2010-12-19
Ochrona przyrody polega na zachowaniu,
zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu
zasobów, tworów i składników przyrody, w tym:
" dziko występujących zwierząt i roślin
" siedlisk przyrodniczych
" siedlisk gatunków chronionych roślin i zwierząt
" zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia
KSZTAA
TOWANIE I OCHRONA
" roślin lub zwierząt objętych ochroną na podstawie
innych przepisów
ÅšRODOWISKA
" przyrody nieożywionej
" krajobrazu
ORGANIZACJA I ZARZ
DZANIE OCHRON

" zieleni w miastach i wsiach
PRZYRODY W POLSCE
FORMY OCHRONY PRZYRODY
CELE OCHRONY PRZYRODY
1. tworzenie parków narodowych, rezerwatów przyrody,
parków krajobrazowych i obszarów chronionego
" utrzymywanie procesów ekologicznych i stabilności
krajobrazu,
ekosystemów,
2. wprowadzenie ochrony indywidualnej w drodze uznania
za pomniki przyrody, stanowisko dokumentacyjne,
" zachowanie różnorodności gatunków,
użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo-
" zachowanie dziedzictwa geologicznego,
krajobrazowe,
" zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i
3. obejmowanie ochroną prawną gatunków roślin i
zwierzÄ…t.
ekosystemów,
" kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec
przyrody,
" przywracanie do stanu właściwego zasobów i
składników przyrody.
OCHRONA PRZYRODY  Pierwsze działania
OCHRONA PRZYRODY  Parki narodowe
Genezą pierwszych form ochrony przyrody były religie i wierzenia
" XIX w. - rozpowszechnienie idei ochrony środowiska ;
ludów pierwotnych. Niektórym drzewom, roślinom i zwierzętom
niemiecki przyrodnik Aleksander von Humboldt wprowadził
nadawano magiczne znaczenie, co czyniło je nietykalnymi.
pojęcie pomnik przyrody
" 1353  Szwajcaria: rozporządzenie chroniące ptaki śpiewające
(motyw: tępienie szkodników w lasach, sadach i na polach (do dziś " XIX w.  pierwsze parki narodowe:
ptaki śpiewające stanowią w wielu krajach tzw. tabu pokarmowe)
 1872 Park Narodowy Yellowstone (USA)
" 1671  Dania: Chrystian V Oldenburg - m. in. zakaz wycinania
 1887 Park Narodowy Banff (Kanada)
lasów
 1894 Park Narodowy Tongariro (Nowa Zelandia).
" 1763  Rosja: Piotr I Wielki - pierwsze zarzÄ…dzenie o ochronie
fauny łownej w wiosennym okresie rozmnażania
POLSKA
" XVII w.  ksiÄ™stwo Münster: zakaz niszczenia kwiatów wiosennych
" 1932 - Białowieski Park Narodowy
w okresie Wielkanocy
- Pieniński Park Narodowy
POLSKA
" Bolesław Chrobry - zakaz polowania na bobry
1627  ginie ostatnia krowa tura
" 1423 - Władysław Jagiełło  zakaz wycinania cisów ograniczenia w
1878  ginie ostatni niedz
wiedz
w Puszczy Białowieskiej
polowaniu na jelenie, dziki, konie leśne i łososie
1919  ginie ostatni żubr w Puszczy Białowieskiej
" 1529  Zygmunt Stary - ochronę bobrów, sokołów, łabędzi oraz
1919  ginie ostatni tarpan (na Ukrainie)
zakaz polowań w Puszczy Białowieskiej.
1
2010-12-19
NAJWAŻNIEJSZE WSPÓA
CZESNE
PRZYCZYNY ZAGROŻEC
POLSKIEJ PRZYRODY
wg raportów Inspekcji Ochrony Środowiska
ZAGROŻENIA POLSKIEJ PRZYRODY
" Zabudowa przestrzeni otwartych, degradujÄ…ca walory
" Zmiany struktury własności ziemi, prywatyzacja
krajobrazowe, w tym fragmentaryzacja ekosystemów
państwowych gruntów rolnych prowadząca do przebudowy
(przerywanie korytarzy ekologicznych),
przyrodniczych elementów krajobrazowych
" Negatywna presja człowieka na gatunki postrzegane jako
" Zmiana tradycyjnego systemu upraw i hodowli
niepożądane
(intensyfikacja produkcji, nowoczesne odmiany,
" Nadmierna eksploatacja populacji gatunków użytkowych
preferowanie ras o wysokiej wydajności)
" Inwazja gatunków obcych lub zaplanowane ich introdukcje
" Zaległości w stosowaniu przyjaznych środowisku technologii
_____________________
produkcji rolnej  rolnictwo ekologiczne
" Wzrastająca konsumpcja dóbr (w tym zasobów środowiska
" Zmiany cech siedlisk/biotopów, spowodowane np.
przyrodniczego)
eutrofizacją, odwodnieniem, zakwaszeniem gleby, skażenia
toksyczne związkami chemicznymi " Niska wrażliwość przyrodnicza społeczeństwa (władze
rzÄ…dowe i samorzÄ…dowe)
" Przekształcenia struktury krajobrazu i likwidacja
siedlisk/ekosystemów na skutek zmian sposobów
" Brak dostatecznych środków na ochronę przyrody
użytkowania ziemi
NAJWAŻNIEJSZE WSPÓA
CZESNE
ZAGROŻENIA POLSKIEJ PRZYRODY
Zgodnie z wieloletnim
Programem Budowy
" zmiany stosunków wodnych w tym niewłaściwą
Dróg Krajowych w
zabudowÄ™ hydrotechnicznÄ… i melioracje;
latach 2008 2012
" niekorzystne zmiany w ekosystemach rzek i jezior
powstanie co
" rozwój infrastruktury przemysłowej, transportowej i najmniej 810 przejść
turystycznej oraz urbanizację terenów wiejskich; dla zwierząt, w tym
ok. 38 górnych, ok.
