Ciemny jak grob Malcolm Lowry id 2035745

MALCOLM LOWRY

CIEMNY JAK

W KTÓRYM

SPOCZYWA

MÓJ

PRZYJACIEL

(fragment)

przełożyła

MARIA BOŻEN NA FEDEWICZ

Nagle drzwi frontowe stuknęły lekko i strach zakołatał w mózgu Sigbjorna. Na palcach wszedł do niszy w jadalni, zastygł na chwilę w przerażeniu przy butelce teąuili, po czym wyjrzał przez okno we wnę-

ce (dom zdawał się dzisiaj mieć tych małych wnęk więcej niż zwykle): to był Eddie �" Eduardo Kent

�" i otworzył cicho drzwi, kładąc palec na ustach.

Eddie był najwyraźniej zupełnie zalany, perfectamente borracho.

�" Zobaczyłem światło, więc pomyślałem, że może nie śpicie. Wiem, że często czytacie tu oboje do późna w nocy a zapraszaliście, żebym kiedyś wpadł.

�" Primrose śpi.

�" No to zejdź i napijemy się.

Sigbjorn wstrzymał oddech na chwilę.

Gdybyż była rozsądna i odnosiła się do jego picia tak, jak druga żona Dostojewskiego do hazardu.

Przecież miał kiedyś na tym zyskać. Największa siła równa się największej słabości. Lub, zastanowił

się, uświadamiając sobie jednocześnie, że właśnie miał zadać to pytanie, na które teraz Eddie z satysfakcją odpowiedział twierdząco, �śCzy to coś ważnego?", mógłby ją zapytać �
�" �śCzy masz coś przeciwko temu?", a ona mogłaby odpowiedzieć: �śNie, kochanie, oczywiście, że nie, idź i baw się dobrze".

Mogłaby, ale to by ją obudziło.

Sigbjorn schwycił szybko zza drzwi swój płaszcz z irlandzkiego tweedu, Man of Aran �" nikt poza nim nie wiedział, co znajdowało kryjówkę w tych obszernych kieszeniach �" ten płaszcz urato-wany z pożaru, z którego nie zdołał uratować Pustym frachtem1 �" i włożył go na piżamę, po czym 1 Pustym frachtem (In Ballast, a właściwie In Ballast to Ihe White Sea) to powieść Lowry'ego, które] i-ękopis spłonął w czasie poza-205

zostawiając drzwi uchylone, by nie słyszano, jak bę-

dzie wracał, i przelotnie zaledwie pomyślawszy o mo-

żliwości kradzieży, schodami z czerwonej gliny zszedł

za Eddiem z wieży, wieży Laruelle'a: Sigbjorn poczuł ból w sercu, gdy mijali stojący na parapecie gar-nek z wypalanej gliny, w którym Primrose wystawiała co noc przegotowaną wodę, by wystygła, i pchnęli furtkę, która trzaskała całymi nocami �" pozostałość po ostatnim lokatorze przed Eddiem: za-pewne w przekonaniu, że któregoś pięknego dnia furtka może się przydać, Sigbjorn nie usunął jej do-tąd mimo pozwolenia seńory Trigo; na dole musieli przeskoczyć kałużę powstałą po przelaniu się wody ze zbiornika na płaskim dachu; zwykle był tam także prawdziwy wodospad, ale dzisiejszej nocy ustał.

�" Która godzina? �" zapytał Sigbjorn, który zapomniał zegarka i odwrócił się, by spojrzeć przez otwarte bramy Quinta Dolores na ulicę Ziemi Ogni stej, zupełnie opustoszałą pomimo hałasu z posady, miłosnych zalotów psów i samotnej, oszołomionej, melancholijnej i przerażającej starej kobiety, ktoją-

cej na rogu Calle Nicaragua �" w rzeczywistości Calle Humboldt �" pod jedyną, słabo świecącą latarnią uliczną. Krzyżówka.

�" Dochodzi jedenasta... Co za piekielny ha łas... Nie rozumiem, jak ktoś może spać.

�" Dopiero? �"�
spytał Sigbjorn, myśląc bez związku, że wobec tego pociąg powinien niedługo od-I

jechać. -�" Nie zamknąłeś chyba tak wcześnie?

j

�" Teraz, jak mam pomoc, wcale nie zamykam na noc. Myślałem, że ci mówiłem. Ale, co z tobą?

Słyszałem, że ostatnio nie było najlepiej.

<

___

___ |

ru jego domu w Dollaiton w Kolumbii Brytyjskiej �ó Rigaudon pija-

\ k,a to SUacony weeKend Charlesa Jacksona, bestseller, który do-I starczył scenariusza do głośnego filmu pod tym samym tytułem;

\ Dolina clenia śmierci to oczywiście Pod wulkanem (przyp. tłum.)

\

�
i

206

I

�ó�" Było ze mną trochę kiepsko.

�" To nie ta stara sprawa, mam nadzieję.

�ó�"�ó Stara? Jaka... nie. Nie ta stara sprawa, dzięki Bogu. Nawiasem mówiąc, to bardzo sprytne, że widziałeś światło w wieży.

�" Dlaczego?

�" Bo go nie było.

�" To musiał być księżyc. Popatrz sam, wy gląda jakby tam było światło.

Szli podjazdem, przez upiorny ogród, mijając upiorną fontannę z gnomami, przyćmione światło tylko w pokoju biednego doktora Parragasa, który nie miał nigdy żadnych pacjentów, i upiorny samochód doktora Hippolyte'a, który miał ich zbyt wielu, w tym, ostatnio, samego Sigbjorna (który, zdaniem doktora Hippolyte'a, nie cierpiał nigdy na żadną do-legliwość poważniejszą niż żylaki, leczone z tak dobrym wynikiem, że Sigbjorn mógł znów chodzić bez trudności), tragiczne światło upiornej skrzynki na listy, gdzie wrzucano jedynie rozpacz, podczas gdy Sigbjorn obejmując spojrzeniem sylwetki aniołów na domu seńory Trigo, stanowiących dopełnienie tych, które usunięto z ich wieży, zastanawiał się, czy teraz nie istniały już one tylko w jego książce, czy też zostały gdzieś przeniesione; zeszli z szorstkiego murku na ciemny, mały, wilgotny trawnik, do otaczającego bungalow Eddiego ogrodu, obramowanego poinset-tiami, z pokrytym liśćmi basenem, w którym księżyc pływał pod wodą; weszli do bungalowu i Eddie zapalił

światło.

�" Jest teraz za duży dla mnie.

�
�" Zauważyłem, że zabrali ci drabinę �" powiedział Sigbjorn. �" Ale może nie chodzisz często na dach.

�" Na Boga, po co miałbym chodzić? �" Sig bjorn czuł, jak Eddie wpatruje się w niego swymi 207

brązowymi oczyma. Potem roześmiał się. �" Ach, wiem, o co ci chodzi. Nie, nie mogę znieść za dużo słońca. Gdybym siedział tam na słońcu cały dzień jak wy, umarłbym w ciągu tygodnia.

�" Ja też nie �" powiedział Sigbjorn z roztarg-nieniem, rozważając nie bez przyjemności, jak dzi-waczne było to, że w tych okolicznościach sprawiał

wrażenie kogoś, kto zdrowo wyleguje się na słońcu cały dzień, podczas gdy prawda wyglądała tak, że zaledwie pięć dni temu próbował się zabić. Eddie wyszedł znów na werandę i do kuchni, znajdującej się na końcu werandy od strony wieży, by przynieść szklanki, więc Sigbjorn począł kontemplować butelkę whisky Four Roses na stole.

