniem zmarłych...
 zbiorowy płacz nie stanowi po prostu ekspresji uczuć, nie jest jedynie wyrazem
smutku  jest społecznym zwyczajem ceremonialnym
 rytuał ten potwierdza istnienie społecznych więzi  jego celem jest ich
potwierdzenie i umocnienie (w przypadku tańca pokoju kolektywnemu płakaniu
towarzyszy wzajemny uścisk)
 w przypadku spotkania dawno nie widzianych przyjaciół rytuał płaczu również
potwierdza więz
pomiędzy nimi
 RYTUAA
POGRZEBOWY I KOC
CZ
CY ŻAA
OB

 żałobnicy, z uwagi na powiązanie z osobą zmarłą, są odcięci od wspólnoty,
chwilowo znajdują się poza nią
 po zakończeniu żałoby powracają do wspólnoty  ponownie występuje tutaj
rytualny płacz jako symbol odnowienia relacji społeczny  rytuał przyłączenia
(płacz jest obustronny)
 rytuał opłakiwania kości zmarłego
 rytuał kończący żałobę
 opłakuje się kości zmarłego  jest to rytuał przyłączenia  kości jako znak
zmarłego ponownie włączone zostają do społeczeństwa, gdzie odgrywają
szczególną rolę  są czczone jako relikwie
 CEREMONIE INICJACYJNE
 inicjacja modyfikuje więzi społeczne w jakie uwikłany jest inicjowany
 płacz matki w trakcie inicjacji oznacza pogodzenia się z tym, że jej władza nad
synem słabnie (zerwanie dotychczasowych więzi  syn w tym wypadku nie
płacze)
 w przypadku wszystkich rytuałów  szczególnie rytualnego płaczu 
chodzi o potwierdzenie, odnowienie istniejących relacji (płacz
obustronny) lub też zmodyfikowanie społecznych więzi (wtedy płacz jest
często jednostronny  tylko matka płacze w czasie inicjacji syna)
 ceremonie nie stanowią spontanicznego wyrazu indywidualnych stanów
emocjonalnych  są one formą wyrażania się wspólnotowych stanów
emocjonalnych, przy czym to wyrażanie się jest nakazane, wynika z powinności
(należy wtedy płakać...)
 TANIEC ANDAMAC
SKI
 taniec w opinii samych Andamańczyków jest wyrazem radości
 taniec jest zazwyczaj aktywnością zbiorową
 tańcom zawsze towarzyszą pieśni
 tańczą wszyscy sprawni mężczyz
ni, kobiety tworzą chór
 taniec jest działaniem społecznym  zmusza jednostki do odpowiedniego
zachowywania się  oddziaływanie rytmu i konieczność koordynacji ruchów
 uczestnictwo w kolektywnej ekspresji przyjemności
 kolektywna ekspresja jedności, harmonii i porozumienia we wspólnocie 
wywoływanie w jednostkach tego stanu stanowi społeczną funkcję tańca 
wzbudzenie w każdym tańczącym poczucia jedności z grupą
 taniec jako sposób integrowania jednostek w harmonijną całość
 ZWYCZAJ MALOWANIA CIAA
A
 ściśle określone reguły ozdabiania ciała  odpowiednie dla pewnych jednostek,
odpowiednie dla pewnych sytuacji  poprzez ten zwyczaj wyrażana jest wartość
jednostki dla społeczeństwa
 podtrzymywanie sentymentu zależności  uznanie, że bezpieczeństwo pojedynczej
jednostki jest w pełni uzależnione od przychylności grupy
 skaryfikacje  nacięcia na ciele dokonywane w czasie inicjacji  symbol nadania
przez społeczeństwo wartości inicjowanym  uczynienie ich członkami
społeczeństwa  a tym samym zapewnienie bezpieczeństwa
 ozdabianie ciała służy manifestowaniu związków jednostki i społeczeństwa
 PRZYPISYWANIE SZCZEGÓLNYCH MOCY PEWNYM PRZEDMIOTOM
 Andamanie tym przedmiotom, które są dla nich szczególnie ważne, przypisują
wyjątkowe znaczenie i właściwości  np. moc chronienia przed złem (przypisywana
np. ogniowi, łukowi i strzale, włóknom pochodzącym z pewnych roślin, pewnym
ozdobom)
 przypisywanie mocy ochronnych pewnym rzeczom ma swoje społeczne z
ródło  bez
tych rzeczy społeczność andamańska nie mogłaby przetrwać  moce ochronne
posiadają te przedmioty, które zapewniają Ammańczykom sukcesy w polowaniu i
pokonywaniu wrogów
 funkcją wiary w moc ochronną jest podtrzymywanie w jednostkach sentymentu
zależności od społeczeństwa oraz wyrażanie społecznej wartości rzeczy, które są
niezbędne jednostce by mogła przetrwać
 JEDZENIE
 Andamanie w różny sposób wartościują jedzenie, pewne pokarmy są bardziej
