czarny kolor
czarny kolor
czarny kolor
� Wydawnictwo Eremis, Warszawa 2004
Wydawnictwo Eremis, 03-808 Warszawa, ul. Mińska 25
00-987 Warszawa, skr. poczt. 144
[e-mail]
www.eremis.com.pl
Edytor: Marta Stefańska-Parafiniuk
Recenzja: Iwona WiS
niewska
Redaktor prowadzący: Longina Rutkowska
Redakcja: Monika Bojko
Korekta: Anna Kozłowska
Nadzór graficzny: Grażyna Jędrzejec
Projekt graficzny okładki: Grażyna Jędrzejec
Redaktor techniczny: Beata Donner-Soska
Skład: Jacek Doktór
Druk i oprawa: Oficyna Wydawnicza READ ME  Drukarnia w Łodzi,
Olechowska 83, (42) 649-33-91, [e-mail], http://druk.readme.pl
Żadna częS
ć tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniana, w jakiejkolwiek
formie i w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny) włącznie z fotokopio-
waniem, nagrywaniem na taS
my lub przy użyciu innych systemów, bez pisemnej
zgody wydawcy.
Wszystkie nazwy handlowe i towarów występujące w niniejszej publikacji są znakami
towarowymi zastrzeżonymi lub nazwami zastrzeżonymi odpowiednich firm odnoS
nych
właS
cicieli.
Wydawnictwo Eremis dołożyło wszelkich starań, aby zapewnić najwyższą jakoS
ć tej
książce. Jednakże nikomu nie udziela żadnej rękojmi ani gwarancji.
Wydawnictwo Eremis nie jest w żadnym przypadku odpowiedzialne za jakąkolwiek
szkodę będącą następstwem korzystania z informacji zawartych w niniejszej publika-
cji, nawet jeS
li Wydawnictwo Eremis zostało zawiadomione o możliwoS
ci wystąpienia
szkód.
ISBN 83-89622-02-5
Wydanie I
10987654321
4
czarny kolor
Spis treści
WSTĘP .............................................................................................................. 9
I STRUKTURA EGZAMINU MATURALNEGO ........................................ 11
1. Opis egzaminu .......................................................................................................... 11
2. Ogólne wskazówki dotyczące przygotowania się do nowej matury .................... 11
3. Omówienie standardów egzaminacyjnych ............................................................ 13
WIADOMOR
CI I ROZUMIENIE .................................................................................... 13
KORZYSTANIE Z INFORMACJI .................................................................................. 18
TWORZENIE INFORMACJI .......................................................................................... 21
4. Komentarz do standardów egzaminacyjnych ....................................................... 23
5. Lista lektur ............................................................................................................... 24
II MATURA USTNA ......................................................................................... 27
1. Czym jest prezentacja na egzaminie maturalnym? .............................................. 27
2. Plan wszystkich działań ........................................................................................... 27
3. Czym się kierować przy wyborze tematu? ............................................................ 28
4. Etapy pracy nad tematem ........................................................................................ 29
ZBIERANIE MATERIAŁÓW........................................................................................... 29
BIBLIOTEKI I INNE y
RÓDŁA INFORMACJI ............................................................ 29
BIBLIOGRAFIA I OPIS BIBLIOGRAFICZNY ............................................................. 30
NOTATKA .......................................................................................................................... 33
CYTATY I CYTOWANIE ................................................................................................ 34
WERYFIKOWANIE HIPOTEZ I TWORZENIE KONSPEKTU
PREZENTACJI .................................................................................................................. 35
5. Etapy pracy nad tematem: Motyw wędrówki w literaturze.
Omów różne jego wersje w wybranych utworach .................................................... 35
5
czarny kolor
Analiza tematu i pierwsza próba jego ujęcia
Jak rozumieć przykładowe sformułowania zawarte w tematach? .................. 35
KONSPEKT ........................................................................................................................ 40
PLAN PREZENTACJI ...................................................................................................... 41
6. Przygotowania do występu przed Komisją Egzaminacyjną ................................. 41
7. Kryteria oceniania odpowiedzi (opracowane przy udziale CKE) ........................ 42
8. Merytoryczne sugestie do opracowania wybranych tematów
na prezentację .......................................................................................................... 46
Różne kreacje narratora i ukształtowania narracji w epice.
Analiza wybranych utworów.................................................................................. 46
Symbolika stroju. Omów, analizując wybrane dzieła literackie
i inne (np. malarskie, rzex
biarskie, filmowe i teatralne) ...................................... 48
Problemy filmowej adaptacji. Porównaj film z jego literackim
pierwowzorem. Oceń adaptację ............................................................................ 50
Język mówiony jako tworzywo literatury, np. w twórczoS
ci
Bolesława Prusa, Juliana Tuwima, Mirona Białoszewskiego
i Stanisława Barańczaka........................................................................................ 55
Język twoich rówieS
ników  scharakteryzuj na podstawie
zgromadzonego materiału językowego ................................................................. 58
9. Wskazówki bibliograficzne ..................................................................................... 59
Poetyki ................................................................................................................... 59
Słowniki i encyklopedie ....................................................................................... 59
Bibliografia do poszczególnych tematów ........................................................... 60
