Szkoła
S
z
k
o
Å‚
a
Szkoła
S
z
k
o
Å‚
a
Konstruktorów
K
o
n
s
t
r
u
k
t
o
r
ó
w
Konstruktorów
K
o
n
s
t
r
u
k
t
o
r
ó
w
Rozwiązanie zadania powinno zawierać schemat elektryczny
i zwięzły opis działania. Model i schematy montażowe nie są wy-
magane, ale przysłanie działającego modelu lub jego fotografii
zwiększa szansę na nagrodę.
Ponieważ rozwiązania nadsyłają Czytelnicy o różnym stopniu
zaawansowania, mile widziane jest podanie swego wieku.
Ewentualne listy do redakcji czy spostrzeżenia do erraty powinny
być umieszczone na oddzielnych kartkach, również opatrzonych
nazwiskiem i pełnym adresem. Prace należy nadsyłać w terminie
45 dni od ukazania się numeru EdW (w przypadku prenumeratorów
 od otrzymania pisma pocztÄ…).
gulacją elektroniczną. Czy trzeba będzie coś gdyby ktoś przeprowadził próby i sprawdził,
Zadanie nr 63
zmieniać w układzie radioodtwarzacza samo- czy kilkustopniowa regulacja skokowa na
chodowego? Jak? Czy nie będzie to związane wyjściu wzmacniacza zda egzamin, czy ko-
Rafał Baranowski z Gliwic napisał: Chyba z ryzykiem uszkodzenia skomplikowanego niecznie trzeba stosować regulację płynną.
każdy, kto jez
dził samochodem starszego typu i kosztownego radioodtwarzacza? Oczywiście sprawdzone rozwiązania
(np. maluchem) i słuchał w nim radia, miał Jeśli zdecydujecie się na ingerencję w od- praktyczne trafią do działu E-2000 lub do Fo-
problem z ustawieniem głośności. Podczas twarzacz, to w którym miejscu toru sygnało- rum Czytelników.
postoju, gdy silnik ma małe obroty, radio gra wego wstawicie dodatkowy regulator? Czy Zachęcam do udziału w tym zadaniu
zbyt głośno, natomiast w czasie jazdy - zbyt najlepszym miejscem będą łatwe do znale- i przypominam, że ze względu na jego specy-
cicho. Kiedy auto przyspiesza, znacznie zienia obwody wejściowe wzmacniacza mo- fikę, dużą szansę na nagrody mają także au-
zwiększa się hałas, jaki wywołuje silnik. Za- cy, obecnego w każdym radioodtwarzaczu? torzy, którzy zaprezentują częściowe, teore-
danie polega na skonstruowaniu układu, A może wystarczy regulacja skokowa (np. tyczne rozwiązania.
którego zadaniem będzie zwiększać głośność czterostopniowa, na dwóch przekaz
nikach Czekam też na propozycje kolejnych za-
proporcjonalnie do poziomu hałasu w komo- i rezystorach) między radioodtwarzaczem dań. Przypominam, że pomysłodawcy otrzy-
rze silnika albo do liczby obrotów. a głośnikami? mują nagrody rzeczowe.
Oto oficjalny temat zadania: Druga sprawa to czujnik, który ma decydo-
wać o głośności radia. Czy należy wykorzystać
Zaprojektować system dostosowu-
sygnał z cewki zapłonowej, gdzie impulsy są
RozwiÄ…zanie zadania nr 59
jący głośność radia samochodowego
proporcjonalne do prędkości obrotowej? Czy
do prędkości jazdy.
raczej umieścić mikrofon w komorze silnika? Temat zadania 59 brzmiał: Zaprojektować
Tym razem temat nie jest łatwy. Liczę na A może znajdziecie jeszcze inny pomysł? układ, który pełniłby funkcję uniwersalnej
dobre pomysły, nie spodziewam się natomiast W każdym przypadku potrzebne są obwo- kostki do gier losowych.
dużej liczby modeli. Czekam także na propo- dy opóz
niające, zapobiegające szybkim i czę- Zgodnie z oczekiwaniami temat wzbudził
zycje częściowe, niekoniecznie na komple- stym zmianom głośności, na przykład przy duże zainteresowanie. Otrzymałem wiele roz-
ksowe rozwiązania. Przemyślcie, proszę, po- chwilowym zdjęciu nogi z gazu. wiązań, w tym aż 14 modeli oraz kilka donie-
stawiony problem i zastanówcie się, z której Naprawdę podoba mi się pomysł tego za- sień o praktycznych próbach. Wszyscy uczest-
strony go "ugryz
ć". Dawniej sprawa była pro- dania. Uważam, że taki układ regulacji gło- nicy wymienieni z nazwiska mogą być zado-
sta, bo każde radio miało potencjometr i moż- śności cieszyłby się zainteresowaniem wielu woleni ze swych pomysłów. Niestety, przy tak
na było wstawić układ regulacji głośności użytkowników czterech kółek, nie tylko po- dużej liczbie prac nie sposób szczegółowo
w jego pobliżu. Dziś mamy do czynienia z re- siadaczy maluchów. Byłoby bardzo dobrze, omówić wszystkich propozycji, skomentować
Elektronika dla Wszystkich
29
Szkoła Konstruktorów
wszystkich zalet, wad i usterek. W artykule Druga to układy z wyświetlaczami i licz- danie naszej Szkoły Konstruktorów polegało
omawiam główne grupy rozwiązań i prezentu- nikami zliczającymi w dół. na wykonaniu układu będącego elektronicz-
ję najlepsze propozycje. Trzy projekty trafią do Trzecia to układy z wyświetlaczami i licz- nym odpowiednikiem kostki do gry, więc ze-
Pracowni Konstrukcyjnej AVT i po sprawdze- nikami BCD, liczącymi w górę. rowego wskazania należało się pozbyć.