" nadmierne wykorzystanie zasobów przyrodniczych
323 dolnych i ok. 449
" globalne ocieplanie klimatu
przepustów.
" niepokojenie zwierzÄ…t.
" huragany powalające drzewostany na dużych obszarach
" pożary lasów i torfowisk....
Planowane trasy autostrad i dróg
http://www.gios.gov.pl/dokumenty/rap_wskaz2004_pl.pdf
ekspresowych na tle form ochrony przyrody
ZARZ
DZANIE OCHRON

MINISTER ÅšRODOWISKA
PRZYRODY
(CENTRALNA ADMINISTRACJA RZ
DOWA)
Najwyższą instancją w dziedzinie ochrony przyrody
 tworzenie polityki krajowej w dziedzinie ochrony
jest Minister Środowiska, w imieniu, którego nadzór
przyrody
nad tą problematyką pełni Główny Konserwator
 tworzenie prawa ochrony przyrody i nadzór nad jego
Przyrody z organem doradczym Państwową Radą przestrzeganiem
Ochrony Przyrody.  współpraca międzynarodowa w zakresie wynikającym z
uczestnictwa w organizacjach i podpisanych umów i
konwencji
 współpraca dwustronna z krajami sąsiadującymi
www.mos.gov.pl
Kompetencja Ministra środowiska określa ROZPORZ
DZENIE
PREZESA RADY MINISTRÓW z dnia 31 paz
dziernika 2005 r.
w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra
ul. Wawelska 52/54
Åšrodowiska (Dz. U. z dn. 2 listopada 2005 r.)
00-922 Warszawa
2
2010-12-19
Główny Konserwator Przyrody Główny Konserwator Przyrody
Kompetencje
Minister Åšrodowiska wykonuje zadania administracji rzÄ…dowej
" zezwolenia (wydawanie i cofanie) na przewożenie przez
w zakresie ochrony przyrody przy pomocy Głównego
granicę okazów gatunków chronionych (CITES)
Konserwatora Przyrody, będącego sekretarzem stanu lub
" odstępstwa od zakazów wprowadzania obcych gatunków do
podsekretarzem stanu w urzędzie obsługującym tego ministra.
środowiska
Kompetencje:
" zgoda na przeniesienie z ogrodu botanicznego,
" powoływanie i odwoływanie dyrektorów parków narodowych
zoologicznego lub banku genów do stanu naturalnego roślin
i krajobrazowych lub zwierząt gatunków zagrożonych wyginięciem
" zezwolenia na pozyskiwanie zwierząt gatunków objętych
" powoływanie członków Państwowej Rady Ochrony Przyrody,
ochroną częściową, ich części lub produktów pochodnych i
" uzgodnienie zniesienia lub wprowadzenia ochrony
ustalających warunki - odwołania od decyzji wojewody w
rezerwatowej
sprawie zezwolenia na przebywanie ludzi w miejscach
" zezwolenia na pozyskiwanie roślin i zwierząt chronionych
rozrodu i regularnego przebywania zwierząt gatunków
oraz na wykonywanie innych czynności podlegających chronionych
zakazom, nakazom lub ograniczeniom
ZARZ
DZANIE OCHRON
PRZYRODY ZARZ
DZANIE OCHRON
PRZYRODY
W strukturze Ministerstwa OÅš sprawami ochrony przyrody
URZ
DY WOJEWODÓW 
zajmuje siÄ™:
w ramach wydziałów ochrony środowiska działają
 Departament Leśnictwa, Ochrony Przyrody i Krajobrazu;
Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody
 Samodzielny Wydział do spraw obszarów Natura 2000 i
parków narodowych.
Kompetencje:
 tworzenie obszarów chronionych,
Kompetencje:
 sporządzanie planów ich ochrony,
" inicjowanie, opracowywanie i realizowanie kierunków polityki
 wprowadzanie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt,
Ministra OŚ w zakresie ochrony przyrody (głównie
 prowadzenie dokumentacji stanu przyrody obszaru
przygotowywanie i aktualizowanie dokumentów strategicznych i
województwa oraz rejestru obiektów i obszarów chronionych,
aktów prawnych dotyczących tej dziedziny oraz wydawaniem
 uzgadnianiem inwestycji w obszarach chronionych,
decyzji leżących w kompetencji Ministra),
 szacowaniem szkód
" wdrażaniem sieci obszarów Natura 2000
 prowadzeniem spraw z zakresu odszkodowań za szkody
" prowadzeniem spraw wynikajÄ…cych z nadzoru Ministra nad
wyrządzone przez zwierzęta chronione.
parkami narodowymi.
ZARZ
DZANIE OCHRON
PRZYRODY ZARZ
DZANIE OCHRON
PRZYRODY
" Starostowie:
" Dyrekcje parków narodowych
 prowadzenie rejestru zwierząt, którymi handel podlega
 realizacja ochrony przyrody na obszarze parków zgodnie
ograniczeniom na podstawie prawa Wspólnoty
z zapisami tzw. planów ochrony
Europejskiej,
 prowadzenie na terenie parków działań naukowych i
 ochrona drzew i krzewów rosnących na
edukacyjnych
nieruchomościach będących własnością gminy
 prowadzenie działań z zakresu ochrony czynnej i biernej
 sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem przepisów o
ochronie przyrody w trakcie gospodarczego
wykorzystywania jej zasobów.
