BEZPIECZEC
STWO PRACY 9/2005
Prawdopodobne przyczyny
występowania ls
Dotychczas nie udało się ustalić etiologii
tego zaburzenia, a dane literaturowe majÄ…
głównie charakter opisowy. Propozycje wyja-
śnienia zjawiska mają charakter hipotetyczny
o różnym poziomie prawdopodobieństwa.
Nie zaobserwowano związków ls z innymi
chorobami i zaburzeniami. Obecnie rozwa-
żane są przez różnych badaczy dwie grupy
przyczyn ls  mechaniczna i elektryczna.
Dostępne wyniki badań histopatologicz-
nych [2, 3, 4, 5] na podstawie wykonywanych
biopsji pokazywały zmiany naczyń krwiono-
śnych, resorpcję adipocytów i obecność
aktywowanych makrofagów, zawierających
lipidy. Nie rozstrzygnięto jednak, czy aktywne
lizosomalnie makrofagi są przyczyną, czy też
skutkiem atrofii adipocytów, zatem czy nisz-
czą zdrową tkankę tłuszczową, czy też
W krajach Europy Zachodniej od roku 1995 obserwuje się u pracowników nowoczesnych, skomputeryzowanych
usuwają tkankę już zniszczoną.
biur, zwłaszcza u kobiet, wzrost częstości występowania lokalnego zaniku podskórnej tkanki tłuszczowej na
udach (lipoatrofii półkolistej). W artykule przedstawiono charakterystykę i analizę potencjalnych przyczyn tej
dolegliwości, warunki jej występowania oraz wskazano środki profilaktyczne.
Hipoteza elektryczna
Lipoatrophy semicircularis  a new occupational ailment in modern offices?
Hipoteza o wywoływaniu ls przez czyn-
Since 1995, there has been a significant increase in the number of cases of lipoatrophy semicircularis (a semicircular
niki o charakterze elektrycznym zapropo-
zone of atrophy of the subcutaneous fatty tissue located mostly on the front of the thighs) in Western Europe.
This disorder mainly afflicts workers in modern, computerized offices, especially women. The paper presents a nowana została przez belgijskich badaczy
description of LS, an analysis of the potential etiology and precautions.
 Maes i wsp. [1]. Ich zdaniem występuje
wyraz
na korelacja między wzrostem liczby
przypadków ls a komputeryzacją wymienio-
nych biur i stosowaniem cyfrowej transmisji
danych, a także pojawieniem się problemów
z elektrycznością statyczną, wywołanych
Wprowadzenie
wzrostem udziału tworzyw syntetycznych
Od roku 1995 w Belgii zaczęto obserwować u osób pracujących w nowych biurowcach
w wyposażeniu biur oraz stosowaniem
wzrost liczby przypadków dolegliwości, zwanej Lipoatrophia semicircularis (lipoatrofia
sztucznej wentylacji i klimatyzacji, obniża-
półkolista), w skrócie oznaczanej ls. Największe nasilenie ls wystąpiło w latach 1995-2000,
jących wilgotność powietrza. Badacze ci
obecnie liczba doniesień o nowych przypadkach jest znacznie mniejsza i ma tendencję
twierdzą, że podskórna tkanka tłuszczowa
spadkową. Najwięcej przypadków ls (ok. 1500 od roku 1995) wykryto wśród pracowników
może być niszczona przez zewnętrzne pole
belgijskich biur bankowych i administracji. Ponad 900 przypadków wystąpiło w jednej z firm
elektryczne lub elektromagnetyczne, albo
ubezpieczeniowych, zatrudniającej ok. 1100 osób, po przeniesieniu w 1995 r. do nowych
może dochodzić do uaktywnienia makro-
budynków, z nowym wyposażeniem stanowisk pracy. Nieliczne przypadki ls notowano także
fagów na skutek elektrostymulacji (polem
w USA, Francji, Wielkiej Brytanii, WÅ‚oszech, Niemczech i Holandii.
elektromagnetycznym, elektrostatycznym
Lipoatrofia półkolista jest to stosunkowo rzadkie idiopatyczne zaburzenie, objawiające
lub wyładowaniami elektrostatycznymi
się podobnymi do wgnieceń, wgłębieniami na powierzchni ciała. W znacznej większości
między stołem a udami pracowników). Maes
przypadków występują one na przedniej powierzchni ud, zazwyczaj symetrycznie (fot. 1.).
