MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Tomasz Kędziora
U\
ytkowanie sprzętu rolniczego
321[04].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Bo\
ena Stępień
mgr in\
. Mirosław Worobik
Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł
Konsultacja:
dr in\
. Jacek Przepiórka
Opracowanie zawiera obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[04].Z1.02,
 U\
ytkowanie sprz ętu rolniczego , zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik pszczelarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas u\
ytkowania maszyn
i narzędzi rolniczych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Mechanizacja prac oraz podstawy eksploatacji maszyn do produkcji
roślinnej 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 38
4.2.3. Ćwiczenia 38
4.2.4. Sprawdzian postępów 40
4.3. Agregatowanie maszyn do produkcji roślinnej oraz pojazdy stosowane
w rolnictwie 41
4.3.1. Materiał nauczania 41
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 49
4.3.3. Ćwiczenia 50
4.3.4. Sprawdzian postępów 51
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 52
6. Literatura 56
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu u\
ytkowania sprzętu
rolniczego.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć ju\
opanowane, aby bez problemów przystąpić do realizacji tej jednostki
modułowej,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\
onych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[04].Z1
Produkcja roślinna
321[04].Z1.01
Planowanie zmianowania
roślin i płodozmianów
321[04].Z1.02
U\
ytkowanie sprzętu
rolniczego
321[04].Z1.03
Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
321[04].Z1.04 321[04].Z1.05
Organizacja produkcji roślinnej Określanie zasobów bazy po\
ytkowej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- stosować jednostki układu SI,
- przeliczać jednostki,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu statyki, dynamiki i kinematyki, takimi
jak: masa, siła, prędkość, energia,
- korzystać z nowoczesnych z
ródeł informacji dotyczących technologii produkcji roślin,
- u\
ytkować komputer,
- współpracować w grupie,
- przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, bezpieczeństwa zdrowotnego
\
ywności, ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska,
- rozpoznać rośliny uprawne w ró\
nych fazach rozwojowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- dobrać maszyny i narzędzia do uprawy roli,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas u\
ytkowania maszyn
i narzędzi rolniczych,
- zastosować zasady obsługi i regulacji rozsiewaczy do nawozów mineralnych
i roztrzÄ…saczy obornika,
- zastosować zasady obsługi siewników oraz sadzarek do ziemniaków,
- określić potrzebę ochrony roślin uprawnych,
- zastosować zasady obsługi maszyn do siewu, sadzenia i ochrony roślin,
- dobrać technikę zbioru zbo\
a i sposobu zagospodarowania słomy,
- rozró\
nić podstawowe zespoły pojazdów i ich funkcje,
- sprawdzić instalację elektryczną pojazdu i przyczepy,
- zastosować zasady agregatownia maszyn do produkcji roślinnej,
- przygotować do pracy, obsłu\
yć i dokonać konserwacji podstawowych maszyn
i urządzeń stosowanych w produkcji roślinnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
u\
ytkowania maszyn rolniczych i narzędzi rolniczych
4.1.1. Materiał nauczania
Zasady bezpieczeństwa pracy narzędziami i maszynami do uprawy gleby
Agregaty zło\
one z ciągnika i narzędzi lub maszyn rolniczych mogą być obsługiwane
tylko przez osobę do tego uprawnioną i po jej dokładnym zaznajomieniu się z instrukcją
obsługi. Przed rozpoczęciem pracy nale\
y sprawdzić, czy narzędzie lub maszyna są
w nale\
ytym stanie technicznym oraz czy są prawidłowo połączone z ciągnikiem. Podczas
ruchu agregatu nie wolno stawać przed narzędziem (dotyczy to całej jego szerokości
roboczej) oraz nie wolno stawać na narzędziach lub przewozić w ten sposób ludzi. Podczas
postoju nie wolno wykonywać \
adnych prac pod podniesionym narzędziem, zawieszonym na
podnośniku hydraulicznym ciągnika.
W czasie pracy silnika nie wolno przebywać między ciągnikiem a narzędziem lub
maszyną. Podnoszenie i opuszczanie zawieszonych narzędzi powinno się odbywać ostro\
nie i
łagodnie, bez szarpnięć i po upewnieniu się, czy opuszczane narzędzie nie stanowi zagro\
enia
dla osób znajdujących się w pobli\
u. Nie wolno cofać agregatu lub wykonywać nawrotów
z narzędziem zagłębionym w glebie, a podczas nawrotów nale\
y zachować szczególną
ostro\
ność, jeśli praca odbywa się narzędziami o du\
ej szerokości roboczej. Równie\
podczas
pracy pługów obracalnych konieczne jest ka\
dorazowe upewnienie siÄ™, czy obracajÄ…cy siÄ™
pług nie będzie stanowić zagro\
enia dla ludzi lub zwierzÄ…t, a tak\
e znajdujÄ…cych siÄ™
w pobli\
u urządzeń.
Podczas pracy z ciÄ™\
kimi narzędziami koniecznie jest stosowanie kompletu obcią\
ników
na kołach przednich ciągnika w celu zapewnienia mu równowagi. Z tego te\
powodu nie
wolno agregatu przeciÄ…\
ać nadmiernym oporem roboczym, a w czasie pracy na stokach
zachować szczególną ostro\
ność ze względu na mo\
liwość zakłócenia równowagi
poprzecznej agregatu. Trzeba przy tym pamiętać, \
e podczas orki prawe koła ciągnika
poruszajÄ… siÄ™ ni\
ej ni\
lewe, co zwiększa nachylenie poprzeczne ciągnika i mo\
e
niekorzystnie wpływać na jego równowagę poprzeczną. Zawsze te\
trzeba prawidłowo dla
danego narzędzia lub maszyny ustawić ograniczniki bocznych wychyleń cięgieł dolnych
w ciÄ…gniku.
Przed zejściem kierowcy z ciągnika narzędzia i maszyny zawieszane muszą być zawsze
opuszczone na podło\
e, a wszelkie drobne naprawy lub regulacje mo\
na wykonywać dopiero
po wyłączeniu silnika. Jeśli w narzędziu zastosowano zabezpieczenia kołkami ścinanymi
i jeśli któryś z nich uległ zniszczeniu, nale\
y go wymienić tylko na nowy  oryginalny
fabrycznie. Je\
eli konstrukcja narzędzia przewiduje ustawienie narzędzia w poło\
enie
transportowe, wówczas nale\
y ustawić je na mo\
liwie najmniejszą szerokość.
Nie wolno samodzielnie naprawiać bezpieczników sprę\
ynowych ani hydraulicznych
w pługach. Podczas pracy maszyn uprawowych, napędzanych od wału odbioru mocy
ciągnika, zawsze musi być zało\
ona pełna osłona rurowa. Wszelkie naprawy, czyszczenie lub
wymianę elementów roboczych mo\
na wykonywać dopiero po zatrzymaniu silnika i zdjęciu
wału napędowego. Wymiana lemieszy w pługach lub elementów roboczych w innych
narzędziach uprawowych mo\
e być dokonywana dopiero po ustawieniu narzędzia na
odpowiednich podporach i wyłączeniu silnika w ciągniku.
Narzędzia szerokie muszą być do transportu zło\
one i zabezpieczone w tym poło\
eniu
przez przetknięcie przewidzianych do tego celu sworzni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Podczas pracy glebogryzarek i bron aktywnych muszą być zawsze zało\
one osłony
zespołów roboczych i do takich agregatów nie wolno się zbli\
ać ze względu na mo\
liwość
wyrzucenia spod osłony grud ziemi i kamieni. Na szerokie narzędzia i maszyny muszą być na
czas transportu zało\
one przewidziane przez fabrykÄ™ tablice ostrzegawcze, a po zmroku 
światła gabarytowe.
Zasady bezpieczeństwa pracy przy nawo\
eniu
Podstawowym warunkiem bezpieczeństwa pracy przy nawo\
eniu nawozami mineralnymi
jest zabezpieczenie pracownika przed szkodliwym działaniem pyłu nawozowego. W tym celu
w czasie wysiewu nawozów pylistych nale\
y stosować szczelne okulary, kombinezon
przeciwpyłowy, rękawice oraz maskę zabezpieczającą przed wchłanianiem pyłu. Ogólnie
podczas nawo\
enia nale\
y te\
przestrzegać warunku, aby w strefie rozrzucanego nawozu
(zwłaszcza obornika) nie znajdowali się postronni ludzie. Wał napędowy musi być zawsze
zabezpieczony pełną osłoną rurową, jak równie\
muszą być zało\
one przewidziane fabrycznie
osłony innych mechanizmów napędowych.
Wszelkie regulacje i usuwanie usterek mogą się odbywać tylko wówczas, gdy silnik
ciągnika nie pracuje. Nie wolno przewozić ludzi na zaczepie maszyny lub w jej skrzyni
roboczej ani te\
pozostawiać tam \
adnych przedmiotów. Podczas odczepiania rozsiewaczy
i rozrzutników jednoosiowych zawsze musi być opuszczona podpora dyszlowa, a w celu
włączenia szybkozłączy hydraulicznych nale\
y wyłączyć silnik ciągnika. Niedopuszczalne
jest te\
przeładowywanie maszyn, zwłaszcza zawieszanych, powy\
ej ich ładowności
nominalnej.
Podczas prac przy regulacji i demonta\
u adaptera, a tak\
e w czasie usuwania usterek
w roztrzÄ…saczach obornika, nale\
y zawsze zachować ostro\
ność, aby nie dopuścić do
skaleczeń, gdy\
zanieczyszczenie skaleczonego miejsca obornikiem mo\
e spowodować
zaka\
enie bakteriami tÄ™\
ca. Z tego powodu ka\
de, nawet małe zranienie, nale\
y natychmiast
umyć i zdezynfekować wodą utlenioną.
W czasie pracy ładowaczami jest konieczne przestrzeganie warunków równowagi
agregatu. Podpory ładowaczy chwytakowych muszą być podczas pracy zawsze opuszczone
i dobrze oparte o podło\
e, a masa podnoszonych ładunków nie mo\
e przekraczać nominalnej
nośności ładowacza.
Zasady bezpieczeństwa pracy przy siewie i sadzeniu
Podczas pracy siewnikami i sadzarkami zawieszanymi bardzo wa\
nym warunkiem
bezpiecznej pracy jest zachowanie równowagi agregatu. W tym celu maszyny te mogą być
zawieszane tylko na ciągnikach o odpowiedniej wielkości, określonej w instrukcji obsługi
maszyny. Nie wolno te\
transportować siewników i sadzarek z napełnioną skrzynią, ani te\

przewozić ludzi siedzących na maszynie. Siewniki przyczepiane muszą być przewo\
one
zawsze w ich poło\
eniu transportowym, zapewniajÄ…cym, i\
szerokość jadącego po drodze
zestawu nie przekracza wymiaru dopuszczalnego. Podczas pracy siewników i sadzarek nie
wolno przebywać w strefie działania znaczników, a podczas transportu oba znaczniki muszą
być zawsze podniesione i zabezpieczone przed przypadkowym opadnięciem. Nie wolno ręką
przegarniać nasion w skrzyni siewnika, a przy siewie nasion zaprawionych nale\
y
przestrzegać zasad bezpieczeństwa określonych przez producenta środków chemicznych.
Wszelkie naprawy i regulacje mogą być dokonywane tylko podczas postoju. Po odłączeniu
siewnika lub sadzarki od ciÄ…gnika nale\
y ustawić maszynę na twardym, równym podło\
u,
upewniając się czy nie grozi jej przewrócenie się. Wszelkie mechanizmy napędowe muszą
być zawsze osłonięte odpowiednimi osłonami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Zasady bezpieczeństwa pracy podczas opryskiwania roślin
Podstawową zasadą bezpieczeństwa pracy przy opryskiwaniu jest zabezpieczenie ludzi
i środowiska przed ska\
eniem stosowanymi środkami chemicznymi. Z tego powodu podczas
pracy nie wolno jeść, pić ani palić. Nie wolno jednak przystępować do pracy na czczo. Po
zakończeniu pracy lub podczas przerwy na posiłek nale\
y umyć ręce i twarz ciepłą wodą
z mydłem oraz przepłukać usta czystą wodą. Podczas pracy i po jej zakończeniu nie wolno te\

spo\
ywać napojów zawierających alkohol.
Podczas opryskiwania nale\
y stosować kombinezon ochronny z kapturem, okulary
ochronne, półmaskę i rękawice. Odzie\
u\
ywanÄ… podczas opryskiwania nale\
y zdjąć jak
najszybciej po zakończeniu pracy i spłukać du\
ą ilością wody z mydłem, a następnie
przechowywać w stanie czystym. Przy opryskiwaniu nie mogą pracować ludzie z drobnymi
nawet skaleczeniami, jak równie\
kobiety i młodociani. Zatrudnieni pracownicy muszą być
dobrze obeznani z działaniem i obsługą opryskiwacza. Ciecz do oprysków nale\
y
przygotowywać w odległości co najmniej 50 m od studni lub innych zbiorników wody
spo\
ywczej. Cieczy do opryskiwania w zasadzie nie nale\
y przechowywać, jeśli jednak
zachodzi taka konieczność, przygotowana ciecz powinna pozostawać w miejscu
niedostępnym dla dzieci i zwierząt. Podczas przemywania zbiornika nie wolno dopuszczać do
zanieczyszczenia wody w stawach lub innych zbiornikach.
Praca opryskiwacza nie mo\
e się odbywać z wiatrem, aby rozpylana ciecz nie spadała na
obsługującego.
Podczas przejazdów transportowych belki polowe muszą być zło\
one, ustawione
w dolnym poło\
eniu i zablokowane, a dopływ cieczy roboczej do belek polowych lub lanc
sadowniczych  odcięty zaworami (rozdzielaczem).
Podczas pracy z opryskiwaczami zawieszanymi nale\
y bardzo dokładnie przestrzegać
warunków zachowania równowagi agregatu, stosując wymagany zestaw obcią\
ników
przednich i nie wykorzystując do pracy z określonym opryskiwaczem ciągnika mniejszego
ni\
jest to przewidziane w instrukcji obsługi.
4.1.2 Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady bhp podczas pracy narzędzi i maszyn uprawowych oraz wska\
z
ródła
największego zagro\
enia?
2. Jakie sÄ… podstawowe wymagania bhp przy pracy maszyn do nawo\
enia i uzasadnij
konieczność ich przestrzegania?
3. Jakie są podstawowe wymagania bhp podczas pracy siewników i sadzarek?
4. Jakie są podstawowe zasady bhp przy ochronie roślin i uzasadnij potrzebę ich
przestrzegania?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobieranie środków do mycia i konserwacji elementów maszyn i urządzeń rolniczych.
Wykonaj mycie maszyn i urządzeń rolniczych w parku maszynowym szkolnego
gospodarstwa rolnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
2) zapoznać się z zaleceniami producentów sprzętu rolniczego co do mycia poszczególnych
maszyn i urządzeń rolniczych,
3) pobrać od kierownika gospodarstwa środki do mycia maszyn i urządzeń rolniczych,
4) wykonać mycie maszyn i urządzeń rolniczych,
5) zaprezentować i omówić wykonaną pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- środki ochrony indywidualnej,
- środki do mycia maszyn i urządzeń rolniczych,
- instrukcje obsługi i zalecenia producentów maszyn i urządzeń rolniczych co do mycia,
- maszyny i urzÄ…dzenia rolnicze.
Ćwiczenie 2
Wykonaj konserwację maszyn i urządzeń rolniczych w parku maszynowym szkolnego
gospodarstwa rolnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) zapoznać się z zaleceniami producentów sprzętu rolniczego co do konserwacji
poszczególnych maszyn i urządzeń rolniczych,
3) pobrać od kierownika gospodarstwa środki do konserwacji maszyn i urządzeń rolniczych,
4) wykonać konserwację maszyn i urządzeń rolniczych,
5) zaprezentować i omówić wykonaną pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- środki ochrony indywidualnej,
- środki do konserwacji maszyn i urządzeń rolniczych,
- instrukcje obsługi i zalecenia producentów maszyn i urządzeń rolniczych co do
konserwacji,
- maszyny i urzÄ…dzenia rolnicze.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zagro\
enia podczas pracy narzędziami i maszynami
rolniczymi? 1
1

2) określić i przeciwdziałać zagro\
eniom podczas prac zwiÄ…zanych
z wykonywaniem zabiegów ochrony roślin? 1
1