" Dyrekcje parków krajobrazowych
 realizacja ochrony przyrody na obszarze parków zgodnie
" Wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miasta
z zapisami tzw. planów ochrony w zakresie walorów
 wydawanie zezwoleń i pobieraniem opłat za usuwanie
przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i
drzew lub krzewów.
historycznych
3
2010-12-19
WYBRANE ORGANIZACJE I PROGRAMY
Państwowa Rada Ochrony Przyrody
MI
DZYNARODOWE ds. OCHRONY PRZYRODY
" Organ opiniodawczy i doradczy w sprawach ochrony przyrody,
działający przy Ministrze Ochrony Środowiska. Utworzona 17 XII
EUNIS (European Nature Information System)
1919 (do 1926 pn. Tymczasowa Państwowa Komisja Ochrony www.eunis.eea.europa.eu/
Przyrody).
IUCN (International Union of Conservation of Nature
" PROP Składa się z 30 członków powoływanych przez ministra na
and Natural Resources) www.iucn.org/
pięcioletnią kadencję. Rada okresowo ocenia stan ochrony przyrody
w Polsce, opiniuje projekty aktów prawnych, projekty nowych
WWF (World Wildlife Fund) www.wwf.org/
obszarów chronionych, przedstawia wnioski w sprawach dotyczących
ochrony przyrody oraz popularyzuje ochronÄ™ przyrody.
MAB (Man and Biosphere) www.unesco.org/mab/
" PROP działa przez komisje:
 parków narodowych i rezerwatów,
WCMC (World Conservation Monitoring Centre)
 ochrony krajobrazu,
 ochrony zwierzÄ…t,
UNEP (United Nations Environmental Programme)
 ochrony roślin, www.unep.org/
 ochrony przyrody nieożywionej,
World Database on Protected Areas
 obszarów torfowiskowych i wodnych.
http://www.unep-wcmc.org/wdpa/index.htm
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej
CELE IUCN
Zasobów  International Union of Conservation
" utrzymanie w skali światowej podstawowych procesów
of Nature and Natural Resources (IUCN)
ekologicznych,
" zachowanie różnorodności gatunków roślinnych i zwierzęcych,
Organizacja obejmująca i koordynująca wszelkie działania globalne
dotyczące ochrony środowiska. Powstała na kanwie
" zapewnienie trwałego użytkowania gruntów ornych i ekosystemów
Międzynarodowego Biura Ochrony Przyrody w Brukseli na Kongresie
naturalnych,
Ochrony Przyrody w 1948 roku.
" zachowanie dóbr i racjonalne użytkowanie środowiska,
Zakres działania:
" rozwój gospodarki wiejskiej opartej na ochronie zasobów
 organizacją kongresów, sympozjów, konferencji,
naturalnych,
 wydawanie publikacji, działalność informacyjna i propagandowa
" doskonalenie zarządzania i przepisów prawnych umożliwiających
 inwentaryzacja gatunków chronionych i zagrożonych
porozumienia międzynarodowe.
Komisje IUCN
IUCN to obecnie największa i najważniejsza międzynarodowa organizacja
 Ochrony Gatunków Wymierających,
działająca w ochronie przyrody. Jej członkowie pochodzą ze 140 krajów.
 Ekologiczna,
Jest wśród nich ponad 100 agencji rządowych i ponad 750 organizacji
 Planowania Åšrodowiska,
pozarządowych. Z organizacją tą stale współpracuje ponad 10.000
 Parków Narodowych,
światowej sławy naukowców z ponad 180 krajów. Około 1000 jej stałych
 Edukacji,
pracowników realizuje na całym świecie ponad 500 przedsięwzięć na
 Komitet Doradczy oraz komitety związane z regionami świata
rzecz przyrody.
INICJATYWY IUCN
CZERWONA KSI
GA
1980  opracowanie Åšwiatowej Strategii Ochrony Przyrody (World
Conservation Strategy)
Komisja Ochrony Gatunków Wymierających
Strategia została opracowana przy pomocy Programu Środowiskowego
wydaje Czerwoną Księgę zawierającą
Narodów Zjednoczonych (UNEP) i Światowego Funduszu Ochrony Przyrody
ogólnoświatową listę zwierząt zagrożonych
(WWF), Organizacji do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) i Organizacji
wyginięciem oraz Zieloną Księgę zawierającą
Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO).
listę parków narodowych i rezerwatów
Głównym celem  Światowej strategii" jest ochrona żywych zasobów
istniejących w państwach członkowskich IUCN.
środowiska.
W  Światowej strategii..." podano dane liczbowe dotyczące m.in. zagrożenia
Edycja Czerwonej Księgi (rok 2007) zawiera spis
gatunków, tempa wymierania.... wskazujących na konieczność natychmiastowego
41415 gatunków, z których 16306 jest
podjęcia skutecznych działań, mających powstrzymać wymieranie gatunków i
zagrożonych wyginięciem. Liczba gatunków
degradację środowiska Ziemi.
uznanych za wymarłe wzrosła w porównaniu z
edycją 2006 do 785, a wymarłych na wolności -
1982  opracowanie ÅšWIATOWEJ KARTY PRZYRODY (World Charter for
do 65
Nature)
W dokumencie przyjętym na Sesji Zgromadzenia ONZ uznano potrzebę
ochrony przyrody za warunek ciągłości cywilizacji i przetrwania człowieka i
Wersja elektroniczna 2009: http://www.iucnredlist.org/
zawarto ogólne kierunki działań w tym zakresie.
4
2010-12-19
Czerwona Księga (IUCN)
Czerwona Księga (IUCN)
EN (Endangered)  gatunki bardzo wysokiego
EX (Extinct)  gatunki całkowicie wymarłe, które jednak
ryzyka, silnie zagrożone wyginięciem ze względu na
utrzymywały się na obszarze Polski najdłużej i tu miały małą populację (na poziomie lub mniejszą od populacji
minimalnej), porozrywany zasięg lub / i niepokojące
swoje ostoje (tur Bos primigenius, tarpan Equus gmelini).
tempo zanikania populacji (liczebności czy areału na
poziomie 50% w ciągu 10 lat lub 3 pokoleń). Gatunki
EXP (Extinct in Poland  gatunki zanikłe lub
zaliczane do tej kategorii, jeśli nie zostaną podjęte
prawdopodobnie zanikłe w Polsce, o nie potwierdzonym odpowiednie działania ochronne, mogą w przeciągu
kilku lat znalez
ć się w kategorii CR. Przykłady: suseł
występowaniu w ostatnim półwieczu (norka europejska
perełkowany Spermophilus suslicus, cietrzew Tetrao
Mustela lutreola, strepet Tetrax tetrax, jesiotr zachodni
tetrix, strzebla błotna Eupallasella percnurus.
