BEZPiECZEC
STWO PRACY 4/2003
mgr inż. JOLANTA KARPOWICZ
mgr inż. KRZYSZTOF GRYZ
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
ZAGROŻENIA ELEKTROMAGNETYCZNE W PAC
STWACH EUROPEJSKICH
Stacje bazowe telefonii komórkowej
omimo wieloletnich badań nauko- Anteny stacji bazowych instalowane są
Publikacja opracowana z wykorzysta-
wych skutki ekspozycji na pro- na dachach budynków, bardzo często
niem materiałów zgromadzonych do re-
mieniowanie elektromagnetycz- mieszkalnych. Upowszechnia się rów-
alizacji zadań w ramach projektów ce-
ne są nie w pełni poznane. Szczególnie nież praktyka instalowania anten na ele-
lowych zamawianych nr 15-21 pn.  Sys-
dużo wątpliwości pozostaje w odniesie- wacjach budynków, w wielu miejscach
tem kształtowania jakości powietrza w
niu do skutków zdrowotnych i mecha- anteny umieszczane są również we-
budynkach biurowych (profilaktyka tzw.
nizmów wieloletniego oddziaływania wnątrz pomieszczeń. A
atwo rozpozna-
zespołu chorego budynku) oraz 16-21
stosunkowo słabego promieniowania. wane anteny stacji bazowych systemów
pn.  System analizy wydarzeń wypad-
Doniesienia o możliwości niepożądane- telefonii komórkowej, intensyfikują ba-
kowych w środowisku pracy dla potrzeb
go oddziaływania pól elektromagnetycz- dania poznawcze (techniczne  doty-
profilaktyki
nych emitowanych przez urządzenia te- czące metodyki pomiarów i oceny wiel-
lefonii komórkowej na zdrowie ludzi kości ekspozycji; doświadczalne oraz
wywołują negatywne reakcje społeczeń- epidemiologiczne  dotyczące oceny
europejskich powołuje się w omawia-
stwa, np. obawy przed antenami tele- prawdopodobnych skutków zdrowot-
nej dziedzinie na zalecenia International
fonii komórkowej instalowanymi na bu- nych). Wywołują również dyskusję spo-
Commission on Non-Ionizing Radiation
dynkach mieszkalnych (fot.). łeczną na temat możliwego do przyję-
Protection (ICNIRP) z 1998 roku [2],
Lawinowy rozwój telefonii komór- cia poziomu narażenia społeczeństwa
w których wartości progowe są iden-
kowej stał się powodem szczególnego oraz otwarte protesty przeciwników
tyczne jak w rekomendacji Rady Euro-
zainteresowania skutkami zdrowotny- zwiększania wielkości powszechnej
py, ale zwykle stosowane od dłuższego
mi ekspozycji ludzi na promieniowanie, ekspozycji ludności na promieniowanie
już czasu.
zarówno terminali jak i stacji bazowych. mikrofalowe.
W niektórych państwach odnośnie
Pola elektromagnetyczne emitowane przez do tzw. obszaru bardziej wrażliwego
urzÄ…dzenia elektryczne w miarÄ™ oddalania siÄ™
(obszaru zabudowy mieszkaniowej)
od z
ródła zmieniają właściwości fizyczne
wprowadzane sÄ… dodatkowo znaczne
i stajÄ… siÄ™ stopniowo promieniowaniem elek-
ograniczenia dopuszczalnego poziomu
tromagnetycznym. Odległość od z
ródła pola,
promieniowania (rys.) [3, 4]. Obecnie
w której można przyjąć, że występuje już ob-
szar promieniowania zależy od jego częstotli- są to m.in. Włochy, Szwajcaria, Belgia
wości i wymiarów tego z
ródła.
i Austria. Prawdopodobnie kolejne pań-
Pole/promieniowanie elektromagnetyczne
stwa również wprowadzą tę ostrożną
wytwarzane przez urzÄ…dzenia telefonii ko-
politykÄ™ w stosunku do niekontrolowa-
mórkowej należy do zakresu częstotliwości
nej ekspozycji ludności na promienio-
mikrofalowych.
wania mikrofalowe. Ten punkt widze-
nia uwzględnia rezultaty licznych badań
Zasady oceny promieniowania
wskazujących, że długoletnia ekspozy-
stacji bazowych
cja na stosunkowo słabe promieniowa-
W państwach należących do UE za- nie może również negatywnie oddzia-
sady pomiarów i oceny promieniowa- ływać na stan zdrowia ludzi.