niu zostaną przedstawione w dziale E-2000 lub Czwarta to układy licznikowe zawierające Wszyscy, którzy o tym pomyśleli, mogą
µP-3000. ZachÄ™cam do odwiedzenia strony in- kostki 4017. sobie postawić duży plus.
ternetowej, gdzie można znalez
ć niemal wszy- Pojawiły się dwie prace z opisem rozwią-
stkie oryginalne schematy oraz programy i li- zania problemu za pomocą programu na Zliczanie w dół
stingi programów w postaci Nazwisko.gif. Tym komputer PC oraz propozycja wykorzystania Wykorzystanie programowanego licznika li-
razem sporo prac oparliście na mikroproceso- liniowych wskaz
ników LM3914. czącego w dół jest jednym z prostszych spo-
rach. Przeanalizowanie listingów zamieszczo- A oto przegląd ciekawszych rozwiązań. sobów likwidacji problemu zera. Wynik jest
nych na stronie internetowej niewątpliwie Tym razem nie dzielę prac na teoretyczne oczywiście prezentowany w postaci cyfrowej
wzbogaci Waszą wiedzę i pozwoli porównać i praktyczne, tylko omówię wspomniane na wyświetlaczach siedmiosegmentowych.
poszczególne sposoby realizacji kostki. właśnie grupy. Idea jest bardzo prosta: licznik liczy w dół.
Na początku warto też wspomnieć ogólnie Od razu wspomnę też o wyświetlaczach. Gdy dochodzi do zera, momentalnie ładowana
o sposobach generowania liczb losowych. Jak Układy z kostkami 4017 mają wyświetlacze jest doń maksymalna liczba oczek (jedna
wiadomo, wcale nie jest to takie proste w sy- z pojedynczych diod. Pozostałe mają wy- z liczb: 6, 8, 10, 20, 30, 50, 100). W ten spo-
stemach komputerowych. W programach świetlacze 7-segmentowe: dwu- i trzycyfro- sób zero nie jest wyświetlane, bo jego poja-
komputerowych stosuje się różne skompliko- we. Kilku Kolegów uznało, że wystarczy wienie się powoduje załadowanie licznika
wane sposoby, żeby uzyskać nieskorelowane dwucyfrowy licznik BCD i dwucyfrowy wy- w czasie kilkunastu czy kilkudziesięciu nano-
duże liczby losowe. W naszym przypadku świetlacz, a liczbę 100 (dla kostki 100-ścien- sekund. Nie potrzeba do tego żadnych specjal-
problem nie jest tak ostry. Owszem, należy nej) będzie reprezentować 00. Kilku Kole- nych układów dekodujących, ponieważ tego
wykluczyć z
ródła istotnych błędów, ale nie gów tak właśnie zrealizowało swoje układy, typu liczniki, np. 4029, mają dodatkowe wyj-
trzeba wgłębiać się w wyższą matematykę. za co należy się im pochwała i dodatkowe ście, zmieniające swój stan w chwili osiągnię-
Wystarczającym sposobem jest zastosowanie punkty. Inni wykorzystali trzy wyświetlacze cia zera (tzw. wyjście pożyczki) oraz wejście
generatora o znacznej częstotliwości, co naj- i trzy liczniki BCD. Większość takich ukła- ładujące, zwykle oznaczone PE. Koncepcję tę
mniej kilkunastu czy kilkudziesięciu kiloher- dów można w prosty sposób odchudzić. ilustruje w uproszczeniu rysunek 2. W zależ-
ców oraz najzwyczajniejszego przycisku naci- Przecież aby zliczyć do stu, nie trzeba stoso- ności od zastosowanych kostek, być może
skanego ręką. Impulsy zlicza licznik o stosun- wać licznika trzydekadowego. Do dwóch trzeba tylko dopasować poziom aktywny wyj-
kowo małej pojemności. Ideę ilustruje rysu- liczników BCD, które przecież dają 100 róż- ścia pożyczki do poziomu aktywnego wejścia
nek 1. Nie sposób zapewnić jednakowego nych stanów, można dodać prościutki deko- wpisującego, ale to drobiazg. W prosty spo-
czasu naciskania przycisku w kolejnych der zaświecający jedynkę na trzecim wy- sób można łączyć kilka liczników, uzyskując
próbach z dokładnością do kilkudziesięciu mi- świetlaczu przy stanie licznika 00. Tylko wskazanie kilkucyfrowe. Warto zauważyć, że
krosekund. W rezultacie każde naciśnięcie bę- dwóch uczestników zaproponowało wyko- na wejścia programujące licznika(-ów) cały
dzie mieć inny czas trwania, w którym nastąpi rzystanie dwóch liczników i trzech wyświe- czas podawana jest ta sama liczba (maksymal-
zliczenie innej liczby impulsów. Uzyskana na tlaczy, przy czym jeden z nich nie poradził na liczba oczek w kodzie BCD).