3) określić podstawowe zasady BHP podczas pracy ciągnikami
rolniczymi? 1
1

4) określić zagro\
enia podczas u\
ytkowania maszyn i urządzeń do
rozsiewania nawozów? 1
1

5) wskazać zagro\
enia podczas pracy rozrzutnika obornika?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Mechanizacja prac oraz podstawy eksploatacji maszyn do
produkcji roślinnej
4.2.1. Materiał nauczania
Narzędzia i maszyny do uprawy roli
Maszyny i urzÄ…dzenia stanowiÄ… nieodzowny element wyposa\
enia nowoczesnego
gospodarstwa rolnego. Połączone w odpowiedni sposób ze z
ródłami energii tworzą agregaty
maszynowe umo\
liwiajÄ…ce mechanizowanie licznych prac gospodarskich. Dla maszyn
poruszajÄ…cych siÄ™ po polu z
ródłami energii są z reguły ciągniki rolnicze. Dla maszyn
i urządzeń stacjonarnych głównym z
ródłem energii są silniki elektryczne, a niekiedy
stacjonarne silniki spalinowe.
Ró\
norodność prac wykonywanych w gospodarstwach rolnych jest bardzo du\
a; z tej
przyczyny maszyny i urządzenia rolnicze muszą obejmować szeroki zakres asortymentów,
dostosowanych do wykonywania prac w ró\
nych procesach produkcyjnych. Pojecie maszyny
rolnicze obejmuje przy tym umownie cały zestaw środków technicznych stosowanych
w mechanizacji produkcji rolniczej. W tej tak ogólnie ujętej grupie mo\
na w pierwszym
rzędzie wyró\
nić narzędzia rolnicze o stosunkowo prostej budowie, z biernymi 
nienapędzanymi elementami roboczymi, w których proces roboczy odbywa się w ruchu
całego narzędzia po polu. Do narzędzi rolniczych zaliczamy pługi, kultywatory i brony.
Druga grupą stanowią maszyny rolnicze w ścisłym znaczeniu tej nazwy, w których proces
roboczy odbywa się nie tylko w wyniku ruchu całego agregatu po polu, lecz równie\

w wyniku ruchu wewnętrznych, aktywnych elementów roboczych maszyny, otrzymujących
w tym celu napęd za pośrednictwem przekładni. Do maszyn rolniczych zaliczamy
glebogryzarki, kosiarki, kopaczki do ziemniaków, itp.
W celu uporzÄ…dkowania nazewnictwa maszyn rolniczych wprowadzono ujednolicone
symbole, które umieszczane są na tych maszynach. Literowa część symbolu określa
przynale\
ność do jednej z grup:
U  narzędzia i maszyny uprawowe,
N  maszyny do nawo\
enia,
S  maszyny do siewu i sadzenia,
P  narzędzia i maszyny do pielęgnacji i ochrony roślin,
Z  maszyny do zbioru ziemiopłodów,
M  maszyny i urządzenia do pozbiorowej obróbki ziemiopłodów,
T  urzÄ…dzenia transportowe.
PÅ‚ugi
Pługi słu\
ą do wykonywania orki, która jest zabiegiem uprawowym odwracającym.
Wyorywana przez pług skiba zostaje odcięta od reszty calizny, podniesiona i przemieszczona
w nowe miejsce. W trakcie tego ruchu następuje odwrócenie i pokruszenie uprawianej
warstwy oraz przykrycie nawozów mineralnych i organicznych, resztek po\
niwnych,
rosnących chwastów i osypanych nasion.
Ze względu na głębokość rozró\
niamy następujące główne rodzaje orki:
- orka płytka na głębokość do 15 cm,
-
-
-
- orka średnia na głębokość od 15 do 25 cm,
-
-
-
- orka głęboka od 25 do 35 cm,
-
-
-
- orka z pogłębiaczami, umo\
liwia spulchnienie warstwy podornej grubości 8 12 cm,
-
-
-
Ze względu n termin, jakość i cele wykonania rozró\
nia się następujące orki zasadnicze:
- podorywka  orka płytka stosowana w celu przykrycia resztek po\
niwnych roślin
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
zbieranych latem,
- orka siewna  orka średnia wykonywana przed siewem roślin ozimych,
-
-
-
- orka przedzimowa, zwana te\
ziębią  orka głęboka, a niekiedy z pogłębiaczem,
-
-
-
wykonywana przed zimą pod rośliny siane lub sadzone wiosną,
- razówka  orka średnia lub płytka, stanowiąca połączenie podorywki i orki siewnej,
-
-
-
stosowana pod rośliny ozime lub plony wtórne.
Rys. 1. PÅ‚ug zagonowy [www.agrotrader.pl]
Orka mo\
e być wykonywana tylko za pomocą pługa (jako zagonowa lub bezzagonowa 
płaska). U nas stosuje się wyłącznie pługi lemieszowe, które mo\
na podzielić na:
- zwykłe do orki zagonowej lub bezzagonowej,
-
-
-
- specjalne, wśród których wyró\
nia się zwłaszcza pługi agromelioracyjne i łąkowe,
-
-
-
Pługi zwykłe mo\
na z kolei podzielić na:
- podorywkowe,
-
-
-
- do orki średniej,
-
-
-
- do orki głębokiej.
-
-
-
Pługi zwykłe do orki bezzagonowej mogą być budowane jako obracalne lub wahadłowe.
Wśród pługów agromelioracyjnych mo\
na wyró\
nić pługi do orki jednowarstwowej lub
dwuwarstwowej.
Jeśli chodzi o z
ródło energii, to w Polsce stosuje się niemal wyłącznie pługi ciągnikowe.
PÅ‚ugi ciÄ…gnikowe umo\
liwiają orkę na wszystkich typach gleb, na polach płaskich
i pofalowanych o maksymalnym nachyleniu do 8°, przy wilgotnoÅ›ci umo\
liwiajÄ…cej
prawidłową uprawę. Na polu mo\
e się znajdować ściernisko maksymalnej wysokości do
25 cm oraz rozdrobniona słoma po kombajnowa długości do 20 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
PA
UGI
PÅ‚ugi lemieszowe PÅ‚ugi talerzowe
zwykłe specjalne
do orki do orki
agromelioracyjne Å‚Ä…kowe
zagonowej bezzagonowej
obracalne
wahadłowe
podorywkowe do orki do orki
średniej głębokiej
do orki do orki
jednowarstwo dwuwarstwow
Rys. 2. Podział pługów [opracowanie własne]
Głębosze
Rys. 3. Głębosz [www.agrotrader.pl]
Głębosze słu\
ą do spulchniania gleby (na głębokości 40 80 cm) w celu polepszenia jej
własności fizycznych i biologicznych. Uzyskuje się to głównie przez napowietrzanie
i nawadnianie, wpływające korzystnie na rozwój roślin mających głębszy system korzeniowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Głęboszowanie wykonuje się najczęściej na glebach cię\
kich raz na kilka lat. Sporadycznie
zabieg ten jest te\
wykonywany na glebach średnich i lekkich o nadmiernie zagęszczonej
warstwie podornej. Gleby głęboszowane nie wymagają stosowania głębokiej orki, mo\
liwa
jest te\
uprawa niektórych roślin bezpośrednio po uprawie głęboszem i narzędziami
doprawiającymi. Najczęstszym zastosowaniem głęboszy jest spulchnianie podglebia pól pod
buraki cukrowe, a niekiedy te\
pod rzepak lub lucernę na glebach zwięzłych i średnich.
Głębosze dzieli się na bierne i aktywne.
Głębosze buduje się z reguły jako zawieszane. W zale\
ności od wielkości głębosz mo\
e
mieć jeden lub kilka zębów. Szerokość robocza nie jest w głęboszach regulowana, a ich
poziomowanie wykonuje się za pomocą cięgieł układu trzypunktowego ciągnika.
W głęboszach aktywnych poszczególne zęby są napędzane od wału odbioru mocy ciągnika
i wykonujÄ… ruchy wahliwe.
Glebogryzarki
Rys. 4. Glebogryzarka zawieszana [www.agrotrader.pl]
Glebogryzarka jest aktywną maszyną uprawową, która otrzymuje energię do pracy
swoich zespołów roboczych z wału odbioru mocy ciągnika. Glebogryzarki słu\
Ä… do
spulchniania i mieszania gleby, nie dając obrotu skiby równorzędnego z pracą pługa. Ze
względu na du\
y pobór energii i tendencję do łatwego rozpylania gleby glebogryzarki nie
znalazły dotychczas du\
ego zastosowania w naszym rolnictwie. ZaletÄ… glebogryzarek jest
mo\
liwość przygotowania gleby do siewu w jednym przejściu, bez potrzeby dodatkowych
upraw koniecznych przy uprawie narzędziami biernymi. Z tego powodu są one szeroko
stosowane w ogrodnictwie. Glebogryzarki mają zastosowanie do takich zabiegów
uprawowych, jak: wiosenna uprawa gleby po orce przeprowadzonej jesieniÄ…; szybka uprawa
pól po kulturach wieloletnich, po orce łąk i pastwisk; mieszanie nawozów mineralnych
z glebą; kruszenie brył, zwalczanie chwastów, rozdrabnianie darni na łąkach w celu
przygotowania do siewu lub póz
niejszej orki. Glebogryzarki powinny być stosowane do
uprawy na glebach o określonej wilgotności, zapewniającej uzyskanie wymaganych efektów
agrotechnicznych. Gryzowanie gleby o zbyt du\
ej lub zbyt małej wilgotności pogarsza
znacznie efekty pracy maszyny. Glebogryzarka powinna umo\
liwiać prowadzenie
powierzchniowej uprawy gleby w szczególnie trudnych warunkach, kiedy zastosowanie
narzędzi biernych jest niemo\
liwe.
Jakość kruszenia gleby przez glebogryzarkę zale\
y od prędkości obrotowej wirnika
roboczego i prędkości jazdy agregatu. Powinny one być tak dobierane, aby droga przebywana
podczas jednego obrotu wirnika (poskok) wynosiła:
- (0,8 1,2) R przy uprawie Å‚Ä…k zaoranych i nie zaoranych,
- (1,2 l,6) R przy uprawie pól nie zaoranych,
- (1,4 1,8) R przy uprawie pól zaoranych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
gdzie R jest promieniem wirnika roboczego.
Wymagana głębokość pracy wynosi:
- dla glebogryzarek lekkich, przeznaczonych do uprawy uzupełniającej  5 10 cm,
-
-
-
- dla glebogryzarek ciÄ™\
kich, do uprawy podstawowej lub uzupełniającej  do 20 cm.
-
-
-
Brony
Głównym zastosowaniem bron jest doprawianie gleby po orce, niszczenie chwastów po
podorywkach, bronowanie ozimin i roślin jarych po wschodach. Rozró\
nia się wiele ró\
nych
typów bron (rys. 5). Bronowanie nie obsianych pól wykonuje się bronami zębowymi cię\
kimi
lub średnimi, a niekiedy broną aktywną  w celu spulchnienia albo wyrównania powierzchni
uprawionej roli, wymieszania z glebą nawozów mineralnych, niszczenia chwastów
i wydobywania rozłogów perzu po kultywatorowaniu. Bronowanie po siewne wykonuje się
bronami bardzo lekkimi  posiewnymi lub lekkimi w celu lepszego przykrycia wysianych
nasion.
Bronowanie pielęgnacyjne wykonuje się:
- bronami ciÄ™\
kimi lub średnimi po złym przezimowaniu ozimin oraz po przezimowaniu
-
-
-
i kolejnych pokosach wieloletnich roślin pastewnych,
- bronami średnimi lub lekkimi przed wschodami roślin w przypadku zaskorupienia roli
-
-
-
oraz po wschodach zbyt gęsto wysianych roślin w celu ich przerzedzenia; brony średnie
stosuje siÄ™ te\
do niszczenia siewek chwastów w łanach zwartych, a brony siatkowe 
chwastowniki  do niszczenia chwastów na redlinach ziemniaków.
Brony mogą być stosowane samodzielnie lub w agregatach z pługami lub wreszcie
z innymi narzędziami do upraw uzupełniających, z którymi tworzą agregaty uprawowe.
Bronowanie mo\
e być prowadzone na wszystkich typach gleb, przy wilgotności
umo\
liwiającej prawidłową uprawę.
Brony sprÄ™\
ynowe są przeznaczone do doprawiania roli, niszczenia chwastów
i wydobywania rozłogów uprawowych.
Tabela 1. Charakterystyczne dane bron [opracowanie własne]
Głębokość pracy Masa na 1ząb
Typ brony Odmiana
[cm] [kg]
posiewna 3 5 do 0,6
lekka 4 6 do 1,3
Zębowa średnia 4 8 do 1,6
ciÄ™\
ka 6 10 do 3,0
bardzo ciÄ™\
ka 8 12 do 5,0
SprÄ™\
ynowa 3 8 cm
Aktywna do 14 cm
Brony aktywne są maszynami uprawowymi, w których zespoły robocze otrzymują ruch
obrotowy lub wahadłowy od wału odbioru mocy ciągnika. Brony te stosuje się głównie do
doprawiania roli po orce lub kultywatorowaniu pod siew. Prędkość robocza powinna być tak
dobrana, aby droga przebywana przez agregat, przypadająca na jeden obrót wirników
(poskok) wynosiła (1 2) R gdzie R  promień wirnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
BRONY
zębowa sprę\
ynowa aktywna talerzowa
o zębach o zębach
o zębach
jedno-
redlicowych no\
owych
prostych
śladowa
posiewna lekka
dwu-
śladowa
lekka
średnia
średnia
ciÄ™\
ka
wahadłowa obrotowa
ciÄ™\
ka
bardzo ciÄ™\
ka
Rys. 5. Podział bron [opracowanie własne]
Brony talerzowe
Rys. 6. Brona talerzowa [www.agrotrader.pl]
Brony talerzowe zalicza się równie\
do bron, mimo ich zupełnie odmiennej budowy od
pozostałych typów. Talerzowanie jest zabiegiem uprawowym spulchniającym lub
odwracajÄ…cym, powodujÄ…cym rozdrobnienie nie pokruszonych skib na glebach ciÄ™\
kich lub
zadarnionych oraz przykrywanie lub cięcie resztek roślinnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 Brony talerzowe stosuje się więc do talerzowania ściernisk, jako zabieg zastępujący
podorywkę, do przedsiewnej uprawy gleb, cięć i przykrywania obornika lub nawozów
zielonych oraz do uprawy Å‚Ä…k.
Brony talerzowe mogą być wykorzystywane do pracy na wszystkich typach gleb
o wilgotności umo\
liwiającej prawidłową uprawę, równie\
przy występowaniu kamieni
o średnicy do 15 cm, resztek słomy luz
nej lub rozdrobnionej o długość do 20 cm, jak te\
na
ścierniskach o wysokości do 25 cm. Głębokość pracy bron talerzowych wynosi 4 10 cm,
a tylko dla bron ciÄ™\
kich do 15 cm. Brony talerzowe dzieli się na jednośladowe
i dwuśladowe, z talerzami gładkimi lub uzębionymi na obwodzie.
W bronie talerzowej nie ma urządzeń do regulowania głębokości.
Kultywatory
Rys. 7. Kultywator o zębach sprę\
ynowych [opracowanie własne]
Kultywatorowanie, zwane te\
drapaczowaniem, jest zabiegiem uprawowym
wykonywanym w celu spulchniania, kruszenia i mieszania roli. Zabieg ten stosuje siÄ™ do
doprawiania roli po orce poprzedzającej siew, mieszania nawozów mineralnych z glebą,
rozluz
niania gleby po wcześnie wykonanych orkach oraz niszczenia chwastów na nie
obsianych polach. Rodzaje kultywatorów określa się na podstawie typu zastosowanych
w nich zębów (rys. 8). Kultywatory o zębach sprę\
ynowych mogÄ… te\
być stosowane
w okresie letnim i wczesnojesiennym do wydobywania rozłogów perzu z zaoranej roli.
Głębokość pracy kultywatorów wynosi do 13 cm, a w przypadku zastosowania zębów
sprÄ™\
ynowych ciÄ™\
kich  do 16 cm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
KULTYWATORY
o zębach sprę\
ynowych o zębach o zębach sztywnych
półsprę\
ynowych
lekkich średnich cię\
kich
lekkie ciÄ™\
kie
wygięte proste
Rys. 8. Podział kultywatorów [opracowanie własne]
Wały
Wałowanie jest zabiegiem uprawowym o bardzo zró\
nicowanym działaniu. Z tego
powodu potrzebne sÄ… te\
ró\
ne rodzaje wałów (rys. 9). Ró\
nią się one kształtem swoich
zespołów roboczych. Wałowanie wałami gładkimi ma na celu ugniecenie i wyrównanie
spulchnionej powierzchni roli przed płytkim siewem drobnych nasion, lub te\
po ich
zasiewie, w celu uzyskania lepszego podsiąkania wody. Wały takie powinny powodować
równie\
pewne kruszenie zaoranej gleby. Gładkie wały łąkowe stosuje się te\
na u\
ytkach
zielonych, głównie w celu wyrównywania uszkodzonej powierzchni darni.
Wałowanie wałami pierścieniowymi  zarówno zwykłymi, jak i wałami typu Cambridge,
Croskill i Croskill-Cambridge  ma na celu bardziej intensywne rozkruszanie brył
występujących po innych uprawach na glebach średnich i cię\
kich oraz nadanie szorstkości
powierzchni pól zagro\
onych erozjÄ… wodnÄ….
Wałowanie wgłębne wykonuje się wałem Campbella w celu przyspieszenia osiadania roli
po opóz
nionych orkach siewnych lub po przyoraniu zielonych nawozów, a niekiedy po
wiosennym przyoraniu obornika. W wyniku działania takiego wału otrzymuje się więc
wgłębne ugniecenie roli.
Wałowanie wałem kolczatką ma na celu doprawienie roli bezpośrednio po orce przez
agregatowanie takiego wału z pługiem. Wałowanie wałami strunowymi stosuje się w celu
zagęszczenia powierzchniowej warstwy gruntu bez jej ugniatania oraz dodatkowe
pokruszenie pozostawionych brył. Wały strunowe stosuje się najczęściej w zestawach
uprawowych, łącznie z innymi narzędziami uprawowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
WAA
Y
gładki prętowy pierścieniowy
polowy Å‚Ä…kowy
strunowy \
eberkowy
kombinowany
kolczatka
Campbella
zwykły
Croskill
Cambridge
Croskill  Cambridge
Rys. 9. Podział wałów [opracowanie własne]
Włóki
Rys. 10. Włóka [www.agrotrader.pl]
Włókowanie jest zabiegiem wyrównująco-spulchniającym, o działaniu bardzo płytkim.
Stosowane jest głównie wiosną, w celu wyrównania powierzchni pól zaoranych przed zimą,
jak równie\
dla ograniczenia parowania wody i przyspieszenia ogrzewania roli. Głębokość
pracy włóki nie przekracza zwykle 5 cm i zale\
y od kÄ…ta ustawienia jej belki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Zestawy uprawowe
Omówione wcześniej narzędzia do upraw uzupełniających mo\
na łączyć ze sobą, tworząc
zestawy uprawowe. W ten sposób w jednym przejez
dzie agregatu uzyskuje siÄ™ jako efekt
łączną pracę narzędzi wchodzących w skład zestawu, co umo\
liwia zmniejszenie liczby
potrzebnych przejazdów ciągnika po polu i osiągnięcie większej wydajności pracy. Zestawy
uprawowe są przeznaczone do uprawy uzupełniającej, doprawiania roli po orce, wiosennej
uprawy pod siew, głównie buraków i kukurydzy, niszczenia chwastów rozłogowych.
Zastosowanie zestawów uprawowych jest szczególnie przydatne w uprawie roślin
wymagających wyrównanego pola przed siewem punktowym. Działanie zestawu zapewnia
spulchnienie i wyrównanie górnej warstwy gleby uprzednio zaoranej, jak równie\
rozbicie
i skruszenie brył na zaskorupiałej powierzchni pola. Cię\
kie zestawy uprawowe mogÄ…
w pewnym stopniu zastępować orkę, słu\
ąc do głębokiego spulchniania gleby po orkach
zimowych, kultywatorowania ściernisk, łąk i upraw wieloletnich. Głębokość pracy
poszczególnych narzędzi wchodzących w skład zestawu powinna być taka, jak dla narzędzi
pojedynczych.
Maszyny do nawo\
enia
Rozsiewacze nawozów mineralnych
Rys. 11. Rozsiewacz nawozów zawieszany dwutarczowy [www.agrotrader.pl]
Podstawowym wymaganiem agrotechnicznym przy nawo\
eniu jest dostarczenie
wymaganej dawki nawozu na jednostkÄ™ powierzchni pola w odpowiednim terminie oraz
równomierne rozmieszczenie nawozu na powierzchni pola. Stosowane w rolnictwie nawozy
mineralne sÄ… w du\
ym stopniu zró\
nicowane. Ze względu na skład chemiczny stosowane
nawozy mo\
na podzielić na: azotowe, fosforowe, potasowe, wapniowe oraz
wieloskładnikowe. Natomiast ze względu na stan mechaniczny rozró\
nia siÄ™ nawozy: pyliste,
krystaliczne oraz granulowane. Tak znaczne zró\
nicowanie stosowanych nawozów prowadzi
równie\
do zró\
nicowania warunków pracy maszyn rozsiewających.
Wśród najwa\
niejszych cech warunkujących prawidłową pracę rozsiewacza nale\
y
wymienić: sypkość nawozu, zapewniającą łatwe i stałe doprowadzanie materiału do elementu
roboczego, oraz odporność na tworzenie sklepień lub zmianę stanu mechanicznego nawozu,
co powodowałoby przerwanie procesu wysiewu. Ze względu na du\
ą higroskopijność
nawozów cechy te mogą występować w nawozach w ró\
nym stopniu, w zale\
ności od ich
nawilgocenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Wymagana dawka nawozu na jednostkę powierzchni pola powinna być regulowana przy
wysiewie nawozów w zakresie:
- od 50 do 1000 kg/ha dla rozsiewaczy zawieszanych,
- do 1500 kg/ha dla rozsiewaczy przyczepianych.
Przy wysiewie wapna nawozowego wymagana dawka powinna wynosić do 2500 kg/ha
dla rozsiewaczy średnich i do 5000 kg/ha dla rozsiewaczy cię\
kich.
Stopniowanie regulacji wysiewu powinno być następujące:
- co 15 kg przy dawkach 50 300 kg/ha,
- co 25 kg przy dawkach 300 1000 kg/ha,
- co 100 kg przy dawkach 1000 2500 kg/ha,
- co 250 kg przy dawkach większych.
Szerokość robocza rozsiewaczy nawozów nie jest ściśle określona, gdy\
nawóz jest
rozrzucany poza konstrukcyjne wymiary maszyny. Z tego powodu za szerokość roboczą
przyjmuje się taki pas, w którym nierównomierność poprzeczna wysiewu jest nie mniejsza ni\
:
- 15% przy nawo\
eniu pogłównym azotowym,
- 20% przy nawo\
eniu przedsiewnym nawozami granulowanymi,
- 30% przy nawo\
eniu wapnem i nawozami pylistymi.
Uzyskiwany rozkład nawozu na powierzchni pola powinien być stały, niezale\
ny od
przypadkowego działania wiatru. W tym celu stosuje się specjalne osłony.
Sformułowane wy\
ej wymagania agrotechniczne występujące przy nawo\
eniu nawozami
mineralnymi wskazują na potrzebę przygotowania materiału przed wysiewaniem.
Przygotowanie nawozu obejmuje często jego rozdrobnienie i przesianie przez sita
o odpowiednich wymiarach oczek. Zabiegi te mogą być wykonywane ręcznie lub za pomocą
maszyn stosowanych dodatkowo obok rozsiewaczy w procesie technologicznym nawo\
enia.
Rozdrabniacze nawozów mineralnych powinny umo\
liwiać rozdrobnienie brył o wymiarze
nawet do 40 cm, zapewniając uzyskanie po rozdrobnieniu cząstek o średnicy nie większej ni\