nia stacji bazowych traktowane sÄ…
W państwach europejskich dotych-
w zróżnicowany sposób. Część krajów
czas nie wypracowano jednolitych za-
przyjęła do oceny ekspozycji ludności
sad oceny ekspozycji pracowników 
postanowienia nieobligatoryjnej reko- w niektórych stosowane są zalecenia
mendacji Rady Europy na temat ogra- ICNIRP, w innych  własne narodowe,
niczania ekspozycji ogółu ludności [1].
zaś w niektórych brak jest uregulowań
Są to głównie państwa, gdzie wcześniej
w tej sprawie. Dyrektywa europejska
w ogóle nie istniały uregulowania doty- dotycząca tego zagadnienia jest w trak-
Fot. Anteny stacji bazowej systemu telefonii
komórkowej czące tych zagadnień. Część państw
cie opracowywania.
17
BEZPiECZEC
STWO PRACY 4/2003
na bardzo silne pola (o natężeniach
znacznie przekraczających wartości do-
puszczalne dla ogółu ludności), a eks-
pozycja może się często powtarzać; je-
żeli ten rodzaj pracy jest podstawowym
zajęciem pracownika, a pracownicy nie
dysponujÄ… dozymetrami indywidualny-
mi lub miernikiem pola elektromagne-
tycznego, to nie są świadomi, kiedy
wykonywanie pracy wiąże się ze zna-
czącym narażeniem. W wielu przypad-
kach osoby te nie sÄ… pracownikami ope-
ratora telefonii komórkowej i nie są trak-
towane tak jak osoby zwiÄ…zane zawo-
dowo z obsługą z
ródła pola elektroma-
gnetycznego.
Status prawny wymagań dotyczą-
cych prowadzenia pomiarów promie-
niowania mikrofalowego w otoczeniu
stacji bazowych telefonii komórkowej
jest uzależniony w różnych krajach od
systemu prawnego i norm zwyczajo-
wych. PodstawÄ… prawnÄ… prowadzenia
Rys. Wartości natężenia pola elektrycznego stosowane do oceny warunków ekspozycji ogółu
kontroli ekspozycji ogółu ludności są
ludności i pracowników na promieniowanie stacji bazowych telefonii komórkowej  w Polsce
i krajach europejskich (PL  Polska, CH  Szwajcaria, I  WÅ‚ochy)
przepisy krajowe, dotyczÄ…ce narodowe-
go prawa telekomunikacyjnego lub
W Polsce ostre kryteria oceny eks- Pomiary promieniowania ochrony środowiska (m.in. w Niem-
pozycji pracowników i ludności na pro-
czech, Belgii, Szwajcarii, Austrii, SÅ‚o-
stacji bazowych
mieniowanie mikrofalowe wprowadzo-
wenii i Hiszpanii [3, 4]), albo regionalne
no już w 1972 roku i dotychczas utrzy- Zgodnie z danymi literaturowymi [3,
(przykładowo we Włoszech). W Wiel-
mano je, mimo kolejnych nowelizacji
4] oraz wynikami badań własnych pro- kiej Brytanii opublikowane są jedynie
przepisów [5, 6]. Postanowienia doty- wadzonych w CIOP, w otoczeniu stacji
zalecenia dotyczÄ…ce ochrony przed pro-
czące dopuszczalnych poziomów eks- bazowych można wyróżnić grupy ludzi
mieniowaniem, a we Francji podstawÄ…
pozycji na pola w miejscach przebywa- podlegajÄ…cych odmiennym warunkom
badań środowiskowych w omawianym
nia ludności, będą w najbliższym cza- ekspozycji [3, 4]:
zakresie było informowanie społeczeń-
sie nowelizowane. W świetle wprowa-  ludność mieszkająca w pobliżu an- stwa. Obecnie w większości krajów
dzania w kolejnych państwach europej- ten oraz pracownicy zatrudnieni w po- europejskich brak jest przepisów wy-
skich ochrony ludności na podobnym
mieszczeniach zlokalizowanych w pobli- magających wykonywania pomiarów
do stosowanego od lat w Polsce pozio- żu anten  osoby takie przebywają re- wielkości ekspozycji odnoszących się
mie, należy oczekiwać, że nowe war- gularnie przez długi czas w zasięgu pro- do pracowników.
tości dopuszczalne będą zbliżone do obo- mieniowania anten, natomiast poziom ich
W Polsce ocena warunków ekspo-
wiÄ…zujÄ…cych obecnie (rys.).
