BEZPIECZEŃSTWO PRACY 12/2001
dr inż. KATARZYNA MAJCHRZYCKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Zakład Ochron Osobistych
R
rodki ochrony indywidualnej
przed czynnikami biologicznymi i chemicznymi
uwagi na rosnącą w społeczeń- nymi i chemicznymi) prowadzi w Polsce o najwyższej klasie ochronnej (P3) wo-
stwie obawę przed atakami terro- Centralny Instytut Ochrony Pracy w ra- bec aerozoli wykazuje skutecznoS
ć za-
rystycznymi z użyciem broni che- mach akredytacji nr AC 19, udzielonej
trzymywania cząstek na poziomie
micznej i biologicznej konieczne jest prze- przez Polskie Centrum Akredytacji.
99,99%, to ten sam poziom ochrony wy-
kazanie profesjonalnej informacji m.in. o
kazuje w odniesieniu do bakterii choro-
możliwoS
ci zapewnienia indywidualnej
botwórczych o podobnych cechach fi-
Kryteria
ochrony człowieka przed wymienionymi
zycznych (wielkoS
ć i kształt cząstki).
czynnikami. Dotyczy to szczególnie S
rod- R
rodki ochrony indywidualnej prze-
Odnosząc te dane przykładowo do prze-
ków ochrony układu oddechowego i znaczone do zapobiegania kontaktowi
trwalnikowej postaci cząstek bakterii
ochrony skóry. Pomijając drogę pokarmo- powierzchniowemu całego ciała (odzież
wąglika o wymiarze poprzecznym rzędu
wą, która wymaga innych zabezpieczeń, ochronna) lub jego częS
ci (np. rękawice)
1 �m, można przyjąć, że filtry klasy P3
S
rodki ochrony indywidualnej chronią z substancjami chemicznymi lub czynni-
skompletowane z maskami lub półmaska-
najbardziej prawdopodobne drogi wchła- kami zakax
nymi oraz sprzęt ochrony ukła-
mi, a także półmaski filtrujące klasy P3
niania czynników biologicznych i che- du oddechowego muszą spełniać dwa
stanowią wystarczające zabezpieczenie
micznych do organizmu, tj. układ odde- podstawowe kryteria ochronne. Zapobie-
układu oddechowego dla pracowników
chowy i skórę. Znajduje to potwierdze- gać przedostawaniu się lub przenikaniu
służby zdrowia czy poczty.
nie na liS
cie Centrum Kontroli Chorób w tego typu substancji przez materiał stano-
Atlancie (USA), która zawiera wykaz wiący warstwę ochronną oraz zapewnić
SkutecznoS
ć
możliwych do wykorzystania w atakach szczelnoS
ć dopasowania i szczelnoS
ć po- zestawów ochronnych
bioterrorystycznych patogenów chorobo- łączeń jego elementów składowych (np.
R
rodki ochrony indywidualnej przed
twórczych. filtrów i masek). Cechy te potwierdzane
związkami o charakterze chemicznym i
są w standardowych badaniach laborato-
biologicznym muszą zapewniać odpo-
ryjnych wobec substancji testowych, któ-
Wymagania wiednią szczelnoS
ć, w tym, gdy jest to
rych właS
ciwoS
ci fizyczne i chemiczne
konieczne, szczelnoS
ć połączeń (np.
W razie zaistnienia zagrożeń czynni- uznane zostały jako reprezentatywne dla
odzieży ochronnej z rękawicami lub bu-
kami biologicznymi i chemicznymi lub w danej grupy związków.
tami). W odniesieniu do tych parametrów
sytuacjach potencjalnie związanych z
także prowadzone są badania laboratoryj-
SkutecznoS
ć S
rodków
możliwoS
cią takiego zagrożenia, koniecz-
ne, które umożliwiają ustalenie wskax
ni-
ochrony układu oddechowego
ne jest stosowanie S
rodków ochrony in-
ka szczelnoS
ci, tj. okreS
lenie, ile razy za-
R
rodki ochrony indywidualnej prze-
dywidualnej o odpowiednio dobranej sku-
stosowany S
rodek ochrony indywidualnej
znaczone do stosowania przeciw szcze-
tecznoS
ci ochronnej, która została po-
obniża stężenie zanieczyszczenia na skó-
gólnie niebezpiecznym substancjom:
twierdzona w badaniach laboratoryjnych
rze lub w strefie oddechowej w odniesie-
związkom chemicznym (w postaci par
prowadzonych na zgodnoS
ć z podstawo-
niu do stężenia w otaczającym powietrzu.
albo gazów) lub czynnikom zakax
nym,
wymi wymaganiami bezpieczeństwa.