5 mm. Oprócz tego w wielu przypadkach stosuje się mieszanie kilku rodzajów nawozu,
w celu równoczesnego dostarczenia roślinom kilku składników pokarmowych. Mieszanki
takie uzyskuje się często przez równoczesny załadunek poszczególnych nawozów do
zbiornika maszyny rozsiewajÄ…cej lub na przyczepÄ™. Innym sposobem jest zastosowanie
ładowaczy, które nasypują nawozy na wspólną pryzmę w odpowiednich proporcjach;
w wyniku jej kilkakrotnego przemieszczenia nawozy zostają wymieszane. Mogą być te\

stosowane specjalne mieszalniki do nawozów mineralnych.
Do rozsiewania nawozów mineralnych stosuje się obecnie z reguły rozsiewacze
odśrodkowe i rozsiewacze pneumatyczne.
Rozrzutniki obornika
Rys. 12. Rozrzutnik obornika [www.agrotrader.pl]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
 Podstawowe wymagania agrotechniczne podczas nawo\
enia obornikiem sÄ… zbli\
one do
wymagań stawianych wobec nawo\
enia mineralnego. Obornik nale\
y umieścić na polu
w wymaganej dawce i w mo\
liwie równomiernym rozło\
eniu. Obornik stanowi jednak
materiał bardzo zró\
nicowany pod względem konsystencji, a więc tak\
e pod względem
właściwości mechanicznych. Ró\
nice mogą być spowodowane takimi czynnikami, jak:
- procentowa ilość zawartej w nim słomy, długość słomy u\
ytej na ściółkę
(obornik długo-i krótkosłomiasty),
- wilgotność masy obornika oraz czas jego przechowywania w pryzmie lub w oborze,
- wpływający na stopień sfermentowania obornika.
Ze względu na pracę maszyn czynniki te wpływają w pierwszym rzędzie na
zró\
nicowanie gęstości (masy objętościowej) obornika, która mo\
e wynosić od 300 kg/m3 dla
świe\
ego, luz
nego obornika, do ok. 900 kg/m3, a niekiedy i więcej dla obornika przegniłego
i zwartego. Wartość współczynnika tarcia obornika o ścianki rozrzutnika zawiera się
w szerokich granicach 0,3-0,8, co powoduje, \
e ró\
nice oporu jego przesuwania sÄ… tak\
e
znaczące. Oprócz tego występują du\
e ró\
nice oporów odrywania kęsów obornika przez
zespoły rozrzucające, które zmieniają się w zakresie nawet do 300%.
Rozrzutniki obornika mogą pracować na wszystkich terenach o nachyleniu do 20%,
a więc na polach podoranych, kultywatorowanych bądz
bronowanych, a tak\
e na
ścierniskach, łąkach i pastwiskach. Rozrzutnik powinien być przystosowany do rozrzucania
obornika długosłomiastego i krótkosłomiastego, kompostu, torfu, a tak\
e wapna odpadowego
w warunkach zastosowania odpowiedniego zespołu roboczego (bębny pionowe). Rozrzutniki
mogą być wykorzystywane równie\
do transportu płodów rolnych, a zwłaszcza okopowych,
zielonki, słomy, z wykorzystaniem zespołów rozrzutnika do rozładunku jego skrzyni.
Wymagane dawki rozrzuconego obornika zawierają się w granicach 10 60 t/ha. Pojemność
skrzyni rozrzutnika powinna być mo\
liwie du\
a, tak aby mo\
na było nawiez
ć znaczną
powierzchnię pola po jednym załadowaniu rozrzutnika.
Rozlewacze do nawozów płynnych
Rys. 13. Beczkowóz asenizacyjny [www.agrotrader.pl]
Rozlewacze do nawozów płynnych (ciekłych) mogą być dostosowane do rozprowadzania
swojej zawartości na powierzchni pola lub te\
do wprowadzania jej pod powierzchniÄ™ gleby.
Wśród głównych warunków agrotechnicznych stawianych rozlewaczom trzeba wymienić
zapewnienie stałości wydatku podawanej cieczy, niezale\
nie od chwilowego stanu
napełnienia zbiornika. Wszystkie zespoły rozlewacza muszą być wykonane z materiałów
odpornych na korozję. Rozlewacze są na ogół wyposa\
one we własne urządzenia słu\
Ä…ce do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
samonapełniania w miejscu pobierania cieczy oraz urządzenia umo\
liwiajÄ…ce wprowadzanie
cieczy na głębokość do 30 cm pod powierzchnię gleby.
Do rozlewania nawozów płynnych stosuje się najczęściej przyczepy asenizacyjne.
Siewniki uniwersalne do nasion
Prawidłowe wykonanie siewu jest, obok właściwego przygotowania roli, podstawowym
warunkiem dobrego wzrostu i rozwoju roślin uprawnych. Funkcje maszyn do siewu obejmują
dostarczenie na pole ściśle określonej ilości nasion oraz równomierne ich rozmieszczenie
w glebie. Nasiona powinny być ponadto umieszczone na właściwej głębokości w celu
zapewnienia im prawidłowych warunków dopływu wody i pokarmu z gleby. Równomierność
wysiewu na całym polu sprzyja osiągnięciu równomierności rozwoju i dojrzewania roślin.
SIEWNIKI POLOWE
rzędowe rzutowe
uniwersalne punktowe
mechaniczne pneumatyczne
kołeczkowe roweczkowe nadciśnieniowe podciśnieniowe
Rys. 14. Podział siewników [opracowanie własne]
Siewniki polowe dzieli się na rzutowe i rzędowe. Wśród rzędowych są siewniki
uniwersalne i punktowe (rys. 14). Siewniki uniwersalne zbo\
owe sÄ… przeznaczone do
rzędowego siewu nasion zbó\
, rzepaku, kukurydzy, maku, buraków cukrowych i pastewnych,
roślin motylkowych drobno- i grubonasiennych oraz traw. Siew wykonuje się na polach
zaoranych i z wykonaną uprawą przedsiewną. Równocześnie z wysiewem nasion wymagane
jest ich przykrycie i zagarnięcie, a niekiedy te\
trasowanie ście\
ek technologicznych do
póz
niejszych zabiegów agrotechnicznych. Dawki wysiewanych nasion na hektar zale\
Ä… od
rodzaju rośliny i są bardzo zró\
nicowane. Dla zbó\
wynoszą 50 400 kg/ha, dla roślin
oleistych i drobnonasiennych 1,5 60 kg/ha, a dla strÄ…czkowych 80 400 kg/ha.
Szerokość roboczą siewnika
Szerokość robocza siewnika b określona jest jako iloczyn liczby redlić ir i szerokości
międzyrzędzi m:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
b = ir m.
Odległość między skrajnymi redlicami, nazywana szerokością pasa siewnego  b1 jest
mniejsza od szerokości roboczej o szerokość jednego międzyrzędzia:
b1 = b m.
W siewie normalnorzędowym stosuje się zwykle pełny układ redlić, odpowiadający
nominalnej szerokości siewnika. Uzbrajając siewnik w redlice, zakładanie ich rozpoczyna się
od środka belki redlicznej umieszczając w równych odstępach w lewo i w prawo. Aby
uniknąć zasypywania skrajnych redlić ziemią wyrzucaną do góry przez koła siewnika,
odległość skrajnych redlić od kół nie powinna być mniejsza ni\
ok. 6 cm, mimo \
e na skrajne
redlice zakłada się zwykle talerzyki ochronne. W siewie normalno- lub wąskorzędowym
niektóre redlice muszą wypadać za kołami ciągnika i redlice te sieją w ślady kół. Jest to
niekorzystne, lecz nieuniknione przy tych sposobach siewu. CiÄ…gnik mo\
e pracować
z dowolnym rozstawem kół, a siewnik zaczepia się w osi symetrii ciągnika, często do haka
transportowego.
Długość znaczników prawego i lewego jest wówczas ró\
na i określa się ją ze wzorów:
b1-zk
xp
+ m
2
b1+zk
xl
+ m
2
gdzie:
xP  długość prawego znacznika [m],
zk  rozstaw kół ciągnika [m],
xl  długość lewego znacznika [m].
b1 szerokością pasa siewnego
m  szerokości międzyrzędzia
Długości znaczników xp i xl są mierzone od skrajnej redlicy do śladu znacznika na
powierzchni pola. Przy tak ustawionych znacznikach agregat prowadzi się prawym kołem
ciągnika po śladzie, który pozostawił znacznik podczas poprzedniego przejazdu (rys. 15).
Często agregat prowadzi się na przemian prawym i lewym kołem po śladzie znacznika,
przy czym po skręcie w lewo prowadzi się kołem lewym i odwrotnie.
Oba znaczniki mają wówczas jednakową długość obliczaną wg wzoru:
b1-zk
xp = xl
+ m
2
gdzie:
xP  długość prawego znacznika [m],
zk  rozstaw kół ciągnika [m],
xl  długość lewego znacznika [m].
b1 szerokością pasa siewnego
m  szerokości międzyrzędzia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 15. Praca agregatu siewnikowego ze znacznikami: a) prowadzenie ciągnika prawym kołem po śladzie,
b) prowadzenie ciągnika na przemian prawym i lewym kołem po śladzie znacznika [1]
Wysokość zaczepienia siewnika do ciągnika nale\
y dobrać tak, aby w czasie pracy rama
siewnika była pozioma. Stosowane obecnie siewniki mają zaczep na wysokości 60 do 80 cm
nad ziemiÄ… i sÄ… zaczepiane do haka transportowego lub do belki pociÄ…gowej umieszczonej
w przegubach cięgieł zawieszenia i podniesionej na odpowiednią wysokość za pomocą
podnośnika hydraulicznego. Siewniki zawieszane trzeba prawidłowo wypoziomować
w poło\
eniu roboczym. Nieco inaczej ustawia się układ redlić i znaczników do siewu
szerokorzędowego. Poniewa\
szerokości międzyrzędzi są wówczas tak ustalone, aby mogły
mieścić się w nich prawidłowo koła ciągnika, trzeba więc tak zestawić agregat, a\
eby \
adna
redlica nie pracowała za kołem ciągnika i nie wysiewała w ugnieciony ślad koła. Rozstaw kół
ciągnika do siewu szerokorzędowego powinien być pełną wielokrotnością szerokości
międzyrzędzi:
zk= Km
gdzie:
K  liczba całkowita o wielkości w zakresie od 2 do 5.
Agregat ciągnika z siewnikiem tworzy w tym wypadku układ dwutorowy, co oznacza, \
e
koła siewnika nie muszą jechać środkiem międzyrzędzia. W układzie takim mo\
na więc
teoretycznie nastawić dowolną szerokość międzyrzędzia i odpowiadającą temu szerokość
roboczą. W rzeczywistości zakres mo\
liwych szerokości międzyrzędzi ograniczany jest
zakresem rozstawów kół ciągnika. Po ustaleniu szerokości międzyrzędzi i sprawdzeniu czy
ciągnik ma odpowiedni rozstaw kół, ustala się liczbę redlić, dzieląc rozstaw kół siewnika
zs przez wybraną szerokość międzyrzędzia:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
ir = zs/m
Wynik dzielenia zaokrągla się oczywiście do liczb całkowitych, w dół lub w górę.
Maksymalnie dopuszczalną liczbę redlić sprawdza się obliczając szerokość roboczą siewnika
i szerokość pasa siewnego, a następnie określając odległości skrajnych redlić od kół siewnika.
Odległości te równie\
w tym wypadku nie mogą być zbyt małe. Maksymalną liczbę redlić
mo\
na określić ze wzoru:
ir max = (zs  2lmin) / m + 1
gdzie:
lmin  minimalna dopuszczalna odległość skrajnej redlicy od koła siewnika
Otrzymany wynik zaokrągla się w dół do najbli\
szej liczby całkowitej.
Układ redlić do siewu szerokorzędowego powinien uwzględniać równie\
dalsze zabiegi
uprawy międzyrzędowej i zbioru, co powoduje, \
e liczba zastosowanych redlić mo\
e być
mniejsza od wynikajÄ…cej z podanej zale\
ności.
Aby uniknąć siewu w ślad koła ciągnika, trzeba często przesunąć punkt zaczepienia z osi
ciągnika o wielkość równą połowie szerokości międzyrzędzia.
W takim układzie dla zapewnienia prawidłowej pracy agregatu długości znaczników
oblicza się ze wzorów:
b1  zk
3m
xp
+
2
b12
+zk
m
xl
+
2 2
Agregat prowadzi się wtedy prawym kołem ciągnika (rys. 16) Przy asymetrycznym
zaczepieniu siewnika, w wypadku gdy agregat prowadzony jest na przemian prawym
i lewym kołem ciągnika po śladzie pozostawionym przez znaczniki, długości ich są ró\
ne 
według wzorów:
b1  zk
3m
xp
+
2 2
b1  zk
m
xp
+
2 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 16. Długości znaczników od siewu szerokorzędowego przy asymetrycznym przyczepieniu siewnika
(prowadzenie prawym kołem po śladzie) [1]
Sadzarki do ziemniaków
Wymagania agrotechniczne dla sadzarek sÄ… zbli\
one do wymagań stawianych siewnikom
precyzyjnym: sadzeniaki powinny być rozmieszczone równomiernie, tj. zarówno w rzędach
jednakowo odległych od siebie, jak i w mo\
liwie jednakowych odległościach wzdłu\