i wsp. uważają ten drugi mechanizm za bar-
Ls występuje jako nie powiązany z innymi zaburzeniami, zespół lokalnego zaniku tkanki
dziej prawdopodobny, a za powstawanie ls
tłuszczowej, przy czym zarówno skóra jak i mięśnie pozostają nienaruszone. W świetle
odpowiedzialne byłyby, według nich, pola
dotychczasowej wiedzy ls nie powoduje innych szkodliwych następstw, stanowi przede
elektromagnetyczne wytwarzane przez
wszystkim kłopotliwy defekt kosmetyczny.
sprzęt komputerowy, linie transmisji danych,
Wgłębienia mają od 5 do 20 cm długości, ok. 2 cm szerokości i ok. 1 5 mm głębokości.
oraz potencjalnie pola elektrostatyczne
W firmie ubezpieczeniowej obserwowano je najczęściej na wysokości ok. 72 cm, mierzonej
lub wyładowania elektrostatyczne między
od podłogi u osób stojących. Jest to standardowa w tej firmie wysokość umiejscowienia
ciałem pracownika a stołem. Na potwier-
blatów stołów. W 85% przypadków zaburzenie
dzenie słuszności swojej hipotezy badacze
to dotykało kobiety i występowało w jedna-
ci przytaczają obserwację, że liczba nowych
kowym względnym nasileniu we wszystkich
przypadków ls we wspomnianej firmie
grupach wiekowych [1].
ubezpieczeniowej zmniejszyła się znacznie
Ls ma charakter odwracalny. U ok. 95%
po podjęciu takich środków zaradczych,
osób, które zmieniły miejsce pracy, przeszły
jak usuwanie komputerów z głównego
na urlopy wychowawcze, emeryturę czy też
blatu, ekranowanie elektromagnetyczne
zrezygnowały z pracy biurowej, objawy znikały
przewodów zasilających i transmitujących
w czasie od kilku tygodni do roku.
dane, wprowadzenie antystatycznego wy-
Nasilenie występowania ls w ostatnich latach
posażenia stanowisk.
Fot. 1. Typowe objawy lipoatrofii półkolistej
ubiegłego wieku miało niewątpliwy związek
Nie odrzucajÄ…c na razie hipotezy elek-
Fig. 1. Typical symptoms of lipoatrophia semi-
z modernizacjÄ… biurowych stanowisk pracy.
trycznej, należy podkreślić, że  paradoksal-
circularis
20
20
BEZPIECZEC
STWO PRACY 9/2005
nie  również podejmowane w tej firmie inne zwracają szczególną uwagę na zastosowa- do 100 mmHg. Taki wzrost ciśnienia może
środki zaradcze, takie jak obniżanie siedzisk nie cienkich i twardych blatów o grubości utrudniać cyrkulację krwi w kończynach
krzeseł, wymiana stołów, a zwłaszcza po- zaledwie ok. 1 cm, o ostrych krawędziach dolnych. Znaczne zmniejszenie ciśnienia
wrót do stołów starych, także powodowały (fot. 2.  wykonana w biurze firmy ubez- można uzyskać obniżając siedzisko, tak
zmniejszenie liczby przypadków ls. Mogłoby pieczeniowej w Belgii). W odczuciu autora, by stopy opierały się o podłogę lub stosując
to świadczyć o różnorodnych mechanizmach zwiedzającego biura wspomnianej firmy podnóżek.