wyświetlaczu liczba będzie miała losową war- sobie z eliminacją zera przy długościach cy-
tość. Trzeba jednak mieć świadomość, że czę- klu poniżej 100. Rys. 2
stotliwość generatora powinna być jak naj- Kilku początkujących nie do końca zrozu-
większa. W przypadku elektronicznego odpo- miało, na czym polega problem zera. Chcą
wiednika kostki sześciennej licznik powinien wygaszać zero zawsze, także przy wyloso-
mieć sześć stanów, przy "kostce" 100-ściennej waniu zera na prawym wyświetlaczu, czyli
- sto stanów. Przy długim cyklu zliczania i ma- przy liczbach 10, 20, 30, itd. Nie o to prze-
łej częstotliwości generatora w miarę jednako- cież chodziło.
we naciśnięcia przycisku dadzą wyniki zbliżo- Jeszcze inni zrozumieli wzmiankę o wyga-
ne do siebie, co w niektórych grach byłoby szaniu zer, iż chodzi o wygaszenie zbędnych
okazją do oszukiwania. Aby wykluczyć taką zer na wyświetlaczach LED w celu zmniejsze-
możliwość, należy pracować przy jak naj- nia poboru prądu. Niektórzy zastosowali w tym
większej częstotliwości generatora. celu rozbudowane układy. Inni wykorzystali
dekodery BCD-7-segm. mające wejścia RBI
i wyjścia RBO, które właśnie temu celowi słu-
żą. Idea oszczędzania prądu jest dobra, ale tym
razem nie o takie wygaszanie zer chodziło.
Problemu zera nie można jednak pominąć
milczeniem. Podczas rzutów prawdziwą ko-
stką nie ma możliwości wylosowania zera.
Przy zastosowaniu cyfrowych wyświetlaczy
Rys. 1 i niektórych liczników taka możliwość istnie- Tak mniej więcej zaplanował swój układ
je. Zdecydowana większość uczestników jest Przemysław Młodecki z Krosna (Mlodec-
zdania, że nie można dopuścić do wylosowa- ki.gif). Idea jest właściwa, Przemek sporo
Grupy rozwiązań nia zera. Kilku nie zwróciło w ogóle uwagi pracy włożył w dopracowanie szczegółów,
Nadesłane rozwiązania można podzielić na na ten problem, a tylko jeden stwierdził, że jednak układ należałoby trochę uprościć.
cztery główne grupy. zero nie przeszkadza i po jego wylosowaniu Trzycyfrowy licznik z sześcioma kostka-
Pierwsza to układy zbudowane w oparciu trzeba losować jeszcze raz. Oczywiście, mi '192 i kilkoma innymi (razem 15 szt.)
o mikroprocesory. można i tak podejść do problemu, jednak za- proponuje Sławomir Orkisz z Kuślina
Elektronika dla Wszystkich
30
Szkoła Konstruktorów
(Orkisz1.gif). Również ten układ, skądinąd ciem licznika 4017 i sieci diodowo-rezysto- z czterech przerzutników D (4076). Pozosta-
poprawny, należałoby znacznie odchudzić. rowej. Przycisk S2 umożliwia sprawdzenie, je tam ona niezmieniona przez cały czas lo-
Dużo prostszy sposób (pięć układów sca- jaka jest maksymalna liczba oczek. sowania. Pomysł ilustruje w uproszczeniu
lonych - Rus.gif) proponuje młody Filip Rus Proponuję, by wszyscy zainteresowani rysunek 4. Nie pokazuję kompletnego sche-
z Zawiercia. Zamiast brać sygnał z wyjść do- omawianą koncepcją sprawdzili, w katalo- matu, bo układ zawiera 10 układów scalo-
datkowych liczników, Filip chce do progra- gach i drogą eksperymentu, czy potrzebne nych. Schemat warto pobrać ze strony inter-
mowania maksymalnej liczby oczek zastoso- jest sumowanie sygnałów z wyjść poszcze- netowej EdW (Pasiecznik.gif) i starannie
wać przełącznik obrotowy i sieć diodowo-re- gólnych liczników, czy też wystarczy sygnał przeanalizować. Mało brakowało, a układ
zystorową. Słusznie! Za mieszczący się na z ostatniego licznika. Warto też zastanowić trafiłby do publikacji w dziale E-2000, jed-
jednej stronie schemat i króciutki opis otrzy- się, czy naprawdę potrzeba aż trzech liczni- nak jest trochę za bardzo rozbudowany. Nie-
muje aż trzy punkty. Trzy punkty otrzymuje ków, czy wystarczą dwa? mniej za swe pomysły i wyjątkowo staranne
także 14-letni Mariusz Chilmon z Augusto- Fotografia 1 pokazuje zgrabny model wykonanie modelu Michał otrzymuje aż 7
wa. Do programowania wykorzystał prze- Michała Pasiecznika z Zawiszowa, który punktów i nagrodę.