poszczególnych rzędów. Sadzarki mogą pracować na wszystkich rodzajach gleb
o wilgotności do 16%. Jest po\
ądane, aby sadzarki mogły być u\
ywane do wysadzania
zarówno ziemniaków nie podkiełkowanych, jak i podkiełkowanych, przy długości kiełków do
15 mm. Sadzeniaki powinny być przygotowane do sadzenia przez przesortowanie. Bulwy
okrągłe i owalne powinny być posortowane na frakcje 30 45 mm i 45 60 mm, bulwy
podłu\
ne zaś na frakcje 28 40 mm i 40 55 mm. Dopuszczalne zanieczyszczenie sadzeniaków
słomą wynosi do 0,5%, a ziemią do 2%. Głębokość sadzenia powinna być regulowana
w zakresie 4 8 cm.
Wysadzane ziemniaki muszą być przykryte glebą, a przykrycie powinno być regulowane
w zakresie 6 12 cm. Sadzeniaki powinny być układane dokładnie w rzędach, a ich odchylenie
boczne od osi rzędu nie mo\
e być większe ni\
2 cm. Znormalizowana szerokość
międzyrzędzi dla ziemniaków wynosi 75 cm; dopuszczalne, choć nie zalecane, są równie\

szerokości 62,5 i 67,5 cm. Natomiast rozstaw sadzeniaków wzdłu\
rzędu musi być
regulowany w zakresie 18 42 cm, co 3 cm. Prędkość robocza sadzarki umo\
liwia wysadzanie
na minutę 500 bulw sadzeniaków nie podkiełkowanych i 200 bulw sadzeniaków
podkiełkowanych. Pojemność zbiornika sadzarki powinna być wystarczająca do obsadzenia
pola długości 1 km.
Dodatkowym wymaganiem dotyczącym sadzenia ziemniaków jest uformowanie
powierzchni pola w postaci redlin potrzebnych do dalszego rozwoju ziemniaków.
Sadzarki do ziemniaków dzieli się na automatyczne i półautomatyczne. Sadzarki
automatyczne mo\
na podzielić (ze względu na rodzaj zastosowanych zespołów
wysadzających) na tarczowe i przenośnikowe. Natomiast ze względu na sposób połączenia
z ciągnikiem sadzarki mogą być zawieszane (najczęściej spotykane) lub półzawieszane
(dotyczy niektórych du\
ych sadzarek wielorzędowych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Aparaty do ochrony roślin
Opryskiwacze polowe
Ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami mo\
e być prowadzona w ró\
ny sposób.
Stosuje siÄ™ metody biologiczne, polegajÄ…ce na wyhodowaniu odmian odpornych na pewne
choroby, oraz metody chemiczne, polegające obecnie najczęściej na opryskiwaniu środkami
trującymi. Chemiczne metody ochrony roślin są najbardziej rozpowszechnione ze względu na
du\
ą skuteczność zabiegu.
Opryskiwanie pól jest wa\
nym zabiegiem agrotechnicznym majÄ…cym na celu walkÄ™
z chorobami i szkodnikami roślin, które są często przyczyną znacznych strat obni\
ajÄ…c,
a nawet niszcząc plony. Z uwagi jednak na ujemny wpływ chemizacji na środowisko
naturalne metody chemiczne powinny być stosowane na powierzchniach ściśle ograniczonych
do terenu występowania zagro\
enia, a dawki środków chemicznych powinny być dokładnie
dobierane. Podstawowym warunkiem prawidłowego wykonania opryskiwania roślin
środkami chemicznymi jest dokładne, równomierne pokrycie roślin lub szkodników
kropelkami odpowiedniego środka chemicznego. Wymaga to rozdzielenia cieczy na mo\
liwe
drobne krople tak, aby było mo\
liwe pokrycie większej powierzchni tą samą objętością
cieczy. Wa\
ne jest te\
, aby napięcie powierzchniowe kropli było małe  dzięki temu
powierzchnia zetknięcia się kropli z opryskiwanym materiałem będzie większa. Trująca ciecz
powinna więc dokładnie pokrywać całą powierzchnię opryskiwaną, nie tworząc jednak ani
nadmiernie grubej warstwy, ani te\
miejscowych skupisk środka chemicznego, a ka\
da
kropelka musi zawierać ilość środka chemicznego potrzebną do zapewnienia skuteczności
zabiegu na pokrywanej przez nią powierzchni. Ze względu na wielkość kropli opryskiwanie
mo\
na podzielić na:
- grubokropliste, średnica kropelek cieczy powy\
ej 150 µm,
- drobnokropliste, Å›rednica kropelek w zakresie 50 4 150 µm,
- zamgławianie, średnica kropelek poni\
ej 50 µm.
Opryskiwacze polowe powinny zapewniać rozpylanie cieczy w zakresie
drobnokroplistym i grubokroplistym. U\
ywane do ochrony roślin środki chemiczne stosuje
się jako roztwory wodne lub zawiesiny koloidalne ciał stałych w wodzie oraz jako emulsje
i mieszaniny sproszkowanych ciał stałych z wodą. Zawartość wody w cieczy roboczej
powinna wynosić nie mniej ni\
90%. Dla utrzymania stałego układu w cieczy roboczej
potrzebne jest ciągłe, intensywne mieszanie zawartości zbiornika w trakcie opryskiwania.
Dlatego wymaga się, aby minutowa (w czasie jednej minuty) wydajność mieszadeł
hydraulicznych wynosiła przynajmniej 5% zawartości zbiornika. Opryskiwacze polowe
powinny zapewniać uzyskanie dawki cieczy w zakresie 50 600 l/ha.
Opryskiwacze polowe mogą być stosowane w uprawach roślin łamliwych o wysokości
do 40 cm, a w uprawach roślin dających się nachylić  o wysokości do 50cm, przy szerokości
międzyrzędzi przynajmniej 35cm. Mo\
liwa jest te\
praca w uprawach zwartych roślin
znoszących naciski kół ciągnika. Opryskiwacz powinien być wyposa\
ony we własne
urządzenie do napełniania zbiornika w czasie 5-8 minut, zale\
nie od pojemności.
Opryskiwacze ciÄ…gnikowe mo\
na podzielić na zawieszane i przyczepiane. Do
opryskiwania wielkich powierzchni wykorzystuje się równie\
samoloty i śmigłowce.
Podstawowym warunkiem przystÄ…pienia do kontroli stanu technicznego opryskiwacza
jest jego dokładne umycie, zarówno wewnątrz jak i zewnątrz. Do mycia zewnętrznego
powinniśmy u\
yć myjki ciśnieniowej, przy pomocy której łatwo pozbędziemy się przede
wszystkim brudu z miejsc zaolejonych (okolice pompy). Bardzo wa\
nym jest dokładne
umycie wnętrza zbiornika. Nieregularne mycie sprzętu po opryskach powoduje, \
e na
ściankach i dnie zbiornika zalega warstwa pozostałości środków ochrony roślin (szczególnie
zawiesinowych), trudna do usunięcia. Aby pozbyć się ucią\
liwych osadów stosujmy
preparaty polecane przez producentów opryskiwaczy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
 Zbiornik opryskiwacza przygotowany do badania powinien być wypełniony w 2/3 czystą
wodą. Woda ta po przeprowadzonym badaniu wraca z powrotem do zbiornika. Zwróćmy
szczególną uwagę na wałek odbioru mocy, napędzający pompę opryskiwacza. Powinien być
wyposa\
ony w sprawne osłony. Diagnosta ma prawo odmówić przeprowadzenia badania, gdy
wałek odbioru mocy nie spełnia tego wymagania. Sprawdz
my równie\
pewność zawieszenia
opryskiwacza lub przyczepienia w przypadku opryskiwaczy zaczepianych. Czopy
zawieszenia i sworzeń zaczepu powinny zabezpieczone być zawleczkami. Sprawdzenie
szczelności aparatu wymaga napełnienia go wodą, włączenie oprysku przy ustawionym
ciśnieniu 5 barów. Sprawdzamy czy nie ma przecieków z pompy, wę\
y, połączeń i innych
elementów armatury. Gdy stwierdzimy kapanie z któregokolwiek elementu opryskiwacza
musimy przystąpić do uszczelnienia. Wymieniamy pęknięte, zmurszałe wę\
e, uszczelki
w pompie, mieszadle, zespole zaworów sterujących. Najczęściej wycieki występują na
wejściu mieszadła hydraulicznego do zbiornika. Przyczyną jest nierówne dokręcanie śrub
trójkątnej oprawy do ścianki zbiornika. Deformacja powierzchni ściany zbiornika stwarza
trudności w uszczelnieniu. W tym przypadku polecam nało\
enie na uszczelkÄ™ oprawy
warstwy silikonu i dokładne przykręcenie do ścianki zbiornika. A
Ä…czÄ…c nowe wÄ™\
e
z końcówkami armatury pamiętajmy zaciśnięciu końcówek opaskami zaciskowymi (nie
u\
ywajmy do tego celu drutu). W przypadku przecieków występujących w zbiorniku
(pęknięcia), najlepszą metodą naprawy jest klejenie dostępnymi na rynku klejami do tworzyw
sztucznych. Zbiornik opryskiwacza powinien być wyposa\
ony w szczelnÄ… pokrywÄ™
zapewniającą odpowietrzenie oraz sito wlewowe, które musi być kompletne i nieuszkodzone.
W zbiorniku znajduje się mieszadło hydrauliczne, zapewniające efekt mieszania przy
wszystkich włączonych rozpylaczach. Gdy przy ocenie wzrokowej efektu działania mieszadła
stwierdzimy, \
e strumień cieczy wypływający z dyszy mieszadła jest zbyt mały, to
najczęstszą przyczyną tej niesprawności jest zanieczyszczenie filtra mieszadła. Powinniśmy
wymontować filtr i dokładnie oczyścić z zanieczyszczeń. Je\
eli zanieczyszczenia
spowodowane są środkami zawiesinowymi, a na siatce filtra utworzyła się skorupa, to nie
nale\
y u\
ywać do czyszczenia ostrych narzędzi, które mogą spowodować uszkodzenia siatki
filtra. Najlepiej zanurzyć wkłady filtracyjne w ciepłym roztworze octu na około 24 godziny,
potem przepłukać zimną wodą pomagając sobie miękką szczotką. Podobna metodę
czyszczenia mo\
emy zastosować do innych elementów filtracyjnych opryskiwacza.
Pamiętajmy, \
e opryskiwacz powinien być wyposa\
ony w co najmniej dwa stopnie filtracji
(oprócz sita wlewowego i filtrów indywidualnych rozpylaczy) z wkładami o odpowiedniej
wielkości oczek. Najczęściej jest to filtr ssawny i tłoczny, który umieszczony jest w zespole
zaworów sterujących. Sprawdz
my, czy wkłady filtrów nie są uszkodzone i czy są czyste.
W razie stwierdzenia uszkodzeń musimy wymienić siatki filtrów na nowe, a przy
zanieczyszczeniu postępujmy tak jak w przypadku filtra mieszadła.
Zbiornik opryskiwacza powinien wyposa\
ony być w zewnętrzny wskaz
nik poziomu
cieczy, którym najczęściej jest przez
roczysta rurka z pływakiem w jaskrawym kolorze,
widoczna z siedzenia traktorzysty. Na ścianie zbiornika powinna znajdować się wyraz
nie
zaznaczona skala ilości cieczy roboczej z dokładnością do 50 litrów.
W najni\
ej poło\
onej części zbiornika powinien znajdować się zawór spustowy,
zapewniający całkowite opró\
nienie zbiornika.
Sprawdzenie pompy opryskiwacza. Po pierwsze musimy sprawdzić poziom oleju, czy to na
wskaz
niku bagnetowym czy w zbiorniku zewnętrznym oleju. Po ka\
dym sezonie
opryskowym powinniśmy dokonać wymiany oleju w pompie opryskiwacza. W trakcie
sprawdzenia poziomu zwróćmy uwagę na konsystencję i kolor oleju. Gdy stwierdzimy
zmętnienie lub szarą emulsję wodno-olejową, świadczy to uszkodzeniu membrany
i mieszaniu się oleju z cieczą roboczą. W takim przypadku musimy wymienić przepony,
pamiętając o dokładnym ich zamocowaniu i uszczelnieniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
 Następnie powinniśmy ustawić ciśnienie w powietrzniku, odpowiedzialnym za tłumienie
pulsacji pompy. Powinno ono wynosić 1/3 do 2/3 ciśnienia roboczego. W praktyce ustawiamy
ciśnienie na ok. 2 bary, dopompowując no\
ną pompką do wartości ok. 3 barów. Po zdjęciu
końcówki pompki ubytek powietrza powoduje ustalenie ciśnienia na po\
Ä…danym poziomie
2 barów. Kontrolę i uzupełnienie ciśnienia w powietrzniku mo\
emy powierzyć diagnoście na
stacji kontroli. Często zastanawiamy się, dlaczego nie mo\
emy osiągnąć ciśnienia roboczego
powy\
ej 4 5 barów. Przyczyną tego mo\
e ni\
sza wydajność pompy opryskiwacza. Zawsze
zlecajmy stacji kontroli, by w ramach przeglądu dokonała badania wydajności pompy.
Pomo\
e to w wykryciu niedomagań i usterek oraz naprawie uszkodzonego elementu.
Sterowanie opryskiwaczem. Powinniśmy najpierw dokonać uszczelnienia zespołu zaworów
sterujących, a potem sprawdzić prawidłowość działania poszczególnych zaworów. Je\
eli po
przesterowaniu widoczny jest efekt działania, to mo\
emy być prawie pewni o dobrym stanie
technicznym tego elementu armatury. Zajmijmy siÄ™ teraz manometrem, pozwalajÄ…cym na
dokładne odczytanie ciśnienia roboczego. Manometr powinien być widoczny z siedzenia
traktorzysty. Wa\
nym parametrem jest dokładność wskazań manometru: w zakresie ciśnień
od 0 do 5 barów podziałka powinna wynosić 0,2 bara, powy\
ej 5 barów podziałka wynosi
1 bar (dotyczy opryskiwaczy polowych). Zdarza siÄ™, \
e diagności \
Ä…dajÄ… od u\
ytkownika
opryskiwacza manometru z kolorową skalą. Skala manometru nie musi być kolorowa,
aczkolwiek ułatwia to obserwację wskazań. Nie musimy posiadać manometru glicerynowego,
je\
eli w zespole zaworów sterujących znajduje się hydrauliczny tłumik drgań wskazówki
manometru. Dokładność wskazań manometru zostanie sprawdzona na stacji kontroli za
pomocÄ… manometru wzorcowego. Je\
eli ró\
nice wskazań będą większe ni\
10% to diagnosta
wymieni manometr na nowy. Wymiana manometru to wydatek rzędu 25 zł, ale przy zakupie
manometru glicerynowego musimy się liczyć z kosztem wy\
szym (ok. 80 100 zł). śeby
zabezpieczyć się przed częstą wymianą tego elementu, mo\
emy zastosować kwantometr,
który posiada mo\
liwość kalibracji, czyli ustawienia prawidłowości wskazań ciśnienia.
Niestety cena tego rozwiązania  ponad 500 zł, skutecznie odstrasza od zakupu. Belki polowe
muszą być wyposa\
one w windÄ™ (mechanicznÄ… lub hydraulicznÄ…) umo\
liwiajÄ…cÄ… podniesienie
ich na wysokość minimum 150 cm ponad powierzchnię opryskiwaną. Przy belce podniesionej
na taką wysokość oprysk nie mo\
e spływać po wystających czy zwisających elementach
opryskiwacza. Belka musi być stabilna, prosta i nie wykazująca luzów w przegubach. Wa\
na
jest równie\
równoległość do powierzchni opryskiwanej. Przy aparacie stojącym na poziomej
płaszczyz
nie ró\
nica w odległości od powierzchni skrajnego prawego i lewego rozpylacza nie
mo\
e być większa ni\
10 cm. Przy okazji sprawdz
my czy po dociśnięciu belki do podło\
a, po
ka\
dej stronie wraca ona do pozycji wyjściowej. Istnieje mo\
liwość korekcji za pomocą
obciÄ…\
ników. Belki szerokości większej ni\
10 m muszą posiadać zabezpieczenia chroniące
przed kontaktem z ziemią. Wielu producentów opryskiwaczy stosuje zabezpieczenia przy
ka\
dej końcówce na belce. Opryskiwacz musi być wyposa\
ony w urzÄ…dzenie pozwalajÄ…ce na
omijanie przeszkód  po napotkaniu przeszkody belka powinna się odchylić, a po jej minięciu
musi wrócić do poło\
enia pierwotnego.
Końcówki i dysze opryskiwacza. Powszechnie stosowane w technice oprysku płaskiego
rozpylacze szczelinowe i tylko przy ich u\
yciu mo\
emy osiągnąć dobre efekty zabiegów.
Poniewa\
stosujemy na naszych polach ró\
ne rodzaje zabiegów, powinniśmy postarać się
o co najmniej trzy komplety dysz:
a) rozmiar 02  fungicydy,
b) rozmiar 04 (03)  insektycydy,
c) rozmiar 05  herbicydy.
Wymusza to zakup wielouchwytowych aparatów, ale poniesiony wydatek na pewno
przyniesie dobre efekty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Pamiętajmy, aby zastosowane uchwyty były wyposa\
one w zawory przeciwkroplowe.
Zawory przeciwkroplowe mają za zadanie wyeliminować kapanie z dysz po wyłączeniu
oprysku i muszą znajdować się w ka\
dym opryskiwaczu. Po wyłączeniu oprysku z otworów
rozpylaczy po 5 sekundach nie powinna spaść ani jedna kropla.
Rozporządzenie w sprawie przeglądów aparatury do ochrony roślin daje mo\
liwość
alternatywnego badania rozpylaczy, w które wyposa\
ony jest opryskiwacz. Mo\
na badać
wydatek jednostkowy rozpylacza i porównywać z tabelarycznym przy danym ciśnieniu.
Mo\
na równie\
zbadać rozkład poprzeczny cieczy za pomocą ręcznego lub elektronicznego
stołu. Bardziej miarodajnym badaniem jest badanie rozkładu poprzecznego, gdy\
daje pełen
obraz jakości oprysku przy danych rozpylaczach. Przy badaniu wydatku jednostkowego
jesteśmy w stanie określić stopień rozkalibrowania otworu dyszy rozpylacza, natomiast nie
mo\
emy zbadać jakości oprysku, co ma ogromne znaczenie w przypadku rozpylaczy firm
nieznanych na rynku oraz zwyczajnych podróbek markowych wyrobów. Pamiętajmy, aby
rozpylacze zamontowane na belce były tego samego typu, wielkości dyszy, kąta rozprysku
i producenta. Je\
eli będziemy mieli do przebadania kilka kompletów rozpylaczy, stacja
kontroli ma obowiązek przebadania wszystkich kompletów.
Kombajny zbo\
owe
Rys. 17. Kombajn zbo\
owy Claas Lexion 570 [10]
Maszyny do zbioru zbó\
są niezbędnymi urządzeniami w ka\
dym gospodarstwie rolnym.
Stosowane są następujące sposoby zbioru zbó\
:
- zbiór wieloetapowy,
- zbiór jednoetapowy,
- zbiór dwuetapowy (obecnie rzadko stosowany).
Obecnie podstawową zbioru zbó\
jest zbiór jednoetapowy. Zbo\
a kosi się i młóci
jednocześnie za pomocą kombajnu.
Przy zbiorze jednoetapowym stosuje się niekiedy chemiczne przygotowanie roślin
(np. rzepaku) do zbioru, czyli tzw. desykacjÄ™, na kilka dni przed zbiorem. Desykacja
przyspiesza, a w warunkach nie sprzyjającej pogody wręcz umo\
liwia, równomierne
przeschnięcie i wyrównanie dojrzałości nasion. Dzięki zastosowaniu desykacji straty ziarna są
znacznie mniejsze. Przeprowadzenie desykacji jest ułatwione przy uprawie z zastosowaniem
technologicznych ście\
ek przejazdowych.
We wszystkich rozwiniętych krajach kombajny zbo\
owe sÄ… podstawowymi maszynami
do zbioru zbó\
. Za pomocą kombajnów zbiera się wszystkie rodzaje zbó\
i roślin
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
o podobnym sposobie uprawy i zbioru, takich jak rzepak, kukurydza, słonecznik, soja, gryka,
rośliny motylkowe grubonasienne i drobnonasienne, trawy.
Kombajn zbo\
owy jest maszyną składającą się z zespołów występujących w maszynach
\
niwnych i młocarniach stacyjnych. Za pomocą kombajnu zbo\
owego mo\
na wykonywać
jednocześnie:
- koszenie,
- podbieranie,
- omłot zbo\
a
- czyszczenie ziarna.
W zale\
ności od przepustowości kombajny mo\
na podzielić na:
- kombajny o małej przepustowości (2 2,5 kg/s)
- kombajny o średniej przepustowości (2,5 5 kg/s)
- kombajny o du\
ej przepustowości (powy\
ej 5 kg/s).
Powszechne zastosowanie znalazły kombajny samojezdne o czołowym symetrycznym
usytuowaniu zespołu \
niwnego w stosunku do młocarni kombajnu. Są to kombajny o średniej
i du\
ej przepustowości.
W Polsce u\
ytkowane sÄ… kombajny zbo\
owe: samojezdne Z050 Bizon, Z056 Bizon
Super, Z058 Bizon Rekord, Z083 Bizon Gigant, Bizon BS (ZllO i Z120), Bizon Dynamie
(Z165, Z165/1, Z165/2J oraz Sampo Bizon Z140. Dostępne są równie\
zachodnie kombajny
zbo\
owe: firm Ernte Meister, New Holland, John Debre, Case i Class. Kombajny te ró\
niÄ… siÄ™
wielkością, szerokością roboczą, wydajnością, przepustowością, prędkością obrotową
i sposobem napędu nagarniacza oraz rozwiązaniem konstrukcyjnym poszczególnych
zespołów roboczych. Niektóre kombajny mogą być wyposa\
one w: adaptery do zbioru
kukurydzy, adaptery do zbioru rzepaku z pnia, rozdrabniacze słomy pokombajnowej.
Najnowsze typy kombajnów wyposa\
one są w komputery pokładowe, kontrolujące
i informujące o przebiegu pracy poszczególnych zespołów roboczych. Oprócz kombajnów
samojezdnych spotyka się kombajny półzawieszane, w których z
ródłem napędu jest silnik
spalinowy ciągnika zagregatowanego z kombajnem. Kombajn półzawieszany na ciągniku ma
prostszą budowę w porównaniu z kombajnem samojezdnym. Jest tak\
e znacznie