niebezpieczne niż inne
 te pokarmy, których zdobycie jest trudne i niebezpieczne, uznawane są za
niebezpieczniejsze niż inne (drapieżne ryby)
 te pokarmy, które cenione są najbardziej, również uznawane są za bardziej
niebezpieczne niż inne (np. tłuszcz zwierząt)
 zdaniem R-B również zwyczaj malowania ciała po spożyciu jedzenia stanowi wyraz
społecznej wartości jedzenia
 jedzenie ma charakter wyraz
nie społeczny  jego zdobywanie stanowi cel
codziennych, zbiorowych wysiłków
 podstawowym obowiązkiem andamańskiego mężczyzny jest dostarczanie
pożywienia
 jednostka poprzez fakt zdobywania, konsumowania pożywienia uświadamia sobie
swoją zależność od społeczeństwa
 jedzenie jako przedmiot fundamentalnych dyspozycji afektywnych, regulujących
postawę jednostki wobec społeczeństwa - uczucie zależności
 niektóre pokarmy uznawane są za niebezpieczne, chyba, że podchodzi się do nich z
odpowiednią ostrożnością (malowanie ciała po spożyciu czegoś)
 rytualna ostrożność  w przypadku jedzenia, ale także innych przedmiotów 
stanowi dla Andamańczykow sposób na zneutralizowanie niebezpieczeństwa, jakie
mogą nieść ze sobą pewne rzeczy - konieczność wykonania tych rytuałów (np.
przyozdobienia ciała po zjedzeniu żółwia) uświadamia jednostce zależność od
społeczeństwa i społeczną wartość danych rzeczy
 wszystkie andamańskie obrzędy związane z jedzeniem mają na celu
potwierdzenie społecznej wartości jedzenia
 CEREMONIE INICJACYJNE
 dziecko uzależnione od rodziców nie stanowi samodzielnego członka wspólnoty
 wraz z dorastaniem pozycja dziecka zmienia się, chłopiec staje się mężczyzną,
dziewczynka kobietą  zmianie muszą ulec zatem również jego dyspozycje
emocjonalne  sentymenty  postawy wobec społeczeństwa
 ceremonia inicjacyjna stanowi dla inicjowanego rodzaj edukacji moralnej i
społecznej, re-konfiguracje jego sentymentów i postaw wobec wspólnoty
 ceremonie inicjacyjne  obejmujące między innymi zakaz spożywania pewnych
pokarmów, bolesne skaryfikacje na plecach chłopców, konieczność zniesienia bólu 
potwierdzają autorytet społeczeństwa i wpajają inicjowanemu jego powinności
względem grupy, wykształcają sentymenty podporządkowania się
 w okresie dojrzewania chłopcy i dziewczyny umieszczeni są poza społeczeństwem, w
stanie izolacji  stąd zakaz spożywania pewnych smakowitych pokarmów, zakaz
tańców, zakaz ozdabiania ciała
 w momencie inicjacji chłopak może spożyć żółwia  zdaje sobie sprawę ze społecznej
wartości jedzenia  żółw uznawany jest za pokarm niebezpieczny dlatego jego
spożywaniu towarzyszy wiele środków ostrożności i ochrony  symboliczne
udzielenie inicjowanemu prawa do jedzenia przez wspólnotę
 płacz krewnych chłopaka  matek i sióstr  utrata dotychczasowej więzi z synem i
bratem, potwierdzenie jego nowej pozycji społecznej
 inicjacje kończy obrzęd tańca, podczas którego inicjowany chłopak jest szczególnie
przyozdobiony za pomocą różnorakich farb i gliny
 Andamanczycy wyjaśniają znaczenie obrzędów inicjacyjnych, mówiąc, że chcą by
inicjowani wyrośli na silnych
 celem inicjacji jest obdarzenie inicjowanego osobowością społeczną
 osobowość społeczna = to, co nadaje osobie społeczną wartość
 osobowość społeczna jest w pewnym stopniu zależna od indywidualnych cech
jednostki (sprawny fizycznie będzie lepszym myśliwym)
 osobowość społeczna odpowiada za rozwijanie i umacnianie w jednostce tych
sentymentów, które służą całemu życiu społecznemu
 ZWYCZAJE ZWI
ZANE ZE ŚMIERCI
I POCHÓWKIEM
 śmierć  utrata jednego z członków przez społeczeństwo, co zaburza jego
równowagę (wywołanie dysnomii  konieczność ponownego przejścia ku eunomii)
 osobowość społeczna zmarłego nie przestaje istnieć wraz z jego śmiercią  i co
więcej  staje się przyczyną cierpienia i bólu jego bliskich  którzy utracili ważną dla
siebie osobę  z tego powodu Andamańczycy mówią o tym, ze za czyjąś śmiercią