Acipenser sturio).
VU (Vulnerable)  gatunki narażone na wyginięcie ze
CR (Critically Endengered)  gatunki skrajnie
względu na postępujący spadek liczebności populacji
zagrożone, których liczebność zmalała skrajnie, do
(także lokalny), straty siedliskowe lub nadmierną
poziomu krytycznego (od jednostek do setek osobników) a
eksploatację. Zaliczane są tu gatunki, które są jeszcze
tempo zanikania wynosi 80% w ciągu 10 lat lub 3 pokoleń.
stosunkowo liczne, ale ich regres może się nasilić, jeśli
Gatunki tak zagrożone wymagają aktywnej ochrony oraz nie zostaną usunięte przyczyny zamierania populacji.
Przykłady: sowa błotna Asio flammeus, wodniczka
zapobiegania przyczyn wymierania. Przykłady: orlik
Acrocephalus paludicola, gniewosz plamisty Coronella
grubodzioby Aquila clanga, kraska Coracias garrulus, wąż
austriaca.
Eskulapa Elaphe longissima.
Czerwona Księga (IUCN)
Polska Czerwona Księga
" Czerwona Księga  międzynarodowy
NT (Near Threatened)  gatunki niższego rejestr rzadkich i ginących gatunków roślin i
zwierzÄ…t, wraz z projektami praktycznych
ryzyka, lecz bliskie zagrożenia, które nie są
przedsięwzięć umożliwiających ich
jeszcze bezpośrednio zagrożone, ale
ratowanie. Ukazuje siÄ™ od 1966 r. i zawiera
przejawiajÄ… oznaki spadku populacji i
informacje dotyczÄ…ce:
wymagajÄ… specjalnego nadzoru.
Ponad 30% gatunków
 Liczebności populacji
występujących na
Przykłady: ryś Lynx lynx, podróżniczek
 Opis biologiczny gatunków
terenie Polski spełnia
Luscinia svecica, piskorz Misgurnus fossilis.
 Mapy występowania kryteria umieszczenia
LC (Least Concern)  gatunki najmniejszej
ich w spisach
 Stopień zagrożenia
troski, które nie wykazują na razie regresu
Czerwonej Księgi ze
 Możliwości ochrony.
populacyjnego i nie należą do zbyt rzadkich
względu na różny
(mogą nawet lokalnie zwiększać 1 liczba ta stopień zagrożenia.
odnosi się do ptaków rozmnażających się na
Głowaciński Z. Red. 1992. Czerwona lista zwierząt ginących
terenie Polski swój stan posiadania), także
i zagrożonych w Polsce. Zakład Ochrony Przyrody i
Zasobów Naturalnych PAN, Kraków
takie, które reprezentowane są przez
populacje marginalne, ledwie siÄ™
Zarzycki K., Wojewoda W. Red. 1986. Lista roślin
zaznaczające i nietrwałe.
wymierających i zagrożonych w Polsce. PWN, Warszawa
Obszar chroniony (wg standardu IUCN)
obszar lÄ…du i\lub morza wyznaczony celowo do
ochrony i zachowania różnorodności biologicznej i
zasobów naturalnych, a także związanych z nimi
dóbr kulturowych, zarządzany prawnie lub innymi
skutecznymi środkami.
Gatunki zagrożone (wg standardu IUCN)
gatunki o większym lub mniejszym ryzyku
wyginięcia w wyniku antropopresji bądz
innych
czynników, wykazujące spadek liczebności lub / i
straty siedliskowe, co w konsekwencji prowadzi do
rozdrobnienia populacji i strat w areale
występowania.
5
2010-12-19
WYZNACZANIE GRANIC OBSZARÓW
KATEGORIE OBSZARÓW CHRONIONYCH I ICH
CHRONIONYCH (wg standardu IUCN)
DEFINICJE (wg IUCN)
1. Analiza luk (w systemie obszarów chronionych)
2. Metoda reprezentacji  wybór miejsc najlepiej
reprezentujÄ…cych zasoby naturalne Ziemi (hotspots), w tym:
" Bogactwo gatunkowe
" Endemizm
" Unikatowość taksonomiczna
" Niezwykła zjawiska ekologiczne lub ewolucyjne
" Wyjątkowość typów siedlisk w skali globalnej.
3. Metoda komplementarności  minimalny system
ochronny wymagany do ochrony danego gatunku lub
zbiorowiska
4. Metody siedliskowe  potencjał siedlisk
World Database on Protected Areas: http://www.unep-wcmc.org/wdpa/index.htm
Podstawy prawne ochrony przyrody w
KATEGORIE OBSZARÓW CHRONIONYCH I ICH
DEFINICJE (wg IUCN)
Polsce Ustawy:
" Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody
(Dz. U.z 2004 r. Nr 492 poz.880)
" Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach ( Dz.U. 1991 nr
101 poz. 444 ze zm.)
" Ustawa z dnia 30 marca 2002 r. Prawo Å‚owieckie (Dz.U. z
2002 r. Nr 42 poz. 372 z póz
n. zm.)
" Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie
śródlądowym (Dz. U. z 1999 r. Nr 66 poz. 750 z póz
n. zm.)
" Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów
rolnych i leśnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16 poz. 78 z póz
n.
zm.)
" Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierzÄ…t (Dz.