Nagle z doliny dobiegł przeraźliwy odgłos gwizdu i zawodzenia. Był to ważny mały pociąg �"

Sigbjorn poczuł ukłucie miłości, bo Primrose kochała ten pociąg �" ten, który łoskotem i sapaniem, niosącym się chyba aż do Popocatepetla i powracającym ze zdwojoną siłą, przyjeżdżał na stację w Cuernavace codziennie o ósmej dwadzieścia �" niewątpliwie słyszał go wcześniej w swych dzikich snach �" a odjeż-

dżał o jedenastej (trzeba było czterech godzin, by dojechać nim do Mexico City); była to ta kręta, samo-lubna, mała linia kolejowa z jego powieści �" to wła-

śnie tym pociągiem Hugh miał odjechać do Vera Cruz. I oto był �" czuug! czuug! czuug! czuug! Po-ciąg w blasku księżyca na torach w blasku księżyca, wśród kaktusów w blasku księżyca, pod obłąkańczy-mi górami w blasku księżyca. No, w każdym razie kiedy będą z Primrose wracać, nie pojadą po-ciągiem, polecą znów samolotem, jeśli będzie ich na to stać. Dostojewski (r mógł był pocieszyć się przypominając sobie, o czym dotychczas nie pamiętał, że tamten także zamierzał kiedyś napisać książkę o piciu, która miała się nazywać Pijaczkowie, a która 208

zmieniła się w Zbrodnią i karę, i bohaterem jej został nie Marmieladow, lecz Raskolnikow �" syn Pul-

ąuerii), więc Dostojewski określił lata swoich podróży jako �śgorsze niż zesłanie na Syberię". I doprawdy, cóż dla niego mogło być lepszego od Syberii? �
�"�
po-myślał Sigbjorn. Do diabła, on sam mógł wzbudzić w sobie coś w rodzaju zastępczej nostalgii za Syberią: wielkopańską Syberią. Żadnych obowiązków, i po co obawiać się �śnadzoru", gdy galopuje się po stepach z prokuratorem okręgowym, zakochuje w żonie kapi-tana Isajewa, pływa w Irtyszu o wysoMch brzegach z tym samym prokuratorem okręgowym, anielskim baronem Wranglem, lub podlewa kwiaty w baweł-

nianej koszuli, a potem wraca do swego pokoiku bez okien, czarnego od dymu, by pisać tę piekielną scenę ze Wspomnień z domu umarłych, gdzie ci biedni Żydzi i Polacy, wyjąc, wymiotując i brzęcząc kajda-nami, wydobywają się wciąż wyżej i wyżej z trującej pary; później odgarnia się śnieg i izuca śnieżka-mi �"-w razie potrzeby można było nawet rzucić w policjanta �" lub pracuje w alabastrze: to było idealne życie, zwłaszcza dla pisarza, tym bardzie] że nie pozwalając drukować ani słowa, oszczędzano ci ustawicznej męki odmowy. -Oczy Sigbjorna poszuka-

ły znów upiornej pomarańczowej skrzynki na listy i właśnie postąpił nieco w kierunku �śFour Roses", kiedy wrócił Eddie.

�" Czin-czin.

�" Lhiat myr hoillin!

�" Co to znaczy?

�
�"�
Oby ci się wiodło tak, jak na to zasługu-jesz... Jak tam interes? �" spytał Sigbjorn, chicho-cząc wewnętrznie z uprzejmego spojrzenia, jakim Eddie przyjął jego odezwanie się po gaelicku.

�" Podupada... To z powodu mleka. Nie mo gę już dostać świeżego mleka z mleczarni.

14 �" Literatura na świecie 209

�
�" Primrose się zmartwi. Ale nie wiedziałem, że opierasz swoje zyski na mleku.

�" I nie mogę zatrzymać moich dziewczyn.

�" Kto może? Tut, tut, kto może? Zresztą...

W końcu... To nic nowego. Dlaczego nie kupisz pul-

ąuerii i nie wywiesisz tabliczki �śTu mówi się po an gielsku" �ó�"�
zaproponował. Sigbjorn myślał znów 0 Dostojewskim.

�" Puląuerii! Jezus Maria, Józefie święty!

�" Mówię poważnie. Wszystkie puląuerie tu taj są pełne od rana do nocy, co najmniej wesołe, gi tary brzdąkają cały czas, i tanie �" odprawiałbyś od drzwi tysiące Amerykanów. I nie musiałbyś się tro szczyć o mleko, żeby zarobić.

�"�
Policja nie pozwoliłaby na to.

�" Ale czyż ty nie jesteś policją?

�"�
Mam pozwolenie na dwadzieścia automa-tów... I sprowadzam grającą szafę �" powiedział po-ważnie Eddie i Sigbjornowi wydało się, że w jego głosie zabrzmiała uraza. Eduardo Kent, pięciokrotnie żonaty, uważany za mordercę, kanciarz (�śJeśli czegoś nienawidzę, to kanciarzy" �" zwykł powtarzać), był

także, o ile mu wierzyć, policjantem (�śUżywam tej restauracji po prostu dla zamydlenia oczu �" no, nie tylko �" to brzmi trochę głupio, nie?"), szefem poli-cji sądowej w Cuernavaca, którego praca polegała częściowo na zwalnianiu za kaucją amerykańskich turystów z więzienia, a częściowo na tropieniu morderców, oraz hodowcą nagradzanych goździków �" za-jęcie uboczne, którego^niestosowność była tylko nie-zupełna etymologicznie, \gdyż, jakkolwiek brzmi to nieprawdopodobnie, angielska nazwa goździka po-chodzi od carne �" podczas gdy na boku prowadził

również hałaśliwą, niewygodną klitkę na placu La Universal, której klientelą byli głównie Amerykanie 1 gdzie podawał drogie hamburgery, przyrządzane 210

przez niego samego trzęsącymi się rękami. Primrose i Sigbjorn, którzy kupowali tam agua salice i mleko, chociaż nie alkohol, ponieważ był zbyt drogi, ogro-mnie go lubili i w gruncie rzeczy to dzięki niemu wła-

śnie sprowadzili się do Quinta Dolores.

Sigbjorn słyszał kiedyś pewną historię o Eddiem. Swego czasu, gdy miał dziewiętnaście lat, zobaczył w Puebla kobietę przejechaną przez tramwaj, który odciął jej obie nogi. Zgodnie z przepisami nikt nie chciał nic zrobić i właśnie to zagadnienie prawne

�" a sam Sigbjorn udramatyzował podobną scenę �"

dało początek całej historii. Eddie rzucił się do po-bliskiej tiendity, kupił kłębek sznura i zatamował

krew, ściskając nim kikuty biednej kobiety. Nie uszedł prawu, nawet za to, aczkolwiek sędzia po-chwalił go za humanitaryzm. Właściwie tym, co Sigbjorna łączyło z Eddiem, był nadmiar fikcji w ich życiu: a jednak, choć to dziwne, Sigbjorn był przeko-nany, że ta historia była prawdziwa �
�" już choćby dlatego, że sam Eddie jeszcze mu jej nie opowiadał.

�" Przyszedłeś już do siebie po Taxco? �"

z uśmiechem zapytał Eddie po chwili, kiedy zasiedli już do �śFour Roses".

�" To zależy, co rozumiesz przez przyjście do siebie. �" Helen i Guido nie mogą jeszcze ochłonąć.

Powiedzieli, że jesteście po prostu najszczęśliwszą parą, jaką w życiu spotkali. �" Sigbjorn pociągnął du ży łyk. �" To zawsze przyjemnie usłyszeć.

�" Byłem żonaty pięć razy... Mam dwudzie stoletniego chłopaka, a pierwszy raz ożeniłem się, jak miałem dwadzieścia lat, to znaczy, że mam... czter dzieści, nie?

�" Niekoniecznie. Niemniej wierzę ci na słowo.

�" A przecież nie mogę powiedzieć, żebym był

kiedykolwiek tak znowu bardzo szczęśliwy, zawsze 211

to czy tamto, no wiesz �" ciągnął Eddie w zamyśleniu.

�" Ale to prawdziwa przyjemność być z wami. Tak, to właśnie lubię: widzieć, że ludzie są szczęśliwi!

Sigbjorn pomyślał, jak naprawdę mało szczęś-

liwa była biedna Primrose w czasie tej wycieczki do Taxco z Eddiem.

�" Nie wiem, czy ty zdajesz sobie sprawę, w co nas wpakowałeś, kiedy znalazłeś Primrose to miejsce dla nas �" powiedział.

�" Twoja żona powiedziała, że chciałaby wy nająć mieszkanie tu, w Cuernavaca. Lubię to miej sce, znam angielski, więc przyprowadziłam ją wte dy tutaj, a ona powiedziała: �śNie wierzę własnym oczom".

�" Nie powiedziała ci dlaczego.

�" Dotąd nie bardzo wiem, o co chodzi. Byłeś tu przecież? A może ma to coś wspólnego z tą książ ką, którą pisałeś?

�" I jedno i drugie, w pewnym sensie. Mó wiłem ci, że byłem tu dziesięć lat temu. To znaczy, niedokładnie... Chwileczkę, teraz jest styczeń 1946.

Byłem tu od września 1936 do końca lipca 1938.

�
�" Ale nie w tym domu?

