DEFINICJE
 Zdolni, utalentowani,
Zdolności są to właściwości psychiczne
twórczy
(różnice indywidualne), które stanowią
warunek pomyślnego wykonania jakiegoś
zadania.
Wybrane problemy zdolności
dzieci i młodzieży
Z.Pietrusiński
(na podstawie M. Partyka, 1999)
Zdolności są to warunki wewnętrzne, Zdolność przejawia się w łatwości,
dzięki którym ludzie zaangażowani, szybkości i niezawodności potwierdzenia
i przetwarzania informacji, umiejętności
a więc o tej samej motywacji i jednakowo
podejmowania decyzji oraz w
przygotowani, opanowują daną
skutecznym, samodzielnym i twórczym
działalność niejednakowo szybko,
działaniu.
a poziom osiągniętych przez nich
W. Okoń
rezultatów jest różny.
J.Reykowski
Model zdolności według
Pierwsza grupa to zdolności powyżej
J. S. Ranzulliego
przeciętnej:
" dotyczą ponadprzeciętnej inteligencji,
Ponadprzeciętne
zdolności
" specyficznych uzdolnień umożliwiających
specjalnego rodzaju aktywność wewnątrz
określonego obszaru.
Jako przykład kierunkowych zdolności autor
podaje takie jak:
Zaangażowanie
" baletowe,
w twórczość
pracę
" kompozytorskie
" rzez
biarskie.
Druga grupa to takie właściwości osobowości,
które umożliwiają autentyczne Trzecia grupa charakteryzująca osoby
zaangażowanie się w wykonywane zadanie.
zdolne to czynniki, które zostały
Do nich należy:
określone terminem  twórczość
" motywacja
Do tej grupy można zaliczyć:
" uporczywość
" płynność, giętkość i oryginalność myślenia,
" wytrzymałość " otwartość na doświadczenia ,
" przyjmowanie tego, co nowe w myśleniu,
" ciężka praca
" ciekawość, badawczość, poszukiwanie przygód
" samozaparcie w ćwiczeniach
" preferencja ryzyka w myśleniu i działaniu,
" pewność siebie
" wrażliwość na szczegóły, estetyzm,
" wiara w swoje zdolności i wykonywaną pracę
" tworzenie własnych idei.
" Fascynacja i mocne zaangażowanie w działanie
A co z inteligencją?
Wszystkie trzy grupy czynników ujęte w tej
" Inteligencja to coś o wiele więcej niż IQ.
koncepcji są jednakowo ważne i współtworzą
" Precz z czynnikiem g? (general factor)
jednostkę zdolną.
" Teoria Sternberga:
Do uzyskania wysokiego poziomu osiągnięć w
" Inteligencja sprzyjająca powodzeniu
jakiejkolwiek dziedzinie konieczna jest
życiowemu (successful intelligence) jest
interakcja między zdolnościami, warunkami
funkcją równowagi pomiędzy analitycznym,
środowiskowymi i odpowiednimi cechami
twórczym i praktycznym sposobem
osobowości.
przetwarzania danych.
" Wspólną cechą, która dotyczy wszystkich trzech
" Inteligencja analityczna, której poziom jest
rodzajów myślenia jest samoocena, obraz siebie,
zainteresowania, a także motywacja.
diagnozowany za pomocą testów psychologicznych,
" Uczenie myślenia analitycznego związane jest z
wiąże się z analizowaniem, porównywaniem i
rozwiązywaniem problemów, dostrzeżeniem ich, a
ocenianiem informacji.
także poszukiwaniem strategii ich rozwiązania.
" Inteligencja twórcza pozwala na dostrzeganie
" Uczenie myślenia twórczego związane jest z
problemów oraz tolerancję na wieloznaczność i
uczeniem tolerancji wobec odmienności,
podejmowania ryzyka, poszukiwania nowych i
oryginalność.
oryginalnych pomysłów. Rozwija się wewnętrzną,
" Inteligencja praktyczna umożliwia praktyczne
autonomiczna motywację.
wykorzystywanie nabytej wiedzy, realizacje
" Uczenie myślenia praktycznego rozpoczyna się od
wypracowanej koncepcji.
dostrzeżenia jego roli i znaczenia w codziennym
życiu. Ważne jest, czy znalezione rozwiązanie
" Wszystkie trzy typy inteligencji są ważne. Sternberg
znajdzie zwolenników przekonanych o jego wartości.
apeluje o triarchiczne nauczanie (triarchic teaching)
wspomagające wszystkie trzy typy inteligencji.
2. Charakterystyczna postawa
Cechy dziecka uzdolnionego
dociekliwej ciekawości,
(Webb 1993 w Sękowski 2001)
wewnętrzna motywacja,
1. Duże możliwości zapamiętywania i szybkiego
poszukiwanie istotnych cech
przetwarzania informacji.
obserwowanych zjawisk.
" W pewnych sytuacjach cechy te mogą prowadzić do braku
cierpliwości i zrozumienia dla powolności innych.
" Osoba taka ma silną wolę, przeciwstawia się
" Dziecko takie nie lubi rutyny i konieczności pod-
porządkowania się ogólnym regułom, może przeciwstawiać poleceniom, wykazuje  nadmierne"
się opanowaniu podstawo-wych sprawności, może
zainteresowania i oczekuje samego od innych. W
wytwarzać jakieś pojęcie złożone w niezrozu-miały dla
praktyce pedagogicznej może zakłócać normalny
otoczenia sposób. Pracuje w innym tempie niż rówieśnicy.
tok pracy.
Potrzebuje innych zadań i innej ich liczby.
4. Dziecko wybitnie zdolne potrafi
3. Zdolność do konceptualizacji, a
dostrzegać zależności przyczynowo-
także abstrakcyjnego myślenia,
skutkowe.
preferowanie aktywności
intelektualnej.
" Może powodować do trudności akceptowania
" Upodobanie w rozwiązywaniu problemów które
subiektywnego braku logiki i konieczności
może być przyczyną odrzucania lub pomijania
akceptowania pewnych poglądów ze względu na
szczegółów, przeciwstawiania się ćwiczeniom i
zaufanie autorytetu.
potrzebie utrzymania rygoru i porządku
5. Inną często podkreślaną cechą dzieci 6. Dziecko wybitnie zdolne jest skłonne
organizować sytuacje i ludzi w struktury
wybitnie zdolnych jest umiłowanie prawdy i
według określonego porządku, usiłuje
uczciwości.
wszystko systematyzować. Konstruuje
skomplikowane systemy i struktury.
" Ten idealizm połączony z brakiem doświadczenia
" Może być" postrzegane jako arbitralne,
może być również z
ródłem rozczarowań.
niegrzeczne, opryskliwe lub próbujące dominować.
" Często nie opiera się na doświadczeniu. Zetknięcie
" Odbierane jest ono jako narzucające za wszelką
własnego idealistycznego świata wartości z
cenę własną wolę, zarozumiałe i pewne siebie.
rzeczywistością jest bardzo bolesnym przeżyciem
" Stanowi często przedmiot żartów wynikających
dla dziecka, które ma skłonności do jej
przede wszystkim z odmienności w zakresie
sposobów dochodzenia do różnych celów, a także
postrzegania w kategoriach dobra i zła.
konkretnych zacho-wań.
7. Ma wiele wiadomości, wiedzę z różnych 8. Uczeń zdolny myśli krytycznie, ma duże
 elitarnych" dziedzin. Potrafi werbalnie oczekiwania i wymagania. Jest
uciekać i unikać niewygodnych sytuacji. samokrytyczny i skłonny do oceniania
innych.
" Nudzi go szkoła i rówieśnicy, przez innych
spostrzegane bywa jako besserwisser, lepiej
" Duży krytycyzm budzi niechęć i poczucie zagrożenia
wiedzący.
ze strony rówieśników.
" Umiejętność operowania materiałem werbalnym
" Nie toleruje błędu innych, choć sam przecież
sprawia, iż potrafi wyjść obronną ręką wielu
również je popełnia.
trudnych dla niego sytuacji.
" Duży samokrytycyzm i skłonność do oceniania
" Mimo iż często nie ma racji, dzięki sprawności
innych może być przyczyną frustracji i
operowania słowem potrafi narzucić własne,
niezadowolenia z siebie oraz otaczającej
czasem niepopularne i niezgodne z poczuciem
rzeczywistości.
sprawiedliwości i prawdy zdanie.
" Skłonność do oceniania może w przyszłości stać się
inspiracją do podejmowania różnych działań
związanych z twórczością.
10. Uczeń energiczny, bardzo aktywny
9. Inną cechą osób wybitnie zdolnych
intelektualnie, zwłaszcza w okresach
jest wrażliwość, empatia, pragnienie
intensywnego działania.
bycia zaakceptowanym przez innych..
" Może być narażony na frustrację wynikającą z odczuwania
mniejszej aktywności innych osób - rówieśników.
" Może zaburzać plany innych.
" Osoba taka może mieć skłonność do szanowania i
" Spostrzegany jest nadmiernie aktywny, potrzebuje również
akceptowania tylko tych ludzi, którzy mają tę samą
stałej stymulacji.
hierarchię wartości.
" Zachowanie takie bywa spostrzegane jako brak
zrównoważenia emocjonalnego i chęć zdominowania
" Potrzeba sukcesu i osiągnięć może sprawiać, że
innych.
czuje się inna i wyalienowana, a ponadto - jako
obdarzona empatią i wrażliwością - z trudem tylko
akceptuje ludzi mało wrażliwych.
" Chce ona być akceptowana przez innych.
11. Inną cechą jest niezależność, preferowanie
12. Poczucie humoru jest wskaz
nikiem i
pracy indywidualnej, poleganie na samym
predyktorem zdolności twórczych,
sobie.
ułatwia dostrzeganie absurdalności
sytuacji.
" Jest zdecydowanie nonkonformistyczne,
niekonwencjonalne.
" Dziecko zdolne często odrzuca opinie rówieśników.
" Ich żarty mogą być niezrozumiale dla
" Indywidualizm wiąże się z oryginalnością i niekiedy
rówieśników, a oni sami mogą stać się
sprzyja aktywności twórczej.
 klaunami klasowymi .
Wybrane problemy endogenne i
" Nadwrażliwość psychomotoryczna,
egzogenne uczniów zdolnych
intelektualna, wyobrażeniowa, emocjonalna.
" Relacje z rówieśnikami = częste napięcia
" Prowadzi do asynchronii rozwojowej, lub
(nieumiejętność współpracy, brak tolerancji dla osób
wręcz do Syndromu Nieadekwatnych
mniej sprawnych intelektualnie, radykalizm w ocenie
rówieśników, rozbieżność między akademickim
Osiągnięć (SNO) (syndrom braku osiągnięć) 
obrazem siebie a obrazem społecznym
jest to występowanie zaniżonych wyników u
" Perfekcjonizm  powoduje zaniżone osiągnięcia
uczniów o potencjalnie wysokim poziomie
" Unikanie podejmowania ryzyka  rozpatruje zbyt
długo problem, nie może się zdecydować na zdolności.
rozwiązanie,
" Około 50% uczniów zdolnych nie wykorzystuje
" Nadmierny samokrytycyzm  dotyczy zarówno sfery
swoich możliwości i zdolności.
poznawczej jak i emocjonalno-motywacyjnej. To nie
jest kokieteria!
" Różnorodność i wielostronność uzdolnień  problem
wyboru
" Zdolności twórcze  z
ródłem klęski szkolnej?
Charakterystyka uczniów z SNO
" Dobrą opinią cieszą się uczniowie inteligentni i
" Osobowość: niskie poczucie wartości, pesymizm, twórczy, natomiast uczniowie nieinteligentni,
nieufność, impulsywność, rozproszenie uwagi,
ale o dużych zdolnościach twórczych są
hiperaktywność, agresywność, wrogość.
niesłusznie oceniani jako niezdolni. Są
Zorientowani nam życie towarzyskie, niefrasobliwi,
uważani za złośliwych i sprawiających
ale taktowni, bezpretensjonalni, mniej odporni na
problemy wychowawcze.
stres i krytykę. Perfekcjoniści i krytycznie nastawieni
do siebie (wszystko albo nic).
" Bardzo szerokie zainteresowania pozaszkolne,
zdolności twórcze.
" Chęć współpracy i akceptacji, niechęć do
Czy to on?
wykonywania działań, które nie są wyjaśnione i
logicznie umotywowane.
" Wyraz
nie wyższy poziom rozwoju kognitywnego,
" - wyraz
na potrzeba zdobywania nowych informacji,
" Brak zainteresowania niektórymi przedmiotami,
pragnienie poznawania świata, rozwijania zainteresowań,
zakresami materiałów
" Szeroki zakres zainteresowań, które nie sa typowe dla tej
kategorii wiekowej (problemy bytu  niebytu, życia i śmierci,
" Nadpobudliwość, obniżone poczucie społecznych
powstania człowieka),
więzi,
" Potrzeba nowych, oryginalnych podejść do rozwiązywania
problemów,
" Dysharmonia rozwoju  okresy szybkiego skokowego
" Szybkość, bystrość, elastyczność myślenia, formalna
rozwoju występują na przemian z okresami
niedokładność,
spokojniejszymi
" Dysproporcje między poziomem rozwoju rozumowego a
społeczno-emocjonalnego.
" Uzdolnione dzieci nie zawsze są najlepsze we
" Wyraz
ne poczucie sprawiedliwości, wysoki stopień
wszystkich dziedzinach.
niezależności
" Preferować treść, a nie formę  nie upierać się przy
Ogólne ramy działań
formalnych kryteriach pracy,
" Wspierać samodzielność,
" - zapewnić różny poziom impulsów i doświadczeń
" Materiał raczej pogłębiać niż poszerzać, nie
" Zapewnić środowisko, które pozytywnie ocenia i
wzmacnia inteligencję, rozwój afektywny i społeczny,
prezentować materiału z wyższych klas, raczej
" Podejście indywidualne,
poświęcić się poszerzeniu, wzbogaceniu, twórczemu
" Unikać działań mechanicznych, nie podawać  gołych
rozwojowi, realizować projekty, referaty,
faktów, umożliwić odkrywanie za pośrednictwem
prezentacje.
zadań problemowych, twórczych,
" Ciągle szukać stymulujących materiałów, zdolni są
" Szukać sytuacji bogatych w emocje, dowcipnych,
 żądni informacji,
aktualnych
" Stosować metody heurystyczne  twórczego
" Zmieniać schemat lekcji, przygotować trudne
rozwiązywania problemów
działania, które są wyzwaniem i za takie nagradzać.
W stronę twórczości  Creative
Wspieranie twórczej postawy
Intelligence for School
" Twórczość powinna być zawsze jednym z głównych kryteriów
"  Jak to przedstawisz ?  symbole graficzne  lekki,
w identyfikowaniu dzieci zdolnych (Sternberg):
gruby, słodki, niebezpieczny, groz
ny, spadający,
" Główne strategie kształcenia do twórczości:
wygięty, malowniczy, złośliwy, ostry, szorstki,
" Redefiniowanie problemów,
wilgotny...
" Kwestionowanie i analizowanie stereotypów,
" Zareklamuj to uczucie  uczestnik losuje kartonik z
" Przekonywanie o potrzebie umiejętności  sprzedawania
nazwa pozytywnego uczucia, ma stworzyć jego
swoich pomysłów,
reklamę w dowolnej formie
" Zachęcanie do identyfikowania i pokonywania przeszkód w
" Niekonwencjonalne wykorzystanie przedmiotów
twórczym działaniu,
codziennego użytku
" Wspieranie twórczej współpracy,
" Wymyśl produkt, którego nie ma jeszcze na rynku i
" Pobudzanie tolerancji dla wieloznaczności,
opisz jego przydatność (płyta z ciszą)
" Pobudzanie do patrzenia na rzeczy i zjawiska z różnych
punktów widzenia.
" Niekonwencjonalne czytanie podręcznikowych
dialogów i tekstów
" Bajka, tekst literacki, reportaż  ciąg dalszy, " Jeśli szkoła ma być twórcza, nie może w niej być
piosenka, wywiad z bohaterem pełnego równouprawnienia uczniów i nauczycieli.
" Twórcza szkoła powinna być miejscem spotkań z
" Nowe święta  dzień bez Złości, składamy
ludz
mi, rozmów, wspólnych działań.
życzenia
" Ewolucja działań:
" 1000 definicji  jeden obiekt
" W którym roku Kolumb odkrył Amerykę?
" Wspomnienia  kolory, zapachy, dz
więki
" W jaki sposób Kolumb i współczesny astronauta są
" Projektowanie swojego ubioru, domu  albo
do siebie podobni?
dla kolegi
" Wyobraz
sobie, że Kolumb wylądował w Kalifornii.
" Rysowanie swojej dłoni i wypisywanie na
Jak zmieniłoby się nasze życie i historia?
każdym palcu swojej cechy charakteru,
" Porównanie siebie do rośliny/zwierzęcia
Czasopisma:
BIBLIOGRAFIA
1.Aspiracje edukacyjne i zawodowe uczniów zdolnych / B. Dyrda, M. Piekoszewska
// Wychowanie Na Co Dzień. - 2008, nr 3, s. 14-19
2.Praca z dzieckiem zdolnym / G. Zaja
c // Życie Szkoły. - 2008, nr 2, s. 45-49
Limont w., Cieślikowska J. (red. nauk.) [2005].
3.Szlifowanie diamentu / D. Ejdys // Edukacja i Dialog. - 2006, nr 2, s. 56-59
Wybrane zagadnienia edukacji uczniów
4.Edukacja ucznia zdolnego / M. Dobrzańska // Edukacja i Dialog. - 2006, nr 2, s. 51-55
5.Kształtowanie zdolności twórczych w procesie kształcenia / A. Hałobił //
zdolnych.Tom 1-2. IMPULS
Wychowanie Na Co Dzień. - 2005, nr 7-8, s. 19-20
6.Uczeń zdolny w szkole / G. A
ebecka // Dyrektor Szkoły. - 2005, nr 2, s. 50-51
7.Dzieci zdolne wymagają troski / A. Chaber - Dądala // Edukacja i Dialog. - 2004, nr 9, s. 26-30
8.Szybciej, więcej,na wyższym poziomie / E. Kozak // Edukacja i Dialog. - 2004, nr 9, s. 31-37
9.Uczeń zdolny - dobrodziejstwo czy problem / B. Krzywda // Edukacja i Dialog. - 2004, nr 2, s. 51-55
Andrzej E. S
KOWSKI [2001]. OSI
GNI
CIA
10.Sytuaja dzieci uzdolnionych w grupie przedszkolnej / T. Giza // Nauczanie Początkowe. - 2003/2004,
UCZNIÓW ZDOLNYCH, Towarzystwo Naukowe KUL
nr 3, s. 28-31
11.Po czym poznać dziecko zdolne / E. Zyzik, W. Gerlowska // Nauczanie Początkowe. - 2003/2004,
nr 3, s. 36-40
12.Rozpoznawanie dzieci uzdolnionych / Bernacka R. E. // Remedium. - 2002, nr 3, s. 10-12
13.Rozwój uzdolnień / R. E. Bernacka // Remedium. - 2002, nr 1, s. 10-11
14.Wychowanie dziecka uzdolnionego / R. E. Bernacka // Remedium. - 2002, nr 5, s. 8-9
Limont W., Cieślikowska J. (red.) [2005]/
15.Stymulowanie zdolności twórczych i werbalnych uczniów / G. Miedzińska // Języki Obce w Szkole.
Teoria i praktyka edukacji uczniów zdolnych.
- 2002, nr 1, s. 26-29
T. 1-2, Kraków. Oficyna Wydawnicza IMPULS
16.Dzieci wybitnie zdolne to też dzieci specjalnej troski / M. Szurek // Dyrektor Szkoły. - 1999, nr 7-8, s. 52-55
17.Uczeń zdolny : zestawienie bibliograficzne w wyborze / J. Paszek // Nowa Szkoła. - 1998, s. 57-60
18.Postawy rodzicielskie a osiągnięcia szkolne uczniów zdolnych / A. Sydor // Wychowanie Na co Dzień.
- 1997, nr 7-8, s. 19-20
Partyka Mirosław [1999]. Zdolni, utalentowani,
twórczy. Poradnik dla pedagogów, psychologów,
nauczycieli i rodziców. CMPPP