III MATURA PISEMNA NA POZIOMIE PODSTAWOWYM ..................... 67
Arkusz I .......................................................................................................... 67
1. Szczegółowe omówienie częS
ci egzaminu pisemnego
 czytanie ze zrozumieniem .................................................................................... 67
2. Przykłady zadań sprawdzających umiejętnoS
ć czytanie tekstu
ze zrozumieniem (z modelami odpowiedzi) ........................................................... 70
Hanna Dylągowa, Kresy  pojęcie historyczne i emocjonalne ............................ 70
Jadwiga Puzynina, Czym jest słowo? .................................................................. 77
Andrzej Werner, Obraz Polaka i człowieka w kinie polskim ............................. 81
Mary F. Rogers, Barbie jako ikona kultury ......................................................... 86
Gustaw Holoubek, Otworzyć zamknięte drzwi .................................................... 91
Jos� Ortega y Gasset, Wstęp do anatomii człowieka masowego ........................ 97
6
czarny kolor
3. Szczegółowe omówienie częS
ci egzaminu pisemnego
 pisanie tekstu własnego ...................................................................................... 102
ROZWINIĘCIE TEMATU ............................................................................................. 104
KOMPOZYCJA ................................................................................................................ 104
STYL .................................................................................................................................. 105
JĘZYK ............................................................................................................................... 106
4. Przykłady zadań sprawdzających umiejętnoS
ć pisania
własnego tekstu (z modelami rozwinięcia tematu) ............................................. 107
Klęska człowieka i klęska tyrana. Wykorzystując podane fragmenty
z  Makbeta Szekspira, rozważ konsekwencje czynu tytułowego bohatera
i wskaż uniwersalny sens problematyki utworu ................................................. 107
Scharakteryzuj życiową postawę, jaką proponuje Jan Kochanowski
w  PieS
ni IX z ks. I. Omów to zagadnienie w kontekS
cie
znanych Ci pieS
ni poety ....................................................................................... 112
Młodzi bohaterowie romantycznych dramatów, ich dążenia, pasje,
rozterki i klęski. W swoich rozważaniach i ocenach odwołaj się
do przytoczonego fragmentu monologu Podchorążego  Kordiana ................ 115
Rola S
wiata nadprzyrodzonego w arcydramatach polskich romantyków.
W opracowaniu tematu wykorzystaj wnioski z interpretacji podanego
fragmentu  Prologu III częsci  Dziadów Adama Mickiewicza ................... 117
Warszawa i Paryż widziane oczami Wokulskiego. Do jakich refleksji
prowadzi bohatera obserwacja obydwu miast, uwzględnij kontekst
biografii bohatera, zwróć uwagę na obecnoS
ć pozytywistycznych
koncepcji społecznych ......................................................................................... 121
Pułapki władzy. Dlaczego Zenon ponosi klęskę jako polityk i jako człowiek?
Wykorzystaj podane fragmenty  Granicy Zofii Nałkowskiej i odnieS
się
do najważniejszych wątków utworu .................................................................... 125
IV MATURA PISEMNA NA POZIOMIE ROZSZERZONYM ................... 129
Arkusz II ....................................................................................................... 129
1. Kilka słów o interpretacji porównawczej ............................................................ 130
2. Przykłady zadań sprawdzających umiejętnoS
ć pisania
własnego tekstu (z modelami rozwinięcia tematu) ............................................. 132
Jaki wizerunek człowieka  poety można dostrzec w  PieS
ni XXIV
z ks. II Jana Kochanowskiego i w liryku Juliusza Słowackiego
 Bo to jest wieszcza najjaS
niejsza chwała. ? Porównaj obydwa utwory
i zwróć uwagę na kreację podmiotu lirycznego, odwołania
do tradycji, odmiennoS
ć poetyk ........................................................................... 132
7
czarny kolor
Dwa spojrzenia na naturę. Analiza i interpretacja porównawcza wiersza
Leopolda Staffa  Wysokie drzewa i Bolesława LeS
miana
 W chmur odbiciu ............................................................................................. 135
Uroda i przekleństwo pracy. Zanalizuj i porównaj fragmenty
opowiadania  Emeryt Brunona Schulza z tomu  Sanatorium
pod klepsydrą oraz opowiadania  Praca z tomu  Inny S
wiat
Gustawa Herlinga-Grudzińskiego ..................................................................... 139
Dwie sceny S
mierci jako wyraz dwóch odmiennych S
wiatopoglądów
wpisanych w utwory, z których pochodzą. Analiza i interpretacja
fragmentów  Chłopów Władysława St. Reymonta
i  Dżumy Alberta Camusa ................................................................................ 142
Analiza i interpretacja wiersza Zbigniewa Herberta  Tren Fortynbrasa ........ 146
Analiza i interpretacja wiersza Wisławy Szymborskiej  Odkrycie ................... 149
V POJĘCIOWNIK .......................................................................................... 153
8
czarny kolor
Wstęp
Drogi Czytelniku!
Książka Jak zdać maturę. Język polski adresowana jest do uczniów szkół S
rednich,
którzy będą zdawać maturę nowego typu w 2005 roku i w latach następnych. Publi-
kacja ta ma ułatwić przygotowanie się do egzaminu maturalnego. Nasz poradnik
zawiera opracowanie wszystkich częS
ci nowej matury, tak na poziomie podstawo-
wym, jak i rozszerzonym. StarałyS
my się dostosować sposób omówienia zagadnień
do potrzeb i możliwoS
ci wszystkich uczniów uczących się języka polskiego
w szkołach S
rednich ponadgimnazjalnych.
Poradnik podzielony jest na trzy częS
ci. Pierwsza omawia założenia egzaminu,
jego strukturę i standardy wymagań egzaminacyjnych. Opracowano ją na podstawie
Informatora maturalnego od 2005 roku. Język polski. Do tej częS
ci dołączamy też
listę lektur obowiązkowych.
W drugiej częS
ci książki przedstawiamy sposób przygotowania się do prezentacji.