łączniki typu DIP-switch. Układ można je- drugi raz bierze udział w Szkole. Michał za-
szcze uprościć, choć został już uproszczony. stosował niecodzienny sposób ustawiania
Oto fragment listu: Na początku wychodziły i sprawdzania zakresu. Ustawia mianowicie
mi prawdziwe "machiny" zawierające po kil- dwa główne liczniki (4029), których zawar-
kanaście scalaków i olbrzymią sieć diod. tość jest cały czas obrazowana na wyświetla-
W końcu, po zmianie koncepcji, otrzymałem czu LCD, a potem wpisuje zawartość liczni-
układ losujący liczby z zakresu od 1 do 999. ków na stałe do bufora składającego się
Stosunkowo prosty układ tego typu pro-
ponuje Rafał Kędzierski z Torunia. Warto Fot. 1 Układ Michała Pasiecznika
sprawdzić (Kedzierski.gif), jak chce on wpi-
sywać dane do liczników '192. Przy bliższej
analizie tematu warto sprawdzić, jakie są róż-
nice między kostkami '192 oraz 4029, jeśli
chodzi o sygnały na wyjściu pożyczki oraz
wejściu programującym.
Rysunek 3 pokazuje propozycjÄ™ Ryszar-
da Milewicza z Wrocławia. Zastosował on
jeszcze inny sposób programowania z uży-
Rys. 3
Rys. 4
Zliczanie w górę
Znaczna część uczestników wybrała spo-
sób na pozór prostszy, a w rzeczywistości
wymagający znacznej rozbudowy układu.
Zastosowali liczniki zliczające w górę do
nastawionej, maksymalnej liczby oczek.
Licznik współpracuje z układem dekodu-
jÄ…cym maksymalnÄ… liczbÄ™ oczek. Gdy jego
zawartość wzrośnie do tej liczby, licznik
zostaje wyzerowany. PodstawowÄ… koncep-
cjÄ™ ilustruje uproszczony rysunek 5a. De-
koderem maksymalnej liczby oczek jest
zwykła bramka AND, zazwyczaj realizo-
wana za pomocą diod i rezystorów, na
przykład według rysunku 5b, gdzie poka-
zano dekoder liczby 6.
Podobną ideę wykorzystał Mirosław
Gołaszewski z Warszawy. Prosty układ do
losowania liczb z zakresu 1...9 z kostkami
4518, 4543, 4017 przedstawił Michał
Koziak z Sosnowca. Dwucyfrowy układ
z dekoderami 74LS47, wyświetlaczami
LED i kostkami 4510 liczÄ…cymi w odwrot-
nych kierunkach proponuje Aleksander
Drab ze Zdziechowic. Marcin Malich
Elektronika dla Wszystkich
31
Szkoła Konstruktorów
z Wodzisławia Śląskiego podał schemat dekoder liczniki nie są zerowane, tylko wpi-
układu z dziesięcioma kostkami i trzema wy- sywana jest do nich liczba jeden. Oczywiście
świetlaczami LED (Malich.gif), wykorzystu- stosując liczniki programowalne 4029 ukła-
jący interesujący, choć zbyt rozbudowany dy można było znacznie uprościć, stosując
układ wyboru maksymalnej liczby oczek. zliczanie w dół. Model Jarka można obejrzeć
Ci, a także inni uczestnicy nie zwrócili na fotografii 3, a schemat jest na stronie
uwagi, że przy takim prostym rozwiązaniu internetowej (Chudoba.gif). Fotografia 4
z licznikiem liczącym w górę możliwe jest
wylosowanie zera. Odwrotnie niż przy licze- Fot. 3 Model Jarosława Chudoby
niu w tył, tutaj po osiągnięciu liczby maksy-
malnej układ dekodujący zeruje liczniki. Je- Fot. 4 Model 1 Marcina Wiązani
śli przykładowo cykl ma mieć sześć stanów,
to wyświetlacz cyfrowy nigdy nie wyświetli
szóstki. W układzie z diodowym dekoderem
(diodową bramką AND) według rysunku
5b kolejne stany będą takie: 0, 1, 2, 3, 4, 5.
Gdy w liczniku pojawi się liczba 6 (dwójko-
wo 0110), w ciągu ułamka sekundy licznik
zostanie wyzerowany i znów pojawią się
liczby 0, 1, 2...
Aby wyświetlić szóstkę, należałoby deko- Fot. 2 Kostka A
ukasz Cygi
der ustawić, by wykrywał liczbę 7 - pokazu-
je to rysunek 5c. Wtedy jednak podczas loso- Rys. 5
wania na wyświetla-
czu pojawi siÄ™ jedna
z siedmiu liczb: 0, 1,
2, 3, 4, 5, 6, przy
czym oczywiście zero
jest niepożądane.
Bartek Stróżyński
z Kęt zwrócił uwagę
na problem zera, ale
go nie usunÄ…Å‚. Zapro-
ponował natomiast za-
świecanie jedynki (set-
ki) przy stanie licznika
równym 00. Sposób
znakomity, ale przy
wcześniej omawianej
koncepcji z licznikiem
liczącym w dół.