U. z 1997 r. Nr 111 poz. 724 z póz
n. zm.)
Podstawy prawne ochrony przyrody
KONWENCJA BERNEC
SKA
Konwencje i porozumienia międzynarodowe:
" Konwencja Ramsarska o obszarach wodno-błotnych mających
" Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich
znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe
ptactwa  Konwencja z dnia 2 lutego 1971 (Dz. U. 1978 r. Nr 7 poz. 24) siedlisk naturalnych  Konwencja Berneńska z 1979 roku;
" Konwencja Waszyngtońska o międzynarodowym handlu dzikimi
Załącznikami sa m.in. dwie dyrektywy europejskie tzw.
zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem CITES z
Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Habitatowa będące podstawą
dnia 3 marca 1973 r. (Dz. U. 1991 r. Nr 27 poz. 112 z póz
n. zm.)
wyznaczania obszarów NATURA 2000.
" Konwencja Berneńska o ochronie gatunków, dzikiej fauny i flory
europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych  Konwencja z dnia 19
września 1979. (Dz. U. 1996 r. Nr 58 poz. 263 z póz
n. zm.)
" Celem konwencji jest :
" Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej z dnia 5 czerwca
1992 roku (Dz. U. z 2002 r. Nr 184 poz. 1532)
 ochrona gatunków dzikiej fauny i flory
" Europejska Konwencja Krajobrazowa z 21.12.2001r. (Dz.U.2006 Nr
 siedlisk naturalnych
14 poz. 98)
 gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania
" Konwencja Bońska o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt
 Konwencja z dnia 23 czerwca 1979 r. (Dz. U. 2003 r. Nr2 poz.17) kilku państw
" Porozumienie ASCOBANS o ochronie małych waleni Bałtyku i Morza
 wspieranie współdziałania w tym zakresie
Północnego z dnia 17 marca 1992 r. (Dz. U. 1999 r. Nr 96 poz.11058)
 gatunków wędrownych zagrożonych i ginących
" Porozumienie EUROBATS o ochronie nietoperzy w Europie z dnia 4
grudnia 1991 r. (Dz. U. 1991 r. Nr 96 poz.1 112)
 zachowanie populacji dzikiej fauny i flory
6
2010-12-19
KONWENCJA O RÓŻNORODNOŚCI
KONWENCJA RAMSARSKA
BIOLOGICZNEJ
podpisana w 1971 roku, w Ramsar w Iranie, Pełna nazwa
Różnorodność biologiczna - oznacza zróżnicowanie
konwencji :  Konwencja o obszarach wodno-błotnych
wszystkich żywych organizmów pochodzących, inter alia, z
mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako
środowisko życiowe ptactwa wodnego . ekosystemów lądowych, morskich i innych wodnych
ekosystemów oraz zespołów ekologicznych, których są one
" Celem Konwencji Ramsarskiej jest ochrona i utrzymanie
obszarów określanych jako  wodno-błotne , łącznie z częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku,
populacjami ptactwa wodnego zamieszkującego te pomiędzy gatunkami oraz ekosystemami.
obszary lub okresowo na nich przebywajÄ…cego. W
Celem konwencji jest :
rozumieniu konwencji obszary wodno-błotne to
" ochrona różnorodności biologicznej
środowiska, gdzie dominującą rolę odgrywa woda. Są to
tereny bagien, błot, torfowisk lub zbiorniki wodne 
" zrównoważone użytkowanie jej elementów
zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o
" uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z
wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub
wykorzystywania zasobów genetycznych
słonych, wraz z wodami morskimi, których głębokość
" odpowiedni dostęp do zasobów genetycznych
podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów.
" odpowiedni transfer właściwych technologii
OCHRONA OBSZAROWA
OBSZARY CHRONIONE stan na 31.12.2008
Powierzchnia chroniona 2008
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1523_PLK_HTML.htm
7
Ekologiczny System Obszarów
Chronionych (ESOCh)
2010-12-19
Dynamika zmian powierzchni chronionej
Park narodowy  obszar o pow.1000 ha, objęty prawną
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_se_ochrona_srodowiska_2009r_wykresy.pdf
ochronÄ… w celu zachowania m.in. pierwotnego stanu
środowiska przyrodniczego lub niektórych jego elementów
oraz odtwarzania zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej
przyrody.
" Powoływany w Polsce na mocy rozporządzenia Rady
Ministrów.
" W granicach p. n. stosuje się ochronę ścisłą, polegającą na
całkowitym wyeliminowaniu ingerencji człowieka lub
częściową, dopuszczającą czynne oddziaływanie na stan
ekosystemów i ich składników przez zastosowanie zabiegów
ochronnych, hodowlanych i pielęgnacyjnych. Działalność
człowieka na obszarze p. n. ogranicza się przede wszystkim
do badań naukowych i zorganizowanej turystyki po ściśle
wyznaczonych trasach. Wokół parku narodowego tworzy się
otulinę w celu zmniejszenia antropopresji na tereny objęte
ochronÄ….
Rezerwat przyrody  prawna forma ochrony przyrody
obejmująca obszary o ekosystemach naturalnych lub mało
zmienionych, powoływana w drodze rozporządzenia Ministra
Środowiska dla zachowanych ich wartości ekologicznej,
naukowej, krajobrazowej i dydaktycznej.
" Ścisły r. p. powołuje się w celu wyłączenia obszaru z
jakiejkolwiek działalności gospodarczej, a częściowy r. p.
zgodnie z przyjętym celem ochrony np. rezerwaty faunistyczne,
florystyczne, krajobrazowe, geologiczne, wodne, leśne,
stepowe, torfowiskowe, łąkowe, słonoroślowe.
" Na terenie rezerwatu częściowego dopuszcza się ograniczoną
działalność, umożliwiającą osiągnięcie celu ochrony.