powstawania ls. Jednak należałoby także ubezpieczeniowej, opieranie się o krawędz

zbadać, w jaki sposób środki zapobiegaw- tych blatów było nawet bolesne. Zależność między pochyleniem
cze zmieniały pozycję pracowników przy Za mechanicznymi przyczynami powsta- płyty siedziska do przodu
stołach, nawyki ruchowe itp. Niestety, takie wania ls przemawia także korelacja z nie- a naciskiem na uda
badania nie były prowadzone, a obecnie którymi przybieranymi przez pracowników
przy zmniejszającej się liczbie przypadków biurowych pozycjami ciała. Badania wykazały, że siedzisko nachylone
tej dolegliwości, może już nie być możliwości (obniżone w przedniej części) powoduje
uzyskania właściwej statystycznie liczności istotne obniżenie i wyrównanie nacisku
Związki występowania ls
jednorodnych populacji badanych. Zbyt małe na całą tylną powierzchnię ud. Jednak
z pozycją ciała przy pracy
grupy populacji przyjętych do porównań wzrasta wtedy obciążenie nóg, powodując
nie pozwalają na wysnucie statystycznie wia- Ważne badania przeprowadził w 1999 r. zauważalne ich puchnięcie pod koniec dnia
rygodnych wniosków nt. oceny skuteczności zespół naukowców z Katolickiego Uniwer- pracy. Dlatego zaproponowano stosowanie
poszczególnych środków zaradczych. sytetu w Leuven, w Belgii. Wychodząc z hi- siedzisk o płytach wyprofilowanych w ten
W celu wyjaśnienia czy ls może być po- potezy mechanicznej, Hermans i in. [9] prze- sposób, że przednia część jest nachylona
wodowane przez wyładowania elektrosta- prowadzili szczegółową analizę pozycji ciała do dołu, a tylna jest pozioma, co pozwala
tyczne między stołem a ciałem pracowników 21 osób, w dwóch grupach  w grupie z ze- zachować odpowiednią pozycję kręgosłupa
biur wspomnianej firmy ubezpieczeniowej, społem ls i w grupie osób nie wykazujących i odciążyć uda.
podjęto wspólne badania z udziałem na- ls. Badaniami objęto aktywność mięśniową
ukowców z instytutu VITO (Belgia), Politech- (pomiary elektromiograficzne), rozkład
Podsumowanie
niki w Atenach i CIOP-PIB. Ich pierwsza faza ciśnienia wywieranego przez siedziska trzech
Prawdopodobnymi przyczynami stwier-
nie potwierdziła występowania wyładowań różnych krzeseł na ciało osoby siedzącej,
dzonych przypadków lipoatrofii półkolistej,
elektrostatycznych między stołem a udami sposób siedzenia (rejestracja magnetowido-
czyli zniszczenia tkanki tłuszczowej ud
pracowników. wa osób siedzących na 3 różnych rodzajach
u pracowników biurowych wydają się
Zdaniem autorów tego artykułu, bardziej krzeseł). Badania wykazały istotnie różny
być czynniki mechaniczne, a mianowicie
prawdopodobne wydaje się niszczenie sposób siedzenia u obu badanych grup. A oto
długotrwałe lub powtarzające się lokalne,
tkanki tłuszczowej na skutek przyczyn wyniki tych badań.
mechaniczne uciski.
mechanicznych niż elektrycznych. Za taką
Analiza wyników dotychczasowych ba-
tezą przemawiają wyniki dotychczasowych Zależność między występowaniem ls
dań wykazuje, że istnieje wyraz
na korelacja
badań ergonomicznych. Większość badaczy a aktywnością nóg, pozycją ciała
między występowaniem ls u pracowników
przychyla się do koncepcji mikrotraumy i ciśnieniem wywieranym
biurowych, a ich sposobem siedzenia.
spowodowanej długotrwałym lub powtarza- przez siedzisko na ciało osoby siedzącej
Lokalnemu, półkolistemu zanikowi tkanki
jÄ…cym siÄ™ lokalnym mechanicznym uciskiem,
tłuszczowej na przedniej powierzchni ud
w tym także noszeniem zbyt ciasnej odzieży Osoby z ls odróżniała od grupy osób bez
sprzyja zwiększony nacisk siedziska na uda,
[6, 7, 8, 9, 10]. tego defektu, znacznie bardziej statyczna
który jest większy u osób mających nawyk
Autorzy artykułu nie zetknęli się z publi- pozycja ciała i związana z tym znacznie
siedzenia na brzegu krzesła, zbyt wysoko,
kacjami o występowaniu ls w Polsce, jednak mniejsza aktywność mięśniowa, pozycja
ze zwisajÄ…cymi nogami, nie opierajÄ…cych od-
pojedyncze informacje uzyskiwane w bezpo- siedząca bardziej zgięta, rzadsze podpieranie
cinka lędz
wiowego pleców o oparcie krzesła,
średnich kontaktach wskazują, że zdarzały kręgosłupa w odcinku lędz
wiowym, rzadsze
zakładających nogę na nogę.
