7.10. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 2015
Program oparty został na przeprowadzonej w 2003 roku analizie stanu
zdrowia społeczeństwa, która wykazała, że mimo wzrostu przeciętnego
dalszego trwania życia i zmniejszającego się zagrożenia chorobami ukła-
du krążenia nadal dzieli nas znaczny dystans od  starych krajów Unii
Europejskiej. Zmiany demograficzne skłoniły do dodania nowych celów
dotyczących zapobiegania niepełnosprawności i braku aktywności ludzi
starszych, problemów macierzyństwa i dzietności polskich małżeństw.
Jednym z podstawowych celów stało się wyrównywanie różnic teryto-
rialnych i społecznych w zakresie sytuacji zdrowotnej. Program nawią-
zuje do Światowej Deklaracji Zdrowia przyjętej przez Światowe Zgro-
madzenie Zdrowia w 1998 roku, w której potwierdzono, że  zdrowie jest
jednym z podstawowych praw jednostki ludzkiej , do strategii  Zdrowie
dla wszystkich w XXI wieku , określającej kierunki polityki zdrowotnej
w regionie europejskim ŚOZ, a także do opracowanej przez Komisję UE
 Europejskiej Strategii Zdrowia.
Ogólnym celem programu jest poprawa zdrowia i jakości życia ludzi
oraz zmniejszanie różnic terytorialnych w stanie zdrowia populacji przez:
º% ksztaÅ‚towanie prozdrowotnego stylu życia ludzi;
º% tworzenie sprzyjajÄ…cego zdrowiu Å›rodowiska życia, pracy i nauki;
º% aktywizowanie jednostek samorzÄ…du terytorialnego i organizacji poza-
rzÄ…dowych.
NPZ określa kierunki polityki zdrowotnej państwa, a ministra zdrowia
czyni koordynatorem działań wszystkich sektorów gospodarki w sprawach
związanych ze zdrowiem, samorządów terytorialnych i organizacji pozarzą-
dowych. Program stwarza płaszczyznę do podejmowania zintegrowanych
działań w zakresie zdrowia publicznego i daje szansę na bardziej skutecz-
ną realizację zadań prozdrowotnych. Przyjęty został przez Radę Ministrów
Uchwałą Nr 90/2007 w dniu 15 maja 2007 roku.
7.10.1. Strategiczne cele Narodowego Programu Zdrowia
Program wytycza 9 głównych celów strategicznych ukierunkowanych na
najważniejsze, zdaniem ekspertów, zagrożenia zdrowotne populacji Polski.
Cel 1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności
z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu
Mimo zanotowanego w ostatniej dekadzie obniżenia umieralności z po-
wodu chorób układu krążenia, są one nadal najczęstszą przyczyną przed-
124
wczesnej umieralności zarówno mężczyzn, jak i kobiet, a także absencji
chorobowej, hospitalizacji i inwalidztwa. Poziom przedwczesnej umieral-
ności z powodu chorób krążenia w Polsce jest o ponad 80% wyższy od
przeciętnego w krajach UE. Ta niekorzystna sytuacja jest szczególnie wi-
doczna w przypadku chorób naczyń mózgowych.
Rycina 7.2. Przedwczesna umieralność, przed 65. rokiem życia, z powodu chorób
układu krążenia  współczynniki standaryzowane na 100 tys. ludności (wg PZH).
Do opanowania epidemii tych chorób konieczne są:
º% Poprawa sposobu żywienia ludnoÅ›ci i ograniczenie wystÄ™powania oty-
łości oraz cukrzycy.
º% ZwiÄ™kszenie aktywnoÅ›ci fizycznej ludzi.
º% Ograniczenie palenia tytoniu i spożycia alkoholu.
º% Wczesna diagnostyka czynników ryzyka zawaÅ‚u serca i udaru mózgu
przez oznaczenia stężenia cholesterolu i jego frakcji oraz triglicerydów
w surowicy krwi.
º% Zwalczanie nadciÅ›nienia tÄ™tniczego oraz migotania przedsionków serca.
º% Leczenie udaru mózgu za pomocÄ… terapii trombolitycznej.