ekonomiczniejszy ze względu na mo\
liwość wykorzystania silnika ciągnikowego bez
potrzeby instalowania na kombajnie specjalnego silnika, który u\
ytkowany jest tylko
w krótkim okresie \
niw.
Budowa i zasada działania zespołów roboczych w kombajnie półzawieszanym jest
podobna jak w kombajnach samojezdnych.
Kombajn samojezdny zbudowany jest z:
1. Zespołów roboczych:
- zespołu \
niwnego (hedru),
- zespołu młócącego z czyszczeniem.
2. Zespołów pomocniczych:
- zespołów przenośników ziarna i kłosów,
- zbiornika na ziarno z urządzeniem wyładowczym,
- hydraulicznego układu sterowniczego,
- układu napędowego (przekładni napędu głównych zespołów roboczych oraz
przekładni napędu kół jezdnych),
- silnika napędowego,
- układu elektrycznego,
- pomostu z kabiną i układem sterowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
 Wszystkie zespoły i układy są połączone konstrukcją ramową kombajnu. Rama nośna
kombajnu umieszczona jest na czterech ogumionych kołach, z których dwa przednie są
kołami napędowymi, a tylne kierującymi.
Stanowisko operatora (kombajnisty) znajduje się na pomoście kombajnu. W zasięgu
wzroku, rąk i nóg siedzącego na stanowisku kombajnisty znajdują się dz
wignie regulacyjne
i sterujące układem hydraulicznym, przełączniki oraz odpowiednie przyrządy pomiarowe
i kontrolne. Nad pomostem kombajnu mo\
e być zainstalowany daszek przeciwsłoneczny lub
kabina z odpowiedniÄ… wentylacjÄ… i klimatyzacjÄ….
Kombajn zbo\
owy mo\
e być te\
dodatkowo wyposa\
ony w podnośniki wyległego zbo\
a,
podbieracz pokostów, adapter do młocki stacyjnej, chwytacz plew, wyposa\
enie specjalne do
zbioru traw i koniczyny, adapter do zbioru kukurydzy na ziarno oraz rozdrabniacz słomy.
Budowa, zasada działania i regulacja zespołów roboczych kombajnu
Zespół \
niwny. Zadaniem zespołu \
niwnego jest ścięcie oddzielonego od łanu pasa
zbo\
a, przetransportowanie go do środkowej części zespołu, a następnie do gardzieli zespołu
młócącego. Zespół \
niwny połączony jest wahadłowo z ramą młocarni. Do unoszenia zespołu
\
niwnego w poło\
enie transportowe i do opuszczania w poło\
enie robocze słu\
Ä… dwa
siłowniki hydrauliczne. Zawieszenie zespołu \
niwnego umo\
liwia kopiowanie nierówności
pola zarówno w kierunku podłu\
nym, jak i poprzecznym oraz zmianę wysokości koszenia. Ze
względu na du\
ą szerokość zespołu \
niwnego przewozi siÄ™ go po drogach na specjalnym
wózku doczepionym z tyłu do kombajnu.
Zespół \
niwny składa się z następujących podzespołów:
- rozdzielaczy,
- nagarniacza,
- zespołu (podzespołu) tnącego,
- podajnika ślimakowo-palcowego,
- przenośnika pochyłego.
Zadaniem rozdzielaczy jest oddzielenie zbieranych roślin od łanu i skierowanie ich pod
działanie palców nagarniacza. W kombajnie stosowane są dwa rozdzielacze  lewy i prawy,
przymocowane do boków kadłuba hederu. Rozdzielacze są szczególnie przydatne przy
zbiorze zbó\
długosłomiastych, pochylonych i wyległych. Nagarniacz nachyla rośliny
w kierunku zespołu tnącego w celu ułatwienia cięcia i przemieszcza skoszone rośliny
w kierunku podajnika ślimakowo-palcowego.
W kombajnach Bizon stosuje się nagarniacze palcowo-mimośrodowe pięcio- lub
sześcioramienne z mo\
liwością zmiany kątów ustawienia palców w zale\
ności od stopnia
wyło\
enia zbo\
a. Prawidłowe i umiejętne wykorzystanie przez kombajnistę mo\
liwości
zmian nastaw regulacyjnych nagarniacza mo\
e w znacznym stopniu wpływać na pracę całego
zespołu \
niwnego, a tym samym na wydajność kombajnu i zmniejszenie strat ziarna.
W nagarniaczu reguluje się kąt ustawienia palców na listwach, poło\
enie całego nagarniacza
w stosunku do zespołu tnącego oraz prędkość obwodową listew przez zmianę prędkości
obrotowej wału nagarniacza. Przy zbiorze zbo\
a prosto stojÄ…cego palce ustawia siÄ™ pionowo
lub nieznacznie odchyla w kierunku zgodnym z kierunkiem ruchu maszyny. Przy zbiorze
zbo\
a wyległego, przerośniętego palce nale\
y odchylić od poło\
enia pionowego w kierunku
przeciwnym do kierunku ruchu maszyny. Regulację poło\
enia nagarniacza przeprowadza siÄ™
za pomocą dwóch układów siłowników hydraulicznych sterowanych przez kombajnistę
z pomostu (kabiny). Prędkość obwodowa listew nagarniacza powinna być nieco większa od
prędkości ruchu kombajnu. Zatem podczas pracy zachodzi potrzeba dostosowywania
prędkości obrotowej wału nagarniacza do prędkości ruchu kombajnu. Prędkość obrotową
wału nagarniacza w kombajnach Z056 reguluje się za pośrednictwem przekładni
bezstopniowej pasowej sterowanej hydraulicznie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Przekładnia ta składa się z:
- koła pasowego dolnego-napędzającego
- koła pasowego górnego-napędzanego.
Ka\
de koło składa się z dwóch tarcz sto\
kowych, z których jedna jest przesuwna. Koło
napędzane osadzone jest na siłowniku hydraulicznym, którego tłok połączony jest jarzmem
i śrubami z tarczą przesuwną tego koła. Tłoczenie oleju do cylindra powoduje wysuwanie się
tłoka z cylindra siłownika i zbli\
anie tarczy przesuwnej do tarczy stałej. Powoduje to
przemieszczanie się paska klinowego na większą średnicę podziałową koła napędzającego.
Równocześnie napięcie paska klinowego wywołuje opór sprę\
yn dociskających tarcze koła
napędzanego. Tarcza przesuwna oddala się od tarczy stałej, a pasek przemieszcza się na
mniejszą średnicę podziałową tego koła. Dzięki temu uzyskuje się zwiększenie prędkości
obrotowej wału nagarniacza. Zmniejszenie prędkości obrotowej wału nagarniacza następuje
po otwarciu odpływu oleju z cylindra siłownika hydraulicznego. W kombajnach Z058 i Z083
zastosowany jest napęd nagarniacza za pomocą silnika hydraulicznego. Nie ma tu przekładni
bezstopniowej. Prędkość obrotową wału nagarniacza reguluje się bezpośrednio przez zmianę
prędkości obrotowej silnika hydraulicznego napędzającego wał nagarniacza. W nagarniaczach
napędzanych silnikami hydraulicznymi zmianę prędkości obrotowej nagarniacza uzyskuje się
w wyniku zmiany ilości oleju tłoczonego przez pompę do silnika hydraulicznego. Uzyskuje
siÄ™ to przez odpowiednie przesterowanie dz
wigni regulatora prędkości w kabinie. W starszych
kombajnach stosuje się napęd listwy no\
owej za pomocÄ… mechanizmu korbowo-
wahaczowego. Obecnie najczęściej stosuje się napęd mechanizmem tarczy wahliwej.
Posuwisto-zwrotny ruch listwy no\
owej zapewnia głowica napędowa napędzana za
pośrednictwem przekładni pasowo-klinowej. Zadaniem podajnika ślimakowo-palcowego jest
odbieranie skoszonej masy zbo\
owej z szerokiego zespołu tnącego i podawanie jej do wąskiej
obudowy przenośnika pochyłego. Podajnik ślimakowo-palcowy jest zazwyczaj wykonany
w postaci obrotowego cylindra blaszanego, do którego z obydwu stron przy-spawane są
zwoje ślimakowe  lewy i prawy. Ślimaki przesuwają ścięte zbo\
e ku środkowej części
zespołu \
niwnego. Wewnątrz środkowej części cylindra na nieruchomej mimośrodowej osi
osadzone są za pomocą piast palce. Podczas pracy zespołu \
niwnego palce te przesuwajÄ… siÄ™
w prowadnicach cylindra i dzięki mimośrodowemu osadzeniu chowają się do cylindra od
strony przenośnika pochyłego, a wysuwają się na największą długość od strony przeciwnej.
W podajnikach ślimakowo-palcowych kombajnów Bizon reguluje się kąt ustawienia palców
podajnika w zale\
ności od grubości warstwy zbo\
a oraz odległości zwojów (piór), ślimaka od
dnia kadłuba (koryta) zespołu \
niwnego. Przenośnik pochyły odbiera masę roślinną
podawaną podajnikiem ślimakowo-palcowym i przesuwa ją do zespołu młócącego. Od
równomierności podawania masy roślinnej do młocarni kombajnu w du\
ym stopniu zale\
y
wydajność kombajnu, a tak\
e wielkość strat ziarna na wytrząsaczach. Najbardziej
rozpowszechnione są przenośniki łańcuchowo-listwowe. Przenośniki pochyłe kombajnów
napędzane są przekładniami pasowo klinowymi. W układzie przekładni pasowo-klinowych
zastosowane są koła napinające, których poło\
enie jest sterowane z pomostu (kabiny)
kombajnisty. Koła te pełnią jednocześnie rolę sprzęgieł wyłączających i włączających napęd
na przenośniki pochyłe i wszystkie mechanizmy zespołów \
niwnych.. W nowych
rozwiązaniach układów napędowych przenośników pochyłych, a tak\
e w zmodernizowanych
kombajnach Bizon, stosowane sÄ… mechanizmy nawrotne, umo\
liwiajÄ…ce zmianÄ™ kierunku
ruchu przenośnika. W razie przecią\
enia lub zapchania kombajnista zamiast zatrzymywania
ruchu przenośnika ma mo\
liwość mechanicznego  wycofania nadmiaru masy zbo\
owej
z komory przenośnika pochyłego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
MÅ‚ocarnia kombajnu zbo\
owego
W młocarni kombajnu zbo\
owego, podobnie jak w młocarni stacyjnej, następuje
wymłacanie skoszonej masy i czyszczenie wymłóconego ziarna. Układy czyszczące młocarni
kombajnu są znacznie prostsze w porównaniu z układami czyszczącymi młocarni stacyjnych.
Jednak\
e w młocarniach kombajnów zastosowane są doskonalsze rozwiązania konstrukcyjne
podzespołów i systemów regulacji, a nawet kontroli działania mechanizmów.
W skład młocarni kombajnu zbo\
owego Bizon wchodzą następujące zespoły
i podzespoły:
- chwytacz kamieni,
- zespół młócący,
- odrzutnik słomy,
- wytrzÄ…sacz,
- zespół czyszczący.
W kombajnach zbo\
owych powszechnie stosowane są zespoły młócące cepowe typu
otwartego. Bęben ma przekrój poprzeczny wielokątny, dzięki czemu zespół młócący jest
mniej wra\
liwy na nierównomierne zasilanie go materiałem młóconym. Prędkość obrotowa
bębnów młócących w kombajnach Z056 i Z058 regulowana jest przekładnią bezstopniową
sterowanÄ… za pomocÄ… mechanizmu dz
wigniowego przez pokręcenie korbą znajdującą się na
pomoście (w kabinie) kombajnisty. W kombajnach Z083 prędkość obrotową bębna
młócącego reguluje się przekładnią bezstopniową. Przesuwanie tarcz w tej przekładni odbywa
się za pomocą siłownika hydraulicznego współpracującego z rozdzielaczem, którego
ustawienie sterowane jest dz
wignią ręczną z kabiny kombajnisty. Odrzutnik słomy
przemieszcza słomę z resztkami ziarna i plew na początek zespołu wytrząsaczy. Odrzutnik
słomy wykonany jest w postaci wirnika z czterema skrzydłami wzmocnionymi odpowiednimi
płytkami. Wytrząsacze wydzielają ziarno z masy zbo\
owej podawanej przez odrzutnik słomy
i bęben młócący. W kombajnach zbo\
owych z reguły stosowane są wytrząsacze klawiszowe
Klawisze są osadzone na dwóch wałach wykorbionych za pośrednictwem samosmarujących
Å‚o\
ysk tocznych (przedni wał jest wałem napędowym). Podobnie jak w młocarniach
stacyjnych nad klawiszami wytrząsacza jest umieszczona uchylna przesłona zakończona
gumowym fartuchem. Słoma spadająca z wytrząsaczy zsuwa się na urządzenie do układania
słomy zamocowane na osłonie wylotowej wytrząsaczy. Urządzenie to wykonane jest
w postaci blach zwÄ™\
ających szerokość wylotu słomy spadającej z wytrząsaczy. Zastosowanie
blach zwÄ™\
ajÄ…cych umo\
liwia dostosowanie szerokości wałów słomy do szerokości roboczej
podbieraczy maszyn stosowanych do zbioru słomy pokombajnowej. Zespół czyszczący
w kombajnie zbo\
owym jest znacznie prostszy w budowie i działaniu ni\
w młocarni
stacyjnej.
W skład zespołu czyszczącego kombajnu wchodzą:
- podsiewacz,
- zespół sit  zwykle sito górne i dolne,
- wentylator tłoczący strumień powietrza pod sita.
Ziarno z zanieczyszczeniami spadajÄ…ce z klepiska i wytrzÄ…sacza dostaje siÄ™ na schodkowÄ…
podłogę podsiewacza, z którego zsuwa się na sita \
aluzjowe i tam jest przedmuchiwane
strumieniem powietrza wytwarzanego przez wentylator. W sitach \
aluzjowych istnieje
mo\
liwość dostosowywania w ka\
dej chwili szerokości szczeliny do rodzaju i warunków
czyszczonego materiału Lekkie zanieczyszczenia pozostające w sitach są wydmuchiwane
z kombajnu na zewnątrz. Nie wymłócone kłosy wraz ze zgoninami, dzięki wahadłowym
ruchom kosza, przesuwają się do kanału spadowego kłosów, a następnie do dolnego koryta
przenośnika ślimakowego. Natomiast zgoniny i inne lekkie zanieczyszczenia wydostają się na
zewnÄ…trz kombajnu. Oczyszczone ziarno z sita dolnego kosza spada na pochylniÄ™, skÄ…d zsuwa
się do koryta ślimaka ziarnowego. Czystość ziarna zale\
y od wielkości szczelin sit i siły
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
strumienia powietrza wytwarzanego przez wentylator, który w kombajnach zbo\
owych jest
wyposa\
ony w wirnik sześciołopatkowy i w dwie kierownice strumienia powietrza. Siła
strumienia powietrza zale\
y od prędkości obrotowej wirnika wentylatora, którą mo\
na
zmieniać za pośrednictwem bezstopniowej przekładni napędu wentylatora. Do transportu
poziomego ziarna i kłosów słu\
ą przenośniki ślimakowe, natomiast do transportu na pewną
wysokość częściej stosuje się przenośniki łańcuchowo-łopatkowe. Zespół przenośników
kłosów w kombajnie Bizon składa się z poziomego przenośnika ślimakowego i pochyłego
przenośnika łańcuchowo-łopatkowego, transportującego niedomłócone kłosy do zespołu
młócącego. Zespół przenośników ziarna w kombajnach Bizon składa się z poziomych
górnego i dolnego ślimaków transportujących i rozgarniających ziarno w zbiornikach oraz
z przenośników pochyłych. Zbiornik ziarna słu\
y do gromadzenia wymłóconego
i oczyszczonego ziarna w czasie zbioru. Pojemność zbiornika zale\
y od przepustowości
kombajnu. Zbiornik od góry jest przykryty pokrywą. Na dnie zbiornika umieszczony jest
ślimak rozładowczy z osłoną daszkową i regulowanymi zasuwami. Wielkość szczeliny
między zasuwami a dnem zbiornika powinna być dostosowana do wilgotności ziarna
zgromadzonego w zbiorniku.
Układ hydrauliczny kombajnu zbo\
owego umo\
liwia napęd i regulację szeregu zespołów
roboczych. Jest zbudowany z wielu podzespołów, których zadaniem jest zamiana energii
ciśnienia cieczy na energię kinetyczną mechanizmów sterujących. Do wytwarzania ciśnienia
cieczy słu\
y pompa. Zamiana energii ciśnienia cieczy na energię mechaniczną wykonywana
jest przez siłowniki, do których ciecz kierowana jest z rozdzielaczy. Podzespoły układu
hydraulicznego połączone są przewodami prostymi, łukowymi lub łamanymi w odcinkach
krótkich lub długich, dzięki czemu energia ciśnienia tłoczonej cieczy mo\
e być przekazywana
w ró\
nych układach przestrzennych i na ró\
ne odległości. Jest to jedna z wa\
niejszych zalet
układów hydraulicznych. Sterowanie hydrauliczne wykonywane jest z pomostu kombajnisty
przez przestawienie dz
wigni rozdzielaczy hydraulicznych. W układzie hydraulicznym
kombajnu zbo\
owego ma zastosowanie rozdzielacz specjalny obrotowy typu Orbitrol,
umo\
liwiający sterowanie układem kierowniczym kombajnu.
Rozdzielacz spełnia dwa zadania:
- w sprawnym układzie hydraulicznym steruje przepływem oleju do siłownika kół
sterujących, zapewniając pełnohydrauliczne sterowanie kombajnem,
- w razie uszkodzenia pompy głównej układu hydraulicznego (system awaryjny)
umo\
liwia przetłaczanie oleju do siłownika sterowania układem kierowniczym.
W nowoczesnych kombajnach stosuje się napęd hydrostatyczny (za pomocą silników
hydraulicznych) kół jezdnych oraz niektórych zespołów roboczych, np. nagarniacza i bębna
młócącego. Zastosowanie napędu hydrostatycznego pozwala na wyeliminowanie
bezstopniowych przekładni mechanicznych i zapewnia płynną regulację prędkości
obrotowych zarówno zespołów roboczych, jak i kół jezdnych w dostosowaniu do warunków
pracy kombajnu. W nowych rozwiązaniach kombajnów zbo\
owych część rozdzielaczy
sterowana jest zaworami elektromagnetycznymi, co  oprócz ułatwienia obsługi  umo\
liwia
automatyzację sterowania wieloma procesami roboczymi zespołów kombajnów przy
wykorzystaniu układu hydraulicznego. Dą\
y się głównie do samoczynnego utrzymywania
odpowiedniej wysokości koszenia, prędkości ruchu kombajnu odpowiadającej najlepszemu
obciÄ…\
eniu zespołu młócącego oraz odpowiedniej wielkości strat ziarna. W kombajnie
samojezdnym układ jezdny i główne zespoły robocze kombajnu napędzane są za
pośrednictwem przystawki napędowej, której wał łączy się z kołem zamachowym silnika.
Regulowanie prędkości jazdy przez zmianę obrotów silnika napędowego  tak jak to jest
mo\
liwe w ciÄ…gnikach lub samochodach  w kombajnie zbo\
owym nie mo\
e być stosowane.
W czasie pracy kombajnu bowiem obroty silnika muszą być stałe, odpowiadające
najwłaściwszym prędkościom zespołów roboczych kombajnu, a przede wszystkim
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
prawidłowej prędkości obrotowej bębna młócącego. W układach jezdnych kombajnów
stosowane sÄ… specjalne rozwiÄ…zania umo\
liwiające ciągłą zmianę prędkości jazdy:
- układ napędowy mechaniczny (z przekładnią bezstopniową),
- układ napędowy hydrauliczny (z silnikiem hydrostatycznym).
W kombajnach wyposa\
onych w mechaniczny układ napędowy napęd przenoszony jest
od silnika  przez przekładnię bez-stopniową, sprzęgło mechanizmu jazdy, skrzynię
przekładniową, mechanizm ró\
nicowy i zwolnice  na koła napędowe. Kombajn wyposa\
ony
jest w hamulce ręczne i no\
ne typu szczękowego lub tarczowego. Hamulce kombajnu działają
zwykle niezale\
nie na lewe i prawe koło, co w razie potrzeby umo\
liwia zmniejszenie
promienia skrętu.
Rys. 18. Budowa kombajnu zbo\
owy Z 056 BIZON [10]
Zagospodarowanie słomy.
Zmechanizowanie zbioru zbó\
polegające na wprowadzeniu kombajnów zbierających ziarno,
a pozostawiających na polu słomę wymusiło potrzebę rozwiązania jej sprzątnięcia. Do zbioru
i transportu słomy (tak\
e siana) w formie luz
nej wykorzystywane były najczęściej przyczepy
zbierające (zbieracze pokosów), a do odbioru i dalszego jej składowania niezbędne były
stertniki, dmuchawy, zasobniki dozujÄ…ce lub Å‚adowarki. Metoda ta, pomimo mo\
liwości
zmechanizowania kolejnych zabiegów i niewielkich nakładów pracy ręcznej, była
pracochłonna i kłopotliwa przy zadawaniu paszy. Dlatego te\
obecnie dominuje zbiór słomy
i siana w formie sprasowanej. Mo\
e być realizowany z wykorzystaniem pras wysokiego
stopnia prasowania do  małej i du\
ej kostki oraz pras zwijających. Zbiór słomy klasycznymi
prasami dominuje w małych gospodarstwach. Zasadniczą wadą tej technologii jest
konieczność poniesienia du\
ych nakładów pracy ręcznej na zebranie i zmagazynowanie
balotów. Najpowszechniej wykorzystywanymi w du\
ych gospodarstwach rolnych sÄ…
aktualnie prasy wielkogabarytowe (do  du\
ej kostki ) lub prasy zwijajÄ…ce, zapewniajÄ… one
du\
ą wydajność, ale wymagają zastosowania wielu środków technicznych podczas ich zbioru
(ciągniki z ładowaczami czołowymi lub ładowarki teleskopowe, środki transportowe czy te\