się takie przypadki, spowodowane często korzystanie z podnóżka. Z taką pozycją
Należy również wziąć pod uwagę bardzo
powtarzającym się zogniskowanym naci- związany był większy nacisk przedniej czę-
silną korelację między wysokością blatów
skiem na uda. ści powierzchni siedziska na uda i pośladki
stołów a wysokością wgłębień na udach
Nasilenie się ls w Belgii miało wyraz
ny pracownika, a rozkład ciśnienia na tylnej po-
osób dotkniętych ls. Może ona wynikać
związek z przeprowadzeniem się do nowych wierzchni ud był bardziej nierównomierny niż
z konieczności częstego opierania się sto-
budynków i wyposażeniem biur, a zwłaszcza u osób siedzących poprawnie i wygodnie.
jącego pracownika o krawędz
blatu lub
wymianą stołów. Autorzy tego artykułu
mimowolnych uderzeń udami o krawędz

Zależność między rozkładem ciśnienia
blatu przy szybkim wstawaniu. Dlatego też,
wywieranego na ciało przez siedzisko
aby zapobiegać występowaniu ls, wydaje
a wysokością i rodzajem siedzisk
się celowe wybieranie stołów o grubych
i zaokrąglonych krawędziach blatów lub
Stwierdzono, że wysokość płyty siedzi-
 jeśli to możliwe  także obitych miękką
ska nad podłogą ma istotne znaczenie dla
wykładziną.
występowania ls. Zauważono bardzo duży
Zdaniem autorów, istotne znaczenie
wzrost ciśnienia wywieranego na uda przez
mogą też mieć czynniki pośrednie, sprzy-
przednią część siedziska, gdy powierzchnia
jające przybieraniu nieprawidłowej po-
płyty siedziska znajduje się powyżej kolan.
Fot. 2. Cienka krawędz
blatu stołów zastosowanych
zycji siedzÄ…cej przy pracy z komputerem.
U poprawnie siedzących osób ciśnienie
w zakładzie (w Belgii) o największym nasileniu
Na przykład złej jakości obraz na monitorze
to było rzędu 34 mmHg, natomiast gdy ko-
występowania ls u pracowników
lub nieskorygowana wada wzroku może
lana znajdowały się poniżej tej powierzchni,
Fig. 2. Thin edge of the table top applied in the
powodować mimowolne przysuwanie się
wzrastało do 44 mmHg, a w przypad-
offices of the enterprise (in Belgium) in which the
do ekranu i przyjmowanie pozycji sprzyjajÄ…-
number of ls cases was the highest ku operatorów komputerowych nawet
21
21
BEZPIECZEC
STWO PRACY 9/2005
cej ls. Również zewnętrze pola magnetyczne
mogą pogarszać wyrazistość obrazu sprzyja-
jÄ…c niekorzystnej pozycji operatora. Wydaje
się także prawdopodobne, że osoby zmuszo-
ne do wykonywania pracy na komputerze
pospiesznie, w stresie, a także wykonujące
prace wymagające rozróżniania dużej licz-
by drobnych szczegółów na zbyt małym
ekranie, również mogą mieć tendencję
do przysuwania siÄ™ blisko monitora.
Wyniki badań, relacjonowane w litera-
turze, oraz badania własne zespołu VITO,
Politechniki w Atenach i CIOP-PIB, nie dały
Odpowiadamy
dotychczas przekonujących dowodów
na wywoływanie ls przez wyładowania
elektrostatyczne.
Zwracamy się z prośbą do Czytelników
o informowanie autorów o znanych
przypadkach występowania ls na biu-
rowych i komputerowych stanowiskach
pracy. KorespondencjÄ™ prosimy kiero-
wać drogą pocztową na adres CIOP-
-PIB lub pocztÄ… elektronicznÄ… na adres
[e-mail] lub [e-mail] albo
telefoniczne: 623-46-44; 623-32-77.
Gwarantujemy pełną dyskrecję.