º% Edukacja spoÅ‚eczeÅ„stwa na temat sposobów zapobiegania tym chorobom.
Działania te pozwalają oczekiwać, że do roku 2015 nastąpi:
º% redukcja przedwczesnej umieralnoÅ›ci o 30% u osób przed 65. rokiem
życia;
125
º% zmniejszenie umieralnoÅ›ci z powodu choroby niedokrwiennej serca
(w tym zawału serca) o 15 20%;
º% ograniczenie liczby wczesnych zgonów z powodu udarów mózgu o 20%
oraz uzyskanie u co najmniej 70% chorych po udarach mózgu samo-
dzielności w podstawowych czynnościach życia codziennego.
Cel 2. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności
z powodu nowotworów złośliwych
Choroby nowotworowe są drugą co do częstości występowania przy-
czyną przedwczesnych zgonów w Polsce z uwagi na póz
ne ich wykrywanie
i małą skuteczność leczenia. Palenie tytoniu jest uznane za najważniejszy
czynnik ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych, głównie raka oskrzeli
i płuc. Według raportów Unii Europejskiej Polska znajduje się na ostatnim
miejscu w Europie, jeśli chodzi o dostępność leczenia onkologicznego.
Rycina 7.3. Przedwczesna umieralność, przed 65. rokiem życia, z powodu nowotwo-
rów złośliwych  współczynniki standaryzowane na 100 tys. ludności (wg PZH).
Do poprawy sytuacji konieczne jest:
º% Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu.
º% Poprawa sposobu żywienia ludnoÅ›ci i zapewnienie diety bogatej w wa-
rzywa, rośliny strączkowe i przetwory zbożowe z pełnego ziarna.
º% Usprawnienie wczesnej diagnostyki chorób nowotworowych, a szcze-
gólnie regularne badania mammograficzne (rak piersi) i cytologiczne
126
(rak szyjki macicy) oraz wykorzystanie skutecznych szczepionek prze-
ciw wirusom brodawczaka.
º% Realizacja Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych
(2005).
Oczekuje sie, że w wyniku realizacji tych działań nastąpi zmniejszenie
o 5% umieralności z powodu nowotworów ogółem.
Cel 3. Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypad-
ków i ograniczenie ich skutków
Urazy powstałe w wyniku wypadków stanowią w krajach rozwiniętych
coraz większy problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny z uwagi na
wysokie koszty leczenia i rehabilitacji ofiar wypadków. W Polsce licz-
ba zgonów z powodu różnego rodzaju urazów oraz zatruć wynosi około
28 tysięcy rocznie. Corocznie zdarza się ponad 50 tysięcy wypadków dro-
gowych, w których ginie ponad 5 tysięcy osób, a około 70 tysięcy zostaje
rannych. Liczba wypadków, których sprawcami są pijani kierowcy, stanowi
około 11%.
Około 145 tysięcy wypadków rocznie notuje sie w szkołach, w tym
90 śmiertelnych i 1200 ciężkich. W grupie wiekowej 11 15 lat urazów wy-
magajÄ…cych pomocy medycznej doznaje w szkole lub w domu co czwarty
nastolatek.
Rycina 7.4. Przedwczesna umieralność, przed 65. rokiem życia, z powodu wypad-
ków  współczynniki standaryzowane na 100 tys. ludności (wg PZH).
127
Oczekuje się, że wprowadzone drastyczne kary dla kierowców będących
pod wpływem alkoholu i środków psychotropowych pozwolą zmniejszyć
liczbę ofiar śmiertelnych w wyniku wypadków drogowych o 20% w stosun-
ku do 2005 roku, a liczba urazów powstałych w szkole na skutek lepszego
nadzoru zmniejszy siÄ™ o 50%.
Cel 4. Poprawa zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom
psychicznym
W 2004 roku 27% dorosłych mieszkańców Europy wykazywało zabu-
rzenia psychiczne, zwykle typu depresji i zaburzeń polekowych. Przewiduje
się, że w krajach bogatych w roku 2020 depresja będzie najczęstszym za-
chorowaniem. Zaburzenia psychiczne kosztujÄ… 3 4% dochodu narodowego
i najczęściej stają się przyczyną wcześniejszych emerytur i rent.