drogie przyczepy specjalistyczne).
Przy coraz częstszym stosowaniu chowu zwierząt w oborach bez ściółkowych rolnicy nie
zbierają słomy pokombajnowej, tylko ścinają ją sieczkarnią podczas omłotu zbo\
a lub
bezpośrednio po zakończeniu pracy kombajnu przy pomocy specjalnych rozdrabniaczy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak mo\
emy podzielić brony?
2. Jaka jest głębokość pracy poszczególnych typów bron?
3. Jak rodzaje wałów stosowane są w rolnictwie?
4. Do czego słu\
y włóka?
5. Jakie wymagania agrotechniczne stawiane są narzędziom i maszynom do uprawy roli?
6. Jakie wymagania agrotechniczne stawiane sÄ… maszynom do nawo\
enia?
7. Jakie wymagania agrotechniczne stawiane są zabiegom ochrony roślin na polach
i w sadach?
8. Jak jest zbudowana i jak działają rozpylacze oraz lance sadownicze?
9. Jakie są ró\
nice w budowie ró\
nych typów opryskiwaczy i wska\
ich elementy na
rysunkach lub modelach?
10. Jakie stawiane sÄ… wymagania agrotechniczne maszynom do siewu i sadzenia?
11. W jaki sposób nale\
y przygotować siewnik do pracy?
12. Jakie są ró\
nice w budowie sadzarki do ziemniaków  tarczowej i przenośnikowej?.
13. Jakie są ró\
nice w budowie i działaniu odśrodkowych i pneumatycznych rozsiewaczy
nawozów mineralnych?
14. Jakie stawiane sÄ… wymagania agrotechniczne maszynom do nawo\
enia i uzasadnij
konieczność ich przestrzegania.?
15. Jakie wymagania agrotechniczne stawiane są poszczególnym narzędziom i maszynom
uprawowym?
16. Jak zbudowane sÄ… i jak mo\
na regulować wybrane narzędzia i maszyn do uprawy gleby
oraz wska\
na rysunkach ich elementy?
17. Jakie są ró\
nice w budowie i działaniu bron biernych i aktywnych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobieranie zespołów roboczych narzędzi i maszyn do prac polowych.
Dobierz odpowiednie maszyny i narzędzia do wykonania orki przedsiewnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić narzędzia i maszyny potrzebne do wykonania orki przedsiewnej,
3) połączyć ciągnik rolniczy z pługiem lemieszowym do orki zagonowej i dokonać
wyregulowania zespołu roboczego zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4) zaprezentować pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- sprzęt ochrony osobistej,
- ciÄ…gnik rolniczy,
- pług lemieszowy,
- środki ochrony indywidualnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Ćwiczenie 2
Wykonywanie podstawowych prac polowych z wykorzystaniem maszyn rolniczych.
Wykonaj orkę przedsiewną pługiem obracalnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić narzędzia i maszyny potrzebne do wykonania orki przedsiewnej,
3) połączyć ciągnik rolniczy z pługiem obracalnym do orki bezzagonowej i dokonać
wyregulowania zespołu roboczego zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4) wykonać orkę wyznaczonego obszaru pola,
5) sprawdzić poprawność wykonanej orki,
6) zaprezentować pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- sprzęt ochrony osobistej,
- ciÄ…gnik rolniczy,
- pług obracalny,
- pole do wykonania orki.
Ćwiczenie 3
Obliczanie rozstawu redlic oraz długość wskaz
ników i znaczników. Oblicz długość
znaczników siewnika ciągnikowego zawieszanego, który u\
ywany jest w szkolnym
gospodarstwie pomocniczym. Dokonaj niezbędnych pomiarów w parku maszynowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) dokonać pomiarów niezbędnych do wyliczenia długości znaczników,
3) zapisać wyniki w zeszycie przedmiotowym,
4) w poradniku dla ucznia odszukać niezbędne wzory do wyliczenia długości znaczników,
5) dokonać obliczeń długości znaczników,
6) wyregulować długość znaczników siewnika ciągnikowego zawieszanego który u\
ywany
jest w szkolnym gospodarstwie pomocniczym,
7) zaprezentować pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- przybory do pisania,
- sprzęt ochrony osobistej,
- zeszyt,
- przybory do dokonania pomiarów, np.: taśma miernicza 5 m,
- siewnik ciÄ…gnikowy zawieszany Polonez T,
- ciÄ…gnik Ursus 5714 Agro Bis 4 WD.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Ćwiczenie 4
Sprawdzanie technicznej sprawności opryskiwaczy z zastosowaniem wody.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
3) umyć opryskiwacz,
4) napełnić wodą do 2/3 pojemności zbiornika,
5) włączyć oprysk przy ustawionym ciśnieniu 5 barów,
6) sprawdzić szczelność całego układu opryskiwacza,
7) sprawdzić działanie zaworów przeciwkroplowych,
8) zbadać wydatek jednostkowy rozpylacza i porównywać z tabelarycznym przy danym
ciśnieniu,
9) zbadać rozkład poprzeczny cieczy,
10) zaprezentować pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- środki ochrony indywidualnej,
-
-
-
- przybory do pisania,
-
-
-
- tabele z normami wydatku jednostkowego rozpylaczy,
-
-
-
- stół do badania rozkładu poprzecznego cieczy,
-
-
-
- opryskiwacz,
-
-
-
- ciÄ…gnik rolniczy,
-
-
-
- woda.
-
-
-
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać maszyny i urządzenia do prac polowych np. orki, rozsiewania
nawozów itp? 1
1