�" Nie, chciałem powiedzieć, że byłem tu, w Meksyku �" odparł Sigbjorn. �" Chociaż część cza su spędziłem w Cuernavaca. Właściwie większość cza su. Mieszkałem tam dalej na Calle Humboldt. Nie wiem, czy wiedziałbyś, który to dom, zresztą i tak zmienili numer. �" Sigbjorn zamilkł na chwilę, wspominając, jak ostatnio zabrał Primrose, by po kazać jej dom Konsula, numer 65, teraz 55, 52

w książce; furtkę naprawiono, bougainvillee wciąż tam rosły, na podjeździe pracował ogrodnik i zdziwił

się, gdy nagle rozmyślili się i wyszli nie oglądając się ani razu za siebie, chociaż rzucili potem ukradkowe spojrzenie z drugiej strony barranca. Dom wydawał

212

się nie zmieniony poza dobudowanym skrzydłem. �"-

Nigdy noga moja nie postała w Quinta Dolores, dopó-

ki Primrose nie przyprowadziła mnie tu miesiąc te-mu i nie powiedziała: �śOto niespodzianka dla ciebie".

Z drugiej strony, przez to, że mieszkałem na tej ulicy i pisałem o niej, znałem ją tak dobrze, jakby to był mój własny dom. Oczywiście nie nazywała się wtedy Quinta Dolores.

�" Nie bardzo rozumiem �"�
wtrącił Eddie.

�" Mówiąc �śdom", miałem na myśli wieżę �"

powiedział Sigbjorn �" tam, gdzie mieszkamy teraz w Primrose. Wieże była tu i wtedy, właściwie tylko ją można było zobaczyć z ulicy. Ale o ile wiem, nie było tam wtedy żadnych pokojów do wynaięcia. Na leżała do jakiegoś artysty i sądziłem, że dolna jej część to pracownia, bo była oszklona.

�" To był pewnie brat seńory Trigo, ale już nie żyje.

�"�ó Dawniej �" ciągnął Sigbjorn, na wpół do siebie, przyjmując Bohemios i przechadzając się niespokojnie �"�
były tam dwie wieże z rodzajem ga-leryjki łączącej je na dachu, i na tej, której chyba używano jako mirador, były różne anioły i inne okrągłe fig ury z piaskowca. Te zab awn e okna w kształcie szewronu wciąż istnieją, ale pod nimi był

także napis złotymi literami, który można było od-czytać z ulicy. Chyba zburzyli jedną z tych wież, chociaż zauważyłem, że niektóre anioły pojawiły się znowu na domu seńory Trigo.

�
�"�ó Więc wieża dała ci natchnienie? �" powiedział Eddie. �" Rozpaliła twoją wyobraźnię, czy jak to się mówi?

�" Albo moja wyobraźnia rozpaliła wieżę...

Tylko że niestety to nasz dom w Kanadzie spłonął: ale to inna historia... Chciałem tylko powiedzieć, że z jakichś tam powodów l^T^em jednej z moich postaci mieszkać w tej przeklętej wieży. A także jedna z najważniejszych scen w książce odbywa się właśnie tam �" powiedział Sigbjorn �"�
scena, kiedy mój bohater musi wybrać, ujmując to raczej głupio, między życiem a śmiercią. A teraz sam tam mieszkam...

Eddie zmrużył swe oczy krupiera i czy dlatego, że zainteresowało go to, co powiedział Sigbjorn, bo powtórzył za nim: �śA teraz sam mieszkasz w tym przeklętym miejscu, eh?", czy też na skutek jakichś własnych myśli wywołanych przez jego słowa, dodał

sentencjonalnie: �" To się nazywa zbieg okoliczności, co?

�
�" Lub jeszcze gorzej.

�"�
Co to za książka? Coś w rodzaju powieści kryminalnej?

�"�
Pożyczę ci... Mam ze sobą rękopis, ale po-

życzyłem go Hippolyte'owi. Ale, chciałem cię o coś zapytać. Przecież mam to ze sobą, o czym ja myślę?

�" Sigbjorn wyciągnął z kieszeni zmiętą kartkę pa-pieru.

Eddie przybrał ważną minę, włożył okulary i przeczytał �" ,,lLe gusta este jardini Que es suyo?

iEvite que sus Mjos lo destruyan!" Nie, tu jest błąd.

�" Ależ ja to przepisałem. Nawiasem mówiąc, jak byś to przetłumaczył?

�" Podoba ci się ten ogród, który jest twój?

Nie pozwól, by twoje dzieci go zniszczyły!

Sigbjorn zajrzał Eddiemu przez ramię. �"

Przecież przepisałem to dokładnie z tabliczki w Oaxaca.

�" No, to sprawę tłumaczy... Musisz to po prawić.

�" To zmienia wszystko... Teraz widzę, że to idiotyczny błąd, ale przez co najmniej osiem lat nig dy nie przyszło mi do głowy, że to mogł

kolwiek innego niż �śPodoba ci się ten ogród? Dlaczego jest on twój? Wypędzamy tych, którzy niszczą!"

�" To nie ma nic wspólnego z wypędzaniem.

�" Chociaż, to mi nasuwa pomysł... Będę mu siał to zmienić, oczywiście. Ale mój Konsul mógł na początku myśleć, że to znaczy właśnie to. Tak, widzę, że tak byłoby jeszcze lepiej.

�"�ó Musisz to poprawić. Inaczej to bez sensu.

�ó�"�
A potem ktoś inny może to przetłumaczyć dobrze. Będzie z tym cholernie dużo kłopotu, ale wi-dzę, że prawdziwe tłumaczenie jest nawet gorsze.

�ó�"�
Przedtem powiedziałeś, że lepsze.

�
�"�
To znaczy bardziej znaczące i straszliwe

�" powiedział Sigbjorn składając kartkę. �" Dziękuję, Eddie, mogę sobie nalać?

�
�"�
Po to przecież jest butelka �" odparł Eddie zdejmując okulary. Piosenka buchnęła nagle z po-bliskiej posady. �
�" Ale chciałbym wiedzieć... powiedz mi teraz, o czym jest ta książka �" poprosił napeł-

niając ponownie swoją szklankę.

�" Głównie o piciu �"�ó odrzekł Sigbjorn Wilderness.

�" Oczywiście ja o tym nic nie wiem. Wstyd powiedzieć, ale wypijam butelkę, tak, butelkę Ber-reteaga dziennie. Nigdy pijany. Nigdy kaca �" po wiedział Eddie.

�" Primrose i ja wypijamy tylko litr koniaku

�" stwierdził Sigbjorn siedząc na parapecie z rękoma splecionymi na kolanach i spoglądając na oświetloną księżycem wieżę �" i mamy kaca.

A jednak nastrój przygnębienia opuścił go teraz i poczuł, jak ogarnia go niemal ekstaza połączona z pewnego rodzaju chorobliwą dumą, gdy patrzył na upiorny ogród, na obłąkańczą wieżę w blasku księżyca. �" Oraz upijamy się �" dodał. Było to tak, jak gdyby rzeczywiście poruszał się w tym, co sam 215

stworzył, i nawet jeśli twór ten był nieudany, uczucie było prawie boskie. Bo czyż doprawdy sam Bóg nie poruszał się w swoim dziele w taki właśnie wid-mowy sposób, i jakże moglibyśmy Go ujrzeć, gdy czujemy niejasno, że w każdej chwili może on wy-kreślić nas całkowicie ze swego dziwnego, ciemnego rękopisu?

�" Kiedy ją wydadzą?

Sigbjorn potrząsnął głową. �" Prawdopodobnie nigdy. �" I wiedział także, co teraz następi.

�" Oczekuję egzemplarza z dedykacją...