Grupą szczególnie wymagającą pomocy jest młodzież, wśród której na-
rasta przemoc oraz używanie środków psychotropowych. Nasila się wystę-
powanie depresji, myśli samobójczych i stresu. Oczekuje się, że w wyniku
działań nastawionych na dostarczanie wiedzy i umiejętności rozwiązywa-
nia problemów życiowych oraz kształtowanie zachowań korzystnych dla
zdrowia psychicznego nastąpi zmniejszenie zapadalności i rozpowszech-
nienia zaburzeń psychicznych, w tym liczby samobójstw, objawów poleko-
wych oraz depresji w populacji ogólnej.
Cel 5. Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie
negatywnych skutków schorzeń układu kostno-stawowego
Do chorób tych zalicza się grupę około 200 chorób układu ruchu
o przewlekłym charakterze. Wśród nich można wyróżnić dwie główne
grupy: zapalne choroby reumatyczne (reumatoidalne zapalenie stawów,
toczeń rumieniowaty, dna moczanowa i inne) oraz choroby reumatycz-
ne niezapalne (choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa i stawów obwodo-
wych, osteoporoza i inne). Szacuje się, że liczba osób dotkniętych dole-
gliwościami reumatycznymi w Polsce wynosi około 9 milionów, a liczba
osób niepełnosprawnych z orzeczoną rentą inwalidzką ponad 1,5 miliona.
Podejmowane działania powinny dotyczyć zwiększenia dostępności do
usług rehabilitacyjnych oraz zapobiegania niepełnosprawności z powodu
chorób reumatycznych.
Cel 6. Zapobieganie zachorowalności i przedwczesnej umieralności
z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego
W Polsce na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) choruje
co dziesiąta osoba powyżej 30. roku życia. Liczba chorych sięga 2 milio-
nów osób (około 5% kobiet i 10% mężczyzn ogólnej populacji), a liczba
przedwczesnych zgonów wynosi około 15 tysięcy osób rocznie. W Polsce
chorym na POChP co roku przyznawanych jest około 20 tysięcy rent inwa-
128
lidzkich i większość z nich dotyczy osób w wieku produkcyjnym, między
50. a 60. rokiem życia. Chorzy ci często leczeni są w domach, co zaniża
faktyczne koszty ponoszone przez społeczeństwo, szczególnie że choroba
zmusza do porzucenia pracy nie tylko chorego, ale i członka rodziny, który
musi się nim opiekować.
Celem zmniejszenia zapadalności i przedwczesnej umieralności z powo-
du POChP konieczne są działania ukierunkowane na:
º% Zdecydowane zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu.
º% Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w Å›rodowisku życia
i pracy.
º% Usprawnienie wczesnej diagnostyki zmian pÅ‚ucnych i zapewnienie
czynnej opieki.
Cel 7. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaz
nym
i zakażeniom
Mimo spadku zapadalności na większość chorób zakaz
nych pozostajÄ…
one nadal poważnym problemem zdrowotnym. Wirusowe zapalenia wątro-
by typu C, zatrucia i zakażenia pokarmowe oraz gruz
lica występują w Pol-
sce częściej niż w większości krajów Unii Europejskiej. Narasta liczba za-
każeń szpitalnych i antybiotykooporność.
Konieczne jest prowadzenie szczepień z jednoczesną analizą ich sku-
teczności. Należy być przygotowanym na zwalczanie chorób do Polski
zawleczonych. Konieczna jest szybka poprawa stanu sanitarnego kraju, ja-
kości żywności i jej przechowywania oraz regularne okresowe szczepienia
zapobiegawcze. Oczekiwane efekty to:
º% Zmniejszenie liczby zatruć pokarmowych i zakażeÅ„ żoÅ‚Ä…dkowo-jelito-
wych.
º% Zmniejszenie zapadalnoÅ›ci na choroby zakaz
ne, szczególnie na wiru-
sowe zapalenie wątroby typu C, zmniejszenie liczby zakażeń HIV oraz
zakażeń przenoszonych drogą płciową.
