Głównym i podstawowym z
ródłem zanieczyszczeń jest imisja zanieczyszczeń z
powietrza atmosferycznego. Stopień i rodzaj zanieczyszczenia powietrza
warunkuje więc rodzaj degradacji gleby, która może ulegać:
Zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi stanowiÄ…
o Procesowi zakwaszenia spowodowanego dwutlenkiem siarki i azotu znaczny odsetek zanieczyszczeń organicznych gleb,
(kwaśne deszcze)  skutki to ograniczenie i hamowanie rozwoju substancje te powodują zatykanie porów glebowych,
mikroorganizmów i roślin, niszczenie tkanek roślinnych, pogorszenie oklejanie gruzełek glebowych (zniszczenie struktury
warunków wegetacji (zniszczenie przyswajalności składników gruzełkowej gleb) przyczyniają się do powstania
pokarmowych) zwiększenie mobilności metali ciężkich. warunków beztlenowych, sprzyjają procesom
redukujÄ…cym (redukcja Fe3+ do Fe2+) i oglejaniu gleb, co
Powstawanie kwaśnych deszczów: dodatkowo pogarsza warunki tlenowe gleb.
Mechanizm działania kwaśnych deszczy na rośliny i glebę: Niektóre ulegają biodegradacji.
żð Niszczy aparaty szparkowe
żð Niszczeniu ulega aparat fotosyntetyczny
żð Degradacja kompleksu sorpcyjnego ·ð Biologiczne  z
ródłem są ścieki bytowo  gospodarcze, ścieki i odpady zawierające
m.in. odchody z hodowli drobiu, trzody chlewnej itd. Zanieczyszczenia tego typu
Związek między kwaśnymi deszczami, a efektem stanowią zagrożenie epidemiologiczne, gdyż mogą zawierać liczne patogenny
cieplarnianym: ludzkie i zwierzęce.
o Niszczenie aparatów fotosyntetycznych -> zniszczenie
asymilacji CO2
o Spada odczyn gleby -> więc uwalnia się CO2 z węglanów
wapnia
PODSUMOWANIE:
o Procesowi alkalizacji spowodowanego płynami emitowanymi z zakładów
·ð Zanieczyszczenia zmieniajÄ… gleby pod wzglÄ™dem chemicznym, fizycznym i
cementowych (suchy opad)  skutki to naruszenie równowagi
biologicznym
przyswajalnych składników pokarmowych, pogorszenie wegetacji, również
·ð ZwiÄ™kszone zakwaszenie lub alkalizacja gleb negatywnie wpÅ‚ywa na stan mikrofauny
w wyniku osadzania się pyłów na nadziemnych organach roślin  spadek
i mikroflory glebowej. Skutkiem tego jest spadek tempa rozkładu organicznych
produkcji.
szczątków roślinnych, zwierzęcych i tworzenia humusu.
o Procesowi zasolenia spowodowanego emisjami pyłowymi zakładów
·ð Ograniczony rozwój bakterii azotowych powoduje zmniejszenie tempa nitryfikacji
chemicznych oraz wodami silnie mineralizowanymi (w tym wodami
(utlenianie NH3 do NO2-) głównie przez bakterie z grupy Nitrosomonas i
kopalnianymi)  skutki to pogorszenie właściwości fizyczno  chemiczne
denitryfikacji (redukcja azotanów lub azotu cząsteczkowego, najczęściej przez
przez tzw. Proces solonowienia, czyli zwiększania w kompleksie
bakterie z grupy Pseudomonas lub Nitrocallus.
sorpcyjnym udziału sodu w stosunku do pozostałych kationów
·ð Gleby o zmniejszonym odczynie staja siÄ™ mniej urodzajne, co ujawnia siÄ™ w
o Procesowi skażenia związkami azotu, fluorem, metalami ciężkimi
obniżeniu ilości i jakości plonów.
żð ZwiÄ…zki azotu  przy znacznym przekarmieniu stajÄ… siÄ™
·ð Gleby sÄ… ukÅ‚adami stosunkowo odpornymi na dziaÅ‚anie niekorzystnych czynników
toksyczne, powodują obniżenie odporności roślin na
zewnętrznych.
fitopatogeny
·ð Procesy samooczyszczania zachodzÄ…ce w glebach sÄ… procesami wymagajÄ…cymi
żð WiÄ™ksze nagromadzenie fluoru  rozpuszczonego w
czasu. Możliwe są one dzięki żyjącym w glebie mikroorganizmom. Przekroczenie
wodzie glebowej powoduje niszczenie struktur
zatem tolerowanej przez nie granicy zanieczyszczeń nie tylko wstrzyma procesy
krystalicznych minerałów glebowych, destrukcję
samooczyszczania, ale może zniszczyć odpowiedzialną za te procesy część
kompleksów organomineralnych w glebie, zaburzenia
mikrobiocenozy.
własności powierzchniowych i zdolności sorpcyjnych
substancji mineralnych gleby
żð Metale ciężkie  wysokie stężenie np. cynk, ołów,
miedz
, chrom, kobalt, kadm powoduje dezaktywacjÄ™
biologiczną środowiska prowadzącą nierzadko do zaniku
szaty roślinnej. Niektóre pierwiastki mogą nie wpływać w
sposób istotny na zaburzenia procesów w samej glebie,
lecz zwiększa się ich zawartość w paszach i produktach
rolnych, które spożywają zwierzęta i ludzie, co
doprowadza do różnych schorzeń, Zawartość metali
ciężkich w glebie wzrasta wraz z zawartością cząstek
poniżej 0,02, a przede wszystkim0,002 nm.
żð Zanieczyszczenia organiczne  pyÅ‚y zawierajÄ…ce WWA,
PSB, dioksyny i inne
37. Ochrona gleb przed erozjÄ…:
40. Antropogeniczne:
·ð Awarie i wycieki - zanieczyszczenia organiczne (np. ropa) i nieorganiczne
Czynniki chroniÄ…ce:
(np. amoniak)
żð Utrzymanie szaty roÅ›linnej na terenach zagrożonych
·ð Procesy spalania paliw kopalnych i innych (WWA, PCB, metale ciężkie i
żð Stosowanie uprawi wieloletnich zamiast jednorocznych
inne) & kadm supermobilny zaburza gospodarkę mineralną roślin
żð Tarasowanie stromych stoków oraz umocowanie skarpy darninÄ…, krzewami
·ð NieprawidÅ‚owe stosowanie nawozów sztucznych i pestycydów
lub nawet murami oporowymi z kamienia
·ð Imisja zanieczyszczeÅ„ z atmosfery  opad mokry (kwaÅ›ne deszcze), opad
żð Otaczanie pól na stokach rowkami opaskowymi w celu zbierania żyznych
suchy, w tym metale ciężkie
osadów
·ð Eksploatacja kopalÅ„ (wytwarzanie silnie zasolonych wód kopalnianych)
żð Chronienie jarów i wÄ…wozów przed erozjÄ… przegrodami z bali lub kamienia
·ð Zabudowa miejska
dla zahamowania energii wody
·ð SkÅ‚adowanie opadów (odcieki)
żð Prowadzenie dróg maÅ‚ymi spadkami
·ð Zanieczyszczenia komunalne  zawierajÄ… detergenty, drobnoustroje, caÅ‚Ä…
żð OdkÅ‚adanie próchnicy przy robotach ziemnych w celu rozÅ‚ożenia jej po
tablicę Mendelejewa i różne związki organiczne.
zakończeniu robót na powierzchni przeznaczonej do uprawy
żð Niedochodzenie do zboczy z uprawami na wierzchniowe , zabezpieczenie
41. Ze względu na charakter czynnika zanieczyszczającego zanieczyszczenia gleb
granic upraw rowami opaskowymi, progami , udarnianiem i krzewami.
dzielimy na:
żð Dla ochrony pól przed wiatrem sadzenie żywopÅ‚otów i zadrzewieÅ„ na
granicach pól, wzdłuż cieków, przy drogach, na uskokach terenu.
·ð Mechaniczne  wprowadzenie do gleby lub na jej powierzchniÄ™
żð Zapobieganie niszczeniu struktury gleby, unikanie monokultur i stosowanie
różnorakich słabo rozkładowych ciał stałych o wymiarach cząstek
właściwego płodozmianu.
elementarnych większych od 1 mm. Jest to przede wszystkim:
o Gruz za zgrupowanych budynków i nawierzchni utwardzanych
ZANIECZYSZCZENIA GLEBY:
o Opady z budownictwa naziemnego i podziemnego
o Odpady rozproszone powstałe w wyniku poszukiwań i eksploatacji
38. Zanieczyszczenie gleby  zmiana jej składu na skutek wprowadzenie substancji
surowców skalnych
chem. (stałych, ciekłych, gazowych, pierwiastków promieniotwórczych) oraz
o Opakowania metalowe, szklane, ceramiczne i z tworzyw
mikroorganizmów w ilości i formach, które: (+zanieczyszczenia mechaniczne)
sztucznych
·ð PrzekraczajÄ… dopuszczalne prawem wskaz
niki
o Nieorganiczne odpady z gospodarstw wiejskich oraz części maszyn
·ð WpÅ‚ywajÄ… lub mogÄ… wpÅ‚ywać na zdrowie ludzi, estetykÄ™ otoczenia, warunki
i urządzeń agrotechnicznych
życia roślin i zwierząt, na klimat lub krążenie materii w przyrodzie i
o Części środków lokomocji oraz materiały pozostawione i zgubione
właściwości biochemiczne gleb
wzdłuż szlaków komunikacji naziemnej
·ð PrzekraczajÄ… możliwoÅ›ci asymilacji i neutralizacji w Å›rodowisku.