Ze względu na charakter zagrożeń bio-
charakteryzującym się dużym stopniem
R
rodki ochrony układu oddechowego
logicznych zalecane jest stosowanie S
rod-
przenikania, głównie ze względu na wiel-
i S
rodki ochrony skóry przeznaczone do
ków ochrony indywidualnej o możliwie
koS
ć lub kształt cząstki (np. bakterie, wi-
stosowania w przypadku narażenia na
najwyższym wskax
niku szczelnoS
ci (w
rusy), podlegają klasyfikacji w zależno-
czynniki biologiczne i chemiczne należą
odniesieniu do poszczególnych rodzajów
S
ci od skutecznoS
ci działania. Przykłado-
w Unii Europejskiej do kategorii ochron,
ochron). Na przykład, porównując szczel-
wo, w odniesieniu do S
rodków ochrony
wobec których obligatoryjne jest uzyska-
noS
ć rozwiązań S
rodków ochrony układu
układu oddechowego (filtrów lub półma-
nie certyfikatu zgodnoS
ci z dyrektywą
oddechowego w zakresie najskuteczniej-
sek filtrujących) przeznaczonych do sto-
89/686/EWG i oznaczenie znakiem CE.
szej klasy ochronnej materiału filtrujące-
sowania wobec szkodliwych aerozoli pro-
W Polsce wobec tych S
rodków stosowane
go, należy przyjąć, że stosowanie filtrów
wadzi się badania przenikania cząstek o
są te same kryteria oceny, co w krajach UE,
klasy P3 z półmaskami obniży 50-krot-
wymiarze poprzecznym 0,3 �m.
a potwierdzeniem pozytywnej oceny jest
nie stężenie cząstek szkodliwych w stre-
W zależnoS
ci od zdolnoS
ci zatrzymy-
uzyskanie certyfikatu na znak bezpieczeń-
fie oddechowej, podczas gdy maska po-
wania tego typu cząstek, na rynku dostęp-
stwa B i oznaczenie tym znakiem. Certy-
łączona z filtrami tej samej klasy zapew-
ne są filtry o skutecznoS
ci 80% (oznacza-
fikację S
rodków ochrony indywidualnej
ni 100-krotne obniżenie stężenia czynni-
ne symbolem P1), 97% (P2) i 99,99%
na znak bezpieczeństwa (w tym również
ka niebezpiecznego.
(P3). W praktyce oznacza to, że jeS
li filtr
chroniących przed czynnikami biologicz-
3
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 12/2001
S
rednio otaczającej x
ródło skażenia. W tej żonych (już po identyfikacji czynników
Przykładowe zestawy
grupie sprzętu na rynku krajowym dostęp- biologicznych, okreS
leniu wielkoS
ci cząst-
S
rodków ochronnych
na jest przykładowo oferta polskiego pro- ki mikroorganizmów chorobotwórczych
przed szczególnie
ducenta aparatów powietrznych butlo- i spodziewanego stężenia w otaczającej
niebezpiecznymi czynnikami
wych FSRiLG  Faser SA (42-600 Tar- atmosferze) można stosować zestaw
chemicznymi i biologicznymi
nowskie Góry, ul. Nakielska 42/44) lub o minimalnej gwarantowanej skuteczno-
dystrybutorów, tj. firm: MSA-AUER POL- S
ci 99% w postaci kombinezonu chemo-
Najistotniejszym problemem dotyczą-
SKA (05-090 Raszyn, ul. Wschodnia 5A), ochronnego Tyvek, model  C lub  F ,
cym zapewnienia ochrony przed szcze-
KROLPol Sp. z o.o. (67-200 Głogów, Ser- z zastosowaniem rękawic i obuwia
gólnie niebezpiecznymi czynnikami che-
by Stare 28), FENZY-POLSKA Sp. z o.o. ochronnego, wraz z filtrującym sprzę-
micznymi i biologicznymi jest wybór roz-
(91-765 Łódx
, ul. Górnicza 18/36), a jeS
li tem ochrony układu oddechowego ze
wiązania pod względem skutecznoS
ci
chodzi o kombinezony  oferta polskie- wspomaganiem przepływu powietrza o
odpowiadającego występującemu zagro-
go producenta MILAGRO Powlekarnia najwyższej klasie ochronnej TM3, po-
żeniu. TrudnoS
ć doboru S
rodków ochro-
Sp. z o.o. (86-300 Grudziądz, ul. Waryń- łączonym z maską. Sprzęt ochrony ukła-
ny indywidualnej, zwłaszcza przed czyn-
skiego 32/36) oraz dystrybutorów: MSA- du oddechowego z dodatkowym przepły-
nikami biologicznymi, wynika z braku
AUER POLSKA, KROLPol Sp. z o.o., FEN- wem powietrza zapewnia 2000-krotne
ustalonych dla nich wartoS
ci najwyższych
ZY-POLSKA Sp. z o.o. obniżenie stężenia cząstek zanieczysz-
dopuszczalnych stężeń (NDS), które ist-
" Do ochrony ratowników podczas czeń w strefie oddychania w odniesieniu
nieją dla czynników chemicznych. Nale-
ewakuacji ludnoS
ci cywilnej ze stref ska- do stężenia tych cząstek w atmosferze.
