MODUA
III
LEKCJA 8
Temat: Ocena ryzyka zawodowego
na stanowisku pracy
Czas realizacji:
" 1 godzina lekcyjna
Cele operacyjne:
Uczeń po zrealizowaniu lekcji powinien:
" wiedzieć, co to jest ryzyko zawodowe
" wiedzieć, kiedy i kto powinien przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego,
" znać korzyści z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy,
" znać zasady oceny ryzyka zawodowego
Treści:
1. Pojęcie ryzyka zawodowego.
2. Obowiązki pracodawcy wynikające z oceny ryzyka zawodowego.
3. Zasady oceny ryzyka.
4. Etapy oceny ryzyka zawodowego.
5. Korzyści z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy.
Pomoce dydaktyczne:
" materiał z
ródłowy,
" komputery,
" foliogramy.
Spis foliogramów
Nr Tytuł
63. Ryzyko zawodowe.
64. Ocena ryzyka zawodowego.
65. Kategoria ryzyka.
66. Działania pracodawcy według kategorii ryzyka.
67. Etapy oceny ryzyka zawodowego.
68. Karta oceny ryzyka zawodowego.
159
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY
Plan zajęć:
Lp. Treść Metoda nauczania Czas realizacji
1. Sprawy organizacyjno - integracyjne. 2 min.
2. Cele lekcji. Wykład 3 min.
3. Pojęcie  ryzyka zawodowego". A
ańcuch skojarzeń 11 min.
Zasady i tryb przeprowadzania . oceny
4. Rozmowa kierowana 5 min.
ryzyka zawodowego
Ocena ryzyka na stanowisku pracy
5. Burza mózgów 13 min.
- na podstawie konkretnego zawodu.
Podsumowanie - dane statystyczne dotyczące
6. Dyskusja 11 min.
wypadków dla przedstawionego wcześniej
zawodu i sposób na obniżenie tej statystyki.
SCENARIUSZ ZAJ
Ć
Wskazówki metodyczne mają za zadanie ułatwić nauczycielowi przekazanie uczniom
wiadomości na
temat oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy.
Lekcja przeprowadzona w formie dyskusji - łańcucha skojarzeń, rozmowy kierowanej, burzy
mózgów.
Nauczyciel powinien:
" zapoznać uczniów z celami lekcji,
" zachęcić do aktywnego uczestnictwa w dyskusji i burzy mózgów,
" wykorzystać załączone w poradniku foliogramy,
" zwrócić uwagę na:
- potrzebę dokonywania oceny ryzyka,
- informowania o nim pracowników,
- korzyści wynikające z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka.
Ad. 1.
" sprawdz
listę obecności,
" zadaj pytanie uczniom: Jak się czują?
Ad. 2.
" zapoznaj uczniów z celami lekcji,
" zachęć do zadawania pytań.
Ad. 3.
" podaj pojęcie  ryzyka zawodowego",
" zachęć uczniów do napisania: Co kojarzy im się z pojęciem ryzyka zawodowego?
" uczniowie indywidualnie na małych karteczkach piszą, co kojarzy im się z podanym pojęciem.
Następnie trzyosobowa reprezentacja porządkuje kartki i zapisuje na tablicy wszystkie
skojarzenia," wyświetl foliogram nr 63 z definicją ryzyka zawodowego i dokonaj z uczniami
porównania definicji z ich skojarzeniami.
Ad. 4.
" przedstaw problem do dyskusji - kto i kiedy zdaniem uczniów powinien przeprowadzić ocenę ryzyka
zawodowego,
" uczniowie swobodnie w dowolnej kolejności odpowiadają. Nauczyciel czuwa i kieruje tokiem
rozumowania,
" wykorzystaj wiedzę uczniów i naprowadz
ich na poprawną odpowiedz
,
" przedstaw foliogramy nr 64 - 66,
" ostatecznie, ustaloną odpowiedz
uczniowie zapisują do zeszytów.
160
MODUA
III
Ad. 5.
" zachęć uczniów do wyrażenia swoich uwag na temat zagrożeń na stanowisku pracy,
" następnie do oszacowania i wyznaczenia dopuszczalności ryzyka na tym stanowisku pracy -
metodą burzy mózgów. Pomysły zapisywane są na tablicy,
" przedstaw foliogram nr 67 z etapami oceny ryzyka. Zapoznaj uczniów z etapami oceny ryzyka i
dokonaj uporządkowania. Uczniowie porządkują swoje pomysły według etapów,
" naprowadz
uczniów na poprawne oszacowanie i wyznaczenie dopuszczalności ryzyka na danym
stanowisku.
Ad. 6.