Jakże często siedzieli tu z Primrose czekając na listonosza, który okazał się jego własnym małym listonoszem z rozdziału VI i przez te wszystkie lata nie postarzał się ani odrobinę, ten sam dziarski krok, ta sama kozia bródka i ta sama mina człowieka przy-noszącego zawsze niezmiernie ważne wieści. A wiadomość z Anglii, odmowa, przyszła w Sylwestra, zna-leźli ją w skrzynce po powrocie z Yautepec. �śPan Wilderness, choć naśladuje sztuczki Joyce'a, Sterne'a, surrealistów i pisarzy strumienia świadomości, ma nam do zaofiarownia jedynie serce i umysł Sir Phili-pa Gibbsa. W dodatku książka jego nieuchronnie przywodzi na myśl cieszące się ostatnio takim powodzeniem książkę i film Rigaudon pijaka." A przecież aż do wtedy, do tamtej chwili, jakże piękny był ten ostatni dzień starego roku! Ogromny wysiłek wstania rano �" jak zamierzał też uczynić jutro ze względu na Primrose �" by zrobić jej prezent ze wspaniałej wycieczki, oglądane z autobusu złote zboże rozłożone na podwórzach, Popo i Ixta pojawiające się i zni-kające, a potem samo Yautepec, małe miasteczko nie odkryte przez turystów, ogromne białe motyle uno-szące się w powietrzu jak kwiaty wiatru. A potem rzut oka na patio kościoła, chłodne, pełne cienia i spa-cer wzdłuż rzeczki. Wracali tacy szczęśliwi, w zatło-216

czonym autobusie, i oto odrzucono jego książkę, a do tego jeszcze ta niepotrzebna zniewaga i obietnica przedłużania napięcia. Bo odpowiedź z Anglii nie była ostateczna. �śLecz pomimo to książka moim zdaniem posiada pewne zalety, a zasadnicza jej wada zdaje się polegać na tym, że co najmniej dwie trzecie powieści jest nieistotne dla głównego wątku. Autor przeliczył się z siłami. I chociaż może się to spotkać z kpiną z jego strony, proponuję, żeby swoją książkę przerobił, nawet za cenę ryzyka, że upodobni się ona jeszcze bardziej do Rigaudon pijaka, którego tak wy-raźny wpływ nosi, i żeby zatrzymać rękopis do czasu jego odpowiedzi."

Sigbjorn odpisał obszernie, analizując rozdział

po rozdziale i wyjaśniając, że skoro przerabiano ją już dziesięć razy, musi zostać przyjęta lub odrzucona taka, jaka jest. I, ach Boże, ten Sylwester, potem te rakiety zimnych ogni, ten hałas, okropne gwizdy po-ciągu, pijacki koszmar, a jednak, pomimo wszystko, zakończony miłością! A potem jeszcze gorszy koszmar Nowego Roku. Ale po co ktoś miałby chcieć wy-trzeźwieć w Meksyku. Gdybyś nie był pijany tequi~

lą lub mescalem, byłbyś pijany słońcem lub kobalto-wym niebem, światłem księżyca lub wulkanami, chyba że chciałeś spać przez cały czas! Albo zwario-wać... A zaraz potem nadeszły na dodatek złe jak zwykle wiadomości z Ameryki, tym razem coś nowego w języku odmowy. Amerykański wydawca, czy re-cenzent, udawał nawet, że przeczytał powieść dwu-krotnie (co mógł zrobić nawet o tym nie wiedząc, jak twierdził Sigbjorn, skoro ta sama firma odrzuciła ją wcześniej, w jej poprzedniej wersji, już w 1940 ). �śWydaję tę opinię nie dlatego, bym uważał, że po prostu nie uda się jej sprzedać. Wrażenie jej wtórności pogłębiło się przy ponownej lekturze..."

Wtórności! Chryste, pomyślał znów Sigbjorn w udrę-

217

�" Nazywam się Thorbeard �" oznajmił głębo kim głosem Sigbjorn.

�" Słuchaj �" przerwał znów Eddie. �"�
Jadę jutro do Acapulco. Pojedźcie ze mną i zapomnijcie o tym wszystkim.

�" Świetny pomysł �" powiedział Sigbjorn z wahaniem i jak gdyby wbrew sobie oprzytomniał

na chwilę. �" Świetny, ale...

Pomyślał o Acapulco, ostatni raz był tam �"

Stanford, oczywiście, był tam w 1938, Stanford �"kiedy wciąż jeszcze nosił ten biały garnitur �" z czego on był, nie z kory �"�
który Fernando sprzedał mu za pięć pesos w Cuieitlan (�śMoja biedna klacz, teraz bę-

dzie gryzła, gryzła, cały czas gryzła"): Acapulco było jego (jak Ivonne) pierwszym portem meksykańskim w 1936: to właśnie w Acapulco wypił swój pierwszy mescal; pomyślał o mescalu, potem pomyślał

0 Taxco. Gdyby pojechał do Acapulco z Eddie'm, jak pojechali do Taxco �"�
a chcąc nie chcąc przejeżdżali by przez Taxco; może nawet udałoby się odkupić tam to Taxco �" niewątpliwie byłoby wiele drinków rano, tyle i właśnie takich, na jakie będzie miał ochotę ju tro, ale o które Primrose będzie miała pretensje: z drugiej strony, nie, nie, nie mógł tego zrobić. Czyż nie zamierza zabrać Primrose do Oaxaca? Oaxaca!

Bo co tak naprawdę zapamięta Primrose z Taxco �ó�"

mimo że byli najszczęśliwszą parą, jaką Helen i Guido w życiu widzieli �" z tego czasu spędzonego z Eddiem, poza tym, jak dostojnie on, Sigbjorn, upił się: może dwie wieże katedry, światło zachodzącego słoń ca najpierw na nich, potem na kopułach (widziane z kawiarni delirium tremens), kobaltowe niebo, zapa dający zmrok, gwiazdy! �" Mars i Saturn pomiędzy wieżami, i może Syriusz i Kanopus za nimi, tak, 1 chociaż on ich nie widział, może gwiazdy poprzez palmowe liście i światła miasta w dole z tarasu Vic-220

torii, ale to Eddie pokazywał jej to wszystko, nie on.

Tańcząc Raspa. �śNajszczęśliwsza para jaką znam", powiedział Guido. A przecież Primrose była �" w pewnym sensie, oczywiście, zawsze w pewnym sensie �" załamana. Sigbjorn pomyślał o folderze z fo-tografią młodego człowieka robiącego zdjęcia. Z pew-nością nie był to ten rodzaj ideału Taxco. Nie, nie, nie, nie miał zamiaru tak jej rozczarowywać znowu. Poza tym podróże, których sami nie zaplanowali, rzadko

�śwychodziły". Byli szczęśliwsi sami.

�" Nie, obawiam się, że nie, Eddie. Widzisz, myślę o zabraniu Primrose do Oaxaca jutro �" po wiedział.

�" Nie możecie jechać do Oaxaca innym ra zem? Mam samochód, wiesz. Jak chcesz dojechać do Oaxaca?

�" Autobusem stąd, z Cuernavaca.

-�"�ó Niemożliwe, musicie pojechać do Mexico City �" powiedział Eddie �" i tam złapać pociąg albo autobus. Pociągiem jedzie się całą noc, chociaż ja sam nigdy nie byłem w Oaxaca, ale tak czy inaczej musicie przejeżdżać przez Puebla.

�"�
Wszystko to wiem �"�
Sigbjorn uśmiechnął

się na myśl, że prawdopodobnie widział znacznie wię-

cej Meksyku niż Eddie, który sam będąc Meksyka-ninem, nigdy nie zadał sobie trudu pojechania do Oaxaca, chociaż urodził się w Pueblą, stosunkowo niedaleko stamtąd.

�" Kiedyś dojechałem tam pociągiem z Mexico City. Ale ostatniej nocy przeglądałem mapę i wy liczyłem sobie, że można stąd pojechać do Matamaros autobusem drugiej klasy, a �śtam złapać autobus przyjeżdżający z Puebla.

�" Droga stąd do Cuatla jest okropna. A z Cuatla do Matamaros nie ma nic, co można by w ogóle nazwać drogą. W każdym razie będziecie ledwo żywi, 221

zanim dojedziecie tam jednym z tych zatłoczonych autobusów, Żadnemu Meksykaninowi nie przyszłoby to do głowy.

�" Widocznie przychodzi, bo inaczej autobu sy nie byłyby tak zatłoczcme. Nie siedzieliby na da chach tych autobusów do Matamaros, jakie widuję

�" powiedział Sigbjorn �" a w każdym razie to bę dzie przygoda.

�" Nie dla mnie!

Sigbjorn poczuł się teraz rozsądnie trzeźwy i zadowolony, że nie dał się odwieść od Oaxaca.

�" A mam też inny powód, dla którego szczególnie chciałbym tam pojechać. Jest pewna postać w mojej książce, nazwałem go doktorem Vigilem, istnieje naprawdę, mój bardzo drogi przyjaciel, którego znałem, kiedy poprzednio mieszkałem tu, w Meksyku, to jest, kiedy byłem w Oaxaca, bo on jest stamtąd. Pisząc tę książkę w Kanadzie pisałem do niego kilka razy, ale nie otrzymałem odpowiedzi

�" wszystkie listy odsyłano z powrotem.

�" Zobacz, kto przyszedł.