stoją złe duchy lau
 niemniej jednak rytuały związane z czyjąś śmiercią nie są jedynie ekspresją
indywidualnego żalu, ale stanowią działanie społeczne
 pierwszym etapem tych zwyczajów jest odcięcie się od zmarłego  chowa się jego
ciało, nie używa się jego imienia, opuszcza obozowisko w którym umarł (skala tych
obrzędów uzależniona jest od znaczenia danej osoby w społeczności  im większa,
tym obrzędy celebrowane uroczyściej i przez większą liczbę osób)
 przed pochówkiem zwłoki są ozdabiane (wyraz szacunku wspólnoty dla zmarłego)
 żałobnicy  wyłączeni z normalnej wspólnoty  pogrążeni w stanie zawieszenia  nie
uczestniczą w normalnym życiu społeczności, nie mogą spożywać dzika i żółwia
(najważniejsze pokarmy), nie mogą tańczyć  odczuwanie, że chwilowo znajdują się
poza wspólnotą
 symbolicznym znakiem separacji żałobników jest pokrywanie się białą gliną (biały
jest kolorem duchów lau)
 obrzęd inicjacji zmarłego do świata duchów (zmarły nie jest duchem, jest
zawieszony między światem żywych a duchami)
 zmarły nie od razu staje się duchem  musi przejść inicjację do świata duchów 
w okresie przed nią jest w stanie zawieszenia, a żałobnicy są z nim związani
dlatego nie mogą uczestniczyć w normalnym życiu społecznym
 okres żałoby kończy się wspomnianym już obrzędem związanym z wydobyciem
kości zmarłego i ponownym włączeniu ich w obręb społeczeństwa gdzie czczone
są jako relikwie  ostateczne zerwanie więzi ze zmarłym  żałobnicy powracają
do normalnego życia
 zakaz używania imienia zmarłego wynika z tego, ze zawsze zakazuje się używania
imion kogoś w momencie, w którym ten ktoś zmienia swoją osobowość
społeczną, pozycję społeczną (w okresie dojrzewania, podczas ślubu)
 WIARA W DUCHY
 budzą lęk, uważane są za niebezpieczne
 duch jako z
ródło zakłóceń dla jedności wspólnoty (przyczyna chorób, śmierci)
 dysforia  stan zmniejszonej aktywności społecznej  stan żałobników
opłakujących zmarłego  wierzy się, że zmarły pociąga bliskich za sobą  przy
czym śmierć jest ujmowana jako wynik działania złych duchów
 ambiwalentne uczucia wobec zmarłych  przywiązanie i lęk
 przed śmiercią zmarły był wobec duchów wrogi  po śmierci musi stać się częścią
ich świata  stąd obrzęd inicjacji do świata zmarłych
 Andamanie nie uważają jednak duchów za złe z natury  czasami odnoszą się do
nich w sposób pozytywny, oczekując pomocy  postać szamana, który ma
możliwość kontaktu z duchami  kontakt ten ma miejsce podczas snu
 każdy stan dysforii  wycofania się z życia społecznego  żałobnicy, młodzi
ludzie przed inicjacją , morderca czy też osoba pogrążona we śnie  jest
postrzegany jako niebezpieczny  a jego niebezpieczeństwo niwelowane jest
przez środki rytualne  rytuały są zawsze społeczne  więc to społeczeństwo
stanowi dla jednostki z
ródło ochrony
WNIOSKI DO JAKICH DOCHODZI R-B:
 zwyczaje ceremonialne to środki za pomocą których społeczeństwo oddziałuje na
swoich członków  wykształca w nim pewne sentymenty (określenie tych
sentymentów jest trudne ponieważ sami badani nie uświadamiają sobie tego
mechanizmu)
 na Andamanach wszystkie działania ceremonialne opierają się na przekonaniu, ze
istnieje pewna moc posiadana przez pewne rzeczy, osoby w pewnych stanach
(zmarli, żałobnicy, inicjowani, jedzenie)  moc ta może być niebezpieczna dlatego
jest neutralizowana poprzez rytuały
 moc ta jest moralną siłą oddziaływania społeczeństwa  społeczeństwo za pomocą
wpajanej jednostkom wiary w to, że pewne rzeczy są niebezpieczne, oddziałuje na
nie moralnie, zmuszając do posłuszeństwa  siła obowiązku moralnego
 moralna siła społeczności doświadczana jest również w kolektywnych stanach
emocjonalnego wzburzenia  taniec
 i na koniec definicja działania ceremonialnego:
 kolektywne
 zwyczajowo wymagane
 wykonywane w sytuacjach, w których życie społeczne ulega zmianom
 wyraża zbiorowe sentymenty względem zmian życia społecznego