Próbujemy pokazać na podstawie szeS
ciu tematów, z trzech kategorii zaproponowa-
nych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną, jak krok po kroku powinieneS
praco-
wać nad przygotowaniem prezentacji. Uwzględniając różnice między tematami lite-
rackimi, z wiedzy o języku i tymi, które odnoszą się do różnych tekstów kultury,
wskażemy: gdzie i w jaki sposób powinieneS
wyszukiwać informacje, jak je porząd-
kować oraz zapisywać i rejestrować. Poradzimy Ci, jak przygotować się do wystąpie-
nia przed komisją egzaminacyjną, czyli jak skonstruować plan prezentacji, przygoto-
wać dodatkowe materiały i przypomnieć sobie podstawowe elementy  etykiety języ-
kowej , retoryki praktycznej i kultury bycia. Zapoznamy Cię z zasadami prawi-
dłowego zapisu bibliograficznego i zestawiania bibliografii. ZamieS
cimy również
wykaz najnowszych i najbardziej przydatnych dla ucznia słowników, encyklopedii
i leksykonów. Uzupełnienie stanowią  Wskazówki bibliograficzne do konkretnych
tematów i  Pojęciownik .
CzęS
ć trzecia książki poS
więcona jest maturze pisemnej, zarówno na poziomie
podstawowym, jak i rozszerzonym. Analizujemy konkretne przykłady ćwiczeń czy-
tania ze zrozumieniem i wypracowania z poziomu podstawowego  zostały one
zawarte w Arkuszu I. Do obu tych typów zadań dołączamy modele odpowiedzi.
Tworzenie tekstu własnego opatrzone jest wprowadzeniem dotyczącym formy roz-
prawki i eseju. Omawiamy zasady i sposoby analizowania i interpretowania tekstów
literackich. Na poziomie rozszerzonym jako jedno z możliwych zadań pojawia się
9
czarny kolor
interpretacja porównawcza. Zamieszczamy przykłady takich wypowiedzi pisem-
nych, opatrując je wskazówkami dotyczącymi ogólnych zasad interpretacji porów-
nawczej. Podajemy również kryteria oceniania prezentacji i rozmowy oraz prac
pisemnych.
Mamy nadzieję, że ta książka będzie prawdziwym przewodnikiem dla ucznia
przygotowującego się do nowej matury.
Autorki
10
czarny kolor
I. Struktura egzaminu maturalnego
1. Opis egzaminu
Język polski jest jedynym przedmiotem, który będą zdawać wszyscy przystę-
pujący do egzaminu maturalnego abiturienci szkół S
rednich kończących się maturą.
Egzamin składa się z dwóch częS
ci: ustnej i pisemnej.
CzęS
ć ustna nosi nazwę matury wewnętrznej i będziesz ją zdawał przed nauczy-
cielami z Twojej szkoły. W Informatorze maturalnym od 2005 roku. Język polski na-
zywa się ją także prezentacją, ponieważ najpierw przedstawiasz (prezentujesz) opra-
cowany samodzielnie w ciągu roku szkolnego temat z listy przygotowanej wczeS
niej
przez szkolny zespół polonistów. Póx
niej czeka Cię jeszcze krótka rozmowa z egza-
minatorem, który zada Ci pytania związane z Twoją prezentacją. Oceniane będą obie
częS
ci egzaminu. Ten egzamin można zdawać tylko na jednym poziomie.
CzęS
ć pisemna nosi nazwę matury zewnętrznej i możesz ją zdawać na wybranym
przez siebie poziomie. Egzamin na poziomie podstawowym (obowiązkowy dla
wszystkich zdających) składa się z dwóch częS
ci. Pierwsza sprawdza rozumienie
czytanego tekstu nieliterackiego (test zawierający pytania otwarte i zamknięte), dru-
ga  umiejętnoS
ć tworzenia tekstu własnego w związku z tekstem literackim. Jeżeli
zechcesz zdawać egzamin na poziomie rozszerzonym, to będziesz musiał napisać
wypracowanie (esej, szkic interpretacyjny), w którym wykażesz się wiedzą o kultu-
rze (literaturze, języku, sztuce, filozofii itp.), oraz umiejętnoS
cią twórczego myS
lenia
i sprawnego pisania.
Czas trwania egzaminu: ustna częS
ć matury trwa około 25 minut. Masz około
15 minut na zaprezentowanie wybranego przez siebie zagadnienia (mówisz tylko
Ty). Póx
niej egzaminator zadaje pytania dotyczące tematu prezentacji. Według zale-
ceń zawartych w Informatorze rozmowa powinna trwać około 10 minut. Pisemna
częS
ć matury na poziomie podstawowym (zob. Arkusz I) trwa 170 minut. W tym cza-
sie musisz rozwiązać test i napisać wypracowanie. Egzamin na poziomie rozszerzo-
nym (zob. Arkusz II) trwa 130 minut (kolejne wypracowanie).
2. Ogólne wskazówki dotyczące przygotowania się do nowej matury
Do obu częS
ci egzaminu musisz przygotowywać się jednoczeS
nie, pamiętając, że
umiejętnoS
ci, które zdobywasz w czasie lekcji, przydadzą się na maturze. Prace
domowe: ćwiczenia dotyczące tekstów w podręczniku, wypracowania itp., pozwa-
11
czarny kolor
lają nabrać sprawnoS
ci w czytaniu ze zrozumieniem i pisaniu. Pamiętaj jednak, że
każda z częS
ci egzaminu wymaga trochę innego sposobu przygotowania.
W związku z egzaminem ustnym na początku nauki w klasie maturalnej będziesz
musiał wybrać ze szkolnej listy tematów przedstawionej przez nauczyciela jedno
zagadnienie, które zaprezentujesz na maturze wewnętrznej. Jeżeli masz już sprecy-
zowane zainteresowania i pomysł na własny temat prezentacji, możesz przedstawić
go nauczycielowi języka polskiego i poprosić o umieszczenie na szkolnej liS
cie tem-
atów. Nauczyciel ma prawo nie zaakceptować sformułowanego przez Ciebie tematu,
a jeS
li zostanie on przyjęty i zatwierdzony przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną
(OKE), mogą go wybierać również inni uczniowie. Interesujące zagadnienie musisz
podać wczeS
niej, czyli przed zgłoszeniem przez szkołę tematów do OKE. Tematy
zatwierdzane są przez OKE na rok przed maturą.
Pamiętaj, że przygotowanie do matury ustnej wymaga od Ciebie dużo samodziel-
noS
ci, nauczyciel nie ma obowiązku kontrolowania Twojej pracy, powinien jednak
najpóx
niej miesiąc przed egzaminem otrzymać od Ciebie bibliografię i materiały po-
mocnicze (jeS
li je przygotujesz). Tydzień przed egzaminem musisz dostarczyć ramo-
wy plan prezentacji.
Na egzaminie pisemnym na poziomie podstawowym oprócz rozwiązania testu bę-
dziesz musiał napisać dłuższe wypracowanie (minimum 2 strony  ok. 250 słów) na
jeden z dwóch zaproponowanych tematów. Prace krótsze niż 2 strony także będą oce-
niane, jednak egzaminatorzy wezmą pod uwagę jedynie ich wartoS
ć merytoryczną,
nie przyznając punktów za język, styl i kompozycję. Podstawą do napisania tekstu
własnego będzie zacytowany cały utwór (np. liryk) lub fragment dłuższego dzieła
(epika, dramat). Będą to znane Ci teksty, omawiane w szkole i zawarte w kanonie
lektur dla poziomu podstawowego (zob. czeS