Biała postać była doktorem Hippolytem we własnej osobie, co można było rozpoznać z daleka, a teraz szedł ku nim przez trawnik, z pakunkiem pod pachą, a gdy się zbliżył, Sigbjornowi wydało się, że słyszy dźwięk bębnów �" słyszał rzeczywiście, choć nie były to bębny voodoo. Doktor Hippolyte był

Haitańczykiem, niegdyś charge d'affaires w Meksyku, ale z jakichś powodów nie wyjechał i wciąż mieszkał w Cuernavaca, olbrzymi Murzyn, cały w klasycz-nej bieli poza czarnym krawatem; wraz z nim przy-była jak gdyby esencja Haiti, szum palm i obraz ma-leńkiego Murzyna na jednej z nich, mówiącego: pięć centów, proszę, chaty o blaszanych dachach wśród strzelistych drzew, pięć pogrzebów sunących na ośle-piająco biały cmentarz, i szelestliwe milczenie biało 222

ubranych kobiet podobnych do mew, gdy na przemian wspinały się i schodziły z Kenscoff: Sigbjorn odwie-dził ten kraj �
�"�ó czasem myślał o zabraniu tam także Primrose �" wiele lat temu jako marynarz: bębny nie ustawały.

�" Hallo �" powiedział człowiek, który zaled wie przed pięcioma dniami uratował Sigbjornowi życie. �" Przyniosłem pański rękopis... Przepraszam, rozlałem na niego trochę teąuili.

�" To trochę jak człowiek, który oddał Ulisse-sa następnego dnia po pożyczeniu i stwierdził: �śBar dzo dobre".

�" Nie wystąpiłem jeszcze z opinią. Może �"

doktor Hippolyte uśmiechnął się �" nie jestem go dzien. Także jestem wygnańcem. Myślałem, że nie nawidzę białego człowieka dlatego, że podbija świat i że wyrabia w Murzynie kompleksy zarówno wyż szości jak i niższości �" doktor Hippolyte smakował

swój rum z miną znawcy. �" Myślałem, że jestem Murzynem. Ale teraz odkrywam, że uważają mnie za białego i to jest dla mnie tragedia. Widzi pan, ja także mam tragedie, chociaż staram się jak mogę, że by ich nie robić. Może dlatego, że nie mam talentu.

Mamy teraz rewolucję, w tej chwili. Bezkrwawą.

Wypędziliśmy prezydenta z jego białego mauzoleum kocią muzyką, po prostu wysyłając dzieci szkolne, że by maszerowały dookoła placu waląc w bębny i bu dząc w nim poczucie wstydu. Stąd mój gąsior.

�" Czy Vigil był prawdziwym doktorem? �"

zapytał Eddie.

�" Nie, nie był. Ale często musiał działać tak, jakby nim był.

�" Ja też, oczywiście �" powiedział doktor Hippolyte. �" Myślę, że nie chciałbym być pańskim doktorem Vigilem.

223

LC6

�
�"�
Chodziło mi o to, że jeśli jest znany w Oaxaca, pewnie przesyłaliby twoje listy na jego no-wy adres.

�" Nie, dlatego właśnie nie martwiłem się.

W prawdziwym życiu, chociaż z wykształcenia był

chemikiem, pracował dla Banco Ejidal, a oni wysy łają swoich ludzi po całym kraju do miejsc oddalo nych o setki mil, gdzie nie ma żadnego urzędu pocz towego, by doręczyć pieniądze chłopom �" i on to właśnie robił. Raz nawet pojechałem z nim w góry.

W gruncie rzeczy był dwiema postaciami, chociaż nie sądzę, żeby to mogło was bardzo interesować. Grał też w Burzy nad Meksykiem Eisensteina.

�" Pożyczyłem od Eisensteina smoking �" po wiedział Hippolyte.

�
�"�
Jednak wydawałoby się, że bank powinien być z nim w kontakcie.

�" Ciągle właśnie miał rezygnować z tej pracy i doszedłem do wniosku, że wreszcie to zrobił. Ale czułem, że miałbym okazję odnaleźć jego ślad, gdy bym sam pojechał do Oaxaca. Znam kilku jego przy jaciół tam w górach, którzy mogliby wiedzieć, gdzie on jest.

�" To szukanie guza �" nie użyję słowa grin-gro �"�
iść tam w góry, szczególnie z kobietą.

�" Żaden Meksykanin nie zrobiłby tego

�" Murzyni tak. W istocie wielu Murzynów mieszka w Oaxaca. Kiedyś myślałem, że jestem Mu rzynem.

�
�"�
Nie �" roześmiał się Eddie. �" Żaden Meksykanin nie zrobiłby tego... Ale kiedy Amerykanie przyjeżdżają tutaj, to zupełnie jakby tracili głowy.

Przeciętnie dwa razy na tydzień muszę wyciągać jakiegoś Amerykanina z więzienia. Na przykład nie-dawno młody facet, Amerykanin, poszedł do baru Universal, a jakiś wieśniak był borracho i namówił

15 �" Literatura na świecie 225

go, żeby spróbowali, który silniejszy. Jeden z tych policjancików tutaj zaaresztował go za bójkę i za-kłócenie spokoju. Bił się i zakłócał spokój nie bardziej niż ja w tej chwili. To była po prostu ukartowana sprawa, żeby wyciągnąć z niego kilka dolarów. Ta część mojej pracy nie jest żadną tajemnicą �" pocho-dzi wprost od gubernatora. Chcą mieć turystykę i nie chcą, żeby Amerykanie pakowali się w jakieś kłopoty. Jeśli już do tego dochodzi, wszystko jest kwestią dolarów. Potem ten Amerykanin zaproponował mi pięćset dolarów. Tak, pięćset dolarów, nie pesos. Oczywiście nie wziąłem.

�" Nie należę do tych, którzy pakują się w kłopoty, przynajmniej nie z powodu picia. Jedyne kłopoty, jakie miałem w Meksyku, to wtedy, kiedy nie miałem ze sobą dokumentów. To było w Oaxaca, ale bardzo dawno temu i mam nadzieję, że zapom nieli o tym. Zresztą, wszystko się wyjaśniło, kiedy moje papiery dotarły wreszcie z Mexico City. �" Sigbjorn zdał sobie sprawę, że musi być naprawdę po rządnie wstawiony, jeśli mówi o tym tak lekko, jeśli mógł zbyć ten okropny incydent tak lekko. �" A jed nak wpakowałem tu mojego Konsula w kłopoty za dziesięciu.

�" Twojego Konsula? Co mu zrobiłeś?

�" Mojego Konsula w książce.

�" Co mu się stało?

�" Ktoś go zastrzelił, a potem wrzucili go do rozpadliny.

�" Nieszczęście zawsze oczekuje cię w barranca �" powiedział Eddie ponuro. �" Jak to się stało, że tam wylądował?

�" Pił. Zresztą Hippolyte wie już teraz wszy stko o Konsulu.

�" Tak. Bardzo go polubiłem. Żal mi było, że umiera. W gruncie rzeczy uważałem, że twoja Ivon-226

ne powinna była trafić do rozpadliny, a Konsul i jego przyrodni brat powinni żyć szczęśliwie, mając dom, i mescal, i wszystko co im potrzebne do szczęścia.

�" Wpakował się w kłopoty. Mescal był jego nemesis... I oczywiście miał szczęście nie znać pana, Hippolyte. �" Sigbjorn zaśmiał się, popijając. �" Ści śle mówiąc, nie był już oczywiście Konsulem. Jeśli 0 to chodzi, nie był już właściwie człowiekiem. Stra cił żonę: rozwiodła się z nim, ale w dniu, w którym historia naprawdę się zaczyna, wróciła do niego. Je go przyjaciele, monsieur Laruelle w tej wieży i je go przyrodni brat �" inaczej mówiąc ja, zresztą to sa mo mógłbym w pewnym sensie powiedzieć o wszy stkich innych postaciach �" który przypadkiem miesz ka właśnie u niego, i oczywiście doktor Vigil, który naprawdę nazywa się �" chyba wam nie mówiłem �"

Juan Fernando Martinez; dla mnie miał indiańskie imię, nawiasem mówiąc, bo był zapotekańczykiem, 1 ponieważ byłem pisarzem, �śrobiłem tragedie", ma wiał zawsze �" �śHallo, robisz jakieś nowe tragedie dzisiaj?" �ó�"�
tak właśnie lubił mnie witać, zwykle w barze; więc wszyscy ci ludzie, łącznie z żoną Konsula, starają się mu pomóc, na różne sposoby, żeby prze stał pić, żeby wyjechał do Kanady, żeby zajął się czymś nowym, żeby pił co innego, żeby pojechał, że tak powiem, do Acapulco. Na przykład doktor Vigil zaprasza go, żeby pojechał z nim do Guanajuato, sa mochodem, tak jak ty zaprosiłeś mnie do Acapulco, i tak dalej.