·ð Chemiczne  chemiczne przeksztaÅ‚cenia gleb sÄ… najgroz
niejszym typem
degradacji. Powstają na skutek dostania się do środowiska glebowego
takiej ilości substancji zanieczyszczającej, która nie może być
zneutralizowana przez to środowisko.
Rodzaje substancji zanieczyszczajÄ…cych gleby:
·ð Organiczne:
o WWA, PCB i inne zwiÄ…zki aromatyczne
o Nawozy organiczne
39. Naturalne czynniki zagrażające glebom: o Pestycydy
o Zanieczyszczenia naftowe
·ð Erozje o Detergenty
·ð Pożary ·ð Nieorganiczne:
·ð Susze o Nawozy azotowe i fosforowe
·ð Erupcje wulkanów o Metale ciężkie  Pb, Cu, Hg, Cd, As i inne
·ð Powodzie o Sole  azotany, siarczany, chlorki
·ð Wichury o Pierwiastki radioaktywne
·ð TrzÄ™sienia ziemi
cząstki mineralne i próchnicze. Wiatr naładowany cząstkami, uderzając w glebę żłobi o SZATA ROŚLINNA  stopień przeciwdziała zależy od ilości
ją i drąży bądz
zasypuje. biomasy na jednostkÄ™ powierzchni oraz od przestrzennego
rozmieszczenia roślinności ochronnej.
Warunki nasilenia się erozji eolicznej powoduje bardzo często sam człowiek,
·ð Antropologiczne
pozbawiając duże obszary zwartej szaty roślinnej, prowadząc niewłaściwe zabiegi
o UKA
AD PRZESTRZENNY UŻYTKÓW - las i wieloletni użytek
agrotechniczne, intensywnÄ… gospodarkÄ™ rolnÄ….
zielony najlepiej chronią glebę. Na pola orne należy przeznaczać
zbocza o spadkach niniejszych niż 20% i dostatecznie dobrej
Skutki erozji wietrznej dla rolnictwa sÄ… najbardziej widoczne w odniesieniu do
glebie, czyli miejsca, gdzie nie zagraża zniszczenie gleby wskutek
pokrywy glebowej, gdzie wskutek wywiewania czÄ…stek mineralnych i organicznych
spływów.
następuje zubożenie poziomu próchniczego i spłycenie profilu gleby, a w wyniku
osadzania piasku nadbudowa profilu jałowym materiałem.
o UPRAWA PODA
UŻNA - na zboczach o spadkach większych od
ok. 6% konieczny jest właściwy układ pól umożliwiający uprawę
Procesy eoliczne powodują szkody w uprawach - odsłanianie systemu korzeniowego,
poziomą. Na zboczach o spadkach większych niż 10% gleba
mechaniczne uszkadzanie, zdzieranie lub zasypywanie roślin.
podczas orki przemieszczana jest przez pług ku dołowi.
Najbardziej niebezpieczna, z uwagi na ułatwianie spływu, jest orka
Wyróżnia się trzy główne okresy nasilonych procesów eolicznych: wiosna i jesień
z góry w dół zbocza. Z tego powodu nie zaleca się uprawy
podczas prac polowych oraz zima. z niskimi temperaturami, silnymi wiatrami i
podłużnej na zboczach o spadku większym niż 20%.
cienką pokrywą śniegu.
Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych (od niego
Pomimo że erozja wietrzna w Polsce jeszcze nie stanowi I większego problemu
zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także
gospodarczego, to w perspektywie należy liczyć się z jej nasileniem, zwłaszcza
częstotliwość orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie
wskutek zmniejszenia się powierzchni zalesień i stałego pogarszania się bilansu
rośliny (np., trawy, lucerna) doskonale zabezpieczają przed silnym
wodnego.
nawet spływem. Mniej skutecznie chronią glebę rośliny ozime, jak
żyto, rzepak; jeszcze mniej zboża jare osłaniające tylko przed
36. Na erozję wpływa wiele czynników:
spływem letnim. Szczególne zagrożenie stwarza uprawa roślin,
które w okresie silnych opadów nie osłaniają należycie gleby, np.
·ð Naturalne
ziemniaki, buraki, tytoń, kukurydza.
o KLIMAT  rozkład, wielkości i rodzaj odpadów, temp. Im
o UKA
AD DRÓG I INNE CZYNNIKI  jeśli drogi kierują wodę na
trudniejsze warunki wzrostu roślin -> tym wzrost słabszy -> tym
pole lub do wąwozu, to skoncentrowany spływ szybko dokona
silniejsze zagrożenie erozją. Istotny jest, zatem wpływ pory roku
zniszczeń. Duże zagrożenie stanowią nieumocnione, wadliwie
na natężenie erozji. Szkodliwość spływu podczas roztopów zależy
wytyczone drogi polne. Szkodliwe poczynania człowieka  kopanie
od ilości wody w śniegu, uwilgotnienia gleby podczas zamarzania,
rowów odwadniających łąki śródpolne ze zbyt dużym spadkiem.
rozkładu śniegu i przebiegu tajenia. Największe szkody czynią
Także niekontrolowana turystyka, czy budowanie drogi lub linii
spływy roztopowe na uprawianych zboczach.
kolejowej w wykopie, który przecina zbocze. Może to całkowicie
o RZEy
BA TERENU - natężenie erozji jest zależne od spadku,
zmienić krążenie wód podziemnych i powierzchniowych, naruszyć
długości zbocza, kształtu i ekspozycji stoków. Im teren jest silniej
stan równowagi i spowodować nieprzewidziane skutki ujemne.
sfalowany, poprzecinany dolinami, tym spływ wody jest szybszy.
Trzeba pamiętać, że lepiej jest przeciwdziałać erozji, niż naprawiać jej
Natężenie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i długości
skutki.
zbocza, przy czym wpływ spadku jest większy od wpływu długości
zbocza.
o BUDOWA GEOLOGICZNA I RODZAJ GLEBY - do cech gleb,
które mają największy wpływ na podatność na erozję należą:
skład mechaniczny, przepuszczalność, pojemność wodna, żyzność
i wreszcie struktura. Do gleb i skał najbardziej podatnych na
erozję zalicza się less. Zbudowany jest z drobnych cząstek, które
łatwo tracą spoistość pod wpływem wody. Za najbardziej odporne
uważa się gleby szkieletowe, górskie, odznaczające się dużą
przepuszczalnością. Często jednak o rozmiarach strat erozyjnych
decyduje nie tylko podatność gleby na rozmywanie, ale i jej
sposób użytkowania
Im większa przepuszczalność, żyzność i pojemność wodna  tym
mniejsza podatność na erozję.
biologicznych, przywrócenie pierwotnej przydatności rolniczej jest możliwe proporcji pierwiastków w roztworze glebowym i kompleksie
poprzez modyfikacje systemu gospodarowania i zarządzania terenem. sorpcyjnym, nagromadzenie nadmiernej ilości pierwiastków i związków
toksycznych pochodzących z misji lub ścieków przemysłowych i
·ð Degradacja umiarkowana: podÅ‚oże gruntowe ma znacznie ograniczona komunalnych, wysypisk Å›mieci, transportu itp.
przydatność rolniczą i jednocześnie częściowo naruszone naturalne funkcje
biologiczne a przywrócenie wydajności wymaga zastosowania zabiegów III. Biologiczne procesy i czynniki degeneracji gleb:
inżynierskich. ·ð Niekorzystne zmiany skÅ‚adu drobnoustrojów, roÅ›linnoÅ›ci i fauny glebowej,
nadmierne zagęszczenie patogenów i szkodników np. wskutek pożarów czy
·ð Degradacja ekstremalna: podÅ‚oże gruntowe jest caÅ‚kowicie wprowadzania odpadów, Å›cieków komunalnych lub osadów poÅ›cielowych,
zdegradowane, naturalne funkcje biologiczne i odporność na gnojowicy itp.
zanieczyszczenia sÄ… caÅ‚kowicie utracone. ·ð Zakłócenie sprawnego obiegu skÅ‚adników pokarmowych np. poprzez
wprowadzenie monokultur, które nie zapewniają zróżnicowanego obiegu
32. Czynniki i procesy degradacyjne gleb mogą mieć charakter naturalny (erozje, pierwiastków (zwłaszcza np. przy braku poszycia w monokulturach
pożary, susze, trzęsienia ziemi), jak i antropogeniczny (zanieczyszczenia, iglastych).
zniszczenie powierzchni ziemi itp.) Dzielimy je na trzy grupy: ·ð Nie uwzglÄ™dniania maÅ‚ych, wysypowych zasiÄ™gów gleb żyznych, otoczonych
przez siedliska uboższe. Zwiększa to monotonię biocenoz (spadek
I. Czynniki i procesy fizyczne: bioróżnorodności) i przyczynia się do degeneracji gleb w żyz
niejszych
a. erozja wodna i eoliczna enklawach.
b. niekorzystne zmiany struktury i gÄ™stoÅ›ci gleb wskutek j ugniatania przez ·ð ekologiczne wypÅ‚ycanie gleb, czyli pojawianie siÄ™ w profilu glebowym
pojazdy i maszyny, oraz udeptywanie przez wypasane zwierzęta i ludzi przeszkód utrudniających lub umożliwiających głęboką penetrację korzeni.
c. niekorzystne zmiany profilowej budów gleb, np. wskutek głębokiej orki
d. niekorzystne zmiany stosunków wodnych i termicznych gleby np. wskutek
wadliwie przeprowadzonych melioracji w zasięgu lejów depresyjnych.