ć I rozdz. 5). Wynika z tego, że należy
uważnie czytać lektury, gdyż same streszczenia nie wystarczą! W kolejnych roz-
działach przedstawimy szczegółowo formę, jaką mogą mieć tematy, wytłumaczymy
jak je należy  czytać oraz jak pisać wypracowanie na tym poziomie.
Jeżeli decydujesz się na zdawanie egzaminu na poziomie rozszerzonym, to powi-
nieneS
wiedzieć, że stawia on dużo wyższe wymagania. Po napisaniu egzaminu na
poziomie podstawowym musisz  tego samego dnia  opracować kolejny temat egza-
minacyjny (drugie wypracowanie). Tym razem wymaga się od Ciebie nie tylko zna-
jomoS
ci tekstów podstawowych i tych z poziomu rozszerzonego, ale również innych,
spoza listy przedstawionej w Informatorze maturalnym od 2005 roku.
Podczas egzaminu będziesz mógł korzystać ze słowników ortograficznego
i poprawnej polszczyzny.
Ostateczny wynik egzaminu będzie wyliczony w procentach. Zdasz maturę z języ-
ka polskiego na poziomie podstawowym, jeżeli uzyskasz co najmniej 30% punktów
z każdego egzaminu.
12
czarny kolor
3. Omówienie standardów egzaminacyjnych
Egzamin maturalny sprawdza tylko te wiadomoS
ci i umiejętnoS
ci, które są opisane
w standardach wymagań egzaminacyjnych. Jedynym aktualnym x
ródłem standar-
dów jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 kwietnia
2003 r. (DzU z 2003 r. nr 90, poz. 846), którego fragmenty zacytowano w Informato-
rze maturalnym od 2005 roku.
Standardy wymagań uporządkowane są w trzech obszarach:
I. WiadomoS
ci i rozumienie
II. Korzystanie z informacji
III. Tworzenie informacji
Do wymienionych obszarów odnoszą się okreS
lone zakresy wiadomoS
ci i rodzaj
sprawdzanych umiejętnoS
ci. Spróbujemy wyjaS
nić, co to znaczy.
Najpierw powiemy, co to są standardy wymagań egzaminacyjnych. Otóż standar-
dami wymagań egzaminacyjnych nazywamy jasno sformułowane i ogłoszone przez
ministra edukacji poziomy osiągnięć uczniów, czyli to, co powinieneS
wiedzieć
i umieć zrobić, żeby zdać egzamin maturalny.
Obszar pierwszy standardów to wiadomoS
ci i rozumienie, czyli wiedza o języku,
literaturze i kulturze. Omawiamy na podstawie Informatora maturalnego od 2005
roku treS
ć standardów w nim zawartych, opatrując je komentarzem i łącząc szczegółowe
zagadnienia w grupy tematyczne.
WIADOMOR
CI I ROZUMIENIE
Wiedza o języku  poziom podstawowy
Język jako system znaków
PowinieneS
znać i rozumieć pojęcia: znak, system znaków, odróżniać znaki języ-
kowe od innych znaków (znać różne rodzaje znaków), jak choćby ikonograficznych
(np. znaki obrazkowe, m.in. znaki drogowe). Musisz mieć S
wiadomoS
ć, że znaki ję-
zykowe są konwencjonalne (umowne) i można je łączyć według okreS
lonych reguł
(gramatyka) w bardziej skomplikowane struktury (głoski, sylaby, litery w wyrazy,
zdania, teksty).
13
czarny kolor
Podsystemy języka
Podsystem języka to częS
ć systemu językowego. W strukturze języka możemy
wyodrębnić podsystemy: fonetyczny, leksykalny i gramatyczny. PowinieneS
znać
podstawowe pojęcia z gramatyki języka polskiego, np. głoska, fonem, formant, for-
ma wyrazowa, podmiot, tryb przypuszczający, przyimek, spójnik.
Bogactwo słownikowe i frazeologiczne języka
Musisz znać pojęcia: synonim (wyraz bliskoznaczny), antonim (wyraz znaczenio-
wo przeciwstawny), polisemia (wieloznacznoS
ć), homonimy (w uproszczeniu: wyra-
zy o takim samym brzmieniu a różnych znaczeniach). Musisz wiedzieć, jak popraw-
nie tworzymy wyrazy w języku polskim. Do tego będą Ci potrzebne takie pojęcia jak:
przyrostek, przedrostek, wrostek, rodzina wyrazowa, podstawa słowotwórcza, rdzeń
wyrazowy, zestawienie, zrost, złożenie. PowinieneS
znać również pojęcie związku
frazeologicznego, rozróżniać typy związków frazeologicznych. Istotne jest także zja-
wisko neosemantyzacji (nadawanie nowych znaczeń wyrazom już istniejącym).
Kultura języka
PowinieneS
znać pojęcie normy językowej, błędu językowego i rozróżniać podsta-
wowe typy błędów językowych (błędy wymowy, odmiany, składniowe, leksykalne,
znaczeniowe, frazeologiczne, stylistyczne, ortograficzne, interpunkcyjne).
Odmiany polszczyzny
Musisz wiedzieć, w jakich odmianach występuje współczesna polszczyzna i jakie
są cechy tych odmian (polszczyzna mówiona i pisana; odmiany regionalne, np. gwa-
ry ludowej; społeczne, np. gwary S
rodowiskowe, zawodowe, slang, żargon).
Style współczesnej polszczyzny
Musisz znać pojęcie stylu językowego, stylu artystycznego i stylów użytkowych
(publicystyczny, naukowy, urzędowy), a w konsekwencji również pojęcie stylizacji
językowej. PowinieneS
też rozróżniać odmiany stylizacji: dialektyzację, archaizację
i kolokwializację.
Akt mowy
PowinieneS
rozumieć, czym jest akt mowy, umieć wyodrębnić jego składniki,
rozróżnić rodzaje aktów mowy. Musisz również umieć oddzielić warstwę informa-
cyjną (sens dosłowny) od warstwy intencyjnej (sens ukryty).
14
czarny kolor
Funkcje tekstów językowych
Wymaga się od Ciebie umiejętnoS
ci rozpoznawania funkcji tekstów językowych
(komunikacyjnej, impresywnej, ekspresywnej i poetyckiej).
Sztuka przekonywania
Oczekuje się od Ciebie rozpoznawania językowych S
rodków perswazji i manipu-
lacji, powinieneS
więc znać pojęcie etyki językowej.
Retoryka
PowinieneS
odróżnić oficjalną i nieoficjalną sytuację komunikacyjną i dostosować
do niej sposób mówienia, uwzględniając zasadę stosownoS
ci wypowiedzi, językowy
savoir-vivre. Musisz wiedzieć, na czym polega umiejętnoS
ć publicznego zabierania
głosu i znać podstawowe figury retoryczne takie jak: pytanie retoryczne, metafora,
elipsa.
Historia języka
PowinieneS
znać podstawowe procesy fonetyczne i leksykalne, które zaszły w ję-
zyku polskim dawnych epok i pozostawiły po sobie wyrax
ne S
lady (np. przegłos pol-
ski, wzdłużenie zastępcze, zmiany jakoS
ciowe w dziedzinie treS
ci wyrazów).
Zapożyczenia
PowinieneS
znać pojęcie zapożyczenia językowego i kalki językowej (znaczenio-
wej i strukturalnej), dać przykłady historycznych i współczesnych zapożyczeń, znać
x
ródła zapożyczeń i historyczne uwarunkowania.
WartoS
ci w języku
Musisz odróżnić język jako wartoS
ć samą w sobie (autoteliczną) i język jako na-
rzędzie (wartoS
ć użytkowa języka).
Wiedza o języku  poziom rozszerzony
Obowiązuje Cię znajomoS
ć wszystkich zagadnień z poziomu podstawowego,
a poza tym musisz wiedzieć:

Co to jest stylizacja biblijna;

Na czym polega funkcja kreatywna (związana z możliwoS
cią tworzenia nieograni-
czonej iloS
ci tekstów) i fatyczna wypowiedzi (sygnały służące nawiązaniu i pod-
trzymywaniu kontaktu nadawcy z odbiorcą wypowiedzi);
15
czarny kolor

Na czym polega retoryczna organizacja wypowiedzi, okres retoryczny;

Jakie są podstawowe cechy języka poszczególnych epok literackich.
Wiedza o literaturze i kulturze  poziom podstawowy
Zestaw lektur i innych tekstów kultury wskazują podstawa programowa i Infor-
mator maturalny od 2005 roku. Obowiązuje Cię znajomoS
ć wszystkich podanych
w Informatorze tekstów z zakresu podstawowego (zob.  Lista lektur ). Na egzaminie,
pisemnym otrzymasz do analizy fragment któregoS
z nich. Krótszy tekst, np. liryczny,
może pojawić się w całoS
ci. Być może będziesz musiał z pamięci przywołać najważniej-
sze zdarzenia, postaci, motywy przedstawione w tekS
cie. PowinieneS
również mieć S
wia-
domoS
ć znaczenia tych tekstów zarówno dla kultury i poczucia narodowej tożsamoS
ci
Polaków, jak i dla dziedzictwa europejskiego i S
wiatowego, a także rozumieć takie poję-
cia jak: patriotyzm, ojczyzna, mała ojczyzna, naród i społeczeństwo, cywilizacja S
ródzi-
emnomorska.
Podstawowe tematy, wątki, motywy w literaturze i innych tekstach kultury
Musisz rozumieć pojęcia: temat, wątek, motyw, i mieć S
wiadomoS
ć, że możesz się
nimi posłużyć tak w odniesieniu do literatury, jak i do sztuk plastycznych (malar-
stwo, rzex
ba), muzyki czy teatru. Do ważnych motywów można zaliczyć np. motyw
podróży, motyw vanitas (marnoS
ci życia i dóbr doczesnych), motyw walki o niepod-
ległoS
ć.
Wiedza potrzebna do analizy tekstu literackiego
PowinieneS
posiadać podstawową wiedzę z zakresu poetyki opisowej, która umoż-
liwi Ci poprawne zanalizowanie utworu. Musisz wyrax
nie rozróżniać rodzaje (liryka,
epika i dramat) i gatunki literackie (np. epos, poemat, powieS
ć poetycka, tren, sie-
lanka, pieS
ń, hymn, ballada, komedia, tragedia) i umieć je scharakteryzować. Powi-
nieneS
rozumieć, że tekst powstaje w związku z okreS
loną tradycją literacką i w pew-
nej konwencji stylistycznej, np. wiersze Jana Andrzeja Morsztyna zwykle łączy się
z tradycją baroku i stylistyczną konwencją marinizmu. Obowiązuje Cię znajomoS
ć
podstawowych wyznaczników (cech charakterystycznych) różnych tradycji literac-
kich (staropolskiej, oS
wieceniowej, romantycznej, pozytywistycznej, młodopolskiej
i awangardowej). Wiąże się z tym także znajomoS
ć takich pojęć jak konwencja lite-
racka, prąd artystyczny. PowinieneS
znać podstawowe rodzaje wersyfikacji (np.
wiersz sylabiczny, wiersz toniczny, wiersz sylabotoniczny, wiersz wolny), S
rodki
stylistyczne i poetyckie (np. metafora, epitet, porównanie, onomatopeja, personifika-
cja). Oczekuje się od Ciebie, że będziesz znał podstawowe etapy analizy utworu lite-
rackiego, a więc okreS
lisz kompozycję tekstu (wskażesz dominantę kompozycyjną),
rozpoznasz rodzaj literacki, gatunek, konwencję stylistyczną, estetyczną, okreS
lisz
nadawcę i odbiorcę tekstu, właS
ciwie odczytasz ideowe przesłanie dzieła. Musisz też
16
czarny kolor
wskazać podstawowe konteksty interpretacyjne poznanych utworów (np. kontekst
historyczny, kontekst biograficzny).
Podstawowe kategorie estetyczne
PowinieneS
rozróżniać podstawowe kategorie estetyczne (pojęcia), takie jak tra-
gizm, komizm, patos, ironia, a także wskazać funkcje, jakie pełnią one w tekstach li-
terackich i innych dziełach sztuki.
Kultura dawnych epok i kultura współczesna
Oczekuje się od Ciebie, że będziesz znał najważniejsze style w sztuce dawnej i po-
trafił je powiązać z innymi zjawiskami typowymi dla epoki, rozróżniał język, jakim
posługują się inne sztuki (np. teatr, film, malarstwo). PowinieneS
mieć S
wiadomoS
ć
zmian, jakie następują we współczesnej kulturze kształtowanej przez S
rodki maso-
wego przekazu (prasa, radio, telewizja, Internet), i rozumieć związane z tym pojęcia:
np. kultura wysoka, masowa, elitarna, kultura pop, arcydzieło.
Wiedza o literaturze i kulturze  poziom rozszerzony
Zestaw lektur i innych tekstów kultury wskazują podstawa programowa i Infor-
mator maturalny od 2005 roku. Obowiązkowa jest dla Ciebie znajomoS
ć wszystkich
lektur z poziomu podstawowego i rozszerzonego. Ta lista nie jest jednak zamknięta,
oczekuje się, że uzupełnisz ją własnymi lekturami.
Wiedza potrzebna do analizy tekstu literackiego
Obowiązuje Cię znajomoS
ć wszystkich zjawisk i pojęć wskazanych w wymaga-
niach dla poziomu podstawowego, a ponadto toposów i motywów ważnych dla kul-
tury S
ródziemnomorskiej (np. toposu Arkadii). Twoja S
wiadomoS
ć teoretycznolite-
racka i historycznoliteracka powinna być poszerzona o znajomoS
ć przemian, jakie
zachodziły w obrębie gatunków literackich (np. dramatu jako gatunku, eposu, powieS
-
ci, sonetu, pieS
ni, hymnu, trenu). Musisz na przykład wskazać różnice pomiędzy dra-
matem antycznym, szekspirowskim, klasycznym, romantycznym, współczesnym
i odnieS
ć je do tradycji literackiej, prądów artystycznych. Natomiast analizując posz-
czególne teksty, powinieneS
nie tylko zauważyć obecnoS
ć takich kategorii estetycz-
nych jak patos, tragizm, komizm, ironia, groteska, ale również objaS
nić, jakie cechy
utworu, np. język, kompozycja, konstrukcja postaci, fabuły, dygresje, je współtworzą.
PowinieneS
dostrzegać także związki zachodzące między różnymi warstwami utworu
literackiego, np. znaczenie warstwy brzmieniowej języka dla konstruowania nastroju
w utworze, formy narracji dla wizji S
wiata przedstawionego w dziele. Podobny
związek istnieje także między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz
gatunkiem.
17
czarny kolor
WartoS
ci wpisane w dziedzictwo kulturowe i ich recepcja
w kulturze współczesnej
Musisz znać pojęcie dziedzictwa kulturowego, rozpoznawać wartoS
ci związane
z różnymi tradycjami literackimi i kierunkami filozoficznymi (np. idealizm, utylita-
ryzm, egzystencjalizm). W odniesieniu do kultury współczesnej konieczna jest zna-
jomoS
ć pojęcia postmodernizm.
Wiedza w zakresie redagowania tekstów  poziom podstawowy
PowinieneS
znać zasady:

Kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych;

Przekształcania tekstu pisanego (streszczanie, skracanie i rozwijanie tekstu);

Cytowania;

Tworzenia takich tekstów jak: interpretacja utworu literackiego, rozprawka,
recenzja, referat;

Pracy redakcyjnej nad tekstem (kolejnoS
ć podawania informacji, adiustacja tekstu,
tworzenie tytułów, wyróżnienia techniczne).
PowinieneS
wiedzieć, jakimi cechami odznaczają się teksty popularnonaukowe
i wymienione gatunki piS
miennictwa.
Wiedza w zakresie redagowania tekstów  poziom rozszerzony
Oczekuje się od Ciebie poza opanowaniem zasad redagowania tekstów na pozio-
mie podstawowym znajomoS
ci najważniejszych cech językowych i formalnych ese-
ju i tekstu naukowego.
KORZYSTANIE Z INFORMACJI
Odbiór tekstów kultury  poziom podstawowy
Stosujesz w praktyce wiedzę, o której była mowa w przedstawionych standardach
dotyczących wiedzy i rozumienia. WiększoS
ć umiejętnoS
ci dotyczy rozpoznawania
charakterystycznych cech konkretnych tekstów kultury oraz utworów literackich.
W Informatorze maturalnym od 2005 roku zawarte są następujące wymagania, które
przytaczamy w dosłownym brzmieniu.
Zdający potrafi:

Rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoz-
nać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale
(na obrazie, rycinie, w tekS
cie, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju;
18
czarny kolor

Wskazać w tekS
cie okreS
lone formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać
formy fleksyjne różnych częS
ci mowy, rozpoznawać i nazywać podstawowe
związki składniowe;

Rozpoznawać wieloznacznoS
ć słowa i odróżnić ją od homonimicznoS
ci form; po-
kazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi;

Wyróżnić w tekS
cie związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenia;

Odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów;

Odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego;

Wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (na podsta-
wie okreS
lonych cech), czy dany tekst jest mówiony, czy pisany;

Wskazać i rozpoznać w tekS
cie elementy gwar terytorialnych, zawodowych i S
ro-
dowiskowych;

Wskazać podstawowe cechy językowe poszczególnych stylów, rozpoznać (na
podstawie okreS
lonych cech), w jakim stylu pisany jest wskazany fragment tekstu;

Wskazać w tekS
cie stylizację; rozpoznać jej typ ;

Odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od proS
by, pytanie od stwierdzenia; wy-
dobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec ironię, sarkazm, prowokację w tekS
cie
wypowiedzi;

Rozpoznać funkcje okreS
lonych tekstów i wskazać S
rodki językowe służące tym
funkcjom;

Rozpoznać w tekS
cie językowe S
rodki perswazji i manipulacji: odróżnić S
rodki
etyczne od nieetycznych, szczeroS
ć od nieszczeroS
ci wypowiedzi, pokazać okreS
-
lone S
rodki perswazji językowej, wskazać tekst zawierający manipulację języ-
kową, odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów;

We współczesnej polszczyx
nie wskazać S
lady procesów dawnych; wskazać typy
zmian znaczeniowych w wyrazach, np. uabstrakcyjnienie, uogólnienie, zmiana
nacechowania;

Rozpoznać w tekS
cie wyrazy zapożyczone i podać ich polskie odpowiedniki;

Wskazać konsekwencje nadmiernego zapożyczania do współczesnej polszczyzny
elementów angloamerykańskich.
W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:

Odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu);

Wyodrębnić tezę (główną myS
l) całego tekstu, wykorzystane w nim argumenty
i sformułowane wnioski;

Rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję;
19
czarny kolor

Rozpoznać i okreS
lić typ nadawcy i adresata tekstu;

Nazwać funkcję tekstu;

Rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu, nazwać S
rodki językowe
i ich funkcję w tekS
cie;

Rozpoznać cechy gatunkowe tekstu;

Odtworzyć informacje sformułowane wprost, przetworzyć je, np. porządkować
i hierarchizować, stosować do rozwiązania problemu, wskazać przyczyny i skutki,
oddzielić informacje od opinii.
W tekstach literackich:

Rozpoznać tematy, wątki, motywy;

Rozpoznać nadawcę i odbiorcę oraz bohatera i sposoby jego kreowania w utwo-
rze;

OkreS
lić podstawowe wyznaczniki poetyki utworu (z zakresu wersyfikacji, stylis-
tyki, kompozycji, wiedzy o gatunkach literackich);

Odczytać treS
ci dosłowne i ukryte utworu;

Wykorzystać w odczytaniu sensu utworu miejsca znaczące (tytuł, puentę, kompo-
zycję, słowa-klucze);

Rozpoznać w tekS
cie językowe S
rodki artystycznego wyrazu;

Dostrzegać najistotniejsze zagadnienia utworu, stawiać hipotezy, problematyzo-
wać odczytanie tekstu;

Wskazać różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną;

Rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne, ro-
mantyczne;

Wskazać podstawowe konteksty utworu i wykorzystać je w interpretacji;

Rozpoznać przybliżony czas powstania utworu;

Rozpoznać konwencję literacką utworu;

Rozpoznać styl utworu, np. wiersza renesansowego, barokowego, klasycystyczne-
go, romantycznego;

Rozpoznać cechy gatunkowe analizowanego utworu;

Rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację;

Dostrzec cechy wspólne i różne wskazanych utworów;

Dostrzec związki między utworem literackim i innymi dziełami sztuki;

Dostrzec w utworze wartoS
ci charakterystyczne dla epoki;

Rozpoznać powiązania utworów z historią Polski i Europy (tradycją narodową
i europejską);