" podsumowanie - zapytaj, czy uczniowie znają sposób na obniżenie poziomu ryzyka zawodowego
na stanowisku pracy
" przedstaw foliogramy nr 68 i 69,
" podkreśl znaczenie prawidłowej oceny ryzyka zawodowego.
PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI
1. Co to jest ryzyko zawodowe?
Odpowiedz
: Ryzyko zawodowe oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń
związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku
pracy lub sposobu wykonywania pracy. Ryzyko zawodowe jest określane najczęściej jako kombinacja
prawdopodobieństwa lub częstości wystąpienia zdarzenia niepożądanego oraz następstw tego
zdarzenia.
2. Czy pracodawca jest zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym?
Odpowiedz
: Tak. Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe i informować o
nim pracowników.
3. Jakie korzyści będzie miał pracodawca z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na
stanowisku pracy?
Odpowiedz
: Z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka na stanowisku pracy pracodawca będzie miał
następujące korzyści:
" spełnieni wymagania przepisów prawnych,
" świadomość, jakie występują zagrożenia, jakie jest ryzyko i czy zastosowane środki profilaktyczne
są wystarczające,
" zamiast intuicji - celowe zarządzanie ryzykiem.
161
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY
ĆWICZENIA Z ODPOWIEDZIAMI
Ćwiczenie 1.
Stolarz przecina deskę na pilarce tarczowej. Pita tarczowa nie jest zabezpieczona osłoną. Zastanówmy się, do
czego może to doprowadzić?
Ciężkość następstw (S) - poważne uszkodzenie ręki (I) (cóż innego może następować po  spotkaniu" ręki
stolarza z zębami pity).
Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P) - wysoce prawdopodobne (A) - dotknięcie ręką zębów piły
z pewnością spowoduje ciężki uraz.
Prawdopodobieństwo A C
B
wystąpienia Wysoce Mało
Prawdopodobne
urazu lub prawdopodobne prawdopodobne
utraty
zdrowia
Ciężkość
następstw
1 [5] [4] [3]
Duża bardzo duże ryzyko duże ryzyko średnie ryzyko
II [4] [3] [2]
Średnia duże ryzyko średnie ryzyko małe ryzyko
III [3] [2] [1]
bardzo małe
Mała średnie ryzyko małe ryzyko
ryzyko
Z tabeli odczytujemy kategorię ryzyka [5] - bardzo duże ryzyko, nieakceptowalne.
Ryzyko nieakceptowalne oznacza, że praca nie może się rozpocząć, a jeśli już trwa, nie może
być kontynuowana do momentu zastosowania środków profilaktycznych.
Ćwiczenie 2.
Dekarz układa dachówki na stromym dachu bez zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Zastanów się, do
czego może to doprowadzić? Zsunięcie się z dachu zawsze grozi poważnym uszkodzeniem ciała, a najczęściej
śmiercią.
Ciężkość następstw (S) - poważne uszkodzenie ciała lub śmierć (I).
Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P) - wysoce prawdopodobne lub prawdopodobne (A lub
B), upadek z wysokości zawsze powoduje poważne uszkodzenia ciała.
Odczytujemy z tabeli kategorię ryzyka [5] lub [4] - bardzo duże ryzyko lub duże ryzyko -
nieakceptowalne.
Ryzyko nieakceptowalne oznacza, że praca nie może się rozpocząć, a jeśli już trwa, nie może być
kontynuowana do momentu zastosowania środków profilaktycznych.
162
MODUA
III
MATERIAA
y
RÓDA
OWY DLA UCZNIA
Temat: Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy
RYZYKO ZAWODOWE
Ryzyko towarzyszy każdej działalności człowieka i w powszechnym rozumieniu wiąże się z możliwością
poniesienia straty. Jest ono konsekwencją występowania zagrożeń. W języku potocznym ryzyko oznacza
prawdopodobieństwo niepowodzenia lub działanie, którego efekt jest niepewny, dyskusyjny, a także podjęcie
takiego działania, które powodować może stratę lub narażenie się na niebezpieczeństwo. Ryzyko zawodowe jest
określane najczęściej jako kombinacja prawdopodobieństwa lub częstości wystąpienia zdarzenia niepożądanego
oraz następstw tego zdarzenia.
Następstwa dotyczą pracowników, którzy mogą doznać urazu lub zachorować wskutek zagrożeń
występujących w pracy.
Ryzyko zawodowe ponosi człowiek w związku z wykonywaniem pracy. W przepisach prawa ryzyko to zostało
zdefiniowane jako prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą
powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.