2) określić wymagania agrotechniczne dla sadzarki do ziemniaków?
1
1

3) dobierać narzędzia i maszyny do poszczególnych prac polowych?
1
1

4) określić wymagania agrotechniczne dla bron?
1
1

5) określić długości znaczników siewników zbo\
owych
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.3. Agregatowanie maszyn do produkcji roślinnej oraz pojazdy
stosowane w rolnictwie
4.3.1. Materiał nauczania
Agregatowanie maszyn do produkcji roślinnej
Zestawy maszyn stosowane w pracach rolniczych nazywa siÄ™ powszechnie agregatami
rolniczymi.
Agregat jest to połączenie narzędzia lub maszyny albo kilku narzędzi lub maszyn
z z
ródłem napędu: ciągnikiem, silnikiem lub \
ywą siłą pociągową, w sposób umo\
liwiajÄ…cy
wykonanie określonego zadania. W zale\
ności od rodzaju zestawu środków technicznych i
ich przeznaczenia, agregaty dzielone sÄ… (rys. 19) na:
- agregaty proste jednoczynnościowe,
-
-
-
- agregaty zło\
one jedno- lub wieloczynnościowe.
-
-
-
a) b) c) d)
Rys. 19. Schematy agregatów rolniczych: a) agregat prosty jednoczynnościowy, b) agregat zło\
ony
jednoczynnościowy, c, d) agregaty zło\
one wieloczynnościowe; 1  ciągnik, 2  brona wahadłowa,
3  sprzęg, 4  siewniki rzędowe, 5  brona talerzowa z siewnikiem rzędowym, 6  kultywator, 7  wał
strunowy [5]
Agregat prosty jest to połączenie z
ródła napędu z narzędziem lub maszyną wykonującą
jedną czynność. Jeśli jedną czynność wykonuje kilka narzędzi lub maszyn połączonych
z jednym z
ródłem napędu, będzie to agregat zło\
ony jednoczynnościowy. Agregat zło\
ony
wieloczynnościowy powstaje przez połączenie z
ródła napędu z kilkoma narzędziami lub
maszynami wykonującymi ró\
ne czynności.
Agregaty wieloczynnościowe mogą być zestawiane przez u\
ytkownika z ró\
nych narzędzi
lub maszyn w zale\
ności od celu agrotechnicznego, jakiemu mają słu\
yć, np.: pług z broną,
kosiarka ze zgniataczem zielonek, kultywator sprzÄ™\
ony z siewnikiem zbó\
(rys. 20, 21).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 20. Agregat uprawowy z siewnikiem [opracowanie własne]
Rys. 21. Agregat uprawowy z zawieszonym siewnikiem [opracowanie własne]
Niektóre agregaty wieloczynnościowe mogą być produkowane jako środki techniczne
konstrukcyjnie i funkcjonalnie połączone w jedną całość, wykonujące równocześnie kilka
czynności, np.: brona talerzowa z nadbudowanym siewnikiem do poplonów. Kombajny
zbo\
owe spełniające rolę \
niwiarki, młocarni i czyszczalni.
W charakterystyce agregatów na uwagę zasługuje równie\
sposób łączenia narzędzia lub
maszyny z ciągnikiem. Stosowane są połączenia (rys. 22):
- zawieszane,
-
-
-
- półzawieszane,
-
-
-
- przyczepiane.
-
-
-
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Rys. 22. Schemat sposobu łączenia narzędzi i maszyn z ciągnikiem: a) połączenie zawieszane, b) półzawieszane,
c) przyczepiane [4]
Agregaty zło\
one wieloczynnościowe są najczęściej stosowane przy zabiegach
uprawowych i doprawiających. Stosowanie takich agregatów powa\
nie upraszcza
przygotowanie pola pod siew lub sadzenie i dlatego wszędzie, gdzie pozwalają na to warunki
terenowe, powinny być stosowane.
Zasady określania oporów narzędzi i maszyn.
Opory pracujących narzędzi i maszyn powstają przy:
- oddziaływaniu elementów roboczych na glebę,
- oddziaływaniu mechanizmów roboczych na obrabiany materiał,
- oddziaływaniu elementów jezdnych na podło\
e.
Zale\
nie od konstrukcji narzędzia lub maszyny oraz wykonywanej czynności, mo\
e
występować tylko jedna przyczyna powstawania oporów narzędzia, np.: włóki, brony, wału,
albo suma wszystkich oporów maszyny, np. glebogryzarki i innych. Umiejętność określania
oporów ułatwia zestawianie agregatów, ekonomiczne dobieranie ciągników do określonych
narzędzi lub maszyn. Opory mogą być określane metodą obliczeniową lub pomiarową.
Metoda obliczeniowa
Metoda ta polega na korzystaniu ze wskaz
ników podających przeciętne opory
jednostkowe dla poszczególnych prac oraz parametrów eksploatacyjnych określonych
narzędzi i maszyn.
Dla większości narzędzi i maszyn opór roboczy jest określany wzorem:
Pr = b k1
gdzie:
Pr  całkowity opór roboczy narzędzia lub maszyny, N [kG],
b  szerokość robocza narzędzia lub maszyny, m,
k1  opór jednostkowy, N/m [kG/m].
Opory jednostkowe niektórych narzędzi i maszyn podano w tabeli 2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Tabela 2. Opory jednostkowe niektórych narzędzi i maszyn [opracowanie własne]
Rodzaj pracy Narzędzie lub maszyna Opory jednostkowe
N/m [kG/m]
włókowanie włóka ciągnikowa 392 589 40 60
bronowanie brona zębowa średnia 490 589 50 60
brona talerzowa 1766 2354 180 240
kultywatorowanie kultywator z zębami
1570 2354 160 240
sprÄ™\
ynowymi
kultywator z zębami
1471 2060 150 210
sztywnymi
podorywka brona talerzowa 1177 2452 120 250
siew rzędowy siewnik ciągnikowy 981 1373 100 140
sadzenie ziemniaków sadzarka automatyczna 1275 1962 130 200
koszenie trawy kosiarka ciÄ…gnikowa 687 981 70 100
przetrzÄ…sanie siana przetrzÄ…sacz siana 637 883 70 90
kopanie ziemniaków kopaczka przenośnikowa 2551 2649 250 270
Tabela 3. Opory jednostkowe gleb stawiane przy orce [opracowanie własne]
rodzaj gleby opory jednostkowe
kN/m2 kG/m2
gleby lekkie:
20
- piaszczyste 19,6
-
-
-
20 30
- gliniasto-piaszczyste 19,6 29,0
-
-
-
30 40
29,0 9,2
- lekkie gliniaste
-
-
-
gleby średnio zwięzłe:
- średnio gliniaste 34,3 49,0 35 50
-
-
-
gleby zwięzłe:
50 70
- ciÄ™\
kie gliniaste 49,0 68,7
-
-
-
70 85
- gliniaste wilgotne 68,7 83,0
-
-
-
85 100
83,0 98,1
- gliniaste suche
-
-
-
Wartości zawarte w tabeli obejmują sumę wszystkich oporów powstających przy
wykonywaniu danej pracy i są to wartości przeciętne. W obliczeniach przyjmować nale\
y
odpowiednie do warunków terenowych.
Przy obliczaniu oporów pługa uwzględniany jest opór jednostkowy gleby, powstający
przy orce oraz przekrój poprzeczny wyorywanych skib.
Uproszczony wzór jest następujący:
Pr = k a b
gdzie:
Pr  całkowity opór roboczy pługa,
k  opór jednostkowy gleby przy orce, N/m2 [kG/m2],
a  głębokość orki, [m],
b  szerokość orki, [m].
Opory jednostkowe przy orce są bardzo zró\
nicowane, zale\
ą od składu mechanicznego
gleby, jej struktury, wilgotności oraz stano kultury.
Orientacyjne wartości tych oporów podano w tabeli 3.
Jeśli w skład agregatu wchodzi maszyna, której zespoły robocze nie oddziałują
bezpośrednio na glebę, np. rozsiewacz wapna, roztrząsacz obornika, opryskiwacz
przyczepiany i inne, nie uwzględniając oporów pracy zespołów roboczych napędzanych od
wału odbioru mocy, opory agregatowanej maszyny wynikające z jej przetaczania po polu
obliczamy z zale\
ności:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Pr = Gc fc
gdzie:
Pr  całkowity opór przetaczania maszyny, N [kG],
Gc  ciÄ™\
ar całkowity obcią\
ający koła maszyny, N [kG],
fc  współczynnik oporu toczenia kół jezdnych,
Tabela 4. Przeciętne wartości współczynnika oporu toczenia kół jezdnych [opracowanie własne]
podło\
e stan podło\
a współczynnik oporu toczenia się kół
ściernisko suche 0,05 0,10
mokre 0,08 0,12
pole zaorane świe\
e 0,15 0,18
ule\
ałe 0,12
rozmokłe 0,25
Å‚Ä…ka  0,08
Przeciętne wartości współczynników oporów toczenia, zale\
nych od rodzaju podło\
a
i kół, podano w tabeli 4. Opory narzędzi i maszyn określane wg podanych zasad dotyczą
sprzętu sprawnego technicznie.
Podkreślić nale\
y, \
e tępe, z
le zamocowane i z
le ustawione elementy robocze,
skorodowane i słabo konserwowane mechanizmy, praca narzędzi i maszyn w warunkach
niskiej kultury gleby  mogą powodować nawet dwukrotny wzrost oporów.
Metoda pomiarowa. Metoda ta polega na bezpośrednim pomiarze oporów narzędzi lub
maszyn w warunkach naturalnych. Mimo \
e wymaga ona nakładu czasu na przygotowanie
agregatu i wykonanie pomiaru, w porównaniu z metodą obliczeniową daje wynik
z mniejszym błędem.
Do pomiaru u\
yć nale\
y agregat sprawny technicznie, wyposa\
ony w dynamometr
o zakresie pomiaru dostosowanym do przewidywanych oporów. Przy pomiarze oporów
narzędzi lub maszyn zawieszanych, najczęściej u\
ywa się do tego celu dwóch ciągników,
mocujÄ…c dynamometr do zaczepu ciÄ…gnika pierwszego. W tym jednak przypadku dynamometr
wskazuje opór łączny, tj. opór przetaczania drugiego ciągnika i opór pracującego narzędzia.
Dla uzyskania oporów roboczych samego narzędzia nale\
y od łącznego oporu odjąć opór
przetaczania ciągnika, który otrzymujemy dokonując pomiaru przy przeciąganiu ciągnika bez
narzędzia.
Przy narzędziach lub maszynach przyczepianych dynamometr jest mocowany do zaczepu
ciągnika i maszyny, wskazując bezpośrednio opory robocze.
Poznane zasady obliczania siły uciągu ciągnika oraz obliczanie lub pomiar oporów
narzędzi lub maszyn, umo\
liwiają prawidłowe zestawianie agregatów z punktu widzenia
wykorzystania siły uciągu.
Pojazdy stosowane w rolnictwie
Pojazdy stosowane w rolnictwie mo\
na podzielić na: ciągniki rolnicze, samochody
i maszyny samojezdne.
Ciągniki rolnicze to specjalistyczne pojazdy, których podstawowym zadaniem jest
współpraca z narzędziami i maszynami rolniczymi. Ciągnik połączony z narzędziem,
maszynÄ… lub przyczepÄ… tworzy agregat maszynowy lub agregat transportowy i stanowi w nim
zespół energetyczny. Energia u\
yteczna ciÄ…gnika jest odbierana z jego zaczepu (zaczep
polowy, transportowy, zespół zawieszenia narzędzi), z wałka odbioru mocy (WOM) lub
poprzez zespół hydrauliki zewnętrznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Samochody stosowane w rolnictwie mogą mieć ró\
ny stopień specjalizacji  poczynając
od samochodów ogólnego przeznaczenia (osobowe, dostawcze, cię\
arowe) po samochody
z przeznaczeniem wyłącznie rolniczym, jak na przykład samochody do przewozu zwierząt.
Maszyny samojezdne, ze względu na bardzo wąski zakres stosowania ka\
dej z nich
(np.: kombajn zbo\
owy), pomimo ogólnych cech pojazdu są traktowane jako maszyny
rolnicze, a nie jako pojazdy.
Ogólna budowa ciągników rolniczych
Ciągnik rolniczy składa się z silnika, mechanizmów przenoszących napęd, mechanizmów
jezdnych oraz z układów umo\
liwiających sterowanie (tzn. z układu hamowania i kierowania)
i zapewniajÄ…cych odpowiednie warunki pracy. Te ostatnie mo\
emy określić jako osprzęt
ciÄ…gnika.
Silnik wytwarza energię mechaniczną, która z jego wału poprzez mechanizmy napędowe
jest przenoszona do mechanizmów jezdnych ciągnika. Zadaniem mechanizmów napędowych
jest więc przenoszenie (transmisja) napędu. Poniewa\
moment obrotowy wału korbowego
silnika, a tak\
e prędkość obrotowa tego wału mają inne wartości ni\
te, jakie sÄ… potrzebne
w zespole jezdnym, więc do zadań zespołu przenoszenia napędu nale\
y równie\
ich zmiana
(czyli transformacja). Zadaniem mechanizmów jezdnych jest umo\
liwienie ciÄ…gnikowi
poruszania się, z jednoczesnym wytwarzaniem nadmiaru siły napędowej, aby ciągnik
dysponował odpowiednio du\
ą siłą pociągową.
Oprócz silnika i zespołów napędowych w skład ciągnika wchodzą zespoły (układy)
kierowania, hamowania i zaczepowe, urzÄ…dzenia hydrauliczne i elektryczne oraz kabina
operatora.
Musimy pamiętać, \
e w przeciętnych warunkach moc u\
yteczna ciÄ…gnika wynosi 60%
mocy efektywnej silnika.
W określonych warunkach moc tę mo\
emy obliczyć ze wzoru:
Nu = P v rz [kW]
lub
Nu = P v rz / 270 [KM]
gdzie:
Nu  moc u\
yteczna ciÄ…gnika,
P  siła uciągu, kN [KM],
v rz  prędkość rzeczywista agregatu.
Ogólna budowa samochodów
Podstawowe zespoły samochodu, podobnie jak ciągnika, to: silnik, mechanizmy
przenoszące napęd, mechanizmy jezdne oraz układy hamowania i kierowania. Samochody
słu\
ą głównie do przewo\
enia osób i towarów, muszą więc być wyposa\
one w odpowiednie
do tego celu nadwozie, oraz są przeznaczone do poruszania się po drogach z większą ni\