ży kierować się zasadą wyboru sprzętu o
maksymalnej skutecznoS
ci, po uwzględ-
nieniu warunków stosowania, takich jak:
możliwoS
ć identyfikacji zagrożeń, rodzaj
czynnoS
ci wykonywanych przez osobę
chronioną, przewidywany czas stosowa-
nia S
rodka ochronnego oraz dostępnoS
ć
sprzętu.
Poniżej podajemy wybrane z oferty
krajowych producentów lub dystrybuto-
rów zestawy S
rodków ochrony indywidu-
alnej o zróżnicowanym zakresie ochro-
ny, przeznaczone do stosowania wobec
czynników chemicznych i biologicznych.
" W razie koniecznoS
ci zapewnienia
ochrony pracownikom pierwszego kon-
taktu z nierozpoznanym czynnikiem
biologicznym (brak identyfikacji rodza-
ju cząstki mikroorganizmu i występują-
cego stężenia) należy zastosować rozwią-
zania o najwyższej, tj. 99,99%, skutecz-
noS
ci ochronnej wobec czynników che-
micznych i biologicznych. Rozwiązaniem
takim jest kombinezon gazoszczelny ze-
spolony z butami i rękawicami, wraz z
aparatem powietrznym butlowym nad-
ciS
nieniowym w połączeniu z maską.
Zestaw ten zapewnia najwyższą skutecz-
noS
ć niezależnie od składu powietrza oto-
czenia (również w warunkach niedoboru
tlenu). Ze względu na pojemnoS
ć butli z
powietrzem do oddychania, czas ciągłe-
go stosowania jest ograniczony do 40-50
minut. Aby ten czas przedłużyć, koniecz-
na jest wymiana lub ponowne napełnie-
nie butli. W tego typu zestaw ochronny
poleca się wyposażyć szczególnie grupy
ratownicze, działające w strefie bezpo-
4
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 12/2001
Czas stosowania sprzętu ochrony układu cać można rozwiązania gwarantujące mi- WłaS
ciwy dobór S
rodków ochrony in-
oddechowego jest ograniczony x
ródłem nimalną skutecznoS
ć na poziomie 90%: dywidualnej pod względem ich skutecz-
zasilania baterii dmuchawy wspomagają- wS
ród S
rodków ochrony skóry  kombi- noS
ci ochronnej to tylko jeden z aspek-
cej przepływ powietrza przez filtry. Po nezony pyłoochronne typu Tyvek, tów poruszanych zagadnień. Należy też
doładowaniu baterii możliwe jest ponow- szczelne rękawice chemoodporne, osło- pamiętać, jeS
li to tylko możliwe, o wła-
ne stosowanie sprzętu. W tej grupie sprzę- ny na buty, a wS
ród S
rodków ochrony S
ciwym dopasowaniu sprzętu do wyma-
układu oddechowego  chemiczny kap- gań poszczególnych użytkowników, za-
tu brak jest na rynku krajowym polskich
tur ucieczkowy, maski lub półmaski do pewnieniu odpowiednich szkoleń doty-
producentów S
rodków ochrony układu
oddechowego ze wspomaganiem przepły- kompletowania z filtrami najwyższej czących m.in. sposobu ich czyszczenia i
wu powietrza. WS
ród dystrybutorów S
rod- klasy ochronnej o symbolu P3, a także dezynfekcji.
półmaski filtrujące klasy P3. Centralny Instytut Ochrony Pracy ma
ków ochrony układu oddechowego tej
Ze względu na rozłącznoS
ć wszystkich kompetencje do dokonywania doboru
grupy sprzętu należy wymienić:
wymienionych S
rodków ochrony indywi- S
rodków ochrony indywidualnej do wa-
3M Polska (05-830 Nadarzyn, Kajetany,
dualnej istnieje możliwoS
ć ich dowolne- runków S
rodowiska i rodzaju pracy oraz
Al. Katowicka 117) oraz ANCO Sp. z o.o.