Fotografia 2 przed-
stawia model wykona-
ny przez A
ukasza Rys. 6
Cygę z Chełmka
(Cyga.gif).
Fakt, że wspo-
mniane właśnie ukła-
dy wyświetlają zero,
nie znaczy, że przy li-
czeniu w górę nie
można zlikwidować
tego problemu. Moż-
na go usunąć nieco
okrężną drogą i tak
zrobili Koledzy Ja-
rosław Chudoba
z Gorzowa Wlkp.
oraz Marcin WiÄ…za-
nia z Gacek. Wyko-
rzystali oni liczniki
4029 liczące w górę.
Po osiągnięciu ma-
ksymalnego stanu
określonego przez
Elektronika dla Wszystkich
32
Szkoła Konstruktorów
pokazuje ładnie wykonany model Marcina wany schemat proponuje Arkadiusz Zieliń- z Zabrza. Pomysł wykorzystania puszki in-
Wiązani z Gacek. Schemat tego układu po- ski z Częstochowy (Zielinski.gif). Arek przy- stalacyjnej jako obudowy jest interesujący,
kazany jest na rysunku 6. Warto zwrócić słał też program napisany w QBASIC-u, jednak układ nie spełnia warunków zadania,
uwagę na dekodery 4511, pozwalające który też można ściągnąć ze strony interneto- schemat zawiera błędy i najprawdopodobniej
w prosty sposób zrealizować wygaszanie wej EdW (QBASIC.zip) trafi do drugiej klasy Szkoły Co tu nie gra?
niepotrzebnych zer z lewej strony wyniku. Prościutki model kostki sześciennej, po- Fotografia 8 i rysunek 7 prezentują pro-
Można się także zastanowić, czy przerzutni- kazany na fotografii 6, przysłał młodziutki jekt 15-letniego Przemysława Korpasa ze
ków kostki U5, realizujących wyświetlanie Wojciech Macek z Nowego Sącza. Foto- Skierniewic. Model jest wykonany bardzo
jedynki (sto) nie można zastąpić jakimś grafia 7 pokazuje model Dariusza Knulla ładnie i niewiele brakowało, a trafiłby do pu-
znacznie prostszym układem. blikacji w dziale E-2000. Zauważcie, w jaki
Marcin przysłał jeszcze jeden układ, elek- sposób Przemek poradził sobie z problemem
troniczny odpowiednik klasycznej sześcien- zera. Młody Autor nie doszlifował jednak
nej kostki do gry. Można go zobaczyć na układu. Warto się zastanowić, czym różni się
fotografii 5. Ze względu na specyficzne, nie- sterowanie drugiego licznika z wyjścia Q9
typowe rozwiązania układowe, podczas te- pierwszego od sterowania ze specjalnego
stów nie można było w żaden sposób wylo- wyjścia Cout (nóżka 12)... Czy obwodu skra-
sować jedynki, a jedynie cyfry z zakresu cania cyklu nie można uprościć?
2...6. Wykrycie usterek w tym układzie bę- Fotografia 9 pokazuje model Krzyszto-
dzie tematem konkursu, który pojawi się fa Kraski z Przemyśla. Model zawiera tyl-
w jednym z najbliższych numerów EdW. ko trzy układy scalone (2 x 4017, 4093).
Projekt zostaje skierowany do Pracowni
Konstrukcyjnej. Jeśli potwierdzi swą przy-
datność, pojawi się jako projekt E-2000,
Fot. 6 Kostka Wojciecha Macka a Autor otrzyma honorarium. W zwiÄ…zku
z tym Krzysztof nie otrzyma nagrody, a je-
Fot. 7 Projekt Dariusza Knulla dynie 7 punktów.
Układy
mikroprocesorowe
Mariusz Hejto z A
owiczówka jest zwo-
lennikiem wykorzystania mikroprocesora
89C1051 i typowego sterownika i wyświe-
Fot. 5 Model 2 Marcina Wiązani tlacza LCD. Przysłał wydruk krótkiego li-
stingu, który trafił na stronę internetową
EdW (Hejto.gif). W liście pisze, że wykonał
Układy
układ na płytce prototypowej.
z kostkami 4017 12-letni Jakub Kallas z Gdyni przysłał
Kolejna grupa rozwiązań zawiera kostki program napisany pod BASCOM-em, który
4017, a co za tym idzie, wyświetlacze zawie- był testowany na płytce prototypowej we-
rajÄ…ce pojedyncze diody a nie wskaz
niki 7- dług schematów z rysunku 8. Warto zwrócić
segmentowe. Już to wskazuje, że układy ta- uwagę, że ten sam program nadaje się do wy-
kie mogą być proste i tanie. Przy analizie świetlaczy LED i LCD, bo najpierw testuje
układów warto zwrócić uwagę, jak ich auto- stan portu P3.0, a potem działa zależnie od
rzy radzili sobie z problemem zera. zastosowanego wyświetlacza. Przycisk S1
Bartłomiej Sędek z Bud Barcząckich pozwala sprawdzić jaką kostką gramy, S2
przysłał najpierw prosty schemat kostki 10- pozwala dowolnie ustawić liczbę oczek, S3
ściennej z układami 555 i 4017, a potem zatwierdza zmiany. Program i schemat są na
układ kostki 100-ściennej. Oba układy nale- stronie internetowej jako Kallas.zip.