�" Chyba napiszę książkę �" powiedział Eddie.

�" Nie robiłbym tego, jeśli ma to na ciebie wpłynąć tak, jak zdaje się wpływać na naszego tu przyjaciela �" powiedział doktor Hippolyte.

�" Nie robiłbym tego na twoim miejscu �"

Sigbjorn przesunął pakunek wzdłuż parapetu.

227

�" Jak w ogóle doszło do tego, że ją pan na pisał? �" zapytał Hippolyte.

�" Pewnego dnia dziewięć lat temu, było to pod koniec 1936 roku, kiedy mieszkałem tam pod nu merem 55 �" skinął głową w kierunku Calle Humboldt �" pojechałem autobusem do Chapultepec. Nie tego dużego Chapultepec, do tego małego, niedaleko stąd. Kiedyś był tam wodospad i tak dalej, ale już nie ma. Było ze mną kilka osób, jedna z nich ogrom nie mi droga, nazwijmy ją X, Seńora X, moja pierw sza żona, nie byliśmy naprawde^małżeństwem, ale to inna historia, i dwóch Amerykanów, jeden z nich ubrany w strój kowbojski, który był także strojem postaci nazwanej przeze mnie Hugh: przyjechał tu bydlęcym pociągiem wskutek zakładu, i zabrali mu jego ubranie na granicy. Jechaliśmy na ujeżdżanie byków, po tej stronie Chapultepec. Arena jeszcze tam jest, bo widziałem ją w Sylwestra, kiedy jecha liśmy do Yautepec. Mniej więcej w połowie drogi za trzymaliśmy się przy Indianinie, który zdawał się umierać przy drodze. Wszyscy chcieliśmy mu po móc, ale powstrzymano nas, mówiąc krótko �" doktor Hippolyte roześmiał się w tym momencie �" bo po wiedziano, że to wbrew przepisom. Skończyło się na tym, że zostawiliśmy go tam, gdzie był, a tymczasem jakiś pijak z autobusu ukradł jego pieniądze z kape lusza, który leżał obok na drodze. Zapłacił nimi za bilet, skradzionymi pieniędzmi, i pojechaliśmy na ujeż dżanie byków.

�" I co dalej?

�" To wszystko. Cała historia wyrosła z tego incydentu. Zacząłem to jako opowiadanie. Później przyszło mi na myśl �" Sigbjorn roześmiał się, cho ciaż bez wielkiej wesołości w glosie �" że nikt jeszcze nie napisał prawdziwej książki o piciu, w którym byłem już wtedy, skromnie mówiąc, znacznym auto-228

rytetem. Tak więc, podczas gdy pierwszą krótką wersję odrzucał wydawca po wydawcy, zacząłem rozpra-cowywać szczegółowo temat pijaństwa zarówno w życiu jak i w książce, jeśli mnie rozumiecie. Oczywiście to nie wszystko, ale z czegoś takiego powstała postać Konsula i, by uprzedzić pana, Hippolyte, moż-

na by powiedzieć, że wyposażyłem w swoje wady dość ważną osobę po to, żeby samemu nie czuć się zbyt winnym.

Eddie ziewnął, ale Sigbjorn czuł, że bardziej ze znudzenia niż dlatego, by chciał iść spać, bo na-lał sobie większą porcję �śFour Roses". Skoro jednak rzucanie tej książki przed ludzi, których w głębi du-szy ani trochę ona nie interesowała, wydawało się je-go przeznaczeniem, Sigbjorn ciągnął uparcie dalej.

�" Po napisaniu historii tego Indianina przy drodze, gdy tylko przyszło mi do głowy, żeby z tego wszystkiego zrobić większą powieść, zakończenie tej książki �" wskazał leżący na parapecie rękopis �"

napisałem najpierw. Kazałem zgrai policjantów za strzelić go w barze. Umieściłem cantinę nad barranca, i w miejscu przypominającym nieco Chapultepec �"

to niedaleko stąd, nie to miejsce bitwy. Później, po ostatnim wyjeździe do Oaxaca, zmieniłem całkowicie charakter cantiny i upodobniłem ją do pewnej cantiny w samym Oaxaca, która nazywała się Farolito i którą otwierano o czwartej rano. Sam byłem w Uni-versalu i wdałem się w rozmowę ze zgrają zupełnych borrachos, których nie tylko nie drażniło, że zapi sywałem każde ich słowo, ale przeciwnie, wręcz im to pochlebiało. Oni próbowali mówić po angielsku, a ja

�" po hiszpańsku: wynikające z tego zamieszanie było dokładnie tym, czego chciałem. Trzeba przyznać, że sam byłem perfectamente borracho.

�" Proszę jednak pamiętać, co panu mówiłem, Sigbjorn. W Voodoo jest wielka lekcja, jest dyscypli-229

na. Tancerze nie opuszczają płonącego kręgu. Jeśli to, czego się w ten sposób pozbywają, chce pan nazwać nerwicami, to tak właśnie jest. I nawet jeśli kapłan staje się opętany, ceremonia trwa dalej. Dzwoni się, kiedy osiągnie ona punkt, po przekroczeniu którego mogłaby stać się niebezpieczna. Musi pan być swoim własnym kapłanem i sam dzwonić. Tak, powiem pa-nu. Pan też jest opętany. Opętany przez Sigbjorna Wildernessa. Ale nie przez Barona Samedi, ani też przez Papę Legba, Ministra Spraw Wewnętrznych Śmierci. Jest pan opętany przez Sigbjorna Wildernessa. Inaczej mówiąc, Sigbjorn opętany jest przez Wildernessa. Nic w tym zresztą złego, chociaż musi się pan zdecydować na jednego z nich.

Chociaż Sigbjorn miał uczucie, że w tym cza-rującym człowieku znalazł przyjaciela na całe życie, to jednak teraz poczuł się raczej zirytowany, może dlatego, że mu to umożliwił.

�" Musiałem pana bronić przed nim samym.

Drobna sprawa samobójstwa jest niczym na Haiti.

Mój własny brat strzelił sobie prosto w serce, bo my ślał, że złapał chorobę. A teraz jest zupełnie zdrowy.

I w rzeczywistości nie miał żadnej choroby. Tak jak pan. �" Jak to, �śtak jak pan"?

�" Nie pamięta pan? To właśnie mi pan powie dział. Że poszedł pan i złapał ją rozmyślnie.

Eddie wszedł do środka i słychać było, jak krząta się po kuchni.

�" O mój Boże, powiedziałem to?

�" To prawda, oczywiście, miłość nie może po sunąć się dalej �" powiedział Hippolyte.

Sigbjorn, jako pisarz, spróbował opisać Eddiego. Zaczynając od głowy �" głowa jego miała kształt głowy i spryskana była raczej zbyt obficie brylanty-ną. Ciało miał kształtu ciała, średniego wzrostu, ale 230

ponieważ nigdy nie wystawiał najmniejszego nawet jego kawałka na słońce �" fakt być może sam w sobie znaczący �" trudno było powiedzieć dokładnie, jakiego było rodzaju. Odnosiło sią wrażenie, że wbrew temu, czego można by się spodziewać, nie znało ono. ran od kuli. Stopy w kształcie stóp, ustrojone w hua-raches, dopełniały obrazu, ale gdyby kiedykolwiek zechciał

opisać Eddiego, zapytałby Primrose. Zdradzało to brak normalnej ciekawości. Tak, ciekawość była dla Sigbjorna (pomimo jego niezwykłej próżności) formą grzechu. Bardzo podobnie, choć na inną skalę, rzecz się miała z samą Quinta Dolores. Mógł powiedzieć �śna lewo było tak s tak" lub �śna prawo". Albo �śna południowy zachód". Ale takie określenia, kiedy napotykał je w którejś z nielicznych książek, jakie przeczytał do końca, wprowadzały zamęt, powodowały jedynie, że przewracał książkę do góry nogami. Tak czy inaczej, to nie byłby twój północny północo-zachód ani twój wschód �" po co próbować? Primrose w każdym razie wiedziałaby i w razie potrzeby znowu by ją zapytał.

�" Zauważyłem w panu pewną szczególną rzecz, doktorze. Będąc Haitańczykiem nie jest pan przesądny. We mnie ma pan do czynienia z kimś co najmniej dziesięciokrotnie bardziej przesądnym niż ktokolwiek, kogo pan w życiu spotkał, nawet na Haiti. �" Och, mam swoje małe opętania... �" doktor Hippolyte zachichotał. �
�"�
Raz, w Port-au-Prince, zo baczyłem kobietę bez głowy tańczącą przed Hotelem Olaffson.