Wszystkie definicje ryzyka zawodowego, bez względu na sposób ich sformułowania, ujmują równocześnie dwa
elementy: prawdopodobieństwo wystąpienia urazu, choroby lub pogorszenia stanu psychofizycznego wskutek
występującego w środowisku pracy zagrożenia oraz ich następstwa.
OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO
Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie pracownikom skutecznej ochrony przed
zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Ocena ta powinna umożliwić pracodawcy i/lub osobom
zaangażowanym w działania związane z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia w pracy:
" zidentyfikowanie związanych z pracą zagrożeń, które mogą powodować wypadki przy pracy, choroby
zawodowe i inne dolegliwości zdrowotne u pracowników oraz oszacowanie i wyznaczenie
dopuszczalności związanego z nimi ryzyka zawodowego, a w następstwie zastosowanie odpowiednich
środków ochrony, z uwzględnieniem obowiązujących wymagań prawa,
" sprawdzenie, czy stosowane obecnie środki ochrony przed zagrożeniami w miejscu pracy są
odpowiednie,
163
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY
" ustalanie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka
zawodowego, jeżeli są one potrzebne
" wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom nadzoru i kontroli, że
przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki, ograniczające ryzyko zawodowe
związane z zagrożeniami,
" dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy, materiałów oraz organizacji pracy,
" zapewnienie, że stosowane środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także zmiany technologii
oraz metod i organizacji pracy, podejmowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego, służą
poprawie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.
Ważne jest, aby wynikające z przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego zalecenia i proponowane
usprawnienia były wprowadzane w życie. Tylko wówczas będzie ona spełniać swoją rolę właściwie i nie będzie
traktowana przez wykonujące ją osoby jako uciążliwy obowiązek lub strata czasu.
Za przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego, jego dokumentowanie i poinformowanie o nim pracowników
odpowiedzialny jest pracodawca.
ZASADY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Ocena ryzyka zawodowego nie jest celem samym w sobie, lecz jedynie środkiem, który ułatwia planowanie i
prowadzanie działań zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników oraz
poprawę warunków pracy.
Ocena ryzyka zawodowego jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy, które jest
przeprowadzane w celu stwierdzenia:
" jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem urazu lub pogorszenia się stanu zdrowia
pracownika
" czy zagrożenia te można wyeliminować,
" a jeżeli nie - jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z tymi
zagrożeniami.
W procesie oceny ryzyka zawodowego wyodrębnia się często dwa etapy:
" analiza ryzyka , która obejmuje zebranie potrzebnych informacji, identyfikację zagrożeń na
stanowisku pracy oraz oszacowanie związanego z nimi ryzyka,
" wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego  na tym etapie podejmuje się decyzję o
zaakceptowaniu ryzyka lub konieczności obniżenia jego poziomu.
Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania przepisów prawa. Określają
one poziomy ryzyka dopuszczalnego.
Ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzana w sposób systematyczny, z uwzględnieniem
wszystkich aspektów pracy oraz wszystkich zagrożeń występujących w miejscu pracy i prowadzić do
systematycznej poprawy warunków pracy. Ocenę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy należy
przeprowadzić:
" po raz pierwszy przed oddaniem go do eksploatacji
" okresowo, w zależności od występujących na ocenianym obszarze zagrożeń,
" po wprowadzeniu zmian organizacyjnych i technologicznych,
" po wprowadzeniu zmian w stosowaniu ochron indywidualnych
" po wystąpieniu zdarzenia wypadkowego
164
MODUA
III
Przykładowo ocenę ryzyka zawodowego można przeprowadzić wykonując etapami następujące czynności:
Ocena ryzyka zawodowego powinna objąć wszystkie stanowiska pracy, zarówno stacjonarne, jak i
niestacjonarne. Aby to zapewnić, należy przeanalizować strukturę organizacyjną w celu określenia, jakie
stanowiska stacjonarne można wydzielić na analizowanych obszarach i jakie zadania są wykonywane przez osoby
na nich pracujące; należy przy tym uwzględnić zadania związane z normalnym przebiegiem procesu
technologicznego, jak również zadania pomocnicze, takie jak np. konserwacja czy też sprzątanie.
Należy również zidentyfikować wszystkie stanowiska niestacjonarne, czyli takie, na których miejsce
wykonywania pracy się zmienia i ustalić, jakie zadania są wykonywane przez pracowników na tych
stanowiskach, oraz kto na nich pracuje.
Ustalając, kto pracuje na stanowiskach pracy należy zwrócić szczególną uwagę na osoby, które szczególnie
mogą ucierpieć w wyniku narażenia na zagrożenia występujące w środowisku pracy, takie jak np. kobiety w
ciąży, młodociani, osoby starsze lub niepełnosprawni.