Park krajobrazowy  obszar objęty prawną ochroną ze
Obszar chronionego krajobrazu  prawna forma ochrony
względu na nieprzeciętne właściwości środowiska przyrody obejmująca obszary o różnych typach ekosystemów i
nieprzeciętnych walorach krajobrazowych.
przyrodniczego lub wysokie walory historyczne i kulturowe.
" Powoływany w Polsce na mocy rozporządzenia Rady Gminy
" Celem p. k. jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie
lub w drodze rozporzÄ…dzenia wojewody.
tych wartości w kierunkach racjonalnego gospodarowania.
" Uwzględniany w planach zagospodarowania przestrzennego,
" Grunty rolne, leśne i inne nieruchomości zlokalizowane w
pełni rolę łącznika dla terenów tworzących sieć obszarów
granicach p. k. pozostają w gospodarczym wykorzystaniu, które
chronionych. Często wyznaczany jako otulina parku
nie może naruszać naturalnych układów przyrodniczych,
narodowego lub krajobrazowego.
harmonii i estetyki krajobrazu.
" Zagospodarowanie o. ch. k. jest prowadzone na podstawie
" Wokół parku zaleca się utworzenie otuliny w celu zmniejszenia szczegółowych przepisów prawnych i uzależnione od
pełnionych funkcji  otulinowej, rekreacyjnej lub łącznikowej. W
antropopresji.
granicach o. ch. k. dopuszcza się ekstensywny sposób
" P. k. jest powoływany w Polsce w drodze rozporządzenia
zagospodarowania, który zapewni stan względnej równowagi
wojewody lub zainteresowanych wojewodów, w przypadku gdy
ekologicznej systemom przyrodniczym.
obszar p. k. znajduje się na terytorium kilku województw.
8
2010-12-19
" Stanowisko dokumentacyjne  szczególna forma indywidualnej
" Pomniki przyrody  szczególna forma indywidualnej
ochrony przyrody, głównie nieożywionej. Za s. d. uznaje się ważne
ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej. Za pomnik
pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca występowania
przyrody uznaje się obiekty ważne pod względem
formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów
naukowym, kulturowym, krajobrazowym, dydaktycznym,
mineralnych, fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk
głównie stare drzewa, z
ródła, wodospady, skałki, głazy
powierzchniowych oraz podziemnych. Wprowadzenie tej formy
narzutowe. Wprowadzenie tej formy ochrony następuje
ochrony następuje w drodze rozporządzenia wojewody lub decyzji
w drodze rozporzÄ…dzenia wojewody lub decyzji Rady
Rady Gminy.
Gminy.
" Użytek ekologiczny  jedna z prawnych form ochrony przyrody
" Zespół przyrodniczo-krajobrazowy  szczególna
wprowadzona w drodze rozporzÄ…dzenia wojewody lub decyzji Rady
forma ochrony przyrody powoływana dla ochrony
Gminy. Ochroną objęte są pozostałości ekosystemów, mających
indywidualnej wyjątkowo cennych fragmentów
znaczenie dla zachowania unikalnych zasobów genowych i typów
krajobrazu naturalnego i kulturowego, w celu
siedliskowych, takich jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i
zachowania wartości estetycznych. Uznanie za zespół
śródleśne  oczka wodne , kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska,
przyrodniczo  krajobrazowy następuje w drodze
wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie
rozporzÄ…dzenia wojewody lub decyzji Rady Gminy. Z. p-
skalne, skarpy itp. U. e. uwzględniane są w miejscowym planie
k. jest uwzględniany w planach zagospodarowania
zagospodarowania przestrzennego i uwidaczniane w ewidencji
przestrzennego.
gruntów.
Rezerwat biosfery, światowy  obszar objęty prawną, międzynarodową Obszary objęte ochroną na mocy Konwencji Ramsarskiej
ochroną z uwagi na wyjątkowe walory przyrodnicze, który zachował jeszcze
charakter możliwie najbardziej naturalny i jest reprezentatywny dla wielkich
stref biogeograficznych (biomów) oraz różnych typów ekosystemów. R. b.
powoływany jest przez UNESCO.
1. Rezerwat Biosfery "Babia Góra" (1977,
stracił swój status w 1997, odzyskał w
2001)
2. Białowieski Rezerwat Biosfery (1977)
3. Rezerwat Biosfery "Jezioro A
uknajno"
(1977)
4. Słowiński Rezerwat Biosfery (1977)
5. Międzynarodowy Rezerwat Biosfery
"Karpaty Wschodnie" (1992, polsko-
słowacko-ukraiński)
6. Tatrzański Rezerwat Biosfery (1992,
polsko-słowacki)
7. Karkonoski Rezerwat Biosfery (1992,
polsko-czeski)
8. Rezerwat Biosfery "Puszcza
Kampinoska" (2000)
9. Rezerwat Biosfery "Polesie Zachodnie"
(2002)
EECONET
Krajowa sieć
EECONET
ekologiczna ECONET-
POLSKA jest [była] Obszar Ranga Liczba Suma powierzchni Odsetek
ECONET- [km2] powierzchni
wielkoprzestrzennym
POLSKA kraju [%]
systemem obszarów
węzłowych najlepiej
obszar Międzynarodowa 46 69 560 22
zachowanych pod
węzłowy
względem
przyrodniczym i
krajowa 32 27 900 9
reprezentatywnych dla
różnych regionów
korytarz Międzynarodowa 38 18 900 6
przyrodniczych kraju,
ekologiczny
wzajemnie ze sobÄ…
krajowa 72 27 400 9
powiÄ…zanych
korytarzami
ekologicznymi, które
EECONET 143 760 km2
zapewniają ciągłość
ESOCh 100 423 km2
więzi przyrodniczych w
NATURA 2000 41 181 km2
obrębie tego systemu.
SIEĆ EECONET NIE FUNKCJONUJE !