Dostrzec etyczne i estetyczne wartoS
ci utworu literackiego;
20
czarny kolor

Dostrzec wartoS
ci uniwersalne i narodowe;

Rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną;

Odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tra-
dycji.
Odbiór tekstów kultury  poziom rozszerzony
Obowiązuje wszystko to, co na poziomie podstawowym. Dodatkowo oprócz tek-
stów publicystycznych i popularnonaukowych potrzebna jest umiejętnoS
ć czytania
ze zrozumieniem tekstów naukowych (np. filozoficznych, teoretycznoliterackich
i językoznawczych). W tekstach literackich dodatkowo należy:

Rozpoznać funkcję występujących w utworze tematów, toposów, motywów;

Wskazać funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego,
np. biblijnego, antycznego;

Wskazać związki między różnymi warstwami utworu;

Podporządkować odczytanie utworu wybranej metodologii;

Dostrzec związki utworu literackiego z kulturą i filozofią epoki;

Rozpoznać znaki tradycji, np. judaistycznej, antycznej, chrzeS
cijańskiej, staropol-
skiej;

Wskazać tradycję literacką;

Dostrzec przemiany gatunku literackiego;

Wskazać S
rodki językowe decydujące o swoistoS
ci wypowiedzi indywidualnej;

Rozpoznać charakterystyczne dla danej epoki cechy języka oraz stylu czytanych
utworów;

Dostrzec strukturę artystyczną utworu;

Rozpoznać podstawowe wyróżniki kodu innych niż literackie dziedzin sztuki 
w zakresie niezbędnym do odbioru dzieł, np. plastycznych, teatralnych, filmo-
wych.
TWORZENIE INFORMACJI
Tworzenie tekstu własnego  poziom podstawowy
Kultura języka
Wymaga się od Ciebie, że będziesz mówić i pisać poprawnie, znając i umiejętnie
stosując zasady poprawnoS
ci językowej. Tworząc wypowiedzi ustne i pisemne, po-
winieneS
mieć S
wiadomoS
ć intencji swojej wypowiedzi i w związku z tym musisz do-
21
czarny kolor
brać odpowiedni styl, używać odpowiedniego słownictwa, stosować synonimy, anto-
nimy, frazeologizmy. Oczekuje się od Ciebie zachowania zgodnego z zasadami języ-
kowego savoir-vivre u, stosowania formuł grzecznoS
ciowych, unikania agresywno-
S
ci wypowiedzi, szczególnie w sytuacji dialogu, dyskusji, obrony swojego stanowi-
ska. Wymaga się od Ciebie znajomoS
ci zasad retoryki, które pozwolą Ci właS
ciwie
skonstruować wystąpienie i publicznie zabrać głos. Musisz wiedzieć, że inaczej two-
rzy się tekst o charakterze informacyjnym, a inaczej tekst o funkcji perswazyjnej
(mający na celu przekonanie kogoS
do czegoS
). Wymaga się również od Ciebie
dbałoS
ci o estetykę zarówno wypowiedzi ustnych (poprawna dykcja), jak i pisem-
nych (strona graficzna pracy, czytelne pismo). Oczekuje się również, że na wybra-
nych przykładach pokażesz, jak język ulega przemianom, i przekonasz odbiorcę, że
język jest wartoS
cią.
Tworzenie różnych rodzajów wypowiedzi pisemnych
PowinieneS
umiejętnie skonstruować tekst w okreS
lonej formie: rozprawki, recen-
zji, referatu, uwzględniając podstawowe zasady ich kompozycji, dostosowując for-
mę do tematu wypowiedzi. W tym celu musisz umiejętnie gromadzić i selekcjono-
wać materiał, hierarchizować argumenty, formułować hipotezy i wnioski, uzasad-
niać opinie. PowinieneS
umieć streszczać, parafrazować, cytować, komentować
i wnioskować. Wymaga się też od Ciebie umiejętnoS
ci interpretacji utworu literac-
kiego lub jego fragmentu na podstawie analizy tekstu i zapisania jej we właS
ciwej
formie. Musisz wówczas odnosić stwierdzenia do analizowanego tekstu, stosować
podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, poetyki, teorii literatury i nauki o ję-
zyku, a także terminy i pojęcia z zakresu sztuk pięknych, przywoływać w razie po-
trzeby właS
ciwe konteksty, np. odnieS
ć utwór do biografii autora, filozofii, religii,
życia człowieka. Wymaga się od Ciebie również porównywania różnych utworów li-
terackich i prezentowania własnych przeżyć wynikających z kontaktów ze sztuką.
Tworzenie tekstu własnego  poziom rozszerzony
Obowiązują Cię wszystkie wymagania z poziomu podstawowego, a ponadto:

Redagowanie eseju, interpretacji porównawczej;

Formułowanie ocen według wskazanych przez siebie kryteriów;

Unikanie stylu afektowanego, pretensjonalnego, przesadnie kwiecistego;

Łączenie wiedzy z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa
i nauki o kulturze.
22
czarny kolor
Samokształcenie  poziom podstawowy
Oczekuje się od Ciebie, że będziesz umiał korzystać z podstawowych x
ródeł infor-
macji: słowników (np. ortograficznego, poprawnej polszczyzny, języka polskiego,
terminów literackich), encyklopedii, a także z Internetu i innych elektronicznych
x
ródeł informacji. Wymaga się od Ciebie wykonania poprawnego opisu bibliogra-
ficznego, wyszukania literatury przedmiotu i wykorzystania jej do opracowania te-
matu po uprzedniej selekcji według okreS
lonych kryteriów. PowinieneS
umieć scalać
zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi: notować, sporządzać plan i kon-
spekt, a przy tym analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie
i dostrzeżone w czytanych tekstach. Do egzaminu wewnętrznego potrzebne Ci będą
materiały ilustracyjne, stąd autorzy standardów wymagają gromadzenia tekstów lite-
rackich i innych tekstów kultury (np. reprodukcja, plakat, płyty CD i DVD), stano-
wiących odniesienie do lektur poznanych w szkole.
Samokształcenie  poziom rozszerzony
Musisz posiadać te same umiejętnoS
ci jak na poziomie podstawowym, a oprócz
nich:

Tworzyć zestawy bibliograficzne na okreS
lony temat;

Sporządzać przypisy;

Tworzyć bazy danych;

Sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo.
4. Komentarz do standardów egzaminacyjnych
Jak zauważyłeS
, wymagania okreS
lone w standardach odnoszą się zarówno do
egzaminu wewnętrznego (ustnego), jak i zewnętrznego (pisemnego). Zawierają one
wszystkie wiadomoS
ci i umiejętnoS
ci, które mogą być sprawdzane podczas matury.
Niektóre sformułowania powtarzają się w różnych obszarach wymagań. Raz przed-
stawione są jako wiadomoS
ci, które musisz przyswoić sobie w trakcie nauki, innym
razem jako praktyczne umiejętnoS
ci, którymi musisz się wykazać, analizując cudze
teksty lub tworząc własne. Egzamin nie będzie oddzielnie sprawdzał wiedzy, ale
raczej umiejętnoS
ć jej wykorzystania (zastosowania). Wszystkie zadania egzamina-
cyjne będą oparte na standardach.
Spróbujemy to przedstawić na krótkim przykładzie.
Sformułowania standardu z poziomu pierwszego i rozszerzonego brzmią: Zdający
zna podstawowe pojęcia leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, to znaczy
zna podstawy gramatyki języka polskiego. Wie, na czym polega bogactwo leksykalne
i frazeologiczne polszczyzny i jak je pomnażać S
rodkami rodzimymi. Zna definicję
i rozróżnia typy frazeologizmów (I.  WiadomoS
ci i rozumienie , pkt 2b i 3 Informato-
23
czarny kolor
ra, s. 21), potrafi wskazać w tekS
cie okreS
lone formy fleksyjne wyrazów różnych czę-
S
ci mowy, wyróżnić w tekS
cie związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenie (II.
 Korzystanie z informacji , pkt 2 i 4 Informatora, s. 24). Wskazane w standardach
wiadomoS
ci potrzebne są do rozumienia poleceń testu z Arkusza I i poprawnego ich
wykonania.
Oto przykładowe pytania: Jaki tryb czasownika dominuje w akapitach 5. i 6. czyta-
nego przez Ciebie tekstu? Dlaczego? (Zadanie nr 12, s. 53 Informatora).
PowinieneS
wiedzieć, co to jest tryb czasownika, rozpoznać go, nazwać i okreS
lić
funkcję, jaką pełni w tekS
cie, który będziesz analizować, np. Daje się zauważyć tryb
przypuszczający, kiedy jest mowa o tym, co nie istnieje, a mogłoby istnieć.
Inne pytanie, które pochodzi z tego obszaru i zakresu tematycznego:
Wypisz z tekstu elementy potoczne (związki frazeologiczne, wyrazy). Czemu one
służą? (Zadanie nr 12, s. 41 Informatora).
PowinieneS
wiedzieć, czym są: potoczna odmiana języka, związek frazeologiczny,
wyrazy potoczne, rozpoznać je i okreS
lić cel, w jakim są stosowane, np.  ręka rękę
myje ,  S
ciągaczka ; użycie tych elementów języka potocznego powoduje, że tekst
staje się bardziej przystępny. PrzedstawiłyS
my przykładowe standardy i sposób ich
wykorzystania w budowaniu pytań egzaminacyjnych.
5. Lista lektur
Poziom podstawowy
1. Literatura polska:

Bogurodzica w kontekS
cie poezji S
redniowiecznej;

Jan Kochanowski  pieS
ni i treny (wybór);

Jan Andrzej Morsztyn  wybór wierszy;

Daniel Naborowski  wybór wierszy;

Wacław Potocki  wybór wierszy;

Ignacy Krasicki  satyry (wybór), Hymn do miłoS
ci ojczyzny;

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz;

Adam Mickiewicz Dziady cz. III;

Juliusz Słowacki Kordian: akt I, akt II, akt III sceny 5 i 6;

Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia: częS
ć I, częS
ć III (scena w obozie
rewolucji), częS
ć IV (scena w obozie arystokracji i scena finałowa);

Adam Mickiewicz  wybór wierszy;

Juliusz Słowacki  wybór wierszy;

Cyprian Kamil Norwid  wybór wierszy;

Bolesław Prus Lalka;
24
czarny  15-12-2006, 09:57:50

Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem  fragmenty: przy mogile Jana i Cecylii,
przy mogile powstańców;

Eliza Orzeszkowa Gloria victis;

Maria Konopnicka Mendel Gdański;

Bolesław Prus Kamizelka;

Henryk Sienkiewicz Potop;

Kazimierz-Przerwa Tetmajer  wybór wierszy;

Jan Kasprowicz  wybór wierszy;

Leopold Staff  wybór wierszy z różnych epok;

Stanisław Wyspiański Wesele;

Władysław Stanisław Reymont Chłopi;

Stefan Żeromski Ludzie bezdomni;

Stefan Żeromski PrzedwioS
nie;

Witold Gombrowicz Ferdydurke  rozdz. II, III, VI, VII, VIII, IX, X, XII,
XIV;

Zofia Nałkowska Granica;

Tadeusz Borowski  opowiadania (Pożegnanie z Marią, U nas, w Auschwitzu...,
Proszę państwa do gazu, Bitwa pod Grunwaldem);

Gustaw Herling-Grudziński Inny S
wiat;

Bolesław LeS
mian  wybór wierszy;

Julian Tuwim  wybór wierszy;

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska  wybór wierszy;

Czesław Miłosz  wybór wierszy;

Krzysztof Kamil Baczyński  wybór wierszy;

Tadeusz Różewicz  wybór wierszy;

Zbigniew Herbert  wybór wierszy;

Miron Białoszewski  wybór wierszy;

Wisława Szymborska  wybór wierszy;

Stanisław Barańczak  wybór wierszy;

Jan Twardowski  wybór wierszy;

Sławomir Mrożek Tango;

Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem.
Uwaga: wymagana jest także znajomoS
ć kontekstów biblijnych,
antycznych i innych.
25
czarny kolor
2. Literatura powszechna:

Sofokles Król Edyp;

Horacy  wybór pieS
ni;

William Szekspir Makbet;

Molier R
więtoszek;

Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera;

Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara;

Joseph Conrad Jądro ciemnoS
ci;

Albert Camus Dżuma.
Poziom rozszerzony
Oprócz pozycji dla poziomu podstawowego obejmuje ponadto:
1. Literatura polska:

Jan Kochanowski Treny;

Juliusz Słowacki Kordian;

Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk;

Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka;

Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy.
2. Literatura powszechna:

Dante Alighieri Boska Komedia  fragmenty Piekła;

Johann Wolfgang Goethe Faust  częS
ć I  fragmenty sceny w pracowni (roz-
myS
lania Fausta o sobie i swoim życiu, rozmowa z Mefistofelesem);

Franz Kafka Proces;

Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata.
Uwaga: tematy na poziomie rozszerzonym będą zobowiązywać
do analizy i interpretacji także innych utworów niż wymienione,
ale utrzymanych w znanej uczniom poetyce lub konwencji.
26
czarny kolor