go zestawiania, jednakże przy kompleto- prowadzenia szkoleń, także w zakresie
(80-452 Gdańsk, ul. Kilińskiego 53), a
waniu tych zestawów należy uwzględnić zagrożeń czynnikami biologicznymi. W
dystrybutorem kombinezonów jest Pro-
takie czynniki, jak: doborze S
rodków ochrony indywidualnej
tek-System Sp. z o.o. (81-335 Gdynia, ul.
 szczególne warunki S
rodowiska, w może być pomocny opracowany w Insty-
J. WiS
niewskiego 26).
którym będą stosowane zestawy (tempe- tucie programu STER-DOBÓR.
" Do powszechnego stosowania zale-
ratura, wilgotnoS
ć),
 parametry techniczne wyrobów, a
Poszerzanie
zwłaszcza te, które decydują o wzajem-
oferty rynkowej
nym dopasowaniu i szczelnoS
ci połączeń
poszczególnych elementów,
Niezależnie od przedstawionych infor-
 cechy ergonomiczne wyrobów i ich
macji o istniejących już rozwiązaniach,
dopasowanie do charakteru pracy, która
Instytut podjął działania zmierzające do
będzie wykonywana.
ich doskonalenia oraz poszerzenia oferty
Przykładowo, kaptur ucieczkowy,
rynkowej, a także upowszechnienia wie-
przeznaczony do ochrony układu odde-
dzy w społeczeństwie o skutkach ewen-
chowego, zapewnia skutecznoS
ć ochron-
tualnego zagrożenia bioterroryzmem.
ną wobec cząstek mikroorganizmów
W tym celu wykorzystane zostaną
większych od 0,5 m na poziomie 95%.
wyniki projektów badawczych  realizo-
Może być stosowany do szybkiej ewaku- wanych w ramach programu wieloletnie-
acji ludnoS
ci ze strefy skażonej, gdyż jego
go (b. SPR-1) pt. Bezpieczeństwo i ochro-
ochronne działanie trwa maksymalnie 15
na człowieka w S
rodowisku pracy  doty-
minut. Natomiast rozwiązanie z zastoso- czących nowych S
rodków ochrony indy-
waniem maski lub półmaski, skompleto- widualnej do stosowania w Zakładach
wanych z filtrami klasy P3, albo półma- Opieki Zdrowotnej. Do tych rozwiązań
ski filtrującej w komplecie z rękawicami należą: fartuch ochronny dla personelu
szczelnymi i fartuchem ochronnym może bloku operacyjnego (barierowy w stosun-
być polecane na stanowiska o niewielkim ku do patogenów wirusowych przenoszo-
zagrożeniu, gdzie rodzaj wykonywanych nych przez krew), półmaska do stosowa-
czynnoS
ci zawodowych uniemożliwia nia przez personel medyczny w zagroże-
użycie S
rodków ochrony indywidualnej o niach bioaerozolem (stanowi barierę dla
wyższym stopniu ochrony. krwi) oraz rękawice medyczne.
Takie S
rodki ochrony indywidualnej Zgłoszono także do KBN projekt ce-
oferują krajowi producenci, np. PSO MA- lowy, dotyczący opracowania wersji
SKPOL SA (42-140 Panki Konieczki), sprzętu ochrony układu oddechowego ze
FILTER-SERVICE (95-100 Zgierz, ul. Sa- wspomaganiem przepływu z przeznacze-
niem do powszechnego stosowania wo-
dowa 7a) oraz dystrybutorzy: 3M Polska,
bec zagrożeń biologicznych i chemicz-
ANCO Sp. z o.o., MSA-AUER POLSKA,
KROLPol Sp. z o.o., ANB (Sp. z o.o., 04- nych. W trybie pilnym przewiduje się tak-
że podjęcie prac badawczych o charakte-
118 Warszawa, ul. Ostrobramska 91),
rze projektów celowych w zakresie opra-
Sundstrom Safety AB (S-340 14, Lagan
cowania zestawów ochron indywidual-
Vastergatan 2, Szwecja), Swed-Polexi Sp.
nych dla dzieci w wieku 3-10 lat i pojem-
z o.o. (83-330 Żukowo k.Gdańska, ul. Po-
ników izolujących dla niemowląt.
lna 67).
5