9
2010-12-19
NATURA 2000
NATURA 2000
http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000
http://www.natura2000.org.pl/ Dyrektywa Ptasia
" uchwalona w 1979 roku w celu ochrony wszystkich populacji
" Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to sieć obszarów
dzikich ptaków. obszarów lądowych, wodno  błotnych i
chronionych na terenie państw członkowskich Unii Europejskiej.
morskich. W załącznikach dokumentu podano listę 182
Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod
gatunków ptaków o znaczeniu europejskim,
względem przyrodniczym i zagrożonych składników różnorodności wymagających m. in ochrony siedlisk ich występowania w
biologicznej w państwach Unii Europejskiej. Podstawę do wybierania formie obszarów specjalnej ochrony (OSO - SACs).
i chronienia obszarów stanowią dwie dyrektywy europejskie tzw. Dyrektywa Siedliskowa ( Dyrektywa Habitatowa )
Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Habitatowa do Konwencji Berneńskiej.
" uchwalona w 1992 roku w celu ochrony naturalnych siedlisk
oraz dziko żyjącej fauny i flory. Jest narzędziem realizacji
" Każdy obszar może mieć "podwójny status", czyli być zarówno
postanowień Konwencji Berneńskiej (1979 rok). Kryteria
obszarem ochrony siedlisk, jak i ptaków. Obszary Natury 2000 -
wyznaczenia zostały sprecyzowane w załącznikach
specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk mogą
dyrektywy, w których wyróżniono 253 typy siedlisk oraz 200
jednocześnie występować na tym samym terenie, a także nakładać
gatunków zwierząt i 434 gatunki roślin wymagających m. in
siÄ™ na inne - przewidziane ustawÄ…, formy ochrony przyrody, (np.
ochrony siedlisk ich występowania w formie specjalnych
obejmować park narodowy, park krajobrazowy czy rezerwat
obszarów ochrony (SOO- SPAs)
przyrody).
2004
184 - Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (3,7%)
NATURA 2000
72 - Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków
- kwiecień 2006 roku "procedura naruszeniowa" UE
- grudzień 2007 wniesienie skargi KE do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości o
niewystarczające wyznaczenie obszarów Natura 2000
2008
364 - Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk(4,2%)
124 - Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków
Shadow List (2006)
propozycje uzupełnienia sieci Natura 2000
wg kryteriów UE
466 - Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (9,54%)
NATURA
Regiony
69 - Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków
biogeograficzne
2000
wyznaczone dla potrzeb
http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000
polityki ochrony
http://www.natura2000.org.pl/
środowiska Unii
Europejskiej
Sieć Natura 2000 w Polsce Całkowita
NATURA 2000
uwzględniająca wszystkie
zgłoszone do czerwca
2008 roku i zatwierdzone
12 grudnia 2008 r. obszary
(czerwone  siedliskowe,
niebieskie  ptasie)
W Polsce oficjalnie
zatwierdzone sÄ…: 33
Obszary  ptasie
obszary w regionie
alpejskim i 331 w
regionie kontynentalnym,
Å‚Ä…cznie 364 obszary
majÄ…ce znaczenie dla
Wspólnoty, zajmujące 2
891 231,53 ha, tj. 8,37%
powierzchni kraju
Komisja Europejska planuje
kolejnÄ… aktualizacjÄ™ list
10
Powierzchnia obszarów
Natura 2000
2010-12-19
W 2005 roku
Bariera rozwoju ? NIE, jeśli inwestycja nie szkodzi
NATURA 2000 - KORYTARZE
opracowany został na
przyrodzie; jest dobrze
zlecenie Ministerstwa
zaprojektowana  z pełnym
Åšrodowiska projekt
poszanowaniem środowiska i korytarzy
ekologicznych
przyrody
Å‚Ä…czÄ…cych EuropejskÄ…
TAK  jeżeli inwestycja jest z
le
Sieć Ekologiczną
zaprojektowana, a środowisko
Natura 2000 w Polsce.
potraktowano lekceważąco
PodstawÄ… ich
wyznaczania była
Natura 2000 to nie blokada analiza środowiskowa
oraz migracji
rozwoju i inwestycji, ale filtr
wybranych gatunków
oddzielajÄ…cy inwestycje dobrze
wskaz
nikowych: żubra,
zaplanowane od z
le
Å‚osia, jelenia,
zaplanowanych
niedz
wiedzia, wilka i
rysia.
Natura 2000 to narzędzie
wymuszające, by rozwój był
naprawdę zrównoważony
PAC
STWOWY MONITORING ÅšRODOWISKA
Materiały konferencji  Wdrażanie koncepcji korytarzy
STAN
ekologicznych w Polsce Białowieża 2009
Dane dotycz.
Monitoring jakości czynników
http://www.zbs.bialowieza.pl/artykul/343.html
sprawczych
powietrza
np. działaln.
społ-gosp.,
Monitoring jakości wód
warunków
meteorolog. i
PRESJE
Monitoring jakości gleby
Mazurski
hydrologiczn.
i ziemi
napływów
Emisje
transgranicz.
Monitoring przyrody
Odpady
" monitoring lasu
" zintegrowany
monitoring środowiska
przyrodniczego
Monitoring hałasu
Jurajski
OCENY I
Monitoring pól
elektromagnetycznych PROGNOZY
Turnicki
Monitoring promieniowa-
Proponowana sieć
nia jonizujÄ…cego
ekologiczna IGiPZ PAN
Informacja o środowisku
PODSYSTEM MONITORINGU PRZYRODY
Monitoring ptaków
Obserwacje gatunków ptaków realizowane są w ramach trzech
podprogramów monitoringowych:
" Cel: uzyskanie informacji o zmianach wybranych elementów " pospolitych ptaków lęgowych (MPPL);
" ptaków średniolicznych (MPS) (gat.flagowe, wodne, leśne);
przyrody żywej zachodzących w czasie, wykorzystywanych w
" gatunków rzadkich (MGR).
procesach podejmowania i oceny skuteczności działań
ochronnych i konserwatorskich.