Sigbjorn pomyślał, że może jest w tym wszystkim coś, co w niepojęty sposób przypominało tę scenę pomiędzy nimi a w jego książce pomiędzy Konsulem i doktorem Vigilem.

231

�" Może zajmie się pan nieco głębiej sprawami nadprzyrodzonymi.

�" Ach, nadprzyrodzone �" powiedział Hippolyte. �" Niestety, podczas gdy granice nauki przesu wają się wc; ĄŻ dalej, w danym okresie są regulowa ne, i nauka może pomóc komuś, czyje doświadczenia wykraczają poza nie, radząc mu, by pocieszał się kłamstwem, tymczasowym i użytecznym, to jest ra cjonalizowaniem, do czasu kiedy ona się z nim zrówna.

�" Oczywiście napisanie książki na ten temat stanowi, jak sądzę, doskonałą formę terapii.

�" Ale nawet nadprzyrodzonym rządzi to, co racjonalne, zgodnie ze swymi nakazami. Na przykład w rozmowie z panem widzę, że jest pan opętany zbiegami okoliczności, cyframi itede.

�" Tak, nawet to jest niesamowitym zbiegiem okoliczności.

�" Jak to?

�" Napisałem książkę o zderzeniu z przeszło ścią. �" Jako człowiek inteligentny, zgodzi się pan oczywiście, że cała ta historia z cyframi jest absur dem. Tak naprawdę, jednym z najlepszych lekarstw jest współczucie i coś, co się nazywa dobrym przy kładem, jak użyteczność kogoś, kto wie, co to jest cierpienie. Stąd te anonimowe kluby i tak dalej. Jed nakże, skoro natura większości autorów jest przeciw na anonimowości, ich problem zdaje się trudniejszy.

Chociaż ośmielę się twierdzić, że gdyby pańska na tura sama była mniej przeciwna anonimowości, nie cierpiałby pan tak bardzo z powodu Rigaudon pijaka...

Interesuje mnie ten fragment, gdzie pański doktor mówi: �śChyba najlepszy sposób wypić trochę więcej".

Czy wiedział pan, że to prawda?

�" Powiedziałbym, że tak.

232

�" To znaczy, mówiąc dożylnie �" Hippolyte zachichotał. �" Stosują to z dużym powodzeniem, na zywa się to etyloterapia, jeśli dobrze to tłumaczę. To tak, jak wyrównanie poziomu płynów w dwóch na czyniach... Ale co pan robi teraz? Jak się pan zabiera do pisania takiej książki?

�" Część rozpaczy artysty �" powiedział Sigbjorn na wpół do siebie, przechadzając się nie spokojnie �" w obliczu jego materiału wywodzi się, być może, z oczywistego faktu, że sam wszechświat, jak utrzymywali także Różokrzyżowcy, jest w cią głym procesie tworzenia. Organiczne dzieło sztuki, będąc raz pomyślane, musi wzrastać w umyśle twór cy lub zdążać do zagłady. To wszystko, co mogłem zrobić, żeby skończyć Dolinę cienia śmierci. Dziękuję, że powstrzymał się pan od powiedzenia �śJa też". W

istocie zawsze oczywiście oba te procesy zachodzą jednocześnie, tak że autor, gdy pracuje, jest jak czło wiek nieustannie przedzierający się przez gęsty dym po to, by uratować kilka cennych rzeczy z płonącego budynku. Cóż za beznadziejny, niewytłumaczalny wysiłek! Bo czyż to nie budynek właśnie jest tym dziełem sztuki, o którym mowa, od dawna doskona łym w umyśle, a jedynie zmienionym w narzędzie zniszczenia' przez wysiłki, by go urzeczywistnić, prze nieść na papier?

�" Pij �" powiedział Eddie wyłaniając się zno wu z kuchni.

Lecz ogarnięty bez reszty potrzebą mówienia, Sigbjorn potrząsnął głową.

�" Wydawałoby się, że ten budynek jest szcze gólny, nie podlegający prawom doczesnego świata, pod jednym względem podobny do tej istoty z Piekła Dantego, że choć płonie nieustannie, jakby w zew nętrznym ogniu piekielnym, nieustannie też jest tak długo, jak autor nie ustaje w swych wysiłkach, przez 233

niego wypychany w miarę walenia się ścian, jak gdyby jedną ręką, podczas gdy drugą autor próbuje ła-pać skarby, które budynek wypluwa mu na głowę.

Prawdą jest także, że artysta musi spać, co stanowi może główną różnicę pomiędzy nim a Bogiem. Picie, na co zwracał już uwagę Waldo Frank, przedstawia jeden z daremnych wysiłków, by przerzucić most nad tą przepaścią.

�" Próbowałeś kiedyś zrobić z tego opowiada nie? �" wtrącił Eddie. �" Oczywiście ja się na tym nie znam.

�" Nie, nie próbowałem. Z tego prostego po wodu, że nie byłoby to dobre opowiadanie... Lecz by uczynić ten obraz jeszcze śmieszniejszym �" gdyż te raz stał się śmieszny, tak samo jak wszystko, co od chwili przeniesienia na papier stopniowo przestaje być prawdą �" musimy się zastanowić, co dzieje się każdego ranka, gdy artysta staje znów przed swoim dziełem. Czy nic nie uległo zmianie podczas jego nie obecności? Oczywiście, że uległo. Nawet na papierze coś się zmieniło... Gdyby nawet miał odrzucić teraz już absolutnie niezrozumiały nonsens o płonącym bu dynku i spojrzał na swoją pracę po prostu jak na wysiłek cieśli, który chce urzeczywistnić projekt ist niejący w umyśle, każdego ranka gdy budzi się i idzie popatrzeć na swój dom, jest tak, jak gdyby w ciągu nocy grasowali w nim niewidzialni robotnicy; dźwi-gar wyniesiono i w niepojęty sposób zastąpiono in nym, gorszej jakości, a podłoga, ułożona tak pedan tycznie, wygląda teraz jak pokład parowca w czasie sztormu. To dla analogicznych powodów wymyślono pewnie krótkie wiersze, jak doskonale wymierzone ramy, stworzone pospiesznie w chwili natchnienia i pozostawione, by sugerowały resztę, przechytrza jąc częściowo ten proces.

�" Nie chce pan chyba powiedzieć, że nie wie-234

dział pan o tym? �" powiedział doktor Hippolyte. Eddie milczał, milczeniem wymownym, pomimo że nie słuchał; było to milczenie wręcz namacalne; Sigbjorn przechadzał się niespokojnie.

�" W stwierdzeniu, że poezja jest najwyższą formą literatury i, w mniejszym stopniu, w dictum Poego, że wiersz powinien być krótki, była solidna, pragmatyczna prawda. Jeśli Bóg użycza mniej ma teriału ze źródła całej twórczości poecie, który pisze powiedzmy genialny sonet, tylko minimum będzie też zniszczone przy jego tworzeniu, a prawda, jaką sugeruje, jest tak niezniszczalna jak poczwarka czy salamandra; podczas gdy między niepotrzebnymi li nijkami nieszkodliwie dmie konieczny ogień... Nie wiem, co jest niepotrzebne. I stąd przebiegłość, więk sza nawet przebiegłość �" tak droga prawdziwemu poecie �" pisania sztuk, które �" o ile są grywane �"

nigdy nie są takie same z wieczoru na wieczór, ani same w sobie, ani w przemianach użyczonych posta ciom przez aktorów. To, co mówię, jest oczywiście kompletnym nonsensem. Jeśli o to chodzi, czytelnik jest również aktorem... Widzi pan, wszystko, co po wiedziałem, jest już obalone. To, zdaje się, jest moim przekleństwem.

�" Może stara się pan wpakować w to zbyt wiele �" powiedział Hippolyte. �" Takie przynajmniej było moje pierwsze wrażenie z pańskiej książki. To samo czu]ę też przy niektórych haitanskich obrazach.