ciągnik prędkością. Dostarczana na koła siła napędowa słu\
y przede wszystkim do
przemieszczania samochodu, czasem umo\
liwia te\
, ciągnięcie przyczepy.
Samochody stosowane w rolnictwie mo\
na podzielić na: osobowe, osobowo-towarowe,
dostawcze oraz ciÄ™\
arowe ogólnego przeznaczenia i specjalizowane. Konstrukcję nośną
samochodu stanowi samonośne nadwozie (samochody osobowe i osobowo-towarowe) lub
rama (samochody osobowo-towarowe, dostawcze, ciÄ™\
arowe). W samochodach napęd mo\
e
być przenoszony na: jedną oś, dwie osie (głównie samochody terenowe) lub więcej osi
(samochody ciÄ™\
arowe terenowe).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Na bazie samochodów cię\
arowych sÄ… budowane pojazdy specjalizowane, jak
np.: koparki samochodowe, dz
wigi samochodowe. Przykładowe rozwiązania samochodów
przedstawiajÄ… rysunki 23 i 24.
a)
b)
Rys. 23. Samochód dostawczy: a) skrzyniowy, b) do przewozu zwierząt [9]
Rys. 24. Samochód cię\
arowy do przewozu drewna [9]
Zastosowanie samochodów do prac transportowych w rolnictwie
Stosowanie ciągnikowych agregatów transportowych do wykonywania ró\
nych zadań
przewozowych w rolnictwie jest charakterystyczne dla poczÄ…tkowego okresu motoryzacji
rolnictwa. Zaletę stosowania ciągników do wykonywania prac transportowych stanowi
zwiększenie stopnia ich wykorzystania. Wadą ciągnikowych agregatów transportowych jest
ich mała wydajność przewozowa, spowodowana małą prędkością jazdy ciągnika. Z tego
względu w transporcie drogowym ciągniki są stopniowo wypierane przez samochody.
Samochody stosowane w rolnictwie mo\
na podzielić na: dostawcze, cię\
arowe, ogólnego
przeznaczenia i specjalizowane.
Przykładem samochodu dostawczego skrzyniowego jest samochód Polonez  Truck
(rys. 23a). Ze względu na małą ładowność znajduje on zastosowanie jako samochód
pomocniczy w gospodarstwach specjalistycznych. Samochody do przewozu zwierząt, oprócz
specjalnych pomostów do załadunku, są wyposa\
one w dodatkowe podłogi, umo\
liwiajÄ…ce
przewóz zwierząt na kilku poziomach, aby lepiej wykorzystać ładowność (rys. 24b).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Rys. 25. Samochód dostawczy Lublin W33-52-852 o ładowności 1 t [9]
W gospodarstwach rolnych większe zastosowanie mają samochody dostawcze
o ładowności 1 1,5 t. Na rysunku 25 przedstawiono samochód Lublin W3352-852
o ładowności 1 t.
Rys. 26. Samochód cię\
arowy uniwersalny [9]
Do przewozu produktów rolnych i środków produkcji na większe odległości stosuje się
samochody o większej ładowności. Na rysunku 26 przedstawiono samochód skrzyniowy
o ładowności 5 t, z przednim napędem. W celu zwiększenia wykorzystania ładowności przy
przewo\
eniu produktów roślinnych (np.: ziarna) stosuje się nadstawki zwiększające objętość
skrzyni Å‚adunkowej. Na rysunku 27 przedstawiono wariant rolniczy samochodu skrzyniowego
Star 244RS.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Rys. 27. Samochód cię\
arowy rolniczy (widok z tyłu) [9]
Do pojazdów specjalizowanych zalicza się te\
samochody do przewo\
enia ładunków
długich (drewno, stal). Elementem składowym takiego pojazdu jest wózek kłonicowy
o regulowanej odległości od tylnej osi samochodu (rys. 28).
Rys. 28. Samochód cię\
arowy dłu\
ycowy [9]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie podstawowe zadanie spełniają ciągniki?
2. Jakie są podstawowe zespoły ciągnika?
3. Do czego słu\
ą samochodów dostawcze w rolnictwie?
4. Czy wiesz, do jakich prac są wykorzystywane samochodów cię\
arowych ogólnego
przeznaczenia?
5. Jakie samochody specjalizowane majÄ… zastosowanie w rolnictwie?
6. Czy roztrzÄ…sacz obornika mo\
e być wykorzystany jako przyczepa?
7. Jakie zalety posiada przyczepa jednoosiowa?
8. Co nale\
y zrobić przed rozpoczęciem podnoszenia skrzyni przyczepy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobieranie mocy ciÄ…gnika do agregatu uprawowego.
Pługiem dwuskibowym o szerokości roboczej 0,6 m będzie wykonywana orka siewna na
głębokość 0,2 m, na glebie cię\
kiej  gliniastej. Jaki ciÄ…gnik nale\
y u\
yć do orki, aby
optymalnie wykorzystać jego moc uciągu, przy prędkości roboczej 1,7 m/s (6,12 km/h)?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) obliczyć średni opór pługa ze wzoru Pr = k a b,
gdzie:
Pr  całkowity opór roboczy pługa,
k  opór jednostkowy gleby przy orce, N/m2 [kG/m2],
a  głębokość orki, m,
b  szerokość orki, m,
3) obliczyć moc uciągu  moc u\
ytecznÄ… ciÄ…gnika,
Nu = P v rz [kW]
gdzie:
Nu  moc u\
yteczna ciÄ…gnika,
P  siła uciągu, kN [KM],
v rz  prędkość rzeczywista agregatu,
4) doliczyć 15% rezerwy mocy ciągnika,
5) zakładając, \
e dla ciągnika kołowego moc u\
yteczna stanowi 60% mocy efektywnej
silnika obliczyć ostateczną moc silnika w jaki musi być wyposa\
ony ciÄ…gnik,
6) zaprezentować pracę.
Åšrodki dydaktyczne:
- przybory do pisania,
- papier A4,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia ze wzorami potrzebnymi do obliczeń.
Ćwiczenie 2
Odpowiedz na pytanie czy ciÄ…gnikiem wyposa\
onym w silnik o mocy 100 KM mo\
na
wykonać orkę przedzimową pługiem pięcioskibowym o szerokości roboczej 2,5 m, na
glebach lekkich, przy prędkości roboczej 1,7 m/s (6,12 km/h).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) obliczyć średni opór pługa ze wzoru Pr = k a b,
gdzie:
Pr  całkowity opór roboczy pługa,
k  opór jednostkowy gleby przy orce, N/m2 [kG/m2],
a  głębokość orki, m,
b  szerokość orki, m,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
3) obliczyć moc uciągu  moc u\
ytecznÄ… ciÄ…gnika,
Nu = P v rz / 270 [KM]
gdzie:
Nu  moc u\
yteczna ciÄ…gnika,
P  siła uciągu, kN [KM],
v rz  prędkość rzeczywista agregatu,
4) doliczyć 15% rezerwy mocy ciągnika,
5) zaprezentować pracę.
Åšrodki dydaktyczne:
- przybory do pisania,
- papier A4,
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia ze wzorami potrzebnymi do obliczeń.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić podstawowe zespoły ciągnika ?
1
1

2) ocenić przydatność samochodów w rolnictwie?
1
1

3) obliczyć moc ciągnika potrzebną do obsługi określonej maszyny
rolniczej? 1
1

4) określić ró\
nice pomiędzy agregatami prostymi i wieloczynnościowymi?
1
1

5) dobierać maszyny i narzędzia rolnicze do wykonywania określonych
zabiegów agrotechnicznych? 1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć UCZNIA
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 21 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiÄ…zanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Symbolem U oznaczone sÄ… maszyny nale\
Ä…ce do grupy
a) narzędzi i maszyn uprawowych.
b) maszyn do nawo\
enia.
c) maszyn do zbioru ziemiopłodów.
d) urządzeń transportowych.
2. Orkę średnią wykonuje się na głębokość
a) do 10 cm.
b) do 15 cm.
c) do 25 cm.
d) do 35 cm.
3. Orka płytka stosowana w celu przykrycia resztek po\
niwnych roślin zbieranych latem to
a) orka przedzimowa.
b) orka przedsiewna.
c) orka razówka.
d) podorywka.
4. Do wykonania orki agromelioracyjnej u\
ywa się pługa lemieszowego
a) zwykłego.
b) specjalnego.
c) specjalistyczne.
d) do orki głębokiej.
5. PÅ‚ugi ciÄ…gnikowe mo\
na stosować na powierzchniach o nachyleniu do
a) 2o.
b) 8o.
c) 12o.
d) powy\
ej 15o.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6. Który z elementów nie wchodzi w skład korpusu płu\
nego
a) lemiesz.
b) skrzydło odkładnicy.
c) noga.
d) piętka.
7. Wymagana głębokość pracy glebogryzarki lekkiej to
a) 5 10 cm.
b) 12 17 cm.
c) 20 30 cm.
d) około 40 cm.
8. Głębokość pracy glebogryzarki reguluje się za pomocą
a) podnośnika.
b) kół podporowych.
c) prędkości obrotowej wirnika.
d) prędkości jazdy agregatu.
9. Bronowanie posiewne wykonuje siÄ™
a) bronami bardzo lekkimi.
b) bronami ciÄ™\
kimi.
c) bronÄ… aktywnÄ….
d) broną wahadłową.
10. W bronie aktywnej zespół roboczy wykonuję ruch
a) skokowy.
b) postępowy.
c) wirowy.
d) wahadłowy.
11. Kultywator mo\
e być wyposa\
ony w zęby
a) no\
owe.
b) ciÄ™\
kie.
c) sztywne.
d) długie.
12. Cammpbell to rodzaj
a) pługa.
b) brony.
c) kultywatora.
d) wału.
13. Intensywne rozkruszanie brył występujących po innych uprawach na glebach średnich
i ciÄ™\
kich wykonuje się wałami
a) gładkimi.
b) ciÄ™\
kimi.
c) lekkimi.
d) pierścieniowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
14. Wyrównania powierzchni pól zaoranych przed zimą wykonuje się
a) włóką.
b) bronÄ… talerzowÄ….
c) glebogryzarkÄ….
d) wałem strunowym.
15. Nawozy stosowane podczas nawo\
enia mogą mieć postać
a) brył.
b) kamieni.
c) granulatu.
d) płatków.
16. Przy dawce od 300 do 1000 kg nawozu na ha stopniowanie regulacji wysiewu powinno
być następujące co
a) 75 kg.
b) 25 kg.
c) 100 kg.
d) 50 kg.
17. Dawka obornika rozrzucanego przez rozrzutnik obornika zawiera siÄ™ w granicach
a) 2 5 ton.
b) 5 10 ton.
c) 10 60 ton.
d) 60 100 ton.
18. Siewnika punktowego u\
ywa siÄ™ do wysiewu
a) pszenicy.
b) pszen\
yta.
c) owsa.
d) buraków.
19. Sadzarka automatyczna ziemniaków to sadzarka
a) przenośnikowa.
b) punktowa.
c) szczelinowa.
d) talerzowa.
20. Podczas opryskiwania drobnokroplistego średnica kropli wynosi
a) 170 200 µm.
b) 150 170 µm.
c) 50 150 µm.
d) 10 50 µm.
21. Symbol 4WD często u\
ywany przy oznaczeniach pojazdów oznacza
a) czworo drzwi.
b) mo\
liwość przewozu 4 osób.
c) cztero biegową skrzynię biegów.
d) napęd na 4 koła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
U\
ytkowanie sprzętu rolniczego
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
6. LITERATURA
1. Buliński J.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
2. DÄ…browski S.: Mechanizacja rolnictwa cz. II. PWRiL, Warszawa 1981
3. Kozłowska D.: Mechanizacja rolnictwa cz. 2. Wydanie II (zawód technik rolnik).
Hortpress, Warszawa 2003
4. Kozłowska D.: Mechanizacja Rolnictwa cz. III. PWRiL, Warszawa 1982
5. Kozłowska D.: Mechanizacja Rolnictwa cz. IV. PWRiL, Warszawa 1981
6. Kuczewski J.: Podstawy eksploatacji agregatów rolniczych. PWRiL, Warszawa 1974
7. Marks N.: Maszyny rolnicze Cz. II. Maszyny do zbioru ziemiopłodów. Akademia
Rolnicza im. H. Kołłątaja w Krakowie, Kraków 2004
8. Regulski S.: Mechanizacja Rolnictwa cz. IV. PWRiL, Warszawa 1980
9. Skrobacki A.: Pojazdy i ciÄ…gniki rolnicze. WieÅ› Jutra, Warszawa 2006
10. Skrobacki A.: Pojazdy rolnicze. WSiP, Warszawa 1996
11. Waszkiewicz Cz.: Maszyny rolnicze  Maszyny i urządzenia do produkcji roślinnej.
WSiP, Warszawa 1996
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56