Monitoringiem są objęte następujące grupy gatunków ptaków:
" Zadania:
" gatunki wymagające szczególnej ochrony w granicach UE (w Polsce 72
gat.)
 Monitoring ptaków, w tym monitoring obszarów specjalnej
" gatunki migrujące, związane z siedliskami wodno-błotnymi (w Polsce 40
ochrony ptaków Natura 2000;
gat.)
 Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze
" gatunki, których pozyskanie łowieckie jest dozwolone w granicach UE,
szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów (w Polsce 55 gat.)
" gatunki charakterystyczne dla krajobrazu rolniczego, których
ochrony siedlisk Natura 2000;
liczebność składa się na wskaz
nik Farmland Bird Index,
 Monitoring lasów;
Monitoringiem jest objęty obszar całego kraju, w tym szczególnie obszary
 Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego.
wyznaczone jako obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000.
11
2010-12-19
Monitoring gatunków i siedlisk
Monitoring skuteczności obszarowej
" W latach 2007-2008 monitoring w stosunku do wymagań
ochrony konserwatorskiej
Dyrektywy Siedliskowej, jest ograniczony pod względem ilości
badanych elementów i sprowadza się głównie do monitorowania
siedlisk i gatunków priorytetowych tj. do ok. 20 siedlisk (na 76
Zadanie ma charakter fakultatywny uzależniony od
siedliska wymagane w DS), ok. 19 gatunków zwierząt (na 144
dostępności środków finansowych i obejmuje ocenę
gatunki wymagane w DS) oraz 16 gatunków roślin (na 52 gatunki i
stanu ochrony konserwatorskiej w rezerwatach na
rodzaje wymagane w DS).
podstawie wizji lokalnych i przeglÄ…du dokumentacji.
" Powierzchnie badawcze są założone na terenie całej Polski ze
Możliwe jest także zakładanie stałych powierzchni
specjalnym uwzględnieniem projektowanych specjalnych
obserwacyjnych w wybranych rezerwatach.
obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, które wyznaczono w celu
ochrony wymienionych w DS gatunków i siedlisk przyrodniczych.
" Wśród wybranych do monitorowania siedlisk przyrodniczych i
gatunków, znajdują się gatunki i siedliska występujące na
obszarach wodno-błotnych. Wymóg monitorowania tych obszarów
wynika również z Konwencji Ramsarskiej.
Ochrona gatunkowa
" Ochronę gatunkowa roślin i zwierząt
wprowadza siÄ™ obecnie w drodze
rozporządzeń Ministra Środowiska w
porozumieniu z Ministrem Rolnictwa.
OchronÄ™ gatunkowÄ… wybranych
gatunków mogą także wprowadzać na
swym terenie wojewodowie.
" Ochronie gatunkowej roślin podlega:
 5 gatunków drzew: cis pospolity,
limba, brzoza ojcowska, jarzÄ…b
OCHRONA GATUNKOWA szwedzki, jarzÄ…b brekinia,
 20 gatunków krzewów,
 200 gatunków roślin zielnych
 kilkadziesiąt gatunków grzybów.
Zagrożenie gatunków zwierzęcych w Polsce
Ochrona gatunkowa zwierzÄ…t
Ochronie gatunkowej zwierzÄ…t podlegajÄ…:
" 32 gatunki owadów,
" 21 gatunków ryb,
" 7 gatunków płazów,
" wszystkie gatunki gadów
" większość krajowych gatunków ssaków,
w tym m.in. żubry (715 osobników), wilki
(1086), bobry (24464), niedz
wiedzie
(118), rysie (285), kozice (87)
" większość krajowych gatunków ptaków w
tym m.in.: bielik (500), rybołów (70  75),
orzeł przedni (35-40) głuszec (472),
cietrzew (2285).
Ptaki i ssaki Å‚owne (37 gat.) chronione sÄ…
odrębnymi przepisami prawa łowieckiego
12
2010-12-19
Farmland Bird Index
Zagrożenie gatunków zwierzęcych
" W porównaniu z innymi krajami, procent zagrożonych
gatunków kręgowców (ssaków, ptaków, ryb) w Polsce jest
niewielki i nie przekracza 15%
" W ciągu ostatnich lat nie obserwuje się nagłych zmian w
liczbie zagrożonych gatunków zwierząt, a nawet wśród
niektórych zagrożonych gatunków zwierząt obserwuje się
nawet wzrost liczebności populacji
" Spośród zwierząt bytujących w Polsce 2 gatunki ssaków i
Farmland Bird Index Stosowany przez kraje członkowskie UE
16 gatunków ptaków jest skrajnie zagrożonych wyginięciem.
wskaz
nik liczebności 19 (w Polsce 21) pospolitych ptaków krajobrazu
" 10 gatunków ssaków i 8 gatunków ptaków zaliczanych jest
rolniczego (głównie polnych i łąkowych). Od 2004 r. FBI jest oficjalnym
do silnie zagrożonych.
wskaz
nikiem stanu ochrony różnorodności biologicznej w ramach
Strategii Lizbońskiej UE. Od 2007 r. jest też wskaz
nikiem ocenianym w
ramach realizacji unijnych Programów Rozwoju Obszarów Wiejskich.
43
34
30
27
25
20
17
15
Zagrożenie gatunków roślinnych w Polsce
Grupy wymarłe i wymierające narażone rzadkie o nieokreśl. zagr.
systematyczne zagr.
glony 29 21 84 93 29
śluzowce 24 - - 13 51
grzyby wielkoowoc. 71 172 188 296 286
porosty 60 180 120 127 115
wÄ…trobowce - 26 5 14 5
mchy 4 17 45 29 41
rośliny naczyniowe 40 54 142 146 36
13