33. Erozja GLEB - procesy niszczenia wierzchniej warstwy gleby przez wiatr (erozja
wietrzna, eoliczna) i wodÄ™ (erozja wodna).
Dewastacja wynikająca z przekształceń typu hydrologicznego może sprzyjać
zawodnieniem (wodami napływowymi rozlewiskami lub zbyt dużym
34. Erozja wodna:
podniesieniem się zwierciadła wód gruntowych) pozbawiającym gleby
powietrza, j powodującym zlewanie się cząstek mineralnych i zanik porowatości
Wyróżnia się:
gleby oraz wyługiwanie gleby składników mineralnych, Strukturę gleby niszczy się
- erozje powierzchniowa - zniszczeniu ulega cala powierzchnia i terenu,
podczas drenażu (np. przez wykopy kopalniane) lub intensywnego poboru wody.
- erozje liniowa - zniszczenia mają charakter liniowy i mogą 'przejawiać się w
formie erozji: wÄ…wozowej i rzecznej,
II. Chemiczne I fizykochemiczne procesy i czynniki
- ruchy masowe - zniszczeniu ulegają całe obszary, głównie na skutek sił
degradacyjne gleb:
ciężkości, ale przy współudziale wody. Zalicza się tu następujące zjawiska:
a. Zubożenie zasobów próchnicy, która jest zasadniczym sorbentem i
spełzywanie (powolne przesuwanie się dużych mas na stoku), soliflukcja
z
ródłem składników pokarmowych, nośnikiem energii dla heterotrofów
(zsuwanie się wierzchniej warstwy po głębszej, zamarzniętej warstwie
glebowych.
podłoża), osuwiska (przemieszczenie mas zwietrzejmy na stoku - zazwyczaj
b. Zubożenie składników pokarmowych np. wskutek brakuj wyrównywania
gwałtowne),
ich ubytku spowodowanego zbiorem plonu roślin uprawnych lub
- suffozję - (erozja podziemna) wymywanie materiału glebowego przez wody
pozyskiwaniem użytków leśnych. Jednostronne przenawożenie gleby.
płynące podziemnymi korytarzami powstałymi np. w wyniku działalności
Niekorzystne zmiany odczynu np. wskutek kwaśnych deszczów lub
kretów lub lisów, może to być również spływ wzdłuż korzeni palowych drzew
opadu pyłów nadmiernie alkalizujących glebę, zakłócenie korzystnych
Zniszczeniu mogą ulec niekiedy duże obszary terenu, skutkiem są studnie i
proporcji pierwiastków w roztworze glebowym i kompleksie
podziemne korytarze oraz zapadanie siÄ™ powierzchni ziemi,
sorpcyjnym, nagromadzenie nadmiernej ilości pierwiastków i związków
- abrazje - zniszczeniu ulega brzeg morski na skutek uderzajÄ…cych fal.
toksycznych pochodzących z imisji lub ścieków przemysłowych i
komunalnych wysypisk śmieci, transportu itp.
c. Nie uwzględnianie małych, wyspowych zasięgów gleb żyznych,
Jeżeli chodzi o Polskę, to 30% obszaru jest zagrożone erozją wodną, w tym 28%
otoczonych przez siedliska uboższe. Zwiększa to monotonię biocenoz
użytków rolnych i 2% lasów. Erozja o średnim i silnym stopniu nasilenia zagraża
(spadek bioróżnorodności) i przyczynia się do degradacji gleb w
13% użytków rolnych. Są tam niezbędne kompleksowe melioracje przeciwerozyjne)
żyz
niejszych enklawach.
i 0.5% lasów.
d. Biologiczne wypłycenie gleb, czyli pojawienie się w profilu glebowym
przeszkód utrudniających lub uniemożliwiających głęboką penetrację
korzeni.
e. Jednostronne przenawożenie gleby 35. Erozja wietrzna (eoliczna) to niszczące działanie wiatru, polegające na
f. Niekorzystne zmiany odczyny np. wskutek kwaśnych deszczów lub wywiewaniu, unoszeniu i zasypywaniu gleby. Uderzający wiatr porywa z gleby
opadu pyłów nadmiernie alkalizujących glebę, zakłócenie korzystnych
Z obliczeń dokonywanych przez FAO (organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa)
26. Humus:
przyjmuje się, że tylko 1/3 całkowitej powierzchni Ziemi może nadawać się do
wykorzystania i jest to górna granica możliwości wykorzystania terenów nadających się
do uprawy.
GLEBA W KRAJOBRAZIE
28. Wszystkie najważniejsze cechy i właściwości gleby zależą od jej miejsca w
krajobrazie. Od topograficznej sytuacji zależą lokalne stosunki wodne, nasilenie
procesów erozji (wodnej i eolicznej), powstawanie zmrozowisk i wiele innych cech.
·ð W krajobrazie antropogenicznym wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci gleb modyfikuje
działalność człowieka.
·ð W krajobrazach rolniczych naturalne krążenie skÅ‚adników biogennych
ulega zakłóceniu. Składniki wynoszone z plonem zostają zastąpione
nawożeniem mineralnym i organicznym. Dodatkowe znaczenie mają takie
czynniki jak mechaniczna uprawa roli, wapnowanie, melioracje itp.
Stosunki wodne w takich układach mogą ulec całkowitej zmianie.
·ð W krajobrazach przemysÅ‚owych czÄ™stym zjawiskiem jest zniszczenie
gleb. W miejscach obfitujących w kopaliny pojawiają się wyrobiska i hałdy,
27. W materiale glebowym wyróżniamy trzy główne grupy substancji humusowych:
których rekultywacja jest bardzo trudna. Wokół wyrobisk pojawiają się leje
·ð kwasy fulwowe - Å‚atwo rozpuszczalne w kwasach i zasadach, zwiÄ…zki
depresyjne. Na szczególnie niekorzystne zmiany narażone są wtedy
heterogeniczne, składają się z prostych związków o niższej masie
zbiorowiska roślinności błotnej i torfowiskowej. Przeciwne zjawiska
czÄ…steczkowej,
(podtapianie, zabagnianie) występują na terenach sąsiadujących ze
·ð kwasy huminowe - nierozpuszczalne w kwasach, rozpuszczalne w
zbiornikami retencyjnymi.
zasadach, substancje koloidalne zbudowane z polimerów;
·ð utworzonych z monomerów (jednostek podstawowych) zbudowanych z
29. Zniekształcenie gleb - wstępna faza degradacji obejmująca stosunkowo niewielkie
aromatycznego rdzenia, mostków łańcuchowych oraz grup funkcyjnych.
zmiany nie sięgające głębszych partii gleby. Dotyczą głównie pogorszenia się
Obecność mostków decyduje o porowatej | strukturze warunkującej m.in.
warunków humifikacji i mineralizacji. Skład mineralny stałej fazy gleby pozostaje
chłonność cząsteczek wody i właściwości sorpcyjne;
nienaruszony.
·ð huminy - nierozpuszczalne w kwasach i zasadach, na ogól nieaktywne, nie
biorą bezpośredniego udziału w procesach gębowych.
30. Degradacja i dewastacja gruntów - zmiany obejmujące głębsze poziomy
gleby naruszające względnie trwałe cechy takie jak skład mineralny, przekształcenia
typu hydrologicznego.
28. Funkcje gleby w ekosystemie
Obniżenie (degradacja) tub całkowita utrata (dewastacja) wartości
1. Udział i bezwzględny warunek produkcji biomasy w ekosystemach lądowych
użytkowej gruntu, w wyniku niekorzystnych zmian rzez
by terenu, właściwości
(produktywność).
gleby, warunków wodnych i szaty roślinnej.
2. Uczestnictwo w mineralizacji i humifikacji martwej materii organicznej oraz w
magazynowaniu próchnicy.
3. Udział w przepływie energii oraz w krążeniu i retencji wody i pierwiastków
Przyczyną może być działalność przemysłowa, agrotechniczna, bytowa człowieka lub
biogenicznych.
działanie sił przyrody (pożary, susze, erozja trzęsienia ziemi ftp.)
4. Stwarzanie warunków życia podziemnym organom roślinnym i różnorodnym
W wyniku obniżenia lub utraty swoich wartości użytkowych grunty
drobnoustrojom i zwierzętom.
zdewastowane lub zdegradowane wymagajÄ… rekultywacji oraz ponownego
5. Działanie filtrujące i buforujące chroniące przed nadmiernym przepływem
zagospodarowania.
pierwiastków i różnych związków pochodzenia antropologicznego do innych
elementów biosfery, a głównie do wód i roślin.
6. Udział w okresowym przechowywaniu nasion i innych propagul.
31. STOPNIE DEGRADACJI GLEB:
7. Udział w procesach samoregulacyjnych (homeostatycznych), zapewniających
ekosystemom względną trwałość i pewną odporność na działanie zewnętrznych
·ð Degradacja lekka: podÅ‚oże miniowe ma częściowo ograniczonÄ…
czynników destrukcyjnych.
przydatność rolniczą, jednak bez naruszenia naturalnych funkcji
8. Rejestrowanie zmian środowiska glebotwórczego.
18. Kompleks sorpcyjny zbudowany jest z koloidów glebowych czyli:
- minerałów ilastych;
- krystalicznych uwodnionych tlenków żelaza i glinu; Kompleks sorpcyjny  zabezpieczenie przed
- minerałów bezpostaciowych; toksycznym czymś dostającym się do gleby.
- próchnicy;
- kompleksów ilasto  próchniczych
19. Najważniejszą cechą koloidów glebowych, tworzących kompleks sorpcyjny,
jest Å‚adunek elektryczny na ich powierzchni, wynikajÄ…cy z budowy ich jÄ…dra.
Pojedyncza cząstka koloidalna (micela) składa się z:
- jÄ…dra o budowie krystalicznej lub amorficznej oraz strukturze zbitej lub
porowatej
- wewnętrznej powłoki jonów dodatnio lub ujemnie naładowanych, które Wymiana dwukierunkowa
można uważać za część składową jądra; 1 anion NH4 + w zamian za H+
- zewnętrznej warstwy kompensujących jonów o znaku przeciwnym niż
jony wewnętrznej powłoki;
22. Zdolność gleby do przeciwstawiania się zmianom odczynu nosi nazwę właściwości
buforowych lub zdolności regulujących gleb.
Jony wodorowe występujące w glebach działają jak bufor w stosunku do zmiany
odczynu. Polega to na tym, że usuwane z roztworu glebowego jony wodorowe są
uzupełniane z kompleksu sorpcyjnego, a w prowadzane do roztworu  przechodzą
do kompleksu sorpcyjnego, przy czym odczyn roztworu glebowego w obu
przypadkach nie ulega większym zmianom.
23. Właściwości sorpcyjne gleb uwarunkowane są wielkością ich pojemności sorpcyjnej,
ilością zasorbowanych kationów o charakterze zasadowym o raz składem roztworu
glebowego.
20. W przypadku minerałów głównym z
ródłem ładunków są grupy OH na zewnętrznych
24. Materia organiczna gleb (często określana jako próchnica lub humus) zawiera
powierzchniach, w przypadku próchnicy są to grupy karboksylowe i fenolowe, w
produkty chemicznych i biologicznych przemian różnych wyjściowych materiałów
których H może być częściowo zastępowany przez inne kationy.
roślinnych i zwierzęcych. Dziali się na:
21. Sorpcja wymienna polega na wymianie jonów pomiędzy roztworem glebowym a
·ð Nieswoiste substancje próchnicze (czyli substancje niehumusowe)
koloidalnym kompleksem sorpcyjnym gleby. Na miejsce jonów zasorbowanych na
 węglowodany, białka, tłuszczowce, węglowodory i ich pochodne i
powierzchni koloidów glebowych wchodzi równoważna chemicznie ilość jonów z
inne. Stanowią one 10  15 % ogólnej ilości materii organicznej.
roztworu glebowego.
·ð Swoiste substancje próchnicze (substancje humusowe), stanowiÄ…
Najczęściej spotykanymi kationami wymiennymi w glebach są
85  90 % ogólnej ilości materii organicznej.
- kationy zasadowe: Ca2+, Mg2+, K+, Na+, NH4+
- kationy kwaśne: H+, Al3+
25. Swoiste substancje próchniczne to kompleks bezpostaciowych substancji
organicznych. Związki te tworze się w procesie rozkładu materiału organicznego w
procesach resyntezy produktów rozkładu oraz w procesach syntezy, w wyniku
działalności życiowej mikroorganizmów (bakterii, grzybów, promieniowców).
10. MIKROORGANIZMY żyjące w glebach rozkładają materię organiczną zarówno w pogorszenia się warunków tlenowych a co za tym idzie pojawienie się procesów
warunkach tlenowych jak i beztlenowych. Wydzielając do gleby dwutlenek węgla i beztlenowych przemian, oglejania i zatykania porów, a poprzez to pogorszenie
różne kwasy organiczne przyspieszają i modelują złożony proces wietrzenia warunków wegetacji organizmów żywych.
minerałów i powstawanie gleby.
14. Kultura rolna - racjonalne gospodarowanie, stosowanie płodozmianu,
Uczestniczą w ten sposób w uruchamianiu (przechodzeniu do roztworu wyrównywanie zmian powodowanych zbiorem plonów, odpowiednie zabiegi
glebowego)niektórych pierwiastków np. P i K. Są kluczowym ogniwem agrotechniczne.
warunkującym obieg pierwiastków w ekosystemach glebowych.
15. Parametry oceny jakości gleb  należą do nich:
Niektóre z nich (symbiotyczne i niesymbiotyczne) biorÄ… udziaÅ‚ we wzbogacaniu gleb ·ð Pulchność gleby
w azot w procesie asymilacji azotu atmosferycznego. Wzrost roÅ›lin jest zatem ·ð Strukturalność
uzależniony od sprawnego dziaÅ‚ania mikroorganizmów mineralizujÄ…cych obumarÅ‚Ä… ·ð Przepuszczalność powietrza, wody
substancjÄ™ organicznÄ…. ·ð Zdolność zatrzymywania wody
·ð WÅ‚. Sorpcyjne
WydzielajÄ…c do gleby CO2 i kwasy organiczne przyspieszajÄ… i modelujÄ… zÅ‚ożony ·ð Akumulacja próchnicy
proces wietrzenia minerałów i powstawania gleby. a) Żyzność  zdolność do zaspokajania wszystkich glebowych
potrzeb różnych roślin w ramach możliwości stwarzanych przez
11. Spośród roślin pionierami w zasiedlaniu skał i tworzeniu gleb są porosty. pozostałe czynniki środowiskowe.
WydzielajÄ… one kwasy porostowe, wspomagajÄ…ce erozjÄ™ chemicznÄ… skaÅ‚ i ich ·ð Naturalna  to, co gleba oferuje w sposób
kruszenie. Stanowią rezerwuar wody i minerałów i miejsce gromadzenia się materii naturalny, to, co wynika z jej naturalnego
organicznej. Zmiany przez nie rozpoczęte umożliwiają następnie zasiedlanie skał charakteru
przez mchy, paprotniki i wreszcie roÅ›liny nasienne. ·ð Sztuczna  zmodyfikowana przez dziaÅ‚alność
człowieka
Istotna rola w powstawaniu i ksztaÅ‚towaniu gleb przypada roÅ›linnoÅ›ci. ·ð Potencjalna (wyższa)
WspółdziaÅ‚ajÄ…c z tworzywem gleby i czynnikami glebotwórczymi przyczynia siÄ™ do ·ð Efektywna
uformowania zasadniczych profilów glebowych.
Pokrywa roślinna chroni gleby przed działaniem czynników atmosferycznych, nie Najbardziej żyzną jest warstwa próchnicza gleb (gł. 30-40 cm.)
dopuszczając do rozbijania agregatów glebowych (niszczenie struktury),
wypÅ‚ukiwania czÄ…stek gleby przez wodÄ™ (erozja wodna) i wiatr (erozja eoliczna). ·ð Produkcyjność gleby  jest to zdolność gleby (biotopu) do wytwarzania
biomasy; miarą produkcyjności jest ilość suchej masy organicznej
Rośliny głęboko zakorzenione przemieszczają składniki pokarmowe z niższych wytworzonej w jednostce czasu na jednostkę powierzchni gleby.
partii profilu do wyższych, gdzie kumulują je w formie masy organicznej
(asymilacja). Masa ta ulega rozkÅ‚adowi, wzbogacajÄ…c górnÄ… warstwÄ™ gleby w ·ð Urodzajność gleby  miara urodzajnoÅ›ci jest plon, czyli masa tej części
próchnicę i minerały. rośliny, która ma bezpośrednie znaczenie użytkowe; urodzajność gleby
zależy od kultury gleby.
(Ryzosfera)
·ð Kultura gleby  ukÅ‚ad wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci nabytych w wyniku zabiegów
12. FAUNA glebowa - rola w mieszaniu materiału glebowego, wzbogaceniu gleby w agrotechnicznych; dotyczy do zwłaszcza akumulacji próchnicy, składników
substancje organiczne, obiegu składników pokarmowych, mineralizacji substancji pokarmowych, odczynu, aktywności biologicznej gleby oraz stosunków
organicznej (przyspieszanie procesu poprzez jej rozdrobnienie), stabilizacji struktury powietrzno  wodnych.
gleby.
16. Właściwości sorpcyjne gleb:
np. krety, myszy, króliki, stonoga, dżdżownica, które substancję glebową Gleba ma zdolność zatrzymywania i pochłaniania różnych składników w tym jonów i
przerabiają w przewodzie pokarmowym, a odchody swe pozostawiają w postaci cząstek. Zdolność tą określamy jako sorpcję.
koprolitów  kompleksów mineralno-organicznych. O zjawiskach sorpcyjnych z glebie decyduje silnie zdyspergowana koloidalna faza
stała  sorpcyjny kompleks glebowy.
13. Woda  wszelkie postacie wody (lód, deszcz, grad, śnieg) zaliczamy do czynników
glebotwórczych o charakterze niszcząco - budującym. 17. Dzięki sorpcyjnym właściwościom gleb możliwa jest w nich:
- regulacja odczynu;
Woda jest czynnikiem warunkującym erozję wodna skał macierzystych, - magazynowanie dostarczonych (również w nawozach) składników
jednocześnie może być czynnikiem powodującym erozję wodną gleb (wymywanie pokarmowych;
powierzchniowe, wymywanie wartościowych składników do głębszych poziomów). - neutralizacja szkodliwych dla organizmów żywych substancji, które
Woda jest czynnikiem limitujÄ…cym procesy biologiczne i chemiczne w glebach. Jej dostajÄ… siÄ™ do gleby
niedobór spowalnia a nawet wstrzymuje ich przebieg. Nadmiar może być przyczyną
5. Powstawanie gleb:
Wykład 4
Gleba jest naturalnym tworem wierzchniej warstwy skorupy ziemskiej, powstałym
ze zwietrzeliny skalnej w wyniku oddziaływania za nią zmiennych w czasie różnych
czynników w określonych warunkach rzez
by i terenu.
Litosfera
W wyniku rozwoju gleby ulegają pionowemu zróżnicowaniu, tworząc profil
glebowy, czyli system poziomów genetycznych, których liczba, morfologia,
1. Litosfera (gr. strefa kamienia)  względnie sztywna i krucha zewnętrzna powłoka
wzajemny układ oraz zespół fizycznych, chemicznych oraz biologicznych właściwości
Ziemi złożona ze skał zbliżonych do znanych z jej powierzchni, częściowo nawet
są wyrazem minionych i obecnych wpływów środowiska glebotwórczego zmiennego
niestopionych. Obejmuje skorupę i zewnętrzną część górnego płaszcza (tzw.
w czasie i przestrzeni, i należą do kryteriów w klasyfikacji gleb.
warstwÄ™ perydotytowÄ…).
6. Gleba jest ożywionym, dynamicznym tworem przyrody, w którym zachodzą ciągłe
Ulega deformacjom tektonicznym (uskoki, fałdy). Miąższość litosfery wynosi ok. 100
procesy rozkładu i syntezy związków mineralnych i organicznych oraz ich
km, a jej temperatura dochodzi do 700 oC. Rozróżniamy litosferę
przemieszczania.
·ð kontynentalnÄ… - w częściach globu zajÄ™tych przez pÅ‚yty kontynentalne
·ð oceanicznÄ… - wystÄ™puje pod oceanami
Każda gleba odznacza się swoistymi cechami: morfologicznymi, fizycznymi,
W obrębie kontynentów jest ona grubsza niż pod oceanami.
chemicznymi i biologicznymi, dzięki którym stwarza warunki życia dla roślin i
zwierzÄ…t.
2. Płyta tektoniczna  największa jednostka podziału litosfery
Wyróżnia się płyty kontynentalne i oceaniczne.
Całość zmian przebiegających w powierzchniowej warstwie litosfery pod wpływem
biosfery, atmosfery i hydrosfery, powodujących powstanie i rozwój gleby określa się
3. Gleba (pedosfera)  stanowi powierzchniową warstwę skorupy ziemskiej, objętą
jako proces glebotwórczy.
procesami glebotwórczymi. Jako zasadniczy element litosfery jest jednym z
najważniejszych komponentów ekosystemów lądowych i wodnych.
7. Wietrzenie skał:
Następuje tu jakościowa zmiana substratu mineralnego, z którego w wyniku procesu
Gleby należą do niepomnażalnych zasobów kuli ziemskiej i spełniają szereg funkcji,
glebotwórczego formuje się gleba. Istotną rolę w procesach glebotwórczych odgrywa
przede wszystkim jako siedlisko wzrostu i rozwoju roślin i zwierząt oraz
obieg materii
transformacji składników mineralnych i organicznych.
·ð biologiczny - obejmuje powstawanie, migracjÄ™ i gromadzenie siÄ™ w
powierzchniowej warstwie zwietrzeliny skalnej połączeń organicznych i
Gleba jest to integralny, wielofunkcyjny składnik ekosystemów lądowych i
organiczno-mineralnych. Dzięki temu zwietrzelina zyskuje urodzajność,
niektórych płytkowodnych, będący trójfazowym produktem oddziaływania lito-,
która powoduje, że zwietrzelina zmienia się w glebę.
hydro-, atmo- i biosfery.
·ð geologiczny - obejmuje przemieszczanie poÅ‚Ä…czeÅ„ mineralnych i
GLEBA  biologicznie czynna powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, powstała
organicznych, w formie roztworów, powodując z jednej strony niszczenie
ze skały macierzystej w procesie glebotwórczym, żyzna (dzięki zawartości próchnicy
skał, z drugiej zaś wzbogacenie powierzchniowych warstw gleby, a w
oraz mineralnych składników pokarmowych przyswajalnych dla roślin).
wyniku długotrwałego oddziaływania wpływa na różnicowanie się profilów
gleb na poziomy i warstwy
Badaniem gleby zajmuje siÄ™ nauka zwana gleboznawstwem lub pedologiÄ….
Pedologia to nauka o glebie jako tworze przyrody i środku produkcji rolnictwa, jej
8. Gleba podlega nieustannej ewolucji. Proces glebotwórczy nie kończy się więc na
powstaniu, budowie, właściwościach oraz rozmieszczeniu gleb na kuli ziemskiej.
powstaniu gleby, lecz trwa ciÄ…gle, przyczyniajÄ…c siÄ™ do jej rozwoju, a kierunek tego
rozwoju zależy od wielu czynników glebotwórczych.
4. Jako produkt trójfazowy składa się z:
·ð fazy staÅ‚ej  stanowiÄ… jÄ… czÄ…stki mineralne (okruchy skaÅ‚ i minerałów),
9. Czynniki glebotwórcze to:
organiczne (próchnica, resztki roślinne i zwierzęce w różnym stopniu
·ð skaÅ‚a macierzysta  jej skÅ‚ad wpÅ‚ywa na podatność na wietrzenie, a tym
rozkładu oraz organizmy żywe) i mineralno-organiczne.
samym na tempo rozwoju gleby oraz na skład;
·ð fazy ciekÅ‚ej (roztwór glebowy)  woda wraz z rozpuszczalnymi w niej
·ð klimat  jeden z ważniejszych czynników glebotwórczych, okreÅ›la
związkami mineralnymi i organicznymi. Ilość i jakość wody w glebie są
charakter wietrzenia (erozja eoliczna czyli wietrzna, erozja wodna) oraz
zróżnicowane i zależne od klimatu, rzez
by terenu, warunków
wpływa na kierunek procesów glebotwórczych, wyznacza warunki cieplne i
hydrologicznych i innych.
wodne, od których zależy intensywność wszystkich procesów
·ð Fazy gazowej (powietrze glebowe)  stanowi jÄ… mieszanka gazów i pary
glebotwórczych;
wodnej, różni się od powietrza atmosferycznego większą zawartością CO2.
·ð organizmy żywe  aktywność flory jak i fauny jest istotna w procesach
powstawania gleb i jest ściśle zależna od klimatu, wody jak i rozwoju skały
macierzystej gleby; ich rola polega na zwiększaniu urodzajności gleb;
i. odnawialne  pomimo eksploatacji sÄ… niewyczepywalne stanie 19. Biogeochemia  dziedzina nauki, badajÄ…cÄ… przemiany chemiczne, zachodzÄ…ce
się odnowić (o ile tempo eksploatacji nie przekracza tempa podczas krążenia pierwiastków biogennych w ekosystemach Ziemi, a odbywających
odnawiania) się dzięki procesom biologicznym.
a. żywe zasoby przyrody, których biologiczną
cechÄ… jest rozmnażanie siÄ™ niewyczepywalne ·ð Obieg typu gazowego  zbiornikiem skÅ‚adnika jest atmosfera lub
wzrost, np. rośliny hydrosfera
b. krążące  w obiegu o wymiarze geologicznym, ·ð Obieg typy sedymentacyjnego  zbiornikiem jest skorupa ziemska np.
np. woda obieg fosforu.
ii. częściowo odnawialne: ·ð Możliwy jest typ poÅ›redni pomiÄ™dzy dwoma głównymi typami  obieg siarki
·ð glebowe
·ð mikroklimat  czynniki okreÅ›lajÄ…ce bytowe warunki 20. Fosylizacja  proces prowadzÄ…cy do powstania skamieniaÅ‚oÅ›ci
organizmu lub grupy organizmów, zależy bezpośrednio od
różnych przedmiotów terenowych, naturalnych lub 21. Drogi włączania i wychodzenia pierwiastków z obiegu  odgrywa w nich rolę
sztucznych. erozja mechaniczna i chemiczna.
iii. nieodnawialne  eksploatacja prowadzi do ich wyczerpania
nieodwracalnego. Raz zużyte lub zniszczone nie odtwarzają się Tempo dopływu i odpływu danego pierwiastka może być zrównoważone lub z
niewyczepywalne czasie dostępnym ludzkiemu doświadczeniu. przewagą jednego z procesów.
a. surowce mineralne  ropa naftowa, gaz
ziemny, węgiel, rudy metali Jeżeli tempo dopływu przewyższa znacznie tempo jego odpływu prowadzi do
Niektórym z nich można przedłużyć okres akumulowania znacznych jego ilości w zasobach żywej i martwej materii
użytkowania przez recykling organicznej. Proces taki jest typowy dla wczesnych stadiów sukcesji.
b. przestrzeń  zwłaszcza nadająca się do
zamieszkania niewyczepywalne Czasami odpływ pierwiastka jest większy niż dopływ np. w przypadku pożarów,
zagospodarowania wycinania lasów, czy zbierania plonów z pól uprawnych.
i. możliwa do odzyskania
(rekultywacji) Pierwiastki mogą być przenoszone z prądami powietrza lub wody na znaczne
ii. niemożliwa do odzyskania odległości  globalne cykle biogeochemiczne.
(nieodnawialne, zanikajÄ…ce)
22. OBIEG TLENU, W
GLA, AZOTU (NITRYFIKACJA), SIARKI, FOSFORU, WODY.
Do tych zasobów zaliczamy te surowce, których proces formowania
się w skorupie ziemskiej został ukończony. 23. Istnieje silny związek pomiędzy obiegiem fosforu i siarki.
·ð Surowce energetyczne
·ð Zasoby mineralne niewyczepywalne zÅ‚oża rud ZwiÄ…zki nieorganiczne fosforu w glebie i osadach dennych sÄ… zazwyczaj
·ð Zasoby wodne (wód sÅ‚odkich) niewyczepywalne gruntowe nierozpuszczalne. SÄ… to głównie fosforany wapniowe ( w Å›rodowisku alkalicznym)
oraz żelazowe, glinowe ( w środowisku kwaśnym).
·ð Zasoby niewyczepywalne  eksploatacja nie zagraża ich wyczerpaniu,
np. energia słoneczna, prądów morskich, wód płynących, wiatrów. Rozpuszczanie fosforanów wapniowych zachodzi w wyniku aktywności biochemicznej
a. niezmienialne  nasłonecznienie, wiatry mikroorganizmów wytwarzających kwasy, w tym kwas siarkowy.
b. zmienialne  powietrze, woda
Uwalnianie jonów fosforanowych z nierozpuszczalnych związków może zachodzić w
reakcjach wymiany pomiędzy fosforanami żelaza i glinu z siarczkami siarczkami
16. CYKLE BIOGEOCHEMICZNE: siarkowodorem.
Mogą występować w 2 pulach: ograniczonej i nieograniczonej.
17. Nieograniczona pula pierwiastków:
·ð Atmosfera  zasoby azotu w formie gazowej i wÄ™gla w postaci CO2
·ð SkaÅ‚y litosfery  zasoby potasu (skalne) i wÄ™giel w postaci wÄ™glanu
wapnia
·ð Hydrosfera  zasoby wÄ™gla w postaci wÄ™glanów, azotu w postaci
azotanów, fosforu w formie fosforanów
18. Ograniczona pula pierwiastków:
·ð Tkanki organizmów żywych i ich martwe szczÄ…tki (np. azot w biaÅ‚kach i
fosfor w ATP i kwasach nukleinowych, węgiel w skrobi itp.)
Wykład 3
5. Lotne pierwiastki (w wyniku odgazowania), wydostawały się z płaszcza Ziemi
dzięki wybuchom wulkanów, które towarzyszyły tworzeniu się skorupy.
PoczÄ…tek ewolucji Ziemi:
6. Pierwotna atmosfera składała się z CO2 i azotu z pewną ilością wodoru i pary
wodnej. Ewolucja jej w kierunku współczesnej atmosfery utleniającej nastąpiła
1. Ziemia po osiągnięciu masy zbliżonej do obecnej, zaczęła się ogrzewać, głównie w
dopiero wtedy, gdy zaczęło rozwijać się życie.
wyniku rozpadu izotopów promieniotwórczych, a częściowo wskutek pozyskiwania
energii kinetycznej uderzających w jej powierzchnię niewielkich ciał stałych
(planetozymali  powstałych również w wyniku kondensacji gorących gazów).
7. Najstarsze skamieniałości stanowią bakterie, których wiek szacuje się na 3,5 mld
lat. Wykorzystywały one energię słoneczną do syntezy materii organicznej z
2. Proces ogrzewania spowodował stopienie żelaza i niklu, które w związku z ich dużą
wykorzystaniem H2S jako donora wodoru.
masą właściwą spłynęły do środka planety, tworząc jej jądro. Postępujące
ochłodzenie spowodowało zestalenie pozostałej materii w płaszczu Ziemi.
CO2 + H2S = CH2O +2S + H2O
·ð Jadro wewnÄ™trzne  staÅ‚e
·ð JÄ…dro zewnÄ™trzne  pÅ‚ynne
Kolejnym etapem była fotosynteza przebiegająca z fotolizą wody:
H2O + CO2 = CH2O + O2
8. Skutki wytwarzania tlenu:
·ð Zużywanie go do utleniania zredukowanych zwiÄ…zków mineralnych
·ð Tlen podlegaÅ‚ reakcjom chemicznym tworzÄ…c ozon -> warstwÄ™ ozonowÄ… ->
ochrona przez UV -> wyjście życia na ląd
9. ZASOBY NATURALNE:
Pierwiastki chemiczne znajdujące się w litosferze powstały w procesie
nukleogenezy  proces, który zachodził we wnętrzu gwiazdy w kolejnych etapach
jej rozwoju. Tworzywem do powstania pierwiastków był wodór i hel.
Główną funkcją w budowie Ziemi pełnią skały.
Uwalnianie z nich pierwiastków jest wynikiem erozji.
10. Złoża mineralne  zespoły pierwiastków, tworzące skupienia o wielokrotnie
zwiększonej koncentracji w porównaniu z otaczającymi je skałami, duże bogactwo
typów.
11. Złoża mineralne  występują w postaci żył, gniazd, pni, soczek = pokłady.
12. Zasoby naturalne (lub surowce naturalne) = grunty, gleby, wody, lasy. Zasoby te
bezpośrednio lub po przetworzeniu zaspokajają materialne potrzeby ludzi.
Szczególny rodzaj to zasoby genowe.
13. Ochrona zasobów  oszczędne gospodarowanie nimi, takie użytkowanie, aby
mogło ono być trwałe, nieprzerwane i nie obniżało jakości zasobu.
14. Zasoby naturalne :
·ð PozostajÄ…ce w suwerennym wÅ‚adaniu jednego paÅ„stwa
3. Litosfera - (skorupa ziemska), hydrosfera i atmosfera powstały głównie z
·ð Wspólne dobra ludzkoÅ›ci.
uwolnienia materiału z górnych warstw płaszcza Ziemi.
15. Ze względu na zasady ochrony:
4. Średni skład chemiczny współczesnej skorupy wskazuje, że najbardziej
·ð Zasoby wyczerpywalne  w wyniku eksploatacji mogÄ… ulec caÅ‚kowitemu
rozpowszechnionym pierwiastkiem jest tlen (47%), wiążący się na różnych drogach
wyczerpaniu niewyczepywalne zniszczeniu ( wyczerpywalność zależna od
z krzemem (28%), glinem (8,1%), Fe (5%), Ca (3,6%), Na (2,8%), K (2,6%), Mg
tempa pozyskiwania ich przez człowieka)
(2,1%), innymi (0,8%)
- Skoordynowanie tworzenia baz danych i organizacji obiegu informacji stwierdzenia wrażliwego siedliska lub bogactwa różnych typów
między krajami członkowskimi UE. siedlisk wyznacza się obszar ostoi. Miejsce występowania gatunku
(siedlisko) staje się więc ostoją CORINE.
b) Stworzenie systemu CORINE ma na celu realizacjÄ™ polityki Unii Europejskiej,
która obejmuje: Utrzymanie pełnego zróżnicowania siedlisk jest niezbędnym warunkiem
- ochronę najważniejszych ekologicznie procesów i systemów przyrodniczych zachowania bioróżnorodności gatunkowej i wewnątrzgatunkowej. W wielu
podtrzymujących życie; przypadkach zachodzi potrzeba chronienia siedlisk na terenach silnie
- ochronę różnorodności genetycznej; przekształconych przez człowieka. Dlatego też program CORINE wykracza
- ograniczenie wykorzystywania gatunków i ekosystemów. poza tereny dotychczas prawnie chronione.
Program ten realizowany jest w krajach UE oraz w Bułgarii, Czechach,
Polsce, Rumunii, Słowacji i na Węgrzech. Stanowi on podstawę dla
tworzonego w UE systemu obiektów chronionych NATURA 2000, opartego
na EECONET.
6. Program NATURA 2000
c) W Polsce program CORINE jest realizowany w 3 działach tematycznych:
·ð CORINE land cover  dotyczy informacji zwiÄ…zanych z użytkowaniem a) Powstaje Europejska Sieć Ekologiczna, zwana NATURA 2000, której głównym celem jest
ziemi (rolnictwo, akweny wodne, tereny zurbanizowane) określenie obszarów szczególnego zainteresowania Wspólnoty. Każdy kraj członkowski
·ð CORINEAIR  zajmuje siÄ™ inwentaryzacjÄ… emisji zanieczyszczeÅ„ do ma za zadanie wyznaczenie specjalnych obszarów ochronnych. Obszary szczególnego
atmosfery w ścisłej współpracy z instytucjami międzynarodowymi, takimi zainteresowania dotyczą przede wszystkim ważnych typów ekosystemów oraz
jak: UNECE OECD, ECE, WHO opracowując wspólnie końcowy Raport zagrożonych gatunków fauny i flory. Głównym celem tych działań ma być zapewnienie
Europes Environment. różnorodności biologicznej w układzie europejskim oraz ochrony krajobrazów. Zakłada
·ð CORINE biotops  zadaniem tego programu jest: siÄ™, że program NATURA 2000 obejmie okoÅ‚o 15% powierzchni Europy.
o wytypowanie ostoi przyrodniczych o znaczeniu europejskim;
o sporządzenie spójnego opisu bogactwa przyrodniczego Polski oraz b) Program NATURA 2000 opiera się na nastepujących regulacjach wspólnotowych:
ocena adekwatnoÅ›ci sieci obszarów prawnie chronionych i ·ð Dyrektywa Rady EWG z 1979 r. o ochronie dzikich ptaków -.Dyrektywa ptasia" -
rozmieszczenia ostoi przyrodniczych; celem tej dyrektywy jest ochrona i zachowanie wszystkich populacji ptaków
o zainicjowanie pracy nad krajowym systemem informacyjnym naturalnie występujących w stanie dzikim, prawne uregulowanie handlu i
ochrony przyrody i połączenie w tym systemem różnych pozyskiwania ptaków łownych oraz przeciwdziałanie pewnym metodom ich łapania i
naukowych centrów przyrodniczych oraz banków danych zabijania. W ramach ochrony postuluje się następujące działania:
organizacji państwowych i pozarządowych.
·ð Obszary Szczególnej Ochrony  SPAS  obszary ostoi wyznaczone na
Program CORINE BIOTOPS obejmuje identyfikację, inwentaryzację i opis ladzie obszarów wodzie
miejsc, których ochrona jest szczególnie istotna dla zachowania dziedzictwa ·ð Tworzenie obszarów chronionych.
przyrodniczego Europy. CORINE biotops to koordynowanie informacji o ·ð Wdrażanie zasad zrównoważonego gospodarowania w ostojach ptaków i
biotopach, czyli miejscach życia populacji taksonu. Identyfikacja biotopu w ich otoczeniu zgodnych z ich potrzebami życiowymi.
terenie pozwala wyznaczyć ostojÄ™ CORINE. Ostoja biotop jest jednostkÄ… ·ð Renaturalizacja bÄ…dz
odtwarzanie siedlisk przekształconych
ekologicznÄ… wyróżniajÄ…cÄ… siÄ™ w terenie. Typowymi ostojami sÄ… jezioro z ·ð Stosowanie kontroli przestrzegania prawa i ustalenie zasad eksploatacji
przylegającymi do niego łąkami i lasem, dolina rzeczna, rozległy kompleks populacji ptaków łownych, zabraniając w szczególności: umyślnego
leśny lub rozległy kompleks leśny stanowiący mozaikę różnych zabijania lub chwytania tych ptaków, niszczenia lub uszkadzania ich
drzewostanów, polan śródleśnych i torfowisk. gniazd i jaj, płoszenia w okresie lęgowym i wyprowadzania młodych
Wyróżnia się ostoje kompleksowe, obejmujące całe regiony i ostoje " Dyrektywa Rady EWG z 1992 r. w sprawie ochrony naturalnych i
cząstkowe. półnaturalnych siedlisk dzikiej fauny i flory -
Dyrektywa siedliskowa" zwana  habitatowÄ…"  dyrektywa ma na celu zachowanie
W banku informacyjnym CORINE biotops znajduje się informacje dotyczące różnorodności biologicznej w obrębie europejskiego terytorium państw członkowskich
959 ostoi w Polsce, których ochrona jest istotna dla zachowania pełnego UE. Ochrona typów siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim wymaga
dziedzictwa przyrodniczego Europy. Obejmują one 10 - 12% powierzchni wyznaczenia specjalnych obszarów ochronnych - SOO. Utworzenie sieci obszarów
kraju. Powierzchnia poszczególnych ostoi jest zróżnicowana: od całego chronionych ma na celu zachowanie miejsc występowania zagrożonych gatunków roślin i
regionu (np. Bieszczady) do pojedynczych jaskini. zwierząt, odbudowę liczebności populacji do poziomu gwarantującego ich trwałość.
W obrębie ostoi występują mozaiki siedlisk (habitatów) poszczególnych
gatunków roślin i zwierząt. Rangę siedliska wyznacza wyjątkowość
cech ekologicznych: rzadkość występowania, jego
reprezentatywność oraz stan zachowania. W przypadku
 ·ð SformuÅ‚owanie wspólnej dla Europy strategii mniej przeksztaÅ‚conych
ekosystemów i krajobrazów i poprzez przeciwdziałanie w przyszłości
zanikaniu gatunków.
·ð Opracowanie wspólnej dla caÅ‚ego obszaru Europy mapy sieci ekologicznej,
co ukaże walory przyrodnicze kontynentu i unaoczni zakres
Wykład 2
odpowiedzialności za ich stabilne trwanie.
1. Unikatowe zespoły przyrodnicze
W Polsce zachowały się unikatowe na skale europejską, duże kompleksy
pierwotnej przyrody:
4. EECONET składa się z:
·ð NajwiÄ™kszy w Europie zespół jezior (Mazury) poÅ‚ożony w obszarze zielonych
·ð Obszary wÄ™zÅ‚owe:
płuc Polski.
o biocentra
·ð NajwiÄ™kszy w Europie zespół bagien znajdujÄ…cych siÄ™ w widÅ‚ach Biebrzy i
o strefy buforowe
Narwi (Biebrzański PN)
·ð Korytarze ekologiczne  > wzdÅ‚uż naturalnych obszarów migracji np. rzek.
·ð Åšrodkowy odcinek rzeki WisÅ‚y jako ostatni w Europie fragment
·ð Obszary wymagajÄ…ce unaturalnienia -> może wystÄ™pować, ale nie musi -> 2
nieuregulowanej dużej rzeki, miejsce gniazdowania ogromnej populacji
biocentra, które się połączy.
ptaków wędrownych.
·ð Pierwotny fragment Karpat Wschodnich (Bieszczadzki PN)
Polski EECONET pokrywa siÄ™ z Krajowym Systemem Ochrony Przyrody
·ð I inne
Realizacja tego zamierzenia oparta ma być na europejskiej strategii ochrony przyrody
2. Europejska sieć ekologiczna EECONET
oraz strategiach krajowych, regionalnych i lokalnych z udziałem Międzynarodowej
W 1992 roku Rada Europy przyjęła koncepcję EECONET jako ideę
Unii Ochrony Przyrody (The World Conservation Union  IUCN)
paneuropejskiego systemu ochrony dziedzictwa przyrody krajów Wspólnoty
Europejskiej.
Kryteria wyznaczajÄ…ce:
EECONET skupia siÄ™ nie tylko na ochronie tego co naturalne, pierwotne i nie
·ð Obszary wÄ™zÅ‚owe:
przekształcone przez człowieka  w małych izolowanych obszarach, ale zakres
o wysoki stopień naturalności ekosystemów lub nagromadzenie ekosystemów
ochrony rozszerza na wszystkie zagrożone gatunki i systemy ekologiczne łącznie z
półnaturalnych świadczących o małej intensywności gospodarowanie
tymi częściowo przekształconymi przez człowieka. Chodzi bowiem o zachowanie
o duża różnorodność (siedliskowa, gatunkowa, form użytkowania)
całego bogactwa przyrody w spójnym związku z programem rozwoju
o reprezentatywność typów siedliskowych w regionie bądz
rzadkość
gospodarczego.
występowania form siedlisk i gatunków (endemity, relikty, gatunki
zagrożone w skali europejskiej)
Ustawa z dnia 16.04.2004 o ochronie przyrody:
o wielkość obszarów zapewniająca trwałe zachowanie różnorodności
biologicznej i krajobrazowej
·ð Korytarze ekologiczne:
o wskazania dla zachowania spójności systemu (długość i szerokość korytarz)
o zgodność siedliskową korytarzy z obszarami węzłowymi
o rozmieszczenie naturalnych systemów korytarzowych (doliny rzek,
pradoliny, łańcuchy górskie)
o różnorodność struktury przyrodniczej.
Sieć krajowa składa się z 78 obszarów węzłowych (46 międzynarodowe i 31 krajowe 
31% powierzchni kraju) i 110 korytarzy ekologicznych (38 międzynarodowe i 72
krajowe  15% powierzchni kraju). A
Ä…czna powierzchnia ECONET-PL obejmuje
46% powierzchni Polski.
3. Zakłada się, że utworzenie europejskiej sieci ekologicznej pozwoli na:
5. Przyrodnicze systemy informacyjne CORINE (ma na celu inwentaryzacjÄ™ i
program odnowy)
·ð UksztaÅ‚towanie spójnej przestrzennie struktury sieci obszarów najmniej
przekształconych pod względem przyrodniczym.
Przyrodniczy system informacyjny CORINE (Coordination of Information on the
·ð LepszÄ… ochronÄ™ gatunków i siedlisk.
Environment) nadzorowany jest przez EuropejskÄ… AgencjÄ™ ÅšrodowiskowÄ…  EEA.
·ð UÅ‚atwienie rozprzestrzeniania siÄ™ i migracji gatunków przez zachowanie
obszarów stanowiących drogi ich migracji co jest ważne dla zachowanie
a) Cele programu CORINE:
różnorodności genetycznej i przetrwania wielu populacji.
- Zebranie informacji koniecznej do realizacji priorytetowych zadań i
określenie kierunku polityki dotyczącej ochrony środowiska.
Tendencja do wzrostu różnorodności gatunków i zagęszczenia organizmów na styku
biocenoz nosi nazwÄ™ efektu styku.
Np. Ekoton dla biocenozy leśnej i łąkowej to zarośla okrajkowe.
24. Homeostaza  na poziomie osobniczym: utrzymywanie stanu względnej stałości
środowiska wewnętrznego organizmu mimo zmienności warunków zewnętrznych, co
wymaga istnienia mechanizmów homeostatycznych.
Regulacja homeostatyczna odbywa siÄ™ poprzez:
·ð Mechanizmy fizjologiczne
·ð Mechanizmy behawioralne
Homeostaza w ekosystemie  tendencja tego układu do trwania w stanie równowagi
i opieranie się zmianom wynikającym z presji czynników dążących do wywołania
tych zmian.
Homeostazę w ekosystemie można określić wg zasad:
·ð Zachowania struktury
·ð Zachowania obrotu materiÄ… i przepÅ‚ywu energii
·ð Zachowania produktywnoÅ›ci
·ð Zachowania stabilizacji procesów przebiegajÄ…cych w obrÄ™bie ekosystemu
Najważniejszym mechanizmem homeostatycznym w ekosystemie są powiązania
18. Biom  zespół ekosystemów, tworzące duże i łatwe do rozróżnienia regiony pokarmowe miedzy składnikami.
biologiczne na Ziemi. Np. tundra. Składają się one na biosferę.
25. Katastrofa ekologiczna i kryzys ekologiczny
19. Przyroda  całokształt rzeczy, zjawisk i czynników występujących we
wszechświecie i tworzących go. = wszystko co nas otacza. Różne natężenia szkodliwego oddziaływania człowieka na przyrodę:
·ð StopieÅ„ tendencji obciążeÅ„
20. Åšrodowisko  caÅ‚oksztaÅ‚t otaczajÄ…cych nas elementów, wzajemnie ·ð Kryzys ekologiczny  pojecie ogólne dla wszystkich niekorzystnych zmian
uwarunkowanych tj. warunki przyrodnicze, hydrologiczne, mitotyczne, i dewastacji środowiska stanowiących dla człowieka zagrożenie. Etapy:
atmosferyczne, społeczne, ekonomiczne. + te same rzeczy, zjawiska i czynniki co o Istnieje jeszcze możliwość powrotu do poprzedniego stanu. Jest to
pojecie przyrody. faza kryzysu względnie ustabilizowana, np. system trójpolówki.
o Stan kryzysu jest trwały, ale ludzka działalność chroni taki
21. Krajobraz  układ ekologiczny będący obliczem powierzchni Ziemi i jej części. ekosystem przed ostatecznym załamaniem się, np. agrosystemy
oparte na uprzemysłowionej technice rolnej. Utrzymanie
22. Siedlisko  przestrzeń występowania gatunku. agrosystemów wiąże się z zaburzeniami cykli biogeochemicznych.
Dla kryzysu ekologicznego typowa jest wiec homeostaza
23. Biosfera antropogeniczna.
·ð Katastrofa ekologiczna  zaÅ‚amanie siÄ™ homeostazy w ekosystemie,
ekosystemie wiec jego możliwość opierania się zmianom i trwania w
systemie równowagi. Wynika z uszkodzenia struktury troficznej bez
możliwości jej skompensowania przez rozwiniecie ilościowe zespołu
zastępczego.
Nieodwracalny stopień uszkodzeń ekosystemu.
Wykład 1 1 paz
dziernika 2008
BIOTOP + BIOCENOZA = EKOSYSTEM
Typy ekosystemów: np. leśne, łąkowe, wydmowe, wodne, polne, śródpolne itp.
1. Czynniki ekologiczne  szereg czynników, poprzez które środowisko oddziałuje na
żyjące w nim organizmy.
9. Biosfera  sfera zamieszkana przez organizmy żywe, obejmująca powierzchnię i
·ð Abiotyczne  dziaÅ‚ajÄ…ce niezależnie od zagÄ™szczenia populacji
górną warstwę skorupy ziemskiej (ok. 3m. głębokości, niżej żyją tylko bakterie),
a. Czynniki fizyczne  temp, światło
dolna część atmosfery (do wys. Kilku metrów) oraz całą hydrosferę.
b. Chemiczne  odczyn podłoża, stężenie różnych substancji w
podłożu
Wszystkie organizmy żywe żyją w biosferze = organosfery
c. Edaficzne  ukształtowanie gruntu, powierzchnia, spad wód,
Składowa cześć, gdzie żyje człowiek = antroposfera lub pedosfera
szybkość przepływu, skład geologiczny, twardość podłoża
·ð Biotyczne  organizmy żywe pozostajÄ…ce miÄ™dzy sobÄ…, a czynnikami
10. A
ańcuchy troficzne (pokarmowe)  zależności pokarmowe wiążące w danej
abiotycznymi w różnego rodzaju zależnościach. Oddziaływanie poprzez
biocenozie poszczególne gatunki producentów, konsumentów i reducentów,
metabolizm i jego produkty, wzajemne oddziaływania.
będących kolejnymi ogniwami układzie, gdzie każde ogniwo poprzedzające jest
o Czynniki wewnątrzpopulacyjne (międzyosobnicze)
pokarmem dla następnego.
o Czynniki zewnątrzpopulacyjne (międzygatunkowe) np. grzyby -
Powstaje w ten sposób sieć zależności pokarmowych, która umożliwia obieg materii
drzewa
i przepływ energii.
2. Gatunek  zbiór osobników (+przodkowie i potomstwo) należących do wspólnej
Energia  obieg otwarty
puli genowej. Wspólne cechy budowy i przebiegu funkcji życiowych, mogących się
Materia  obieg zamknięty, możliwy dzięki destruentom
krzyżować w warunkach naturalnych wydając płodne potomstwo.
11. Ksenobiotyk  substancja zanieczyszczająca środowisko, będąca wytworem
3. Pula genowa  suma genów danej populacji, im większa, tym populacja ma
człowieka i nieznajdująca odpowiednika w przyrodzie (np. związki chlorowo 
większe zdolności przystosowawcze, im mniejsza tym zmiany w populacji bardziej
organiczne). Bardzo trudno rozkładana w związki z brakiem w przyrodzie
się utrwalają, więc populacje  izolowane są  pilotami ewolucji .
katalizatorów dekompozycji tych substancji.
Im większa różnorodność ekosystemu, tym jest trwalszy (np. korzystne są lasy
Zazwyczaj lipofilowe, a hydrofobowe, np. DDT
mieszane), sÄ… bardziej odporne.
12. Biomagnifikacja 
4. Układy ekologiczne  układy biologiczne składające się z pewnej liczby wzajemnie
ze sobą powiązanych i zorganizowanych w ściśle określony sposób części
13. Producenci  organizmy samożywne, które w ekosystemie wytwarzają materię
składowych, zwanych elementami układu:
organiczną przez fotosyntezę lub chemosyntezę. Jedyne organizmy, które
·ð Jednakowe  ukÅ‚ad zbudowany z elementów jednorodnych to np. populacja
przekształcają energię słoneczną w energię wiązań chem. Stanowią podst. Ogniwo
(elementy to osobniki jednego gatunku)
łańcucha pokarmowego w biocenozie.
·ð Różnorodne  bardziej stabilne, im bardziej różnorodne tym lepiej. Np.
biocenoza, ekosystem, biom
14. Reducenci  organizmy cudzożywne, rozkładają martwą materię organiczną.
Uruchamiają obieg biomasy. Ogniwo łańcucha pokarmowego między konsumentami,
5. Biotop  środowisko życia i wzrostu określonych organizmów zwierzęcych i
a producentami.
roślinnych odznaczającym się swoistym składem czynników abiotycznych. (ogół
czynników abiotycznych)
15. Konsumenci  organizmy heterotroficzne, nie wytwarzające związków
organicznych z nieorganicznych, nieorganicznych korzystajÄ…ce z gotowej materii
6. Biocenoza  zespół populacji w określonym środowisku fizycznym, podlegającym
org. Odżywiające się roślinami ( I rzędu konsumenci czyli herbiwory), zwierzętami
działaniom jego czynników i powiązanych ze sobą pośrednio i bezpośrednio
roślinożernymi (II rzędu konsumenci) lub drapieżnikami (III rzędu), a także
zależnościami pokarmowymi oraz konkurencją biologiczną wewnątrz- i
szczątkami organizmów  padlinożercy.
międzygatunkową.
Stanowi samodzielną i niezależną jednostkę ekologiczną.
16. Nisza ekologiczna  obejmuje czynniki, o które dany gatunek konkuruje z innymi
gatunkami w biocenozie. Innymi słowy to pozycja danego gatunku, jaką zajmuje w
7. Populacja  każdy zbiór osobników jednego gatunku, zgromadzonych wg ścisłych
biocenozie.
kryteriów w określonym miejscu i czasie.
·ð Obejmuje czynniki (np. Å›wiatÅ‚o, pokarm, miejsce), o które dany gatunek
konkuruje z innymi gatunkami w biocenozie
8. Ekosystem  podstawowa jednostka funkcjonalna w przyrodzie, obejmuje
·ð Pozycja gatunku, jaka zajmuje biocenozie
wszystkie organizmy żyjące na danym obszarze i w danym czasie (biocenoza) i
współdziałające ze środowiskiem fizycznym (biotop) w ten sposób, że przepływ
17. Ekoton  strefa przejściowa miedzy biocenozami. W jej skład wchodzi wiele
energii prowadzi do powstania wyraz
nej, określonej struktury troficznej,
organizmów typowych dla nakładających się biocenoz, a ponadto organizmy
zróżnicowania biologicznego oraz krążenia materii.
charakterystyczne tylko dla ekotonu.