żałoby jeszcze dopracować, bo zawierają 13-letni Jakub Jagiełło z Gorzowa
usterki i nie do końca spełniają warunki za- Fot. 8 Kostka Przemysława Korpasa Wlkp. ma podobną propozycję. Jego pro-
dania. Serdecznie zachęcam do bliższego gram i schemat też trafiły do Internetu (Ja-
przestudiowania katalogu i zapoznania siÄ™ Fot. 9 Model Krzysztofa Kraski giello.zip). 14-letni Piotr Romysz z Kosza-
z właściwościami kostek CMOS, w tym licz- lina przysłał pomysł wykorzystania genera-
ników 4017. tora o malejącej częstotliwści z kostką
Młody Paweł Szwarc z Poznania propo- LM331 (Romysz.zip). Wspomniany już Sła-
nuje prosty układ z jednym licznikiem 4017, womir Orkisz z Kuślina przysłał także kilka
przy czym jako generator pracuje kostka schematów ideowych układów z różnymi
LM331, będąca tu generatorem o płynnie mikroprocesorami.
zmniejszającej się częstotliwości. To cieka- Pierwszy raz wziął udział w Szkole znacz-
wy pomysł, a jedno z następnych zadań nie starszy Jerzy Klaczak z Katowic. Jego
Szkoły będzie polegać na zaprojektowaniu testowane na symulatorze BASCOM-a pro-
podobnego układu. gramy też można ściągnąć z naszej strony in-
15-letni Fabian Niemiec z Krzepic przy- ternetowej (Klaczak.zip).
słał schemat z dwiema kostkami 4017 i 20 Marcin Saj z Nowej Sarzyny, też biorący
LED-ami (Niemiec.gif). Bardziej rozbudo- udział w Szkole po raz pierwszy, przysłał
Elektronika dla Wszystkich
33
Szkoła Konstruktorów
zaprogramowany procesor ATMEL, schemat dzie szesnastkowym. Przy okazji zwracam się mnie). Brak schematu i listingu spowodował,
układu i listing programu (Saj.zip) do innych posiadaczy komputerów Amiga: że ubiegły go inne projekty.
Artur Filip z Legionowa po analizie za- jak sobie radzicie z programowaniem Atmel-
dania i próbie budowy kostki z klasycznych ków i innych procesorów? Jeśli możecie
kostek CMOS zdecydował się na Atmelka i chcecie pomóc Koledze, mogę przekazać
i BASCOM. Model pokazany jest na foto- Wasze e-maile oraz listy. Oznaczcie je dopi-
grafii 10. Układ należy jeszcze dopracować, skiem Dla Wiesława Buczyńskiego.
ponieważ na razie zmiana rodzaju kostki wy- Wspomniany już 18-letni Rafał Kędzier-
maga przeprogramowania mikroprocesora. ski z Torunia, oprócz schematu z licznikami
Wiesław Buczyński z Gdyni wykonał mo- liczącymi w dół, nadesłał ładny model z At-
del pokazany na fotografii 11. Procesor zapro- melkiem - patrz fotografia 12. Za jedno
gramował za pomocą zbudowanego samo- i drugie otrzymuje nagrodę i siedem punk-
dzielnie programatora, współpracującego tów. Gdyby w przesyłce z modelem była od
z Amigą 600. Niestety, ze względu na brak razu pełna dokumentacja, układ miałby duże Fot. 12 Model Rafała Kędzierskiego
edytora nie ma on możliwości wydrukowania szanse trafić do publikacji w E-2000 bądz

listingu, a program pracowicie wklepuje w ko- w Forum (zapowiadany e-mail nie dotarł do Rys. 7
Fot. 10 Propozycja Artura Filipa
Fot. 11 Układ
Wiesława Buczyńskiego
Punktacja Szkoły
Konstruktorów
Marcin WiÄ…zania Gacki . . . . . . . . . . . . 20
Bartłomiej Radzik Ostrowiec Św.. . . . . . 18
Dariusz Knull Zabrze. . . . . . . . . . . . . . 17
A
ukasz Cyga Chełmek . . . . . . . . . . . . . 16
Maciej Jurzak Rabka . . . . . . . . . . . . . 15
Jakub Kallas Gdynia . . . . . . . . . . . . . . 15
Ryszard Milewicz Wrocław . . . . . . . . . 15
Artur Filip Legionowo . . . . . . . . . . . . . 14
Michał Pasiecznik Świdnica Śl.. . . . . . . 14
Mariusz Ciołek Kownaciska . . . . . . . . . 13
Jacek Konieczny Poznań . . . . . . . . . . . 13
Krzysztof Kraska Przemyśl . . . . . . . . . . 13
Filip Rus Zawiercie . . . . . . . . . . . . . . . 13
Mariusz Chilmon Augustów . . . . . . . . . 11