º% Znaczne obniżenie liczby zakażeÅ„ szpitalnych.
Cel 8. Zmniejszenie różnic społecznych i terytorialnych w stanie
zdrowia
Nierówności dotyczą głównie stanu zdrowia w środowiskach ubogich,
ze znacznÄ… skalÄ… bezrobocia, oraz w regionach z gorszymi wskaz
nikami
jakości środowiska naturalnego oraz utrudnieniami w dostępie do placówek
opieki zdrowotnej. Wyrównanie istniejących różnic wymaga zmian w alo-
kacji środków na cele społeczne i zdrowotne. Powinien to być cel wszyst-
kich organów administracji rządowej i samorządowej, a także organizacji
pozarzÄ…dowych.
129
7.10.2. Cele operacyjne dotyczące zwalczania czynników ryzyka i działań
w zakresie promocji zdrowia
Cel 1. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu
Palenie tytoniu jest najważniejszym czynnikiem ryzyka w chorobach
nowotworowych, głównie w raku płuc i oskrzeli, oraz ważnym w choro-
bach układu krążenia. Mimo pewnych sukcesów w ograniczeniu palenia
tytoniu w Polsce w latach 90. nieodzowne jest utrzymanie tempa spadku
konsumpcji papierosów na poziomie 1 3% rocznie. Palenie tytoniu nadal
w większym stopniu dotyczy mężczyzn niż kobiet, a także mniej wykształ-
conych niż wykształconych.
Cel 2. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz
zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem
Nadużywanie alkoholu zwiększa występowanie zaburzeń psychicznych,
zachowań gwałtownych oraz przemocy w rodzinie. W latach 2003 2004
nastąpił 15% wzrost konsumpcji rejestrowanej. Należy dążyć do spadku
rzeczywistego spożycia alkoholu poniżej 6 litrów na mieszkańca rocznie,
co zmniejszy ryzyko przedwczesnych zgonów z powodu wypadków i ura-
zów, a także ograniczy zapadalność na zaburzenia psychiczne i behawioral-
ne nawet o 20%.
Cel 3. Poprawa sposobu żywienia ludności, jakości zdrowotnej żyw-
ności oraz zmniejszenie występowania otyłości
Konieczne jest wdrażanie diety zmniejszającej ryzyko występowania
chorób układu krążenia oraz przeciwdziałanie epidemii otyłości i cukrzy-
cy. Wymaga to odpowiedniej struktury spożywanych tłuszczów jadalnych,
zwiększenia spożycia chudego mięsa, ryb, owoców, warzyw, roślin strącz-
kowych, przetworów zbożowych z pełnego ziarna, przetworów mlecznych
o obniżonej zawartości tłuszczu oraz zmniejszenia spożycia cukru i soli
kuchennej.
Cel 4. Zwiększenie aktywności fizycznej ludzi
Poziom sprawności i wydolności fizycznej jest jednym z naważniejszych
czynników decydujących o występowaniu chorób układu krążenia. Pola-
ków cechuje mała aktywność fizyczna. Zaledwie około 30% ludzi młodych
oraz 10% dorosłych uprawia różne formy aktywności fizycznej, a powinno
uprawiać co najmniej 60% młodych oraz 35% dorosłych.
Cel 5. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i zwią-
zanych z tym szkód zdrowotnych
Istnieje pilna potrzeba nasilenia działań w zakresie ograniczenia dostęp-
ności narkotyków oraz rozbudowy systemu pomocy i leczenia, w szcze-
130
gólności leczenia substytucyjnego. Pod tym względem zajmujemy jedno
z ostatnich miejsc w Europie.
Cel 6. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku
życia i pracy oraz ograniczenie ich skutków zdrowotnych, a także po-
prawa stanu sanitarnego kraju
Wyeliminowanie ze środowiska czynników szkodliwych jest niemożli-
we, należy więc dążyć do zmniejszania zanieczyszczenia środowiska zgod-
nie z kierunkiem działań Unii Europejskiej.