165
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY
Oszacowanie ryzyka zawodowego można przeprowadzić w różny sposób. Zaleca się przede wszystkim takie
sposoby oszacowania ryzyka zawodowego, które:
" mogą być w prosty sposób wykorzystywane przez osoby przeprowadzające oceny,
" pozwalają na otrzymanie wyników oszacowania w pełni wystarczających do wyznaczenia
dopuszczalności ryzyka zawodowego i właściwego planowania działań korygujących i
zapobiegawczych.
Zalecanym sposobem jest oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej, którego zasady
przedstawia poniższa tabela.
Ciężkość następstw
Prawdopodobieństwo Mała Średnia Duża
małe małe średnie
Mało prawdopodobne
1 1 2
Prawdopodobne m a ł e średnie d u ż e
1 2 3
średnie d u ż e
Wysoce d u ż e
2 3
prawdopodobne 3
Innym sposobem oszacowania ryzyka zawodowego może być zastosowanie skali pięciostopniowej zgodnie z
poniższą tabelą.
Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej
Prawdopodobieństwo A C
B
wystąpienia Wysoce Mało
Prawdopodobne
urazu lub prawdopodobne prawdopodobne
utraty
zdrowia
Ciężkość
następstw
1 [5] [4] [3]
Duża bardzo duże ryzyko duże ryzyko średnie ryzyko
II [4] [3] [2]
Średnia duże ryzyko średnie ryzyko małe ryzyko
III [3] [2] [1]
bardzo małe
Mała średnie ryzyko małe ryzyko
ryzyko
Oszacowanie ryzyka daje pracodawcy podstawę do podjęcia niezbędnych działań w celu obniżenia
ryzyka do akceptowalnego (według tabeli zamieszczonej na następnej stronie - oszacowanie w skali
pięciostopniowej).
166
MODUA
III
Oszacowanie Dopuszczalność
Niezbędne działania
ryzyka ryzyka
zawodowego zawodowego
Niedopuszczalne Praca nie może być rozpoczęta ani
[5] Bardzo duże
(nieakceptowalne) kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka
ryzyko
zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z
[4] Duże ryzyko
pracą już wykonywaną, działania w celu jego
zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast.
Planowana praca nie może być rozpoczęta do
czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do
poziomu dopuszczalnego.
Dopuszczalne Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań,
[3] Średnie ryzyko
(akceptowalne) których celem jest zmniejszenie ryzyka
zawodowego.
Zaleca się rozważenie możliwości dalszego
[2] Małe ryzyko
zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego
lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe
pozostanie najwyżej na tym samym poziomie.
[1] Bardzo małe Nie jest konieczne prowadzenie żadnych
ryzyko działań.
W wyniku oceny ryzyka zawodowego należy zastosować odpowiednie środki chroniące pracowników przed
występującymi zagrożeniami, czyli czynnikami niebezpiecznymi, szkodliwymi i uciążliwymi występującymi w
procesie pracy.
1. Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy określonych
pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. W szczególności pracodawca jest
zobowiązany:
" zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami
wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia oraz uciążliwości,
" zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii,
urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń.
2. Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować odpowiednie
rozwiązania organizacyjne i techniczne w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych
zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników.
3. W sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie
jest wystarczające, pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej,
odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń.
Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną
pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
LITERATURA
1. Zarządzanie bezpieczeństwem pracy i ryzykiem. CIOP - PIB, Warszawa, 2011.
2. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000.
PYTANIA KONTROLNE
1. Co to jest ryzyko zawodowe?
2. Kiedy i kto przeprowadza ocenę ryzyka zawodowego?
3. Czy pracodawca jest zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym?
4. Jakie elementy składają się na ryzyko zawodowe?
5. Jakie korzyści będzie miał pracodawca z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na
stanowisku pracy?
167
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY
ĆWICZENIA
Ćwiczenie 1.
Stolarz przecina deskę na pilarce tarczowej. Pita tarczowa nie jest zabezpieczona osłoną. Zastanówmy się, do
czego może to doprowadzić?
Określ:
Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P.)
Z tabeli odczytaj kategorię ryzyka [. ] -
Co należy zrobić? ..................................................
Ćwiczenie 2.
Dekarz układa dachówki na stromym dachu bez zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Zastanów się, do
czego może to doprowadzić? Zsunięcie się z dachu zawsze grozi poważnym uszkodzeniem ciała, a najczęściej
śmiercią.
Określ:
Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P) -
Z tabeli odczytaj kategorię ryzyka [...] -
Co należy zrobić? ........................................................
168