Jarosław Chudoba Gorzów Wlkp. . . . . . 10
Maciej Ciechowski Gdynia. . . . . . . . . . . 9
Filip Karbowski Warszawa . . . . . . . . . . . 9
Bartosz Niżnik Puławy. . . . . . . . . . . . . . 9
Emil Ulanowski Skierniewice . . . . . . . . . 9
Roland Belka Złotów . . . . . . . . . . . . . . 8
Michał Kobierzycki Grójec . . . . . . . . . . 8
Radosław Koppel Gliwice . . . . . . . . . . . 8
Przemysław Korpas Skierniewice . . . . . . 8
Wojciech Macek Nowy SÄ…cz . . . . . . . . . 8
A
ukasz Malec Tomaszów Lub. . . . . . . . . 8
Jarosław Markiewicz Zielona Góra . . . . . 8
Marcin Biernat Rozalin . . . . . . . . . . . . 7
Dariusz Bobrowski Tarnów . . . . . . . . . . 7
Michał Grzemski Grudziądz . . . . . . . . . . 7
Rafał Kędzierski Toruń . . . . . . . . . . . . . 7
Elektronika dla Wszystkich
34
Szkoła Konstruktorów
Do pracowni Konstrukcyjnej trafiÄ… dwa
projekty pokazane na fotografiach 13 i
14. Pierwsza pokazuje zasilany z 4,5-wolto-
wej baterii model Mariusza Ciołka z Kow-
nacisk. Mariusz przysłał starannie wykonany
model i eleganckÄ…, starannie wykonanÄ…
i kompletnÄ… dokumentacjÄ™: pliki na dyskietce
i wydruki. Zaciekawiony włączyłem model
przed przeczytaniem opisu. Okazało się, że
bez trudu można dojść, jak należy obsługi-
wać kostkę. Zachęcam Mariusza, którego po-
mysły cenię od dawna, do dalszych prób
i nadsyłania kolejnych projektów (w miarę
możliwości i jeśli to ma sens - w obudowie).
Fotografia 14 pokazuje model młodziut-
kiego Radosława Koppla z Gliwic. Tu rów-
nież dokumentacja jest starannie przygoto-
wana i kompletna.
Na marginesie chciałbym nadmienić, że Rys. 8
niektórzy Koledzy zawsze przysyłają porząd-
ną dokumentacje i starannie wykonane mo- czącymi sposóbów generowania liczb loso-
dele. Innym nigdy siÄ™ to nie udaje, o czym wych w mikrokomputerze. Wojciech Ku-
też świadczą zdjęcia modeli. z
miak z Gdyni chce wykorzystać kostkę
Oczywiście przy ocenie prac biorę także 4024. Chciałbym także szczerze pochwalić
pod uwagę staranność, choć nie jest to czynnik 11-letniego A
ukasza Kwiatkowskiego z Kra-
kluczowy. Dużo większy wpływ ma wiek kowa. Wprawdzie nadesłany schemat zawiera
uczestników. Nie dziwcie się więc, jeśli niedo- usterki, niemniej bardzo się cieszę, że mamy
pracowany projekt 13-latka otrzymuje więcej aż tak młodych Czytelników, którzy z całą
punktów niż praca 22-letniego studenta, czy pewnością zrobią ogromny postęp i z czasem
Fot. 13 Układ Mariusza Ciołka 30-letniego hobbysty. Poza tym bardzo dużo zaprezentują swe układy na łamach EdW.
można zyskać za dobre, błyskotliwe pomysły. Koledzy wymienieni z nazwiska otrzymu-
Fot. 14 Kostka Radka Koppla jÄ… punkty w liczbie 1...8. Nagrody i upominki
Podsumowanie otrzymają: Michał Pasiecznik, Rafał Kę-
Na zakończenie wspomnę jeszcze o dwóch li- dzierski, Marcin Wiązania, Przemysław
stach Jacka Koniecznego z Poznania, który Korpas, Wiesław Buczyński, Marcin Saj,
proponuje dwa układy, oba z liniowymi kost- A
ukasz Cyga, Jarosław Chudoba, Woj-
kami LM3914. Jeden układ miałby zawierać ciech Macek, Jakub Kallas, Jerzy Klaczak,
m.in. generator MAX038, drugi - dwa uniwi- Jakub Jagiełło, Marcin Saj i Artur Filip.
bratory i przetwornik impulsy/napięcie. Z ko- Jak zwykle, zachęcam do udziału w kolej-
lei Krzysztof Smoliński z Sieradza przysłał nych zadaniach. Serdecznie pozdrawiam
program, napisany w Pascalu na komputer PC wszystkich uczestników i sympatyków Szkoły.
(Smolinski.zip). Grzegorz Kaczmarek
z Opola przysłał e-maila z rozważaniami doty- Piotr Górecki
S
z
k
o
Å‚
a
K
o
n
s
t
r
u
k
t
o
r
ó
w
k
l
a
s
a
I
I
Co tu nie gra?- Szkoła Konstruktorów klasa II
C
o
t
u
n
i
e
g
r
a
?
Co tu nie gra?
C
o
t
u
n
i
e
g
r
a
?