ekspozycji powinien być niewielki, jeże- zycji ogółu ludności wynika z przepi-
li usytuowanie i moc stacji bazowej do- sów dotyczących ochrony środowiska
stosowane są w pełni do lokalnych wa- [5] i jest jednym z elementów prowa-
Pola i promieniowanie elektromagnetycz-
ne wytwarzają wszystkie urządzenia elek- runków
dzenia procesu inwestycyjnego przy
tryczne, powodujÄ…c powszechne wystÄ™-
 pracownicy zatrudnieni przez ad- budowie stacji bazowych, zaÅ› ocena
powanie ekspozycji ludzi na słabe pola.
ministratora miejsca usytuowania anten
warunków ekspozycji pracowników
W przypadku oddziaływania na człowie-
do różnego typu prac, np. porządko- prowadzona jest na podstawie krajo-
ka pól/promieniowania o stosunkowo du-
wych lub remontowych w pobliżu an- wych przepisów bezpieczeństwa i hi-
żych natężeniach ekspozycję należy trak-
tować jako narażenie na szkodliwy czyn- ten (na dachu lub elewacji budynku)  gieny pracy [6].
nik środowiskowy. Ze względu na roz- osoby takie są eksponowane na silniej- Dotychczas w krajach europejskich
bieżności rezultatów badań naukowych
sze pola niż wcześniej wymieniona gru- nie upowszechniono jednolitego, unor-
wielkość progowa ekspozycji, którą nale-
pa, ale krótkotrwale i nieregularnie lub
mowanego sposobu postępowania
ży traktować jako narażenie nie została
sporadycznie
w trakcie pomiarów promieniowania mi-
dotychczas jednoznacznie ustalona. Na-
 pracownicy zatrudnieni do prac
krofalowego w otoczeniu stacji bazo-
tomiast jednoznacznie stwierdzono, że
silne pola/promieniowanie sÄ… z
ródłem za- w bezpośrednim sąsiedztwie anten (np.
wych telefonii komórkowej. Wielkością
grożeń elektromagnetycznych, zarówno
do prac remontowych przy maszcie,
fizycznÄ…, rozpatrywanÄ… jako wynik po-
dla organizmu człowieka jak i wielu ele-
na którym zainstalowana jest antena)  miaru i kryterium oceny ekspozycji jest
mentów infrastruktury technicznej, znaj-
osoby takie, przebywając bezpośrednio
najczęściej gęstość mocy, w W/m2.
dujÄ…cych siÄ™ w otoczeniu.
przy antenach mogą być eksponowane
W rzeczywistości, przyrządy pomiaro-
18
BEZPiECZEC
STWO PRACY 4/2003
we są z reguły faktycznie miernikami * PIŚMIENNICTWO
natężenia pola elektrycznego, których * *
[1] Council of the European Union Recomen-
wskazania sÄ… jedynie przeskalowane na
Z uwagi na brak w państwach euro-
dation of 12 July 1999 on the limitation of expo-
gęstość mocy. Z tego powodu w niektó- pejskich jednolitego systemu pomiarów sure of the general public to electromagnetic
fields (0 Hz to 300 GHz), 1999/519/EC, Offi-
rych państwach stosuje się pomiar i oce- i oceny ekspozycji ludzi na promienio-
cial Journal of the European Communities, L
nę ekspozycji na podstawie wielkości
wanie mikrofalowe stacji bazowych te-
199/59. (Acts whose publication is not obliga-
natężenia pola elektrycznego, w V/m
lefonii komórkowych, w poszczegól-
tory)
(m.in. w Niemczech, Szwajcarii i Słowe- nych krajach stosuje się własne rozwią-
[2] ICNIRP, Guidelines for Limiting Exposure
nii). Do pomiarów stosowane są szero- zania prawne i organizacyjne. We
to Time-Varying Electric, Magnetic, and Elec-
kopasmowe mierniki wartości skutecz- wszystkich państwach, w których pod- tromagnetic Fields (up to 300 GHz), Health
Physics, vol. 74/4, 1998, s. 494-522
nej o różnych pasmach pomiarowych.