Przydałoby się trochę więcej selektywności

�" Selektywności! �" wybuchnął Sigbjorn �"

Ależ na Boga, niech pan sobie wyobrazi, że jest pan w mojej sytuacji, w każdej chwili prześladowany my ślą, że ogień czy jakaś inna klęska wkroczy i zniszczy to, co się już tak pracowicie stworzyło, zanim zdąży się temu nadać jakąś rozsądnie stałą formę... Tak było także z moim domem, chociaż nie będę zajmował się 235

teraz sprawą mojego domu �" dodał, chodząc tam i z powrotem. �" Chryste, gdzie ja jestem? Ale, by pozostać na chwilę przy domu: czyż nie próbowałby pan także �śpakować zbyt wiele", bo po pierwsze, dom jest jeszcze za mały, by pomieścić wszystko, co ura-towano z poprzedniego: wychodząc z założenia, że lepiej wpakować zbyt wiele, niż wydostać zbyt mało, tym bardziej źe �" tak jak mieszkałem w domu, któ-

ry odbudowywałem, zanim go skończyłem �" w tym samym czasie przeżywa się Książkę, którą się pisze lub ma pisać �" Eddie chrapał �" i przypuszczam, że o to właśnie chodzi, że przeżywam to, o czym powi-nienem pisać. Nawet teraz, w tej rozmowie. A jak mogę robić obie te rzeczy naraz? �" Przerwał i dodał

pokornie: �" Czy nie mógłby mi pan powiedzieć do-kładnie, do czego właściwie chciałem doprowadzić?

�" Doprowadzić siebie do szaleństwa �" po wiedział Hippolyte �" i mnie też. Na przykład sądzę, że nie był pan prześladowany w każdej chwili, jak pan mówi, kiedy pisał pan książkę, którą właśnie przeczytałem, a przynajmniej jej ostateczną wersję, bo kilka dni temu mówił mi pan o poczuciu bezpie czeństwa, jakie miał pan wtedy, a które zniszczył po żar. A jednak w tamtym okresie mogło to być tylko względne poczucie bezpieczeństwa. Niemniej sprawił

pan, że chciałbym przeczytać ją jeszcze raz.

�" Nie robiłbym tego na pańskim miejscu. To właśnie zrobił pewien wydawca i wcale nie spodoba ła mu się bardziej. Powiedział, że wrażenie jej wtór-ności pogłębiło się. Zresztą �" dodał �" nie przeczy ta pan, w każdym razie nie teraz. Mam parę popra wek, które chciałbjon zrobić.

�" Chyba pamięta pan, co stało się ostatnim razem, kiedy odebrał pan książkę z rąk wydawcy, by ją przerobić. Czy nie lepiej byłoby zostawić ją w spo koju, skoro już ją pan skończył? Przynajmniej nie 236

musi się pan martwić, że zginie, ma pan kopie i w Ameryce, i w Anglii, i tutaj.

�" Nie, to nie są ważne poprawki. Jedna czy dwie rzeczy, które właśnie przyszły mi do głowy...

Ta tablica, na przykład, i jeszcze coś... Poza tym jutro wybieram się do Oaxaca i może uda mi się sprawdzić słowa na tej tablicy, jeśli jeszcze tam jest.

�" A swoją drogą, by odpowiedzieć na pańskie poprzednie pytanie o robieniu obu rzeczy naraz �"

mówił doktor Hippolyte. �" Czy to położenie jest aż tak jedyne w swoim rodzaju? Czyż nie jesteśmy wszyscy mniej lub bardziej w tym samym położeniu, w każdej chwili prześladowani, w ten czy inny spo sób, myślą, że ogień wkroczy i zniszczy to, co tak pra cowicie stworzyliśmy? Lecz pomimo to pełni wiary budujemy dalej.

�" Nie, nie jest tak. To zbyt oczywiste �" od parł Sigbjorn. �" I nie o to mi chodziło.

�" Niech będzie. A co z następną książką? �"

ciągnął Hippolyte, licząc na swych brązowych pal cach. �" Wydaje mi się, że powinien pan brać rzeczy 0 tak: jeden, dwa, trzy, cztery. Po kolei. Ma pan za miar coś jeszcze napisać?

�" Nie sądzę. Bo to chyba byłoby to.

�" Jak by pan to zatytułował?

�
�"�
Ciemny jak grób, w którym spoczywa mój przyjaciel.

�" Znowu jest pan zachłanny. Dlaczego nie po prostu Ciemno jak... �" Roześmiali się i doktor Hippo lyte wskazał gąsior, ale Sigbjorn potrząsnął głową: przypomniał mu się nieprzyzwoity kawał, lecz pow strzymał się od opowiedzenia go �" to także prowa dziłoby do wypicia jeszcze jednego: Eddie obudził się 1 zaproponował mu �śFour Roses", ale i tego odmówił, odmawiał wszystkiego, pokusa zdała się łatwiejsza do zwalczenia może dzięki uprzedniemu zwalczeniu po-237

kusy, by powiedzieć �śTak" na zaproszenie fto Acapulco. /

Sigbjorn podążył z powrotem przez ogród do wieży, po omacku wspiął się po schodach z czerwonej gliny, uważając na furtkę, potem jakoś przez po- , kój Primrose nie budząc jej, do pokoju z oknami w kształcie szewronu, po drabinie na dach, kiedyś mirador z jego książki, i tu w świetle księżyca spojrzał w dół na Cuernavaca. Miał tu na górze butelkę, ale nie sięgnął po nią; czuł się przyjemnie pijany, świadom uczucia ogromnej ulgi, że zrzucił to wszystko z serca, rozmyślając o znaczeniu wieży, z której mógł wciąż dojrzeć niewyraźną postać Hippolyte'a zajętego rozmową z Eddiem. Czy rozmawiali o nim? Nie mógł

słyszeć z powodu hałasu dobiegającego z posady.

Popatrzył na północ, południe, wschód, zachód, nawet w kierunku piramidy Teopanzolco. Pomyślał o Bożym Narodzeniu, znowu o Sylwestrze i Nowym Roku �"

rakiety wybuchające na niebie, podczas gdy on cytował

Bergsona �" a nawet o Wielkanocy, którą, zamierzali spędzić tutaj, o wszystkich świętach nadziei. Potem strach, poczucie prześladowania powróciły nagle z całą siłą i jak gdyby w odpowiedzi na nie popatrzył w stroną światła na wieży strażniczej więzienia, ale to więzienie było oświetlone, Fernando, podczas gdy więzienie w Oaxaca i ten poranek Bożego Narodzenia... Może niedługo zobaczy znów Fernando, ale ta myśl sprawiła, że poczuł pragnienie i miał ochotę wypić jego zdrowie.

Pozwolił sobie na jeden mały łyk i nie czuł już strachu

�" bo kiedy jestem słaby, wtedy jestem silny, przynajmniej nie kryję się tu na górze, prawda, Boże, czy widzisz mnie tu na górze? Ach, gdyby tylko mógł

uwierzyć w swoje pisarstwo �" północ, południe, wschód i zachód, obejrzał się na falujące, nieurodzajne wzgórza i tragiczne rozpadliny, popękane drogi, równiny kaktusów i fał-

238

szywe wulkany swojego własnego życia, i mało zobaczył światła �" księżyc świecił �" z wyjątkiem tego, jakie użyczało szaleństwo: a jednak była to żyzna do-lina. Czy rzeczywiście patrzył w stronę Oaxaca, czy te ciemne równiny to było Oaxaca? �" Oaxaca, gdzie naprawdę leżało Parian �" i przerażenie poraziło go znowu �" jego symbol śmierci, chociaż w książce (a nigdy dotąd nie miał tak silnego poczucia, że stoi wewnątrz swojej książki), gdy Hugh oglądał je z wie-

ży w dzień, przez lornetkę, zdawało się być całkiem blisko. Wściekłe ding-dang-ping-pang-bang dzwonów na jutrznię nadpłynęło z katedry �" była to madruga-da, godzina przed świtem, ostatnie godziny potępio-nych. Ilu czekało teraz na śmierć?

agua saliee �" rodzaj wody mineralne]

barranca �" rozpadlina, parów (hiszp.) cantma �" kantyna, bufet, bar (hiszp.) huaraches �" sandały (hiszp )

perfectamente borracho �" zupełnie pijany (hiszp.) posada �" gospoda, hotel, pensjonat (hiszp.) puląueria �" gospoda; pulque �" sfermentowany sok agawy, napój alkoholowy (hiszp.)

rigaudon �" taniec prowansalski z XII w., w tempie żywym, metrum parzystym (fr.)

tiendita �" sklepik (hiszp.)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
impuls jak uczyc uczenia sie id Nieznany
Kamil Cebulski Myslec jak milionerzy id 222392
W ciemny grób złożon Pan ( 66)
jak sie zaprezentowac
0 jak l
Jak zrobic sciage w Wordzie(1)
CISAX01GBD id 2064757 Nieznany
listscript fcgi id=33
Jak stworzyć tekst
SGH 2200 id 2230801 Nieznany
Uncle Uwo Jak Zapobiec Odrzuceniu
listart cgi id=3

więcej podobnych podstron