A
Rozwiązanie zadania 59 nym błędem jest obecność kondensatora
W EdW 1/2001 na stronie 35 zamieszczony C3. Wszyscy, którzy to zauważyli, mogą
był schemat układu z dwoma tranzystorami sobie postawić duży plus. Rzeczywiście,
i głośnikiem. Schemat ten można zobaczyć układ z rysunku A nie jest generatorem,
na rysunku A. a po włączeniu zasilania głośnik wyda jedy-
Już pierwszy rzut oka na schemat prze- nie pojedynczy stuk. Pomysłodawca tego
konuje, że miał to być generator tonu z gło- schematu zasugerował się prawdopodobnie
śnikiem, wykorzystujący multiwibrator. obecnością kondensatora odcinającego
Układ nie będzie jednak pracował. Głów- składową stałą, jaki powszechnie stosowa-
Elektronika dla Wszystkich
35
Szkoła Konstruktorów
ny jest we wzmacniaczach audio, zasila- generowanego przebiegu. Sposób włączenia
C
nych pojedynczym napięciem. potencjometru nie jest błędny, choć rzeczy-
W układzie generatora (przerzutnika asta- wiście w dolnym (na rysunku B) położeniu
bilnego, multiwibratora) kondensator jest suwaka układ nie będzie pracował, bo drga-
zbędny i trzeba go usunąć - zewrzeć. W zasa- nia zostaną zerwane. Aby usunąć tę drobną
dzie układ bez kondensatora C3, według ry- niedoróbkę, wystarczy włączyć odpowie-
sunku B, ma szansę działać, ale... dnio dobrany rezystor Rx od strony "dolne-
go" wyprowadzenia potencjometru - patrz
B
rysunek H.
H
D
Warto pamiętać o rezystancji głośnika. Na
schemacie nie podano wartości rezystancji.
Najpopularniejsze są głośniki 8-omowe. Przy
zasilaniu napięciem 9V i przy otwartym tran- Nagrody za prawidłowe odpowiedzi
zystorze, przez głośnik popłynąłby prąd o war- Podsumowując, trzeba stwierdzić, iż otrzymują:
tości ponad 1A. Dz
więk z głośnika byłby bar- głównym błędem w układzie z rysunku A by- Krzysztof Mikołajski - Starogard Gd.
dzo silny, bo moc wyniosłaby kilka watów. ło dodanie szeregowego kondensatora C3. Maciej Sojka - Tychy
Aby jednak popłynął tak duży prąd ko- Kilkanaście osób zakwestionowało rów- Paweł Szlęzak - Bolesław.
lektora, prąd bazy tranzystora musiałby być nież sposób włączenia potencjometru PR,
odpowiednio duży, a więc musiałby to być który w założeniu ma ustalać częstotliwość Zadanie nr 63
tranzystor mocy. Przy założeniu, że wzmoc- Na rysunku J
E
nienie tranzystora mocy może wynosić tylko
J
40, prąd bazy musiałby wynosić kilkadzie-
siąt miliamperów. Rezystory R2, R3 i poten-
cjometr PR musiałyby mieć niewielką war-
tość, rzędu kilkudziesięciu, a co najwyżej -
kilkuset omów. Jednak przy tak małych re-
zystancjach i kondensatorach C1, C2 o po-
jemności 10nF, częstotliwość generowanego
przebiegu byłaby bardzo duża, na pewno du-
żo większa, niż górna częstotliwość pasma
akustycznego. Przekreśla to sens stosowania
głośnika o małej oporności. Z kolei głośniki
F
o rezystancji rzędu kilkudziesięciu czy kil- pokazany jest schemat, nadesłany jako roz-
kuset omów są rzadkością. Układ według wiązanie jednego z wcześniejszych zadań
rysunku B nie jest stosowany w praktyce Szkoły. Ma to być prosty system alarmowy
także z innych względów. Kto chce, niech do ochrony bagażu ręcznego (walizki). Re-
spróbuje wykonać taki układ i sprawdzi jego akcje układu (sygnalizatora piezo, oznaczo-
właściwości. nego Q1) ma wywołać zwarcie/rozwarcie
Niezbyt dobrym pomysłem jest dołącze- punktów oznaczonych "do kontaktronu".
nie głośnika według rysunku C. Aby głośnik Czy schemat jest poprawny? Czy idea jest
o małej oporności nie obciążył zanadto gene- prawidłowa? Czy schemat zawiera jedynie
ratora, wartość rezystora R4 musiałaby być drobną usterkę? Czy może jest z gruntu zły
taka, jak oporność głośnika, czyli kilka i zawiera wiele błędów?
G
omów. Problem byłby więc podobny, jak Jak zwykle pytam:
z układem z rysunku B,
Sytuację poprawiłoby włączenie rezystora Co tu nie gra?
w szereg z głośnikiem, na przykład według
rysunku D. Odpowiedzi z krótkim uzasadnie-
Aby wykonać użyteczny sygnalizator niem nadsyłajcie na kartkach ozna-
akustyczny, do multiwibratora można dodać czonych NieGra63 w ciągu 45 dni
co najmniej jeden tranzystor, na przykład we- od ukazania się tego numeru EdW.
dług rysunku E, F, albo dwa według rysun- Nagrodami będą drobne kity AVT.
ku G. W większości przypadków, ze wzglę-
du na małą oporność głośnika, trzeba będzie
zastosować rezystor ograniczający prąd. Piotr Górecki
Elektronika dla Wszystkich
36