PIÅšMIENNICTWO
[1] Maes A., Curvers B., Verschaeve L. Lipoatrophia
semicircularis: An electromagnetic hypoth-
esis.  Electromagnetic Biology and Medicine ,
22(2&3), 2003, 183-193
[2] Dahl P. R., Zalla M. J., Winkelmann R. K.
Localized involutional lipoatrophy: a clinicopatho-
logic study of 16 patients.  J. Am. Acad. Dermatol.
W czasie pracy w szpitalu nabawiłam się choroby
35, 1996, 523-528
zawodowej  wirusowego zapalenia wÄ…troby. Po prze-
[3] Pibuin M., Laudren A., Mignard M., H.,
prowadzeniu szeregu badań dostałam decyzję Powia-
Chevrant-Breton J. Lipoatrophie semicirculaire des
towego Inspektora Sanitarnego o stwierdzeniu choroby
cuisses. Sem. Hôp. Paris, 62, 1986, 3760-3762
zawodowej. Nurtuje mnie pytanie czy osobie, u której
[4] Schnitzler L., Verret J. L., Titon J. P. Lipoatrophie stwierdzono chorobÄ™ zawodowÄ…, lekarz orzecznik ZUS
semicirculaire des cuisses. Ann. Dermatol. musi przyznać rentę z tytułu niezdolności do pracy,
Venereol. 107, 1980, 421-426 zwiÄ…zanÄ… z tÄ… chorobÄ…?
[5] Zalla M.,J., Winkelmann R.K., Gluck O.S.
Niestety, nie musi. Zgodnie z ustawÄ… z dnia 17 grudnia 1998 r.
Involutional lipoatrophy: macrophage-related
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
involution of FAT loules.  Dermatology , 191,
(DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.) lekarz orzecznik, na pod-
1995, 149-153
stawie przeprowadzonych przez siebie badań i dokumentów lekar-
[6] Bloch P. H., Runne U. Lipoatrophia semi-
skich, orzeka czy dana osoba utraciła zdolność do pracy, w jakim
circularis beim Mann. Zusammentreffen von
stopniu (częściowo lub całkowicie) i na jaki okres. Orzecznik ZUS
Arterienvarietaät und Microtraumata als mög-
przy orzekaniu jest związany decyzją Państwowej Inspekcji Sani-
liche Krankheitsursache.  Der Hautar , 29, 1978,
tarnej dotyczÄ…cÄ… stwierdzonej choroby zawodowej. Nie oznacza
270-272
to jednak, że musi takiej osobie przyznać rentę, bowiem samo
[7] Mascaro J. M., Ferrando J. The perils of istnienie choroby zawodowej nie uzasadnia uznania wnioskodawcy
wearing jeans: Lipoatrophia semicircularis.  Int. za osobÄ™ niezdolnÄ… do pracy.
J. Dermatol. , 22, 1983, 333 Podstawą do takiej oceny jest stopień naruszenia sprawności
organizmu, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub
[8] Hodak E., David M., Sandbank M. Semicircular
podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodo-
lipoatrophy  a pressure-induced lipoatrophy.
wego. Z powodu następstw choroby zawodowej lekarz orzecznik
 Clin. Exp. Dermatol. 15, 1990, 464-465
może orzec celowość przekwalifikowania zawodowego, jeżeli
[9] Hermans V., Hautekiet M., Haex B., Spaepen
osoba ubiegająca się o świadczenie rentowe trwale utraciła zdol-
A., J., Van der Perre G. Lipoatrophia Semicircularis
ność do pracy po przekwalifikowaniu. W przypadku, kiedy osoba
and the relation with office work.  Appl. Ergon. ,
ubiegająca się o takie świadczenie nie zgadza się z orzeczeniem,
30, 1999, 319-324
ma ona prawo zgłosić sprzeciw do komisji lekarskiej. Jeżeli jed-
[10] Gruber P.C., Fuller L.C. Lipoatrophy semicircu-
nak decyzja wydana na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej
laris induced by trauma.  Clin. Ex. Dermatology ,
jest niepomyślna, osoba ubezpieczona ma prawo złożyć odwo-
26, 2001, 269-271
łanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
22
22
22
22
22