jęto szeroko zakrojone programy mo-
Oprócz pomiarów szerokopasmowych,
nitoringu ekspozycji ludności na promie- [3] Human exposure to radiation from GSM
and GPRS/UMTS base stations across Euro-
które obejmują nie tylko promieniowa- niowanie stacji bazowych, uwagę skon-
pe (IRC-EMF-CA), EC JRC, Ispra, marzec
nie badanej stacji bazowej, lecz także na- centrowano na zapewnieniu wysokiej
2002
dajników radiowych i telewizyjnych pra- wiarygodności pomiarów. Wybrano na-
[4] Materiały informacyjne World Health Or-
cujących w otoczeniu oraz promienio- tomiast różne strategie wykonywania
ganization
wanie innych stacji bazowych (rys.), pro- pomiarów  badania prowadzą pań-
[5] RozporzÄ…dzenie Ministra Ochrony Åšro-
wadzone są również pomiary selektyw- stwowe służby inspekcyjne, odpowied-
dowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
ne, np. w przypadku stwierdzenia, na
niki polskich służb sanitarnych i nadzoru z dnia 11 sierpnia 1998 r. w sprawie szczegó-
Å‚owych zasad ochrony przed promieniowa-
podstawie pomiarów szerokopasmo- telekomunikacji lub laboratoria uczelni
niem szkodliwym dla ludzi i środowiska, do-
wych, występowania promieniowania
technicznych, szczególnie bardziej wy-
puszczalnych poziomów promieniowania, ja-
o stosunkowo dużych wartościach.
rafinowane badania selektywne. Część
kie mogą występować w środowisku, oraz
W Polsce metodyka pomiarów na
badań wykonują również laboratoria
wymagań obowiązujących przy wykonywa-
potrzeby oceny ekspozycji środowiska niu pomiarów kontrolnych promieniowania,
akredytowane.
DzU nr 107, poz. 676, 1998
i ogółu ludności jest ustalona w rozpo- Na tle sytuacji w innych państwach,
[6] RozporzÄ…dzenie Ministra Pracy i Polityki
rządzeniu ministra ochrony środowiska
polski system należy ocenić jako sku-
Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w spra-
[5], a na potrzeby oceny warunków
teczny instrument kontroli i ogranicza-
wie najwyższych dopuszczalnych stężeń i na-
pracy przez Polskie Normy [7]. Do
nia pól elektromagnetycznych w środo-
tężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
oceny ekspozycji ogółu ludności stoso- wisku komunalnym i zawodowym.
w środowisku pracy. Zał. 2/E: Pola i promie-
wana jest gęstość mocy, a do oceny niowanie elektromagnetyczne z zakresu czę-
Z rozwiązań europejskich należałoby
stotliwości 0 Hz  300 GHz, DzU nr 217,
warunków pracy natężenie pola elek- adaptować do Polski przede wszystkim
poz. 1833, 2002 (dotychczas DzU z 2001 r.,
trycznego lub gęstość mocy (w obsza- większy niż obecnie nacisk na jakość
nr 4, poz. 36)
rze promieniowania). Pomiary wykony- wyposażenia pomiarowego i kompeten-
[7] PN-T-06580: 2002. Ochrona pracy w po-
wane są z reguły szerokopasmowymi
cje ekip pomiarowych, pozwalajÄ…ce na
lach i promieniowaniu elektromagnetycznym
miernikami wartości skutecznej. Nieste- pełną kontrolę parametrów mierzonych
w zakresie częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz.
ty, pomiary selektywne są obecnie wy- pól i wszechstronną interpretację uzy- Ark. 1. Terminologia, Ark. 3. Metody pomiaru
i oceny pola na stanowisku pracy
konywane jedynie sporadycznie.
skiwanych wyników.
Studia podyplomowe
BEZPIECZEC
STWO
PRACY
Uprzejmie zawiadamiamy, że na Wydziale Mechanicznym Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej
w ramach Studium Podyplomowego  BezpieczeÅ„stwo SystemÌw CzÅ‚owiek-Technika-Åšrodowisko sÄ… prowadzone
studia podyplomowe w zakresie specjalności pn. BEZPIECZEC
STWO PRACY.
Zasady i warunki przyjęć oraz tryb zgłaszania uczestnictwa w tych studiach, obowiązujące w r. ak. 2003/2004,
będą opublikowane w  Bezpieczeństwie Pracy nr 5/2003. Te i inne informacje związane z oferowanymi studiami
można też uzyskać u kierownika Studium (prof.dr hab.inż. Tadeusz Szopa  tel. [phone], [e-mail],
lub sekretariat  tel. [phone]) oraz w Internecie pod adresami: http://pw.edu.pl lub http://ib.meil